S A D R Ž A J Strana Izvještaj nezavisnog revizora 1-2 Pojedinačni bilans uspjeha 3 Pojedinačni bilans stanja 4 Pojedinačni iskaz o promjenama na kapi

Транскрипт

1

2 S A D R Ž A J Strana Izvještaj nezavisnog revizora 1-2 Pojedinačni bilans uspjeha 3 Pojedinačni bilans stanja 4 Pojedinačni iskaz o promjenama na kapitalu 5 Pojedinačni iskaz o tokovima gotovine 6 Napomene uz pojedinačne finansijske iskaze Godišnji izvještaj o poslovanju Banke za godinu

3 Društvo za reviziju Crowe MNE d.o.o. Podgorica Žiro račun: ; Reg. broj: /1 PIB: ; PDV: 30/ Vučedolska 7, Podgorica IZVJEŠTAJ NEZAVISNOG REVIZORA Akcionarima Lovćen banke AD Podgorica Izvršili smo reviziju priloženih finansijskih iskaza Lovćen banka AD, Podgorica (u daljem tekstu: Banka ), koji se sastoje od bilansa stanja na dan 31. decembra godine, bilansa uspjeha, iskaza o promjenama na kapitalu i iskaza o novčanim tokovima za godinu koja se završava na taj dan, kao i napomena, koje sadrže pregled osnovnih računovodstvenih politika i ostala objelodanjivanja. Odgovornost rukovodstva za finansijske iskaze Rukovodstvo je odgovorno za sastavljanje i fer prezentaciju ovih finansijskih iskaza u skladu sa Zakonom o računovodstvu važećim u Crnoj Gori i drugim propisima koji regulišu finansijsko izvještavanje banaka u Crnoj Gori, kao i za interne kontrole koje rukovodstvo smatra neophodnim za pripremu finansijskih iskaza koji ne sadrže pogrešne informacije od materijalnog značaja, nastale usljed prevare ili greške. Odgovornost revizora Naša odgovornost je da izrazimo mišljenje o priloženim finansijskim iskazima na osnovu obavljene revizije. Reviziju smo obavili u skladu sa Standardima revizije primjenjivim u Crnoj Gori. Ovi standardi nalažu usaglašenost sa etičkim principima i da reviziju planiramo i obavimo na način koji omogućava da se, u razumnoj mjeri, uvjerimo da finansijski iskazi ne sadrže pogrešne informacije od materijalnog značaja. Revizija uključuje sprovođenje postupaka u cilju pribavljanja revizorskih dokaza o iznosima i objelodanjivanjima u finansijskim iskazima. Izbor postupaka zavisi od revizorskog prosuđivanja, uključujući procjenu rizika materijalno značajnih grešaka sadržanih u finansijskim iskazima, nastalih usljed prevare ili greške. Prilikom procjene ovih rizika, revizor razmatra interne kontrole koje su relevantne za sastavljanje i fer prezentaciju finansijskih iskaza u cilju osmišljavanja najboljih mogućih revizorskih procedura, ali ne u cilju izražavanja mišljenja o efikasnosti sistema internih kontrola Banke. Revizija takođe uključuje ocjenu primijenjenih računovodstvenih politika i vrednovanje značajnih procjena koje je izvršilo rukovodstvo, kao i ocjenu opšte prezentacije finansijskih iskaza. Smatramo da su revizorski dokazi koje smo prikupili dovoljni i odgovarajući da obezbijede osnovu za izražavanje našeg mišljenja. Mišljenje Po našem mišljenju, finansijski iskazi pružaju istinit i fer prikaz finansijskog stanja Banke na dan 31. decembra godine, poslovnog rezultata i tokova gotovine za godinu koja se završava na taj dan u skladu sa Zakonom o računovodstvu važećim u Crnoj Gori i drugim propisima koji regulišu finansijsko izvještavanje banaka u Crnoj Gori. Ostalo Finansijski iskazi Banke na dan i za godinu završenu 31. decembra godine bili su predmet revizije drugog revizora koji je, u svom izvještaju od 08. maja godine, izrazio pozitivno mišljenje na ove finansijske iskaze. 1

4

5

6

7

8

9 1. OSNIVANJE I POSLOVANJE BANKE Lovćen banka (u daljem tekstu: Banka ) nastala je promjenom registrovane djelatnosti i naziva Mikrofinansijske institucije (MFI) Kontakt u Banku koja je počela sa radom 25. avgusta godine. MFI Kontakt posluje od 25. marta godine kada je registrovana u Centralnom registru Privrednog suda u Podgorici pod registarskim brojem /001. MFI Kontakt je 3. decembra godine dostavila, u ime svojih osnivača, Centralnoj banci Crne Gore zahtjev za izdavanje dozvole za rad Lovćen banke AD Podgorica. Savjet Centralne banke Crne Gore, na sjednici održanoj 28. maja godine, donio je Rješenje kojim izdaje dozvolu za rad Banci, O.br /58-3. Banka je upisana u Centralni registar Privrednog suda pod brojem /011 dana 27. juna godine. Banka je osnovana od strane domaćih i stranih fizičkih lica sa značajnim bankarskim i privrednim iskustvom, domaćeg privrednog društva Zetagradnja doo Podgorica zajedno sa njemačkim državnim fondom DEG-om (KfW grupa). Aktivnost Banke uključuje univerzalne bankarske proizvode u skladu sa licencom od kojih su najdominantniji kreditni, depozitni i garancijski poslovi, kao i poslovi platnog prometa sa inostranstvom, depo poslovi, usluge čuvanja u sefovima, izdavanje, obrada i evidentiranje platnih instrumenata. Sjedište Banke je u Podgorici, Bulevar Džordža Vašingtona, br. 56/I. Na dan 31. decembra godine Banku čini Centrala sa sjedištem u Podgorici i 8 filijala. Na dan 31. decembra godine Banka ima 108 zaposlenih radnika (31. decembra godine: 95 zaposlenih, a 31. decembra godine: 82 zaposlena radnika). Rješenjem Centralnog registra privrednih subjekata broj /034 od 30. maja godine registrovane su promjene za privredni subjekat Lovćen banka AD Podgorica i to registrovanje izmjena i dopuna Statuta. Rješnjem Centralnog registra privrednih subjekata broj /035 od 5. jula godine registrovane su promjene Odbora direktora Lovćen banke, odnosno izvršeno je brisanje svih članova prethodnog saziva Odbora direktora i izvršen upis članova novog saziva Odbora direktora Banke u sastavu: Aleksandra Popović, član i profesionalni predsjednik Odbora direktora, Andreas Zeisler, član, Blagota Radović, član, Frieder Woehrmann, član i Zvonko Peković, član. Rješenjem Centralnog registra privrednih subjekata broj /036 od 13. novembra godine izvršena je registracija promjene podataka povećanje akcijskog kapitala u iznosu od EUR ,00 i, shodno tome, izmjena i dopuna Statuta Banke. Rješenjem Centralnog registra privrednih subjekata broj /037 od 20. decembra godine izvršena je promjena podataka za privredni subjekat Lovćen banka akcionarsko društvo Podgorica i to: brisanje Društva za reviziju BDO doo Podgorica i upis Društva za reviziju Crowe MNE doo Podgorica. Izvršni direktori Banke na godine su: IME I PREZIME FUNKCIJA Funkciju obavlja od Dr Vinko Nikić Glavni izvršni direktor Draško Trninić Izvršni direktor za retail sa mrežom filijala i ekspozitura Nenad Radulović Izvršni direktor za upravljanje rizicima, finansijama i računovodstvom, IT-em, likvidnošću i bezbjednošću

10 2. OSNOVE ZA SASTAVLJANJE I PREZENTACIJU FINANSIJSKIH ISKAZA 2.1. Osnove za sastavljanje i prezentaciju finansijskih iskaza Banka sastavlja finansijske iskaze (u daljem tekstu finansijski iskazi ) u skladu sa Zakonom o računovodstvu Crne Gore ( Sl. list CG, br. 52/16) koji zahtijeva primjenu Međunarodnih računovodstvenih standarda i Međunarodnih standarda finansijskog izvještavanja i odlukama Centralne banke Crne Gore koje regulišu finansijsko izvještavanje banaka. Priloženi finansijski iskazi Banke pripremljeni su u skladu sa Odlukom o sadržaju, rokovima i načinu sačinjavanja i dostavljanja finansijskih iskaza banaka ( Sl. list CG, br. 15/12, 18/13 i 24/18). U skladu sa Zakonom o računovodstvu Crne Gore, Međunarodni računovodstveni standardi ( MRS ) i Međunarodni standardi finansijskog izvještavanja ( MSFI ) objavljeni od strane Odbora za međunarodne računovodstvene standarde, moraju biti usvojeni i objavljeni od strane odgovarajućeg nadležnog organa Crne Gore koji je od odgovarajućeg organa Međunarodne federacije računovođa (IFAC) dobio pravo na prevod i objavljivanje. Dakle, samo MSFI i MRS zvanično usvojeni i objavljeni od strane odgovarajućeg nadležnog organa Crne Gore mogu biti u primjeni. Posljednji MSFI i MRS koji su zvanično prevedeni su iz godine (osim MSFI 7), kao i novodonijeti MSFI 10, 11, 12, i 13 koji se primjenjuju od godine. Imajući u vidu efekte koje navedena odstupanja računovodstvenih propisa Crne Gore od MSFI i MRS mogu imati na prezentaciju finansijskih iskaza Banke, priloženi finansijski iskazi se u tom dijelu razlikuju i odstupaju od MSFI i MRS. Finansijski iskazi su sastavljeni u skladu sa načelom istorijskog troška, osim ako je drugačije navedeno u računovodstvenim politikama. Banka je u sastavljanju ovih finansijskih iskaza primjenjivala računovodstvene politike obrazložene u Napomeni 3, koje su zasnovane na računovodstvenim, bankarskim i poreskim propisima Crne Gore Pravila procjenjivanja Finansijski izveštaji su sastavljeni na osnovu načela istorijske vrijednosti, osim za sljedeće pozicije, koje se vrednuju po fer vrijednosti: Finansijski instrumenti po fer vrijednosti kroz bilans uspjeha, Finansijski instrumenti po fer vrijednosti kroz ostali ukupni rezultat (primjenjivo nakon 1. januara godine), Finansijski instrumenti raspoloživi za prodaju (primjenjivo prije 1. januara godine), Finansijske obaveze po fer vrijednosti kroz bilans uspjeha Funkcionalna i izvještajna valuta Finansijski iskazi Banke su iskazani u hiljadama eura (EUR), koja je funkcionalna valuta Banke i zvanična valuta u kojoj se podnose finansijski iskazi u Crnoj Gori. Osim ako nije drugačije naznačeno, svi iznosi su navedeni u hiljadama EUR Korišćenje procjenjivanja Prezentacija finansijskih iskaza zahtijeva od rukovodstva Banke korišćenje najboljih mogućih procjena i razumnih pretpostavki, koje imaju efekta na prezentirane vrijednosti sredstava i obaveza, objelodanjivanje potencijalnih potraživanja i obaveza na dan sastavljanja finansijskih iskaza, kao i prihoda i rashoda u toku izvještajnog perioda. Ove procjene i pretpostavke su zasnovane na informacijama raspoloživim na dan sastavljanja finansijskih iskaza. Ipak, stvarni rezultati mogu odstupati od ovih procjena. Procjene, kao i pretpostavke na osnovu kojih su procjene izvršene, su rezultat redovnih provjera. Ukoliko se putem provjere utvrdi da je došlo do promjene u procijenjenoj vrijednosti sredstava i obaveza, utvrđeni efekti se priznaju u finansijskim izveštajima u periodu kada je došlo do promjene u procjeni, ukoliko promjena u procjeni utiče samo na taj obračunski period, ili u periodu kada je došlo do promjene u procjeni i narednim obračunskim periodima, ukoliko promjena u procjeni utiče na tekući i buduće obračunske periode. Ostvareni rezultati mogu odstupati od ovih procjena. 8

11 2. OSNOVE ZA SASTAVLJANJE I PREZENTACIJU FINANSIJSKIH ISKAZA (NASTAVAK) 2.5. Promjene u računovodstvenim politikama i objavljivanjima Novi i dopunjeni standardi i tumačenja U ovim finansijskim izvještajima, Banka je primijenila MSFI 9 i MSFI 7R, koji se primjenjuju za godišnje periode koji počinju 1. januara godine ili nakon toga, po prvi put. Banka nije usvojila ranije bilo koji drugi standard, tumačenje ili amandman koji je izdat ali još nije efektivan. Izuzev za izmjene navedene u nastavku, računovodstvene politike su konzistentno primjenjivane u svim obračunskim periodima prikazanim u ovim finansijskim izveštajima. MSFI 9 Finansijski instrumenti MSFI 9 zamjenjuje MRS 39 za godišnje periode na dan ili nakon 1. januara godine. Kao izbor politike dozvoljen pod MSFI 9, banka je odabrala da nastavi primjenjivati računovodstvo zaštite od rizika ( hedge accounting ) u skladu sa MRS 39. Banka nije prepravila uporedne informacije za godinu za finansijske instrumente u okviru MSFI 9. Prema tome, uporedne informacije za godinu objavljene su prema MRS 39 i nisu uporedive sa informacijama objavljenim za godinu. Razlike koje proizlaze iz usvajanja MSFI 9 direktno su priznate u zadržanoj dobiti od 1. januara godine i objelodanjene su u Napomeni 4. MSFI 16 Lizing U januaru godine IASB je izdao MSFI 16 koji je primjenljiv počev od ili posle 1. januara godine. MSFI 16 zamjenjuje postojeće smjernice za obračunavanje zakupa u MRS 17 Lizing, IFRIC 4 utvrđivanje da li ugovor sadrži zakup, SIC-15 Operativni lizing Poticaji i SIC-27 Evaluacija supstanci transakcija koje uključuju pravni oblik zakupa. Izuzeci od priznavanja lizinga odnose se na kratkoročne ugovore o zakupu i ugovore o zakupu predmeta male vrijednosti. Za svaki ugovor o zakupu se procjenjuje da li sadrži zakup odnosno da li ugovor nosi pravo na kontrolu korišćenja identifikovane imovine u ugovorenom periodu u zamjenu za naknadu. Imovina sa pravom korišćenja i obaveza zakupa priznaju se na datum početka zakupa. Imovina se početno vrednuje po nabavnoj vrijednosti i naknadno amortizuje u vremenu trajanja zakupa. Obaveza za lizing se inicijalno mjeri po sadašnjoj vrijednosti plaćanja zakupnina koje nisu plaćene na datum početka primjene, diskontovana korišćenjem kamatne stope implicitne u ugovoru o zakupu ili, ako se stopa ne može lako utvrditi, koristi se stopa zaduživanja zakupca. Centralna Banka je odložila primjenu MSFI 16 do 1. januara godne Promjene u klasifikacijama i mjerenjima Da bi se utvrdila njihova kategorija klasifikacije i mjerenja, MSFI 9 zahtjeva da se sva finansijska sredstva, osim kapitalnih instrumenata i derivata, procjenjuju na osnovu kombinacije poslovnog modela entiteta za upravljane imovinom i karakteristika ugovorenih novčanih tokova instrumenata. Kategorije mjerenja finansijiske imovine u okviru MRS 39 (fer vrijednost kroz dobit ili gubitak (FVPL), raspoloživo za prodaju, držanje do dospjeća i amortizovani trošak) su zamijenjene sa: - Dužnički instrumenti po amortizovanom trošku - Dužnički instrumenti po fer vrijednosti kroz ostalu sveobuhvatnu dobit (FVOCI), sa dobicima i gubicima reklasifikovanim u dobitke i gubitke u period prestanka njihovog priznavanja - Vlasnički instrumenti po FVOCI, bez reklasifikacije dobitaka i gubitaka pri prestanku priznavanja - Finansijski imovina po fer vrijednosti kroz bilans uspjeha (FVPL). Računovodstvo za finansijske obaveze uglavnom je ostalo isto kao i pod MRS 39, sa izuzetkom tretiranja dobitaka ili gubitaka koji proizilaze iz sopstvenog kreditnog rizika koji se odnosi na obaveze klasifikovane kao FVPL. Takva kretanja su prikazana u ostaloj sveobuhvatnoj dobiti bez naknadne reklasifikacije u bilansu uspjeha. Klasifikacija finansijskih sredstava i izvora sredstava Banke je objašnjena u Napomeni i 3.7. Kvantitativni uticaj primjene MSFI 9 na dan 1. januara godine je objavljen u Napomeni 4. 9

12 2. OSNOVE ZA SASTAVLJANJE I PREZENTACIJU FINANSIJSKIH ISKAZA (NASTAVAK) 2.5. Promjene u računovodstvenim politikama i objavljivanjima (nastavak) Promjene u obračunu obezvređenja Usvajanje MSFI 9 je fundamentalno promijenilo računovodstvo Banke vezano za kreditne gubitke tako što je MRS 39 pristup u nastalim gubicima zamijenjen sa modelom očekivanih kreditnih gubitaka (ECL). MSFI 9 zahtijeva od Banke da proknjiži rezervisanja za ECL za sve kredite i ostale dužničke finansijske instrumente koja se ne drže po FVPL, kao i za zajmove i ugovore o finansijskim garancijama. Rezervisanje je zasnovano na ECL u povezanim sa vjerovatnoćom neizvršenja obaveza u narednih dvanaest mjeseci osim ako nije došlo do značajnog povećanja kreditnog rizika nakon nastanka. Ukoliko finansijsko sredstvo zadovoljava definiciju kupljenog ili sredstva nastalog kao kreditno obezvrijeđeno (POCI), rezervisanje se zasniva na promjeni ECLa tokom životnog vijeka tog sredstva. Detalji o metodi umanjenja vrijednosti Banke su objavljeni u Napomeni 4. Kvantitativni uticaj primjene MSFI 9 na dan 1. januara godine je objavljen u Napomeni Prelazne odredbe Promjene u računovodstvenim politikama koje proističu iz primjene MSFI 9 standarda su primijenjene retroaktivno izuzev u sljedećim slučajevima: Uporedne informacije za prethodni period nisu korigovane. Razlike u vrijednosti finansijskih sredstava i finansijskih obaveza koje prositiču iz inicijalne primjene MSFI 9 su priznate na teret neraspoređene dobiti i rezervi sa 1. januarom godine. Posljedično prikazani podaci za godinu ne odražavaju zahtjeve MSFI 9 i stoga nisu uporedivi sa podacima prikazanim za godinu u skladu sa zahtjevima MSFI 9. Sljedeće procjene su rađene na bazi činjenica i okolnosti koje postoje na dan inicijalne primjene: Utvrđivanje poslovnog modela za upravljanje finansijskim sredstvima; Inicijalno opredjeljivanje i ukidanje prethodnog inicijalnog opredjeljivanja za vrednovanje određenih finansijskih sredstava i obaveza po FVTPL; Opredjeljivanje određenih strategijskih investicija, koje se ne drže radi trgovine, kao FVOCI; Ukoliko su dužničke hartije od vrijednosti imale nizak kreditni rizik pri inicijalnoj primjeni MSFI 9, Banka je pošla od pretpostavke da kreditni rizik nije značajno povećan od trenutka njihovog inicijalnog priznavanja Načelo stalnosti poslovanja Finansijski iskazi su sastavljeni u skladu sa konceptom nastavka poslovanja (going concern), koji pretpostavlja da će Banka nastaviti da posluje tokom neograničenog vremenskog perioda u doglednoj budućnosti Usaglašenost potraživanja i obaveza U skladu sa važećom zakonskom regulativom, Banka je izvršila usaglašavanje međusobnih potraživanja i obaveza sa povjeriocima i dužnicima Banke na dan godine. Nema neusaglašenih obaveza niti potraživanja. 10

13 2. OSNOVE ZA SASTAVLJANJE I PREZENTACIJU FINANSIJSKIH ISKAZA (NASTAVAK) 2.8. Uporedni podaci Uporedni podaci u ovim finansijskim iskazima predstavljaju podatke iz finansijskih iskaza Banke za godinu. Zbog promjene šeme koju je propisala Centralna banka Crne Gore, uporedni podaci u bilansu uspjeha za godinu prikazani su na izmijenjen način. U nastavku je dat prikaz izmjena. Pozicija Referenca Stara pozicija Nova pozicija Promjena Prihodi od kamata i slični prihodi (A) Prihodi od naknada i (B) (568) provizija Troškovi obezvređenja / (C) (305) (345) (40) Neto prihodi/rashodi po osnovu obezvređenja finansijskih instrumenata koji se ne vrednuju po fer vrijednosti kroz bilans uspjeha Troškovi rezervisanja (D) (2) - 2 (A) Iz prihoda od kamata su isključeni troškovi obezvređenja kamatnih potraživanja u iznosu od EUR 40 hiljada, a uključeni prihodi od naknada za obradu kredita u iznosu od EUR 568 hiljada. (B) Prihodi od naknada su manji za iznos prihoda od naknada za obradu kredita koji su uključeni u prihode od kamata (C) Neto prihodi/rashodi po osnovu obezvređenja finansijskih instrumenata koji se ne vrednuju po fer vrijednosti kroz bilans uspjeha su uvećani za troškove obezvređenja kamatnih potraživanja u iznosu od EUR 40 hiljada i troškove rezervisanja za vanbilansne obaveze u iznosu od EUR 2 hiljade; (D) Troškovi rezervisanja za vanbilansne obaveze se novim kontnim planom uključuju u neto prihode/rashode po osnovu obezvređenja finansijskih instrumenata koji se ne vrednuju po fer vrijednosti kroz bilans uspjeha 11

14 3. PREGLED ZNAČAJNIH RAČUNOVODSTVENIH POLITIKA 3.1. Prihodi i rashodi po osnovu kamata i naknada Računovodstvena politika primijenjena nakon 1. januara godine Prihodi i rashodi kamata se iskazuju u bilansu uspjeha primjenom metode efektivne kamatne stope. Efektivna kamatna stopa predstavlja stopu koja tačno diskontuje buduće prilive i odlive tokom očekivanog roka trajanja finansijskog instrumenta na: - Bruto knjigovodstvenu vrijednost finanansijskog sredstva ili - Amortizovanu vrijednost finansijske obaveze. Pri obračunu efektivne kamatne stope za finansijske instrumente, izuzev za kupljena ili odobrena kreditnoobezvrijeđena sredstva, Banka pri procjeni budućih novčanih tokova uzima u obzir sve ugovorene uslove, ali ne i ECL. Za kupljena ili odobrena kreditno-obezvrijeđena finansijska sredstva, kreditno-korigovana efektivna kamatna stopa se obračunava uz uzimanje u obzir očekivanih novčanih tokova, uključujući ECL. Pri obračunu efektivne kamatne stope uzimaju se obzir transakcioni troškovi i sve naplaćene ili plaćene naknade, koje su dio efektivne kamatne stope. Transakcioni troškovi su inkrementalni troškovi koji se mogu direktno pripisati emitovanju ili otuđenju nekog finansijskog sredstva ili finansijske obaveze. Amortizovana vrijednost finansijskog sredstva ili finansijske obaveze predstavlja iznos po kome su finansijsko sredstvo ili finansijska obaveza vrednovani u trenutku inicijalnog priznavanja umanjenja za otplate glavnice i uvećana ili umanjena za kumulativnu amortizaciju, obračunatu korišćenjem efektivne kamatne stope, razlike između inicijalnog iznosa i iznosa na dospjeću, i za finansijska sredstva, korigovana za očekivani kreditni gubitak (ili obezvređenje nastalo u periodu prije 1. januara godine). Bruto knjigovodstvena vrijednost finansijskog sredstva je amortizovana vrijednost finansijskog sredstva prije umanjenja za očekivani kreditni gubitak. Efektivna kamatna stopa za finansijska sredstva i obaveze se obračunava pri inicijalnom priznavanju finansijskog sredstva ili obaveze. Pri kalkulaciji prihoda i rashoda kamata, efektivna kamatna stopa se primjenjuje na bruto knjigovodstvenu vrijednost sredstava (ukoliko sredstvo nije kreditno-obezvrijeđeno) ili amortizovanu vrijednost obaveza. Za finansijske instrumente sa promjenljivom kamatnom stopom, efektivna kamatna stopa se mijenja usljed periodičnih procjena tokova gotovine, kako bi reflektovala tržišno kretanje kamatnih stopa. Za finansijska sredstva koja su postala kreditno-obezvrijeđena nakon inicijalnog priznavanja, Banka u potpunosti prestaje sa priznavanjem prihoda od kamate u bilansu uspjeha, odnosno vrši vanbilansnu evidenciju istih, do momenta naplate potraživanja, kada se prihod priznaje u visini naplaćenog potraživanja. Ukoliko finansijsko sredstvo nije više kreditno-obezvrijeđeno, obračun prihoda od kamata se ponovo vrši na bruto bazi tj. kamata se obračunava primjenom efektivne kamatne stope na bruto knjigovodstvenu vrijednost finansijskog sredstva i priznaje u cjelosti u bilansu uspjeha. Računovodstvena politika primijenjena prije 1. januara godine Prihodi i rashodi po osnovu kamata se priznaju u bilansu uspjeha za sve instrumente koji nose kamatu, amortizacijom ukupnog prihoda uz primjenu razgraničenja po metodi efektivne kamatne stope. Metod efektivne kamatne stope je metod izračunavanja amortizovane vrijednosti finansijske imovine ili finansijskih obaveza i alokacije prihoda po osnovu kamate ili rashoda po osnovu kamate na odgovarajuće vremenske periode. Efektivna kamatna stopa je stopa koja diskontuje procijenjena buduća gotovinska plaćanja ili prilive tokom očekivanog vijeka trajanja finansijskog instrumenta ili, tamo gdje je to izvodljivo, kraćeg perioda na sadašnju vrijednost finansijskih sredstava ili finansijskih obaveza. Pri izračunavanju efektivne kamatne stope, Banka procjenjuje gotovinske tokove razmatrajući sve ugovorene uslove finansijskih instrumenata ali ne razmatra buduće gubitke po osnovu kreditnog rizika. 12

15 3. PREGLED ZNAČAJNIH RAČUNOVODSTVENIH POLITIKA (NASTAVAK) 3.1. Prihodi i rashodi po osnovu kamata i naknada (nastavak) Prihodi i rashodi po osnovu naknada i provizija Prihodi i rashodi od naknada i provizija nastali po osnovu pružanja, odnosno korišćenja bankarskih usluga priznaju se u bilansu uspjeha u momentu nastanka, tj. u momentu kada je usluga pružena, odnosno dobijena. Prihodi i rashodi od naknada koji su sastavni dio efektivne kamatne stope na finansijsku imovinu ili obaveze se razgraničavaju i priznaju kao dio efektivne kamatne stope. Prihodi i rashodi od naknada i provizija obuhvataju takođe naknade po osnovu izdavanja garancija i akreditiva od strane Banke, domaćih i međunarodnih plaćanja i transakcija u stranim valutama, posredničkih i drugih usluga Banke Preračunavanje deviznih iznosa Poslovne promjene nastale u stranoj valuti su preračunate u EUR po srednjem kursu utvrđenom na međubankarskom tržištu deviza, koji je važio na dan poslovne promjene. Sredstva i obaveze iskazane u stranoj valuti na dan bilansa stanja, preračunati su u EUR po srednjem kursu utvrđenom na međubankarskom tržištu deviza koji je važio na taj dan. Neto pozitivne ili negativne kursne razlike nastale prilikom poslovnih transakcija u stranoj valuti i prilikom preračuna pozicija bilansa stanja iskazanih u stranoj valuti knjižene su u korist ili na teret bilansa uspjeha, kao dobici ili gubici po osnovu kursnih razlika. Preuzete i potencijalne obaveze u stranoj valuti preračunate su u EUR po srednjem kursu utvrđenom na međubankarskom tržištu deviza koji je važio na taj dan Lizing Zakupi gdje zakupodavac zadržava značajniji dio rizika i koristi od vlasništva klasifikuju se kao operativni zakupi. Plaćanja izvršena po osnovu operativnog zakupa iskazuju se na teret bilansa uspjeha na proporcionalnoj osnovi tokom perioda trajanja zakupa. Kada se operativni zakup okonča prije isteka perioda zakupa, sve isplate koje zahtijeva zakupodavac na ime kazne se priznaju kao trošak u periodu u kome se desio prestanak zakupa Porezi i doprinosi Porez na dobit Tekući porez na dobit Porez na dobit se obračunava i plaća u skladu sa Zakonom o porezu na dobit pravnih lica ("Sl. list RCG", br. 65/01, 12/02, 80/04, "Sl. list CG", br. 40/08, 86/09, 40/11, 14/12, 61/13 i 55/16). Iznos oporezive dobiti se utvrđuje usaglašavanjem rezultata objelodanjenog u bilansu uspjeha za iznose prihoda i rashoda, na način definisan poreskim propisima. Rashod poreza na dobit se obračunava primjenom proporcionalne stope od 9% na iznos oporezive dobiti (2017. godine: 9%). Kapitalni gubici mogu se prebijati sa kapitalnim dobicima ostvarenim u istoj godini. Ako se i poslije izvršenog prebijanja sa kapitalnim dobicima ostvarenim u istoj godini pojavi kapitalni gubitak, poreski obveznik može prenijeti kapitalni gubitak na račun budućih kapitalnih dobitaka u narednih pet godina. Poreski propisi Crne Gore ne predviđaju da se poreski gubici iz tekućeg perioda mogu koristiti kao osnova za povraćaj poreza plaćenog u prethodnim periodima. Međutim, gubici iz tekućeg perioda iskazani u poreskom bilansu mogu se koristiti za umanjenje poreske osnovice budućih obračunskih perioda, ali ne duže od pet godina. 13

16 3. PREGLED ZNAČAJNIH RAČUNOVODSTVENIH POLITIKA (NASTAVAK) 3.4. Porezi i doprinosi (nastavak) Odloženi porez na dobit Odloženi porez na dobit se obračunava korišćenjem metode utvrđivanja obaveza prema bilansu stanja, za privremene razlike proizašle iz razlike između poreske osnove sredstava i obaveza i njihove knjigovodstvene vrijednosti. Važeće poreske stope na datum bilansa stanja se koriste za utvrđivanje razgraničenog iznosa poreza na dobit. Odložene poreske obaveze se priznaju za sve oporezive privremene razlike. Odložena poreska sredstva se priznaju za sve odbitne privremene razlike i poreske gubitke i kredite, koji se mogu prenositi u naredne fiskalne periode, do stepena do kojeg će vjerovatno postojati oporeziva dobit od koje se odložena poreska sredstva mogu iskoristiti. Odloženi porezi koji se odnose na ponovno odmjeravanje fer vrijednosti ulaganja raspoloživih za prodaju obračunavaju se direktno na teret ili u korist kapitala i istovremeno evidentiraju u bilansu uspjeha sa razgraničenim dobicima ili gubicima. Porezi, doprinosi i druge dažbine koje ne zavise od rezultata poslovanja Porezi, doprinosi i druge dažbine koji ne zavise od rezultata poslovanja uključuju poreze na imovinu i druge poreze, naknade i doprinose koji se plaćaju prema raznim državnim i lokalnim poreskim propisima Gotovina i gotovinski ekvivalenti Pod gotovinom i gotovinskim ekvivalentima se podrazumijevaju novčana sredstva na računima blagajne (EUR i devizne), sredstva kod Centralne banke Crne Gore i drugih banaka. Gotovinski ekvivalenti su kratkoročna, visoko likvidna ulaganja koja se brzo pretvaraju u poznate iznose gotovine i nisu pod značajnim uticajem rizika promjena vrijednosti. Gotovinski ekvivalenti predstavljaju oročene depozite kod poslovnih banaka na period do tri mjeseca Finansijska sredstva Datum priznavanja Finansijska imovina i obaveze, osim kredita i avansa datih kupcima i dugovanja prema kupcima, su inicijalno priznati na dan trgovanja, npr. datum kada banka postane stranka ugovornih odredbi instrumenta. To uključuje redovne trgovinske postupke: kupovinu ili prodaju finansijske imovine koja zahtijevaju dostavu u vremenskom okviru generalno utvrđenom regulativom ili konvencijom na tržištu. Krediti i avansi prema kupcima su priznati kad su sredstva deponovana na račun kupca. Banka priznaje dugovanja prema kupacima kad se sredstva deponuju u banku Početno odmjeravanje finansijskih instrumenata Klasifikacija finansijskih instrumenata prilikom inicijalnog priznavanja zavisi od njihovih ugovornih uslova i poslovnog modela upravljanja instrumentima, kao što je opisano u Napomenama i Finansijski instrumenti se inicijalno mjere po njihovoj fer vrijednosti, osim u slučaju kada su finansijska imovina i obaveze knjiženi po FVPL, transakcijski troškovi su dodani na, ili oduzeti od, tog iznosa. Potraživanja od kupaca se mjere po transakcijskoj cijeni. Kada se fer vrijednost finansijskih instrumenata po inicijalnom priznavanju razlikuje od transakcijske cijene, Banka uzima u obzir Dan 1 dobitak ili gubitak kako je opisano u nastavku Dan 1 dobitak ili gubitak Kad se transakcijska cijena instrumenta razlikuje od fer vrijednosti prilikom nastanka i fer vrijednost je bazirana na tehnici vrijednovanja koja koristi samo podatke dostupne iz tržišnih transakcija, Banka priznaje razliku između transakcijske cijene i fer vrijednosti u neto prihodima trgovanja. U tim slučajevima gdje je fer vrijednost zasnovana na modelima gdje neki od ulaznih podataka nisu uočljivi, razlika između cijene transakcije i fer vrijednosti je odložena i samo se priznaje u dobiti ili gubitku kada ulazni podaci postanu uočljivi, ili kad se instrument prestane priznavati. 14

17 3. PREGLED ZNAČAJNIH RAČUNOVODSTVENIH POLITIKA (NASTAVAK) 3.6. Finansijska sredstva (nastavak) Kategorije odmjeravanja finansijske imovine i obaveza Od 1. januara godine, Banka klasifikuje svu svoju finansijsku imovinu na osnovu poslovnog modela za upravljanje imovinom i ugovornih odredbi imovine, mjerenih po: - amortizovanom trošku, kao što je objašnjeno u Napomeni 3.7.1; - FVOCI, kao što je objašnjeno u Napomenama i 3.7.4; - FVPL Banka nema derivate niti portfolio namijenjen trgovanju. Banka može odrediti svoje finansijske instrumente po FVPL-u, ukoliko to uklanja ili značajno umanjuje nedosljednosti u mjerenju ili priznavanju, kao što je objašnjeno u Napomeni Prije 1. januara godine, Banka je klasifikovala svoju finansijsku imovinu kao kredite i potraživanja (amortizovani trošak), FVPL, rasploživo za prodaju ili zadržano do dospjeća (amortizovani trošak), kao što je objašnjeno u Napomenama , i Banka sve finansijske obaveze odmjerava po amortizovanom trošku Finansijska imovina i obaveze Krediti i potraživanja od banaka i klijenata, finansijska ulaganja po amortizovanom trošku Prije 1. januara 2018, krediti i potraživanja od banaka i klijenata bili su klasifikovani kao krediti i potraživanja (amortizovani trošak). Nakon 1. januara godine, Banka iste odmjerava po amortizovanom trošku ukoliko su ispunjeni uslovi: - Finansijsko sredstvo se drži u okviru poslovnog modela sa ciljem prikupljana ugovorenih novčanih tokova; - Ugovorni uslovi finansijskog sredstva daju na određene datume novčane tokove koji su isključivo otplate glavnice i kamate (SPPI) na iznos neotplaćene glavnice. Detalji ovih uslova su izloženi ispod Procjena poslovnog modela Banka određuje svoje poslovne modele na nivou koji najbolje odražava kako ona upravlja grupama finansijskih sredstava kako bi dostigla svoj poslovni cilj. Poslovni model Banke se ne ocjenjuje na osnovu svakog pojedinačnog instrumenta, već na višem nivou grupisanih portfolia i zasniva se na posmatranim faktorima kao što su: Kako su učinak rada poslovnog modela i finansijske imovine u okviru tog poslovnog modela ocjenjeni i kako se izvještavaju ključnom osoblju rukovodstva; Rizici koji utiču na učinkovitost rada poslovnog modela (kao i finansijske imovine u okviru tog poslovnog modela) i naročito kako se upravlja tim rizicima; Kako se određuju naknade prema rukovodiocima (na primjer, da li je naknada zasnovana na fer vrijednosti sredstva kojim se upravlja ili na osnovu prikupljenih ugovorenih novčanih tokova); Očekivana učestalost, vrijednost i vrijeme prodaje su takođe važni aspekti procjene Banke. Procjena poslovnog modela je zasnovana na razumnim očekivanim scenarijima bez uzimanja najgoreg slučaja ili stresnog scenarija u obzir. Ukoliko su novčani tokovi nakon inicijalnog priznavanja realizovani na drugačiji način od prvobitnih očekivanja Banke, Banka ne mijenja klasifikaciju presotalih finansijskih sredstava koja se nalaze u poslovnom modelu, ali uzima u obzir ove informacije kada procjenjuje novonastala ili tek kupljena finansijska sredstva. Na godine, Banka cjelokupan portfolio kredita i potraživanja od banaka i klijenata drži radi prikupljanja ugovorenih novčanih tokova. Portfolio obveznica drži se i radi prikupljanja ugovorenih novčanih tokova i radi prodaje, stoga je klasifikovan kao FVOCI. 15

18 3. PREGLED ZNAČAJNIH RAČUNOVODSTVENIH POLITIKA (NASTAVAK) 3.7. Finansijska imovina i obaveze (nastavak) Krediti i potraživanja od banaka i klijenata, finansijska ulaganja po amortizovanom trošku (nastavak) SPPI test Drugi korak u procesu klasifikovanja je da Banka procjenjuje ugovorne uslove finansiranja za identifikaciju da li ispunjavaju SPPI kriterijum (test). 'Glavnica' u svrhu ovog testa definiše se kao fer vrijednost finansijskog sredstva prilikom inicijalnog priznavanja i može se mijenjati tokom vijeka trajanja finansijskog sredstva (na primjer, ako postoje otplate glavnice ili amortizacija premije/diskonta). Najznačajniji elementi kamate u okviru aranžmana za kreditiranje su obično uzimanje u obzir vremenske vrijednosti novca i kreditnog rizika. Da bi se izvršila SPPI ocjena, Banka primjenjuje procjenu i razmatra relevantne faktore kao što je valuta u kojoj je denominirana finansijska imovina, i period za koji je kamatna stopa određena. Nasuprot tome, ugovorni uslovi koji uvode minimiziranu izloženost rizicima ili nestalnost u ugovorenim novčanim tokovima koji nisu povezani sa osnovnim aranžmanom za kreditiranje, ne dovode do ugovarnih novčanih tokova koji su isključivo plaćanja glavnice i kamate na neizmireni iznos. U takvim slučajevima, finansijsko sredstvo se mora mjeriti po FVPL. Banka nema u svom portfoliju složenije instrumente sa ugovornih uslovima kao što su mogućnost poluge (leverage), pretplata ili produžetak opcije, gdje su tokovi gotovine povezani sa osnovnim sredstvima, aranžmanima bez regresa, ugovorno povezani instrumenti, ili kada se ugovorni novčani tokovi mijenjaju na osnovu potencijalnih događaja. Na i na godine, Banka nema u svom portfoliju instrumenata koji ne prolaze SPPI test, tj. čiji ugovoreni novčani tokovi ne predstavljaju isključivo plaćanje glavnice i kamate na neotplaćeni iznos glavnice Finansijska imovina i finansijske obaveze namijenjene za trgovinu Banka klasifikuje finansijsku imovinu ili finansijske obaveze kao namijenjene za trgovanje kad su kupljene ili izdate prvenstveno za kratkoročno ostvarivanje profita koji se ostvaruje kroz trgovinu ili da budu dio portfolija finansijskih instrumenata kojima se upravlja zajedno, za koje postoje dokazi o skorašnjem obrascu kratkoročne dobiti. Sredstva i obaveze namijenjene trgovanju se priznaju i mjere u bilansu stanja po fer vrijednosti. Promjene u fer vrijednosti se priznaju u neto prihodu od trgovanja. Prihodi ili troškovi kamata i dividendi se priznati u neto prihodima od trgovanja u skladu sa uslovima ugovora, ili kad je utvrđeno pravo za isplatu. U ovu klasifikaciju su uključene dužničke hartije od vrijednosti, akcije, kratkoročne pozicije i ostali instrumenti koji su stečeni uglavnom radi prodaje ili otkupa u bliskoj budućnosti. Na i godine, Banka u svom portfoliju nema finansijskih sredstava i obaveza namijenjenih trgovanju Dužnički instrumenti po fer vrijednosti kroz ostalu sveobuhvatnu dobit (FVOCI) Banka po MSFI 9 primjenjuje novu kategoriju dužničkih instrumenata mjerenih po FVOCI kada su oba sljedeća uslova ispunjena: Instrument se drži u okviru poslovnog modela, čiji cilj se postiže prikupljanjem ugovornih novčanih tokova i prodajom finansijske imovine; Ugovorni uslovi finansijskog sredstva prolaze SPPI test. Ovi instrumenti u velikoj mjeri obuhvataju imovinu koja je ranije bila klasifikovana kao finansijska ulaganja raspoloživa za prodaju po MRS 39 (u slučaju Banke podudarnost je potpuna). Dužnički instrumenti po FVOCI se naknadno mjere po fer vrijednosti sa dobicima i gubicima koji nastaju zbog promjena u fer vrijednosti priznatih u ostaloj sveobuhvatnoj dobiti (OCI). Prihodi od kamata i dobici i gubici od kursnih razlika priznaju se u bilansu uspjeha na isti način kao i za finansijsku imovinu mjerenu po amortizovanom trošku. ECL obračun za dužničke instrumente po FVOCI objašnjen je u Napomeni Prillikom prestanka priznavanja, kumulativni dobici ili gubici koji su prethodno priznati u OCI, reklasifikuju se iz OCI u bilans uspjeha. 16

19 3. PREGLED ZNAČAJNIH RAČUNOVODSTVENIH POLITIKA (NASTAVAK) 3.7. Finansijska imovina i obaveze (nastavak) Vlasnički instrumenti po fer vrijednosti kroz ostalu sveobuhvatnu dobit (FVOCI) Po inicijalnom priznavanju, Banka povremeno može da izabere da neopozivo klasifikuje neke vlasničke instrumente kao vlasničke instrumente po FVOCI kada ispunjavaju definiciju Kapitala po MRS 32 Finansijski instrumenti: Prezentacija i ne drže se kao namijenjeni za trgovanje. Ovakva klasifikacija se određuje po principu instrument-po-instrument. Dobici i gubici na ovim vlasničkim instrumentima se ne reklasifikuju u profit. Dividende se priznaju u bilans uspjeha kao i drugi operativni prihodi kada se utvrdi pravo na isplatu, osim kada Banka ima koristi od takvih prihoda kao povrat dijela troškova instrumenta, u tom slučaju se takvi dobici evidentiraju u OSD. Vlasnički instrumenti po FVOSD nisu predmet procjene umanjenja vrijednosti. Na i na godine, Banka u svom portfoliju nema vlasničke instrumente FVOCI Emitovani dug i druga pozajmljena sredstva Nakon inicijalnog mjerenja, emitovani dug i druga pozajmljena sredstva se naknadno mjere po amortizovanom trošku. Amortizovani trošak se obračunava uzimanjem u obzir svakog diskonta ili premije po emitovanim sredstvima, i troškove koji su sastavni dio EKS-a Finansijska imovina i finansijske obaveze po fer vrijednosti kroz bilans uspjeha (FVPL) Finansijska imovina i finansijske obaveze u ovoj kategoriji se ne drže za trgovanje i određene su od strane rukovodstva prilikom inicijalnog priznavanja ili se obavezno moraju mjeriti po fer vrijednosti prema MSFI 9. Uprava samo određuje instrument po FVPL-u prilikom inicijalnog priznavanja kada je ispunjen jedan od sljedećih kriterijuma (ovakva klasifikacija se određuje po principu instrument po instrument): Klasifikacija eliminiše ili značajno smanjuje nekonzistentan tretman koji bi inače nastao od mjerenja imovine ili obaveza ili priznavanja dobitaka ili gubitaka na njima na drugačijoj osnovi ili Obaveze (i imovina do 1. januara godine prema MRS 39) su dio grupe finansijskih obaveza (ili finansijske imovine, ili oba po MRS 39), kojima se upravlja i njihov rad ocjenjuje prema fer vrijednosti, u skladu sa dokumentovanim upravljanjem rizikom ili investicionom strategijom ili Obaveze (i sredstva do 1. januara godine prema MRS 39) koji sadrže jedan ili više ugrađenih derivata, osim ako ne modifikuju znatno novčane tokove koji bi inače bili zahtijevani prema ugovoru, ili je jasno sa malo ili bez analize kada se sličan instrument prvo razmatra, jasno da je odvajanje ugrađenog derivata ili više njih zabranjeno. Finansijska imovina i finansijske obaveze po FVPL evidentiraju se u bilansu stanja po fer vrijednosti. Promjene fer vrijednosti evidentiraju se u bilansu uspjeha, izuzev kretanja fer vrijednosti obaveza po FVPL zbog promjena u sopstvenom kreditnom riziku Banke. Takve promjene u fer vrijednosti evidentiraju se u sopstvenoj kreditnoj rezervi kroz OCI i ne reklasifikuju se u bilans uspjeha. Kamata zarađena ili nastala na instrumentima po FVPL je obračunata u prihodima od kamata ili troškovima kamate, odnosno, koristeći EKS, uzimajući u obzir bilo koji diskont/premiju i kvalifikovane troškove transakcije koji su sastavni dio instrumenta. Kamata zarađena na imovini koja se obavezno mjeri na FVPL se evidentira korištenjem ugovorne kamatne stope. Prihod od dividendi od vlasničkih instrumenata po FVPL se evidentira u bilansu uspjeha kao ostali operativni prihodi kada je utvrđeno pravo na isplatu Finansijske garancije, akreditivi i neiskorišćene obaveze po kreditima Banka izdaje finansijske garancije, akreditive i kreditne obaveze. Finansijske garancije se inicijalno priznaju u finansijskim izvještajima (u okviru rezervisanja) po fer vrijednosti, pri čemu je primljena premija. Poslije inicijalnog priznavanja, obaveza Banke po svakoj garanciji se mjeri kao veće od početnog priznatog iznosa umanjenog za kumulativnu amortizaciju priznate u bilansu uspjeha, i - prema MRS 39 - najbolja procjena troškova potrebnih za izmirenje bilo koje finansijske obaveze koji proizilaze iz garancije, ili prema MSFI 9 - ECL rezervisanje kao što je navedeno u Napomeni Primljena premija se priznaje u bilansu uspjeha u Neto prihodima od provizija i naknada ravnomjerno tokom životnog vijeka garancije. 17

20 3. PREGLED ZNAČAJNIH RAČUNOVODSTVENIH POLITIKA (NASTAVAK) 3.7. Finansijska imovina i obaveze (nastavak) Finansijske garancije, akreditivi i neiskorišćene obaveze po kreditima (nastavak) Neiskorištene obaveze po kreditima i akreditivi su obaveze po kojima je, tokom trajanja obaveze, Banka dužna da klijentu obezbijedi kredit sa unaprijed određenim uslovima. Slično ugovorima finansijske garancije, u skladu sa MRS 39, rezervisanja se kreiraju ako je u pitanju onerozni (štetan) ugovor, ali od 1. januara godine, ovi ugovori su u okviru zahtjeva ECL-a. Nominalna ugovorna vrijednost finansijskih garancija, akreditiva i neiskorištenih obaveza po kreditima, gdje dogovoreni kredit koji treba biti odobren je u skladu sa tržišnim uslovima, nisu evidentirani u izveštaju o finansijskom položaju Finansijska ulaganja raspoloživa za prodaju (politika koja se primjenjuje prije ) Finansijska sredstva raspoloživa za prodaju su ona nederivativna finansijska sredstva koja nisu klasifikovana ni u jednu od preostale tri kategorije finansijskih sredstava, odnosno nisu finansijska sredstva koja se drže do roka dospjeća, finansijska sredstva po fer vrijednosti čiji se efekti promjena u fer vrijednosti iskazuju u bilansu uspjeha, ili zajmovi. Ulaganja raspoloživa za prodaju su sredstva za koja postoji namjera da se drže neodređeno vrijeme, a koja se mogu prodati u slučaju potrebe za obezbjeđenjem likvidnosti, odnosno u slučaju promjene kamatnih stopa, deviznih kurseva ili cijene kapitala. Pomenuti finansijski instrumenti obuhvataju ulaganja u kapital i dužničke hartije od vrijednosti. Finansijska sredstva se inicijalno priznaju po fer vrijednosti uvećanoj za transakcione troškove. Dobici ili gubici proistekli iz promjena u fer vrijednosti finansijskih sredstava raspoloživih za prodaju iskazuju se u okviru kapitala na računu rezerve kapitala, sve dok finansijsko sredstvo ne bude isknjiženo odnosno obezvrijeđeno, kada se kumulativni dobici ili gubici prethodno iskazani u kapitalu priznaju u bilansu uspjeha Finansijska ulaganja koja se drže do dospjeća (politika koja se primjenjuje prije ) Finansijska sredstava koja se drže do roka dospijeća su finansijski instrumenti sa fiksnim ili utvrdivim rokom plaćanja za koje Banka kod nabavljanja nedvosmisleno iskazuje namjeru i sposobnost da će ih posjedovati do njihovog dospijeća. Finansijska sredstva se inicijalno priznaju po fer vrijednosti uvećanoj za transakcione troškove. Naknadno odmjeravanje podrazumijeva amortizovanu vrijednost, dobijenu primjenom metode efektivne kamatne stope, umanjenu za ispravku vrijednosti. Amortizovana vrijednost je izračunata uzimanjem u obzir svih troškova izdavanja i svih diskonta ili premija prilikom poravnanja. Gubici koji proizilaze iz obezvrijeđenja priznati su u bilansu uspjeha Reklasifikacija finansijske imovine i obaveza Od 1. januara godine Banka ne reklasifikuje svoja finansijska sredstva nakon njihovog inicijalnog priznanja, osim u izuzetnim okolnostima kada Banka stiče, otuđuje ili prekida poslovnu liniju. Finansijske obaveze se nikada ne reklasifikuju. Banka nije reklasifikovala bilo koje od svojih finansijskih sredstava ili obaveza u godini. 18

21 3. PREGLED ZNAČAJNIH RAČUNOVODSTVENIH POLITIKA (NASTAVAK) 3.9. Prestanak priznavanja finansijske imovine i obaveza Prestanak priznavanja zbog značajne promjene uslova i odbredbi Banka prestaje priznavati finansijsko sredstvo, kao što je kredit kupcu, kada se pregovaraju uslovi i odredbe do te mjere da, u suštini, on postaje novi kredit, uz razliku priznatu kao dobit ili gubitak od prestanaka priznavanja, u mjeri u kojoj gubitak zbog umanjenja vrijednosti još uvijek nije evidentiran. Novopriznati krediti se klasifikuju kao Stage 1 za potrebe mjerenja ECL-a, osim ako se novi kredit ne smatra POCI. Prilikom procjene da li prestati sa priznavanjem kredita klijentu ili ne, između ostalog, Banka razmatra sljedeće faktore: Promjena valute kredita Uvođenje kapitala Promjena u ugovornoj stranci Ako je modifikacija takva da instrument više ne ispunjava SPPI kriterijume. Ako izmjena ne rezultira u novčanim tokovima koji su bitno različiti, modifikacija ne dovodi do prestanka priznavanja. Na osnovu promjene u novčanim tokovima diskontovanim po originalnom EKS-u, Banka evidentira dobitak ili gubitak zbog modifikacije u mjeri u kojoj gubitak zbog umanjenja vrijednosti (obezvređenja) još uvijek nije evidentiran Prestanak priznavanja osim za značajne promjene Finansijska imovina (ili, kada je to primjenljivo, dio finansijskog sredstva ili dio grupe sličnih finansijskih sredstava) prestaje se priznavati kada isteknu prava na primanje novčanih tokova iz finansijske imovine. Banka takođe prestaje priznavati finansijsko sredstvo ako je prenijela finansijsko sredstvo i ako transfer ispunjava uslove za prestanak priznavanja. Banka je prenijela finansijsko sredstvo ako i samo ako: Banka je prenijela svoja ugovorna prava na primanje novčanih tokova iz finansijske imovine, ili Zadržava prava na novčane tokove, ali je preuzela obavezu da plati primljene novčane tokove u punom iznosu trećoj strani bez značajnog odlaganja pod aranžmanom "pass-through" Pass-through aranžmani su transakcije u kojima Banka zadržava ugovorna prava na primanje novčanih tokova od finansijske imovine ("izvorna imovina"), ali preuzima ugovornu obavezu da će isplatiti te novčane tokove jednom subjektu ili više njih ( konačni primaoci ) kada su ispunjena sva tri sljedeća uslova: Banka nema obavezu isplatiti iznose konačnim primaocima, osim ako od izvorne imovine ostvari jednake iznose, izuzimajući kratkoročne avanse sa pravom potpunog povrata posuđenog iznosa uvećenog za dospjele kamate po tržišnim stopama, Banka ne može prodati ili založiti izvornu imovinu osim kao jamčevinu konačnim primaocima, Banka mora nadoknaditi sve novčane tokove koje prikupi u ime konačnih primaoca bez značajne odgode. Pored toga, Banka nema pravo reinvestirati takve novčane tokove, osim ulaganja u novac ili novčane ekvivalente uključujući zarađenu kamatu, tokom perioda od datuma prikupljanja do datuma potrebnog nadoknađivanja u korist konačnih primaoca. Prenos se može kvalifikovati samo za prestanak priznanja ako: Je Banka prenijela gotovo sve rizike i koristi od imovine, ili Banka nije prenijela niti zadržala gotovo sve rizike i koristi od imovine, ali je prenijela kontrolu nad imovinom. Banka smatra da se kontrola prenosi ako i samo ako primatelj ima stvarnu sposobnost prodati imovinu u cjelini nepovezanoj trećoj strani i ako to može učiniti jednostrano i bez određivanja dodatnih ograničenja prenosa. Kada Banka nije prenijela niti zadržala gotovo sve rizike i koristi i zadržala kontrolu nad imovinom, imovina se i dalje priznaje samo u mjeri u kojoj je Banka nastavi sudjelovati, u kom slučaju, Banka takođe priznaje pridruženu obavezu. Prenijeta imovina i povezana obaveza se mjere na osnovi koja odražava prava i obaveze koje je Banka zadržala. 19

22 3. PREGLED ZNAČAJNIH RAČUNOVODSTVENIH POLITIKA (NASTAVAK) 3.9. Prestanak priznavanja finansijske imovine i obaveza (nastavak) Prestanak priznavanja osim za značajne promjene (nastavak) Nastavak sudjelovanja u obliku garancije nad prenesenom imovinom se mjeri po nižoj od prvobitne knjigovodstvene vrijednosti imovine i maksimalnog iznosa primljene naknade koju bi Banka mogla biti dužna platiti. Ako nastavak sudjelovanja ima oblik izdane ili kupljene opcije (ili oboje) za prenesenu imovinu, nastavak sudjelovanja se mjeri po vrijednosti koju bi Banka bila dužna platiti pri otkupu. U slučaju izdane opcije prodaje za imovinu koja se mjeri po fer vrijednosti, stepen nastavka sudjelovanja subjekta je ograničen na nižu vrijednost od fer vrijednosti prenesene imovine i cijene izvršavanja opcije. Finansijska obaveza se prestaje priznavati kada se obaveza ispuni, poništi ili kada istekne. Kada postojeću finansijsku obavezu zamjenjuje druga od istog zajmodavca u znatno drugačijim uslovima, ili su uslovi postojeće obaveze bitno modifikovani, takva razmjena ili modifikacija se tretira kao prestanak priznavanja izvorne obaveze i priznavanje nove obaveze. Razlika između knjigovodstvene vrijednosti izvorne finansijske obaveze i isplaćene naknade se priznaje u bilansu uspjeha Obezvređenje finansijske imovine Politika primjenjiva od godine Pregled ECL principa Kao što je opisano u Napomeni 2.5.2, usvajanje MSFI 9 je fundamentalno promijenilo metodologiju obezvređenja kredita Banke zamjenjujući MRS 39 pristup nastalih gubitaka sa ECL pristupom uzimanja u obzir budućih događaja. Od 1. januara godine Banka priznaje rezervacije za umanjenje vrijednosti za očekivane kreditne gubitke za sve kredite i ostala dužnička finansijska sredstva koja se ne drže po FVPL, zajedno sa obavezema po kreditu i ugovorima o finansijskim garancijama, u ovom dijelu nazvanih "finansijski instrumenti". Vlasnički instrumenti FVOCI nisu subjekt umanjenja vrijednosti prema MSFI 9. ECL rezervisanje je zasnovano je na kreditnim gubicima koji se očekuju tokom vijeka trajanja imovine (očekivani kreditni gubici tokom vijeka trajanja ili LECL lifetime expected credit losses), osim ako nije došlo do značajnog povećanja kreditnog rizika od nastanka, u kom slučaju rezervisanje se zasniva na očekivanom kreditnom gubitku za 12 mjeseci (12m ECL) kako je navedeno u Napomeni mECL je dio LECL-a koji predstavlja ECL koji je posljedica neispunjena obaveza povezanih sa finansijskim instrumentom koji su mogući u razdoblju od 12 mjeseci nakon datuma izvještavanja. Oba, i LECLs i 12m ECL se izračunavaju ili na pojedinačnoj osnovi ili na kolektivnoj osnovi, u zavisnosti od prirode osnovnog portfolija finansijskih instrumenata. Politika Banke za grupisanje finansijske imovine mjerene na kolektivnoj osnovi objašnjena je u Napomeni Banka je uspostavila politiku za izvršenje procjene, na kraju svakog izvještajnog perioda, o tome da li je kreditni rizik finansijskog instrumenta značajno porastao od početnog priznavanja, uzimajući u obzir promjenu rizika neizvršenja obaveza tokom preostalog vijeka trajanja finansijskog instrumenta. Ovo je dodatno objašnjeno u Napomeni

23 3. PREGLED ZNAČAJNIH RAČUNOVODSTVENIH POLITIKA (NASTAVAK) Obezvređenje finansijske imovine (nastavak) Pregled ECL principa (nastavak) Na osnovu navedenog procesa, Banka grupiše kredite u Stage 1, Stage 2, Stage 3 i POCI, kako je opisano u nastavku: Stage 1: Kada se krediti prvi put priznaju, Banka priznaje rezervisanje na osnovu 12m ECL-a. Stage 1 krediti takođe uključuju i one u kojima je kreditni rizik poboljšan te kredit reklasifikovan iz Stage 2; Stage 2: Kada je kredit pokazao značajan porast kreditnog rizika od nastanka, Banka evidentira rezervisanje za LECL. Krediti iz Stage 2 takođe uključuju one kojima je kreditni rizik poboljšan te kredit reklasifikovan iz Stage 3; Stage 3: Obezvrijeđeni krediti (kao što je navedeno u Napomeni 5.3). Banka evidentira rezervisanje za LECL; POCI: Kupljena ili stvorena finansijska imovina umanjena za kreditne gubitke (POCI) je finansijska imovina koja je umanjenja za kreditne gubitke prilikom inicijalnog priznavanja. POCI imovina se evidentira po fer vrijednosti pri prvobitnom priznavanju, a prihodi od kamata naknadno se priznaju na osnovu kreditnim rizikom usklađene EKS (KUEKS). ECL se priznaje ili otpušta samo u mjeri u kojoj postoji naknadna promjena u očekivanim kreditnim gubicima. Za finansijsku imovinu za koju Banka nema opravdanih očekivanja za povrat ili cjelokupnog neizmirenog iznosa, ili njegovog dijela, bruto knjigovodstvena vrijednost finansijske imovine se smanjuje. Ovo se smatra (djelimičnim) prestankom priznavanja finansijskog sredstva Izračunavanje ECL-a Banka izračunava ECL na osnovu četiri scenarija vjerovatnoće za mjerenje očekivanih nedostataka u gotovini, diskontovanih približno EKS-om. Manjak gotovine predstavlja razliku između tokova gotovine koji dospijevaju subjektu u skladu sa ugovorom i novčanim tokovima koje entitet očekuje da primi. Način ECL izračuna je prikazana u nastavku i ključni elementi su: PD - Vjerovatnoća nastanka statusa neispunjenja obaveza je procjena vjerovatnoće neispunjenja obaveza u datom vremenskom periodu. Neispunjenje obaveza se može desiti samo u određeno vrijeme tokom procijenjenog perioda, ukoliko se nije prethodno prestalo sa priznavanjem proizvoda a još uvijek je u portfoliju. Koncept PD-a je dalje objašnjen u Napomeni EAD - Izloženost prilikom neispunjenja obaveza predstavlja procjenu izloženosti na dan u budućnosti kada se očekuje neispunjavanje obaveza, uzimajući u obzir očekivane promjene u izloženosti nakon datuma izvještavanja, uključujući otplate glavnice i kamate, bilo da je ugovoreno po ugovoru ili na drugi način, očekivana povlačenja po partijama i obračunatu kamatu od propuštenih plaćanja. EAD je dalje objašnjen u Napomeni LGD Gubitak u slučaju neizmirenja obaveza je procjena gubitaka koji se javlja u slučaju neizmirenja obaveza u određeno vrijeme. Zasniva se na razlici između ugovorenih novčanih tokova i novčanih tokova koje bi kreditor očekivao da primi, uključujući i realizaciju bilo kojeg kolaterala. To je obično izraženo kao procenat EAD-a. LGD je dalje objašnjen u Napomeni Izuzev kreditnih kartica i drugih revolving kredita, za koje je posebno naveden tretman u Napomeni , maksimalni period za koji se utvrđuju kreditni gubici je ugovoreni životni vijek finansijskog instrumenta, osim ako Banka imam zakonsko pravo za utvrđivanje kraćeg perioda. Gubici i otpuštanja od obezvređenja se obračunavaju i objelodanjuju odvojeno od gubitaka ili dobitaka promjene koji se obračunvaju kao usklađivanje knjigovodstvene vrijednosti finansijske imovine. Rezervisanja za ECL za neiskorištene obaveze po kreditima se procjenjuju u skladu sa Napomenom Obračun ECL-a (uključujući i ECL-ove povezane sa neiskorištenim dijelom kredita) za revolving proizvode kao što su kreditne kartice je pojašnjen u Napomeni

24 3. PREGLED ZNAČAJNIH RAČUNOVODSTVENIH POLITIKA (NASTAVAK) Obezvređenje finansijske imovine (nastavak) Izračunavanje ECL-a (nastavak) Modeli ECL metoda su sažete u nastavku: Stage 1: 12m ECL obračunava se kao dio LECL-ova, koji predstavljaju ECL-ove koji proizilaze iz događaja koji dovode do nemogućnosti otplate finasijskih instrumenata, a koji su mogući u roku od 12 mjeseci od dana izvještavanja. Banka računa 12m ECL rezervisanje na temelju očekivanog neispunjenja obaveza u vremenskom periodu od 12 mjeseci nakon datuma izvještavanja. Ove očekivane 12-mjesečne vjerovatnoće su primijenjene na predviđene EAD i pomnožene sa očekivanim LGD te diskontovane koristeći orginalnu EKS. Stage 2: Kada zajam pokazuje značajno povećanje u kreditnom riziku od nastanka, Banka bilježi rezervisanje za LECL-ove. Metodologija je slična prethodno objašnjenoj, s tim da su PD i LGD procijenjeni kroz životni vijek instrumenta. Očekivani novčani nedostaci diskontovani su koristeći orginalnu EKS. Stage 3: Za kredite koji su obezvrijeđeni (definisano u Napomeni 5.2.), Banka priznaje doživotne kreditne gubitke za ove kredite. Metod je sličan onome primjenjenom u Stage 2, sa PD postavljenim na 100%. POCI: POCI imovina je finansijska imovina koja je umanjena za kreditne gubitke prilikom inicijalnog priznavanja. Banka prepoznaje kumulativne promjene u životnom vijeku ECL-a od priznavanja, putem procjene na individualnoj osnovi, na temelju ponderisane vjerovatnoce za sva scenarija, diskontovane sa EKS usklađenom za kreditni rizik. Obaveze po zajmu i akreditivi: Prilikom procjene LECL-a za neiskorištene obaveze po zajmovima, Banka procjenjuje očekivani dio obaveza koji će biti iskorišten u toku očekivanog životnog vijeka zajma. ECL se tada temelji na sadašnjoj vrijednosti očekivanih novčanih gubitaka ako je zajam iskorišten. Očekivani novčani gubici diskontovani su koristeći približnu vrijednost EKS-a zajma. Za kreditne kartice i revolving kredite koji uključuju i zajam i neiskorištene obaveze po zajmu, ECL se računaju zajedno s zajmom a prikazuju u okviru rezervisanja za vanbilansne obaveze. Za obaveze po zajmovima i akreditivima ECL se priznaje u okviru Rezervisanja. Finansijske garancije: Obaveza Banke za svaku garanciju mjeri se po višoj vrijednosti od prvobitno priznatog iznosa umanjenog za akumuliranu amortizaciju priznatu u bilansu uspjeha i ECL rezervisanja. U tu svrhu, Banka procjenjuje ECL na osnovu sadašnje vrijednosti očekivanih isplata kako bi se nadoknadili kreditni gubici pretrpljene od strane korisnika garancije. Gubici se diskontuju kamatnom stopom usklađenom za rizik koja je relevantna za izloženost. ECL-ovi koji se odnose na finansijske garancije priznaju se u okviru Rezervisanja Dužnički instrumenti po fer vrijednosti kroz ostalu sveobuhvatnu dobit (FVOCI) ECL-ovi za dužničke instrumente mjerene po FVOCI ne umanjuju knjigovodstvenu vrijednost ove finansijske imovine u bilansu stanja, koja ostaje mjerena po fer vrijednosti. Umjesto toga, iznos koji je jednak rezervisanju za kreditne gubitke koje bi nastalo da je imovina vrednovana po amortizovanom trošku priznaje se u ostaloj sveobuhvatnoj dobiti kao akumulirani iznos umanjenja vrijednosti, uz odgovarajući efekat na bilans uspjeha. Akumulirani gubitak priznat u okviru revalorizacionih rezervi se reklasifikije u bilans uspjeha pri prestanku priznavanja imovine Kreditne kartice i revolving krediti Proizvodi Banke obuhvataju različita prekoračenja po računu i kreditne kartice za pravna i fizička lica, za koje Banka ima pravo da otkaže i / ili umanji sredstva, uz otkazni rok. Banka ne ograničava izloženost kreditnim gubicima na period otkaznog roka ugovora, već umjesto toga obračunava ECL za period koji odražava očekivanja Banke o ponašanju korisnika, vjerovatnoću nemogućnosti otplate i buduće postupke smanjenja rizika od strane Banke, što bi moglo uključivati umanjenje ili otkazivanje sredstava. Na temelju dosadašnjih iskustava i očekivanja Banke, period za koji Banka obračunava ECL za ove proizvode je godinu dana. 22

25 3. PREGLED ZNAČAJNIH RAČUNOVODSTVENIH POLITIKA (NASTAVAK) Obezvređenje finansijske imovine (nastavak) Informacije okrenute budućnosti U svojim ECL modelima, Banka se oslanja na široki spektar informacija orijentisanih prema budućnosti koje su korištene kao ekonomski ulazni podaci, kao što su: rast BDP-a, promjena stope nezaposlenosti, promjena prosječne zarade, indeksi cijena nekretnina, promjena spoljnotrgovinske razmjene. Međutim, ulazni podaci i modeli korišteni za obračun ECL-ova ne mogu uvijek obuhvatiti sve karakteristike tržišta na dan finansijskog izvještavanja. Dodatno, imajući u vidu starost Banke i, posljedično toga, njenog portfolija, kretanja kvaliteta portfolija u budućnosti mogu imati kretanja koja nijesu u skladu sa tržišnim kretanjima. U vezi sa tim, povremeno su potrebna kvalitativna prilagođavanja ili ispravke koje služe kao privremene prilagodbe u slučaju kada su takve razlike materijalno značajne. Banka je razvila metodologiju u skladu sa kojom predviđa usaglašavanje sa trendovima na nivou bankarskog sistema u Crnoj Gori u toku procijenjenog perioda. Detaljnije informacije o ovim ulaznim podacima i analizi osjetljivosti navedene su u Napomeni Vrednovanje kolaterala Kako bi se ublažio kreditni rizik vezan za finansijsku imovinu, Banka nastoji koristiti kolateral, gdje je to moguće. Kolateral se može pojaviti u različitim oblicima, kao što su gotovina, hartije od vrijednosti, akreditivi / garancije, nekretnine, potraživanja, zalihe, ostala nefinansijska imovina i kreditna poboljšanja kao što su sporazumi o netiranju. Računovodstvena politika Banke za kolaterale koja se dodjeljuje uzimajući u obzir aranžmane za kreditiranje, ista je u MSFI-u 9 kao i u MRS-u 39. Kolaterali, osim stečene imovine, ne bilježe se u bilansu stanja Banke. Međutim, fer vrijednost kolaterala utiče na obračun ECL-ova. Obično se procjenjuju na minimalnu vrijednost po nastanku, te ponovno procjenjuju na tromjesečnoj osnovi. Međutim, određeni kolaterali, na primjer, gotovina, vrednuju se na dnevnom nivou. Uticaji različitih kreditnih poboljšanja Banke su detaljnije objašnjeni u Napomeni 5.2. Do određene mjere, Banka koristi trenutne podatke na tržištu za vrednovanje finansijske imovine koja se drži kao kolateral. Ostala finansijska imovina koja nema lako odredivu tržišnu vrijednost, vrednuje se primjenom modela. Nefinansijski kolaterali, kao što su nekretnine, vrednuju se na temelju podataka koje pružaju treće strane kao što su ovlašćeni procjenitelji ili na temelju indeksa cijena nekretnina Vrednovanje kolaterala Prema MSFI 9, računovodstvena politika Banke ostaje ista kao što je bila u MRS 39. Politika Banke treba utvrditi može li se preuzeta imovina iskoristiti za interne potrebe ili se treba prodati. Imovina namijenjena za interne potrebe prenosi se na relevantnu kategoriju imovine, po nižoj od vrijednosti od preuzete vrijednosti ili knjigovodstvene vrijednosti izvornog sredstva osiguranja. Imovina za koju je određeno da se treba prodati prebacuje se na imovinu namijenjenu prodaji, po fer vrijednosti (ako je finansijska imovina), a za imovinu koja nije finansijska, po fer vrijednosti umanjenoj za trošak prodaje na dan preuzimanja, a u skladu sa politikom Banke Otpisi Prema MSFI 9, računovodstvena politika Banke ostaje ista kao što je bila u MRS 39. Finansijska imovina otpisuje se djelimično ili u cijelosti samo ako Banka odustane od naplate. Ako je iznos koji treba otpisati veći od akumuliranih rezervisanja za kreditne gubitke, razlika se najprije obračunava kao dodatno rezervisanje koje se onda sučeljava sa bruto knjigovodstvenom vrijednošću. Bilo koja naknadna naplata umanjuje troškove za kreditne gubitke. 23

26 3. PREGLED ZNAČAJNIH RAČUNOVODSTVENIH POLITIKA (NASTAVAK) Obezvređenje finansijske imovine (nastavak) Forborne i modifikovani krediti Banka ponekad pravi koncesije ili izmjene prvobitnih uslova kredita kao odgovor na finansijske poteškoće dužnika, umjesto da uzme u posjed ili na drugi način izvrši naplatu kolaterala. Banka smatra kredit forborne kada su takve koncesije ili izmjene rezultat trenutnih ili očekivanih finansijskih poteškoća dužnika, a Banka se ne bi složila sa tim izmjenama u slučaju da je dužnik finansijski stabilan. Forbearance može uključivati produženje roka otplate i saglasnost sa novim uslovima kredita. Nakon ponovnog pregovaranja o uslovima, svako umanjenje vrijednosti se mjeri pomoću originalne EKS izračunate prije izmjene uslova. Politika Banke je da prati forborne kredite da bi se osiguralo da će buduća plaćanja i dalje biti vjerovatna. Odluke o prestanku priznavanja i klasifikovanju u Stage 2 i Stage 3 ili POCI utvrđuju se od slučaja do slučaja primjenom testova kvalitativnih i kvantitativnih efekata modifikacije uslova. Ukoliko se ovim procesima utvrdi gubitak po zajmu, njime se upravlja i objavljuje se kao obezvrijeđeno Stage 3 forborne sredstvo ili POCI dok se ne naplati ili otpiše. Nakon što se sredstvo klasifikuje kao forborne, ostaje forborne najmanje 24 mjeseca probnog (cooling) perioda. Da bi se kredit reklasifikovao iz forborne kategorije, klijent mora ispuniti navedene kriterije: Svi njegovi zajmovi se moraju smatrati performing, Prošao je probni period od dvije godine od datuma kada je forborne ugovor performing, Redovna plaćanja veća od beznačajnog iznosa glavnice ili kamate se vrše najmanje pola probnog perioda, Korisnik nema nijedan ugovor sa kojim kasni više od 30 dana. Na i godine, svi foreborne krediti klasifikovani su u Stage 3. Ako su izmjene značajne (test kvalitativnih i kvantitaivnih efekata modifikacije), zajam se prestaje priznavati, prilikom čega mogu nastati POCI sredstva. Na i godine, Banka nema POCI sredstava Obezvređenje finansijskih instrumenata (primjenjivo prije godine) U skladu sa Odlukom Centralne banke Crne Gore o minimalnim standardima za upravljanje kreditnim rizikom u bankama ( Sl. list CG, br. 22/12, 55/12 i 57/13, 44/17 i 82/17) utvrđeni su: elementi upravljanja kreditnim rizikom, minimalni kriterijumi i način klasifikacije stavki aktive i vanbilansa po osnovu kojih je Banka izložena kreditnom riziku i način utvrđivanja rezervacija za pokriće potencijalnih gubitaka koji proizilaze iz izloženosti Banke kreditnom riziku. U skladu sa navedenom Odlukom, Banka je dužna da za bilansne i vanbilansne stavke po osnovu kojih je izložena kreditnom riziku, najmanje jednom kvartalno, vrši procjenu obezvređenja (za stavke bilansne aktive), odnosno procjenu vjerovatnog gubitka (za vanbilansne stavke), kao i da te stavke klasifikuje u odgovarajuću klasifikacionu grupu, u skladu sa pomenutom Odlukom. Takođe, Banka je dužna da utvrdi metodologiju za procjenu obezvređenja bilansne aktive i vjerovatnog gubitka po vanbilansnim stavkama u skladu sa MRS 39. Za svrhe obračuna ispravki vrijednosti kreditnih potraživanja, Banka je propisala Proceduru za utvrđivanje ispravki vrijednosti bilansne aktive i rezervi za gubitke po vanbilansnim stavkama. Procedurom za uvrđivanje ispravke vrijednosti bilansne aktive i rezervi za gubitke po vanbilansnim stavkama definišu se postupci koji se primjenjuju pri inicijalnom procjenjivanju i priznavanju kredita i potraživanja, kao i pri naknadnom vrednovanju, postupci koji se primjenjuju pri procjenjivanju i priznavanju rezervisanja po potencijalnim obavezama, kao i nadležnosti i odgovornosti u tom procesu. Banka vrši pregled potraživanja i drugih plasmana u cilju procjene ispravke vrijednosti i rezervisanja na mjesečnom nivou. Informacije koje mogu ukazati na gubitke po osnovu potraživanja i plasmana uključuju: neredovnost i kašnjenje u izmirivanju obaveza, tržišne i ekonomske uslove na lokalnom nivou koji uslovljavaju kašnjenja u izmirivanju obaveza i sl. Procjene rukovodstva o obezvređenju potraživanja i drugih plasmana putem procjene budućih tokova gotovine se baziraju na stvarnim gubicima iz prošlosti, koji su realizovani na finansijskim sredstvima sa sličnim rizikom i sličnim uzrocima obezvređenja. Metodologija i pretpostavke od kojih se polazi pri definisanju iznosa i perioda priliva gotovine po osnovu plasmana su predmet redovne provjere u cilju svođenja na minimum razlike između procijenjenih gubitaka i stvarnih gubitaka. 24

27 3. PREGLED ZNAČAJNIH RAČUNOVODSTVENIH POLITIKA (NASTAVAK) Obezvređenje finansijske imovine (nastavak) Obezvređenje finansijskih instrumenata (primjenjivo prije godine) (nastavak) Pri obračunu iznosa obezvređenja bilansne aktive i vjerovatnog gubitka po osnovu vanbilansnih stavki, Banka uzima u obzir i novčane tokove po osnovu sredstava obezbjeđenja potraživanja. Procedurom za upravljanje kolateralima definisane su vrste sredstva obezbjeđenja, način utvrđivanja njihove vrijednosti, kao i očekivani period u kome će se unovčiti. Obezvređenje kredita koje umanjuje vrijednost kredita, evidentira se na računu ispravki vrijednosti u okviru bilansa stanja i priznaje se kao rashod u okviru bilansa uspjeha. U cilju obezbjeđenja razumnog, opreznog i pravovremenog utvrđivanja gubitaka, Banka identifikuje potraživanja za koja će se obračun ispravke vrijednosti bilansne aktive sprovesti: Na pojedinačnoj osnovi (individualna procjena): - koja ne pripadaju grupi malih potraživanja (MZK-materijalno značajni krediti), ako procijeni da postoji objektivni dokaz obezvređenja, - po kojima je dužnik banka ili neka druga finansijska institucija, - kao i za plasmane u hartije od vrijednosti koje se ne kotiraju na zvaničnom tržištu (berzi) i hartije od vrijednosti koje se čuvaju do dospijeća, bez obzira na materijalnu značajnost. Na grupnoj osnovi: - koja pripadaju grupi malih potraživanja (MMZK), - koja ne pripadaju grupi malih potraživanja (MZK) ako se procijeni da nije došlo do porasta kreditnog rizika, - kod kojih obračunom na pojedinačnoj osnovi nije utvrđen iznos ispravke vrijednosti bilansne aktive, - po osnovu provizija iz platnog prometa i drugih potraživanja koja nemaju elemente za svođenje na sadašnju vrijednost (diskontovanje). Grupu malih potraživanja čine potraživanja od onih dužnika čiji iznos ukupnih potraživanja (prije umanjenja za iznos ispravki vrijednosti bilansne aktive) na dan obračuna nije veći od EUR Procjene pojedinačnog obezvređenja kredita i potraživaja moraju biti zasnovane na dokazivim i razumnim pretpostavkama, uz kontinuiranu primjenu utvrđenih pravila na osnovu utvrđene Procedure za obračun gubitaka na sistematičan način, primjenom realnog rasuđivanja i konzistentno tokom vremena. Banka ustanovljava individualnu ispravku vrijednosti za plasmane za koje je identifikovano obezvređivanje, odnosno ako: postoje objektivni dokazi obezvređivanja koji su rezultat jednog ili vise događaja nastalih nakon inicijalnog priznavanja bilansnih potraživanja; objektivni podaci ukazuju da postoji mjerljivo smanjenje budućih tokova gotovine bilansnog potraživanja ili grupe potraživanja. Kada postoje objektivni dokazi o postojanju obezvređenja kredita, tada se iznos obezvređenja procjenjuje na osnovu budućih očekivanih događaja kao razlika između knjigovodstvene vrijednosti kredita i sadašnje vrijednosti očekivanih budućih novčanih tokova po kreditu. Sadašnja vrijednost kredita se utvrđuje diskontovanjem očekivanih priliva po kreditu primjenom efektivne kamatne stope konkretnog kredita. Izuzetno, ako je za određeno potraživanje rok u kome se očekuju budući novčani tokovi kraći od godinu dana - iznos obezvređenja bilansne aktive Banka može da utvrdi kao razliku između knjigovodstvene vrijednosti potraživanja i očekivanih budućih novčanih tokova po tom potraživanju. Iznosi očekivanih priliva po kreditu procjenjuju se na osnovu dokaza o planiranim novčanim tokovima dužnika (primarni izvori). Procjena broja dana kašnjenja naplate određenog potraživanja od dužnika utvrđuje se sagledavanjem svih relevantnih dokaza o vremenu realizacije planiranih novčanih tokova dužnika, kao i iskustvenih podataka o kašnjenju u plaćanju tog dužnika. 25

28 3. PREGLED ZNAČAJNIH RAČUNOVODSTVENIH POLITIKA (NASTAVAK) Obezvređenje finansijske imovine (nastavak) Obezvređenje finansijskih instrumenata (primjenjivo prije godine) (nastavak) U obračun očekivanih budućih novčanih tokova po osnovu kredita ulaze i sredstva od realizacije kolaterala (sekundarni izvori), ukoliko se procijeni da ne postoje objektivni dokazi da kredit može da bude namiren iz očekivanih budućih tokova iz redovnog poslovanja i da će realno biti namiren iz sredstava obezbjeđenja. U zavisnosti od vrste sredstava obezbjeđenja, iznos i očekivano vrijeme naplate definisano je Procedurom za upravljanje kolateralima. U određenim slučajevima kada za to postoje objektivni dokazi, ukupna sadašnja vrijednost kredita predstavlja zbir sadašnje vrijednosti očekivanih budućih novčanih tokova po kreditu (primarni izvor) i sadašnje vrijednosti očekivanih budućih novčanih tokova po kolateralu (sekundarni izvor). Procedura za obezvređenje bilansne aktive podrazumijeva: Grupisanje kredita i potraživanja u bonitetne grupe prema sličnim karakteristikama u pogledu kreditnog rizika Procjena obezvređenja na grupnoj osnovi Definisanje procenta obezvređenja na osnovu migracija kategorija rizičnosti Naplata potraživanja Utvrđivanje osnovice za obezvređenje kredita i potraživanja Obračun obezvređenja (ispravki vrijednosti) kredita i potraživanja. Prva faza grupisanja kredita se zasniva na njihovim sličnim karakteristikama u pogledu kreditnog rizika prema kriterijumima definisanim Internim sistemom rejtinga u okviru Procedure za interni rejting i to na sledeći način: Prva (I) bonitetna grupa obuhvata podgrupe rizika AAA, AA, A, A- i A- - iz Internog sistema rejtinga; Druga (II) bonitetna grupa obuhvata podgrupe rizika BBB, BB, B, B- i B- - iz Internog sistema rejtinga; Treća (III) bonitetna grupa obuhvata podgrupe rizika C1, C2 i C3 iz Internog sistema rejtinga; Četvrta (IV) bonitetna grupa obuhvata grupu rizika D iz Internog sistema rejtinga; Peta (V) bonitetna grupa obuhvata grupu rizika E iz Internog sistema rejtinga. U slučaju postojanja više partija kredita datih jednom klijentu u prvoj fazi grupisanja se svi krediti dati jednom klijentu svrstavaju u jednu bonitetnu grupu, osim potraživanja sa sumnjivim i spornim pravnim osnovom koja se svrstavaju u petu bonitetnu grupu. Naknadno se u slučaju potrebe, pojedine partije kredita istog klijenta mogu svrstati u susjedne bonitetne grupe sa nižim stepenom kreditnog rizika (s tim da te razlike ne mogu biti značajnije). Postupak formiranja bonitetnih grupa, vrši se nakon segmentacije portfolia fizičkih lica i poljoprivrednika na MZK i MMZK, prema grupama sličnog nivoa kreditnog rizika po blagovremenosti u izmirivanju obaveza prema Banci u grupe od I do V, i to: Prva (I) bonitetna grupa obuhvata podgrupe rizika do 30 dana docnje; Druga (II) bonitetna grupa obuhvata podgrupe rizika od 31 do 90 dana docnje; Treća (III) bonitetna grupa obuhvata podgrupe rizika od 91 do 270 dana docnje; Četvrta (IV) bonitetna grupa obuhvata podgrupe rizika od 271 do 365 dana docnje; Peta (V) bonitetna grupa obuhvata podgrupu rizika preko 365 dana docnje. Potraživanja sa sumnjivim i spornim pravnim osnovom, kao i potraživanja koja su utužena, svrstavaju se u petu bonitetnu grupu. 26

29 3. PREGLED ZNAČAJNIH RAČUNOVODSTVENIH POLITIKA (NASTAVAK) Obezvređenje finansijske imovine (nastavak) Obezvređenje finansijskih instrumenata (primjenjivo prije godine) (nastavak) Procjenjivanje obezvređenja bez obzira na materijalnu značajnost, utvrđuje se za svaku bonitetnu grupu posebno, na grupnoj osnovi, osim za klijente koji su pojedinačno obezvrijeđeni. Procjena obezvređenja bilansne aktive na grupnoj osnovi vrši se za sva potraživanja kod kojih se ova obezvređenja ne mogu direktno povezati s tim potraživanjima, ali za koje se na osnovu iskustva može procijeniti da postoje u kreditnom portfoliju. Procjena obezvređenja bilansne aktive na grupnoj osnovi predstavlja zajedničku procjenu budućih novčanih tokova pojedinačne grupe potraživanja na osnovu podataka o gubicima iz ranijih perioda za potraživanja s karakteristikama kreditnog rizika sličnim onima u toj grupi, a u skladu sa Procedurom za utvrđivanje ispravki vrijednosti bilansne aktive i rezervi za gubitke po vanbilansnim stavkama. Vjerovatnoća nastanka statusa neizmirivanja obaveza dužnika (PD) se dobija na osnovu migracionih matrica, kao procenat po svakoj bonitetnoj grupi, koji pokazuje koliki je iznos angažovanja klijenata početkom perioda bio u određenoj bonitetnoj grupi van defaulta, a na kraju perioda završio u kategoriji defaulta. PD = Iznos defaulta / ukupna izloženost Cijeneći specifičnosti u poslovanju sa klijentima, posebno se utvrđuju migracije za portfolio pravnih lica, portfolio stanovništva, banaka i portfolio preduzetnika: za pravna lica, mikro klijente, banke i preduzetnike prema kriterijumima internog sistema rejtinga, fizička liza prema kriterijumu docnje po vrstama proizvoda. Migracije kategorija rizika se utvrđuju za period od godinu dana, svakog kvartala, a primjenjuju se u toku kvartala, osim za 31. decembar kada se primjenjuju godišnje migracije za tu poslovnu godinu. Ako se prilikom izračunavanja migracija kategorija rizika dobiju procenti koji nemaju kontinuitet po nivou rizika (na primjer: procenat migracija 2. grupe je veći od procenta migracija 3. grupe i sl.), onda se veći procenat primjenjuje na nižu grupu internog rejtinga (na primer: procenat migracija 2. grupe se primjenjuje na 3. grupu i sl.). Procenti dobijeni na osnovu vjerovatnoće nastanka statusa neizmirivanja obaveza (migracione matrice), koriguju se za procenat naplate potraživanja IV i V bonitetne grupe, na osnovu kojih se dobija korigovani procenat migracija, odnosno grupni procenat obezvređenja. Kod osnovice za obračun obezvređenja kredita i potraživanja neophodno je utvrditi njenu bilansnu izloženost (knjigovodstvena vrijednost) koja je pokrivena kolateralom i onu koja nije pokrivena kolateralom. Na osnovu pribavljenih sredstava obezbjeđenja, za svaku partiju kredita utvrđuje se neto osnovica koja se izračunava tako što se ukupna knjigovodstvena vrijednost umanji za iznos sredstva obezbjeđenja korigovanih kolateralnim faktorom. Za svaku vrstu kolaterala primjenjuje se odgovarajući kolateralni faktor u skladu sa Procedurom za upravljanje kolateralima i predstavlja stopu maksimalnog vrednovanja materijalne vrijednosti instrumenta obezbeđenja. Za izračunavanje neto osnovice u obzir se uzimaju sljedeća sredstva obezbjeđenja: gotovinski depoziti, hipoteke/fiducije, ručne zaloge, zaloge na hartije od vrijednosti, zaloge na robnom zapisu, garancije, u skladu sa Procedurom za upravljanje kolateralima kojim se bliže definiše postupak vrednovanja kolaterala. Ako se procijeni da sredstvo obezbjeđenja nije utrživo ili mu je značajno umanjena tržišna vrijednost, sredstvo obezbjeđenja se može isključiti iz obračuna obezvređenja kredita i potraživanja, ili se njegova vrijednost može umanjiti ispod vrijednosti korigovane kolateralnim faktorom. Korigovana vrijednost kolaterala predstavlja vrijednost kolaterala dobijenu primjenom kolateralnog faktora na procijenjenu tržišnu vrijednost kolaterala (dobija se kao proizvod tržišne vrijednosti kolaterala i kolateralnog faktora). Iznos obezvređenja bilansne aktive izračunava se tako što se utvrđeni procenat obezvređenja primijeni na neto osnovicu za obračun obezvređenja bilansne aktive, po svakom pojedinačnom plasmanu. Na dan 31. decembra godine, ispravka vrijednosti kredita iznosila je EUR 415 hiljada. Od navedenog iznosa ispravka vrijednosti za individualno ocijenjene klijente je EUR 77 hiljada, dok je ispravka vrijednosti za klijente koji su na grupnoj ocjeni EUR 338 hilj. 27

30 3. PREGLED ZNAČAJNIH RAČUNOVODSTVENIH POLITIKA (NASTAVAK) Nekretnine, postrojenja, oprema i nematerijalna ulaganja Nekretnine, postrojenja i oprema Nekretnine, postrojenja i oprema iskazuju se po nabavnoj vrijednosti umanjenoj za akumuliranu ispravku vrijednosti. Nabavna vrijednost uključuje izdatke direktno pripisive nabavljenom sredstvu. Nabavnu vrijednost čini vrijednost po fakturi dobavljača, uvećana za zavisne troškove po osnovu nabavke i troškove dovođenja sredstva u stanje funkcionalne pripravnosti. Amortizacija se ravnomjerno obračunava na nabavnu vrijednost sredstava, s ciljem da se u potpunosti otpišu u toku njihovog korisnog vijeka trajanja. Obračun amortizacije počinje kada se sredstva stave u upotrebu. Stopa u % Nekretnine 3,3 Kompjuterska oprema 20,0 Namještaj i druga oprema 15,0 Klimatizacioni sistem 10,0 Vozila 15,0 Period amortizacije počinje onda kada su sredstva raspoloživa za upotrebu. Dobici i gubici po osnovu otuđenja sredstva utvrđuju se kao razlika između novčanog priliva i knjigovodstvene vrijednosti. Nije bilo promjena korisnog vijeka trajanja nekretnina, postrojenja i opreme u odnosu na prethodnu godinu. Nematerijalna ulaganja Nematerijalna ulaganja se iskazuju po trošku umanjenom za akumuliranu amortizaciju i umanjenje vrijednosti. Nematerijalna ulaganja predstavlja softver. Amortizacija se priznaje u bilansu uspjeha proporcionalnom metodom tokom procijenjenog korisnog vijeka. Stopa u % Nematerijalna ulaganja 20,0-30,0 Nije bilo promjena korisnog vijeka trajanja nematerijalnih ulaganja u odnosu na prethodnu godinu Ispravka vrijednosti materijalne i nematerijalne imovine Na dan bilansa stanja, rukovodstvo Banke analizira vrijednosti po kojima je prikazana nematerijalna i materijalna imovina Banke. Ukoliko postoji indikacija da je neko sredstvo obezvrijeđeno, nadoknadiv iznos te imovine se procjenjuje kako bi se utvrdio iznos obezvređenja. Ukoliko je nadoknadivi iznos nekog sredstva procijenjen kao niži od vrijednosti po kojoj je to sredstvo prikazano, postojeća vrijednost tog sredstva se umanjuje do visine nadoknadive vrijednosti. Gubitak po osnovu obezvređenja vrijednosti imovine priznaje se kao rashod tekućeg perioda i iskazuje se u okviru ostalih rashoda. Ako naknadno dođe do situacije da gubitak zbog obezvređenja priznat u ranijim godinama ne postoji ili se smanjio, vrijednost sredstva se povećava do revidirane procjene o njegovoj naknadivoj vrijednosti, ali tako da povećana vrijednost po kojoj se sredstvo vodi ne bude veća od vrijednosti po kojoj bi se sredstvo vodilo da nije bio u prethodnim godinama priznat utvrđeni gubitak zbog obezvređivanja sredstava Rezervisanja Rezervisanja se priznaju kada Banka ima važeću zakonsku ili izvedenu obavezu koja je rezultat prošlih događaja, kada je u većoj mjeri vjerovatno da će za podmirenje obaveze biti potreban odliv sredstava i kada se iznos obaveza može pouzdano procijeniti. 28

31 3. PREGLED ZNAČAJNIH RAČUNOVODSTVENIH POLITIKA (NASTAVAK) Rezervisanja (nastavak) Rezervisanja se odmjeravaju po sadašnjoj vrijednosti izdataka potrebnih za izmirenje obaveza. Rezervisanja se revidiraju na datum svakog bilansa stanja i koriguju tako da odražavaju najbolju sadašnju procjenu. Ukoliko više nije vjerovatno da će odliv sredstava koji generišu ekonomske koristi biti potreban za izmirenje date obaveze, rezervisanje se ukida preko bilansa uspjeha Naknade zaposlenima Doprinosi kojima se obezbjeđuje socijalna sigurnost zaposlenih U skladu sa propisima koji se primjenjuju u Crnoj Gori, Banka je u obavezi da plaća doprinose državnim fondovima kojima se obezbjeđuje socijalna sigurnost zaposlenih. Ove obaveze uključuju doprinose za zaposlene na teret poslodavca u iznosima obračunatim po stopama propisanim relevantnim zakonskim propisima. Banka je, takođe, obavezna da od bruto plata zaposlenih obustavi doprinose i da ih, u ime zaposlenih, uplati tim fondovima. Doprinosi na teret poslodavca i doprinosi na teret zaposlenog se evidentiraju na teret rashoda perioda na koji se odnose. Obaveze po osnovu otpremnina ili drugih dugoročnih naknada zaposlenima U skladu sa Opštim kolektivnim ugovorom, Banka je u obavezi da prilikom odlaska u penziju zaposlenom isplati otpremninu u visini 3 minimalne neto zarade. Pravo na navedenu naknadu je obično uslovljeno preostaloj dobi zaposlenog u radu do penzionisanja i/ili završetku minimalnog perioda rada. Očekivani troškovi tih naknada su nastali u periodu od zapošljavanja. Banka vrši rezervisanje na bazi procijenjene sadašnje vrijednosti sredstava izdvojenih za otpremnine za odlazak u penziju nakon ispunjenih uslova. Rezervisanja za otpremnine se obračunavaju primjenom metode projektovanja po jedinici prava, diskontovanjem procijenjenih budućih odliva. Aktuarski dobici i gubici se priznaju u periodu u kojem su nastali u ostalom ukupnom rezultatu. U ovim finansijskim iskazima nisu izvršena rezervisanja po osnovu navedenih beneficija zaposlenih. Po procjeni rukovodstva Banke nema materijalno značajnih efekata po tom osnovu na finansijske iskaze u cjelini, imajući u vidu starosnu strukturu i broj zaposlenih, takođe nije bilo fluktuacija zaposlenih i drugih promjena Finansijske obaveze Finansijske obaveze se inicijalno priznaju po fer vrijednosti umanjenoj za nastale troškove transakcije. Finansijske obaveze se naknadno iskazuju po amortizovanoj vrijednosti primjenom metode efektivne kamatne stope. Razlika između ostvarenog priliva (umanjenog za troškove transakcije) i vrijednosti otplata, priznaje se u bilansu uspjeha u periodu korišćenja kredita primjenom metode efektivne kamatne stope Finansijske garancije U redovnom poslovanju, Banka daje finansijske garancije, koje se sastoje od garancija, činidbenih garancija i mjenica. Finansijske garancije početno se priznaju u finansijskim iskazima po fer vrijednosti, sa ugovorenom naknadom. Naknadno vrednovanje obaveze Banke, po svakoj garanciji vrši se po većoj od amortizovane naknade i najbolje procjene troška potrebnog za izmirenje obaveze koja može nastati kao rezultat date garancije. Svako povećanje obaveze po osnovu finansijskih garancija se prenosi u bilans uspjeha. Primljena naknada je priznata u bilansu uspjeha po pravolinijskoj metodi, tokom čitavog vijeka trajanja garancije Pravična (fer) vrijednost Fer vrijednost finansijskih instrumenata Određivanje fer vrijednosti finansijske imovine i obaveza za koje ne postoji uočljiva tržišna cijena zahtijeva korišćenje različitih tehnika vrijednovanja. Za finansijske instrumente kojima se ne trguje često i koji imaju nisku cjenovnu transparentnost, fer vrijednost je manje objektivna i zahtijeva određene stepene varijacije u procjenjivanju koji zavise od likvidnosti, koncentracije, neizvjesnosti tržišnih faktora, cjenovnih pretpostavki i ostalih rizika koji utiču na određeni instrument. Po procjeni rukovodstva Banke, knjigovodstvena vrijednost finansijskih sredstava i finansijskih obaveza objelodanjenih u finansijskim iskazima aproksimira fer vrijednost na dan bilansa. 29

32 4. OBJELODANJIVANJA PRELASKA Slijedeće tabele se odnose na usvajanje i uticaj MSFI 9 na izveštaj o finansijskom položaju i na zadržanu dobit uključujući efekat zamjene kalkulacija nastalih kreditnih gubitaka po MRS 39 sa ECL-ovima prema MSFI 9. MRS MSFI Kategorija Bruto Neto Reklasifikovano Ispravka vrijednosti Bruto Neto Kategorija I Pregled aktive (1.690) Novčana sredstva i računi depozita kod centralnih banaka Krediti i potraživanja Amortizovani trošak Krediti i potraživanja od banaka Krediti i potraživanja Amortizovani trošak Krediti i potraživanja od klijenata Krediti i potraživanja (1.690) Amortizovani trošak Ostala sredstva Krediti i potraživanja Amortizovani trošak Imovina II Vanbilansne stavke (61) Plative garancije Krediti i potraživanja (37) Krediti i Činidbene garancije potraživanja (23) Krediti i Preuzete neopozive obaveze potraživanja (1) III Finansijska sredstva raspoloživa za prodaju Raspoloživo za prodaju (5.487) Reklasifikovano u: finansijska sredstva po fer vrijednosti kroz ostalu sveobuhvatnu dobit IV Finansijska sredstva koja se drže do dospjeća Drži se do dospjeća (2.414) Reklasifikovano u: finansijska sredstva po amortizovanom trošku Amortizovani trošak Amortizovani trošak Amortizovani trošak FV kroz ostalu sveobuhvatnu dobit Amortizovani trošak UKUPNO (I + II + III + IV) (1.751)

33 4. OBJELODANJIVANJA PRELASKA (NASTAVAK) Banka nije mijenjala poslovni model upravljanja finansijskim instrumentima, stoga nije bilo efekata reklasifikacije na početno stanje akumuliranog gubitka iz ranijih godina. Jedini efekat tranzicije je dodatno obezvređenje kreditnog portfolija u iznosu od EUR hiljada i dodatno rezervisanje za vanbilansne izloženosti u iznosu od EUR 61 hiljada. U hiljadama EUR Obezvređenje / Rezervisanje u skladu sa MRS 39 / MRS 37 Očekivani kreditni gubici u skladu sa MSFI 9 Ponovno Obezvređenje: odmjeravanje Krediti i potraživanja od klijenata HoV koje se drže do dospjeća u skladu sa MRS 39 / po amortizovanom trošku u skladu sa MSFI HoV raspoložive za prodaju u skladu sa MRS 39 / po FV kroz ostalu sveobuhvatnu dobit u skladu sa MSFI Vanbilansne izloženosti UKUPNO

34 4. OBJELODANJIVANJA PRELASKA (NASTAVAK) Ukupan efekat na akumulirani gubitak iz prethodnih godina na godine iznosi EUR hiljada. MRS 39 odmjeravanje Ponovno odmjeravanje MSFI 9 odmjeravanje Finansijska sredstva Kategorija U hiljadama EUR Reklasifikacija Obezvređenje Ostalo Kategorija U hiljadama EUR Novčana sredstva i računi depozita kod centralnih banaka Krediti i potraživanja Amortizovani trošak Krediti i potraživanja od banaka Krediti i potraživanja Amortizovani trošak Krediti i potraživanja od klijenata Krediti i potraživanja (1.690) - Amortizovani trošak Hartije od vrijednosti - raspoložive za prodaju Raspoloživo za prodaju FV kroz ostalu sveobuhvatnu dobit Hartije od vrijednosti - koje se drže do dospjeća Drži se do dospjeća Amortizovani trošak Ukupno finansijska sredstva (1.690) Banka nije mijenjala poslovni model upravljanja finansijskim instrumentima, tako da nije bilo reklasifikacija i jedini efekat je obezvređenje. 32

35 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA Banka je u svome poslovanju izložena različitim rizicima od kojih su najznačajniji: kreditni rizik; tržišni rizik; rizik likvidnosti; operativni rizik. Procedure za upravljanje rizicima su dizajnirane da identifikuju i analiziraju rizike, da definišu odgovarajuće limite i kontrole za upravljanje rizicima, kao i da prate izloženost Banke pojedinim rizicima. Procedure za upravljanje rizicima su predmet redovne kontrole u cilju adekvatnog odgovora na nastale promjene na tržištu, proizvodima i uslugama. Sektor za upravljanje rizicima je odgovoran za praćenje izloženosti Banke pojedinim rizicima o čemu se mjesečno izvještava Odboru direktora. Pored toga, praćenje izloženosti Banke pojedinim rizicima je u nadležnosti Komiteta za upravljanje kreditnim rizikom i Komiteta za upravljanje aktivom i pasivom Kreditni rizik Banka je izložena kreditnom riziku koji predstavlja rizik da dužnici neće biti u mogućnosti da dugovanja prema Banci izmire u potpunosti i na vrijeme. Banka vrši rezervisanja za gubitke po osnovu umanjenja vrijednosti, a koji se odnose na gubitke nastale na dan bilansa stanja. Značajne promjene u privredi, odnosno stanju pojedinih privrednih grana koje čine osnov kreditnog portfolija Banke, mogle bi dovesti do gubitaka koji se razlikuju od gubitaka po osnovu kojih je izvršeno rezervisanje na dan bilansa stanja. Stoga rukovodstvo Banke oprezno upravlja izloženošću kreditnom riziku. Centralna banka Crne Gore je donijela Odluku o minimalnim standardima za upravljanje kreditnim rizikom u bankama ( Sl. list CG, br. 22/12, 55/12, 57/13, 44/17 i 82/17), koja se primjenjuje od 1. januara godine, i koja podrazumijeva primjenu Međunarodnih standarda finansijskog izvještavanja prilikom vrednovanja i iskazivanja stavki bilansne aktive i vanbilansnih stavki. Shodno navedenoj Odluci, Banka je utvrdila metodologiju za procjenu obezvređenja bilansne aktive i vjerovatnog gubitka po vanbilansnim stavkama. Banka metodologiju dosljedno primjenjuje, preispituje najmanje jednom godišnje i po potrebi prilagođava rezultatima preispitivanja. Banka takođe prilagođava i pretpostavke na kojima je metodologija zasnovana. Ublažavanje kreditnog rizika podrazumijeva održavanje rizika na prihvatljivom nivou Banke, odnosno održavanje prihvatljivog kreditnog portfolija. Ublažavanje kreditnog rizika se sprovodi kroz ugovaranje adekvatnih sredstava obezbjeđenja potraživanja. Za upravljanje kreditnim rizikom banka je usvojila sljedeća akta: Politika upravljanja kreditnim rizikom Procedura za upravljanje kreditnim rizikom privrednih subjekata Procedura za upravljanje kreditnim rizikom retail-a Procedura za klasifikaciju plasmana Procedura za utvrđivanje ispravki vrijednosti i rezervisanja za gubitke po vanbilansnim stavkama Procedura za upravljanje kolateralima Procedura o vrstama i tehnikama za ublažavanje kreditnog rizika Procedura za upravljanje opcionim rizikom. Izloženost kreditnom riziku ispoljava se kao rizik finansijskog gubitka koji nastaje kao posljedica nemogućnosti dužnika da ispuni sve ugovorene obaveze prema Banci. Banka upravlja preuzetim kreditnim rizikom tako što određuje limite u odnosu na velike kredite, pojedinačne korisnike kredita i povezana lica. Pomenuti rizici se kontinuirano prate i predmet su stalne kontrole. U skladu sa limitima propisanim od strane Centralne banke Crne Gore, granska koncentracija kredita je predmet kontinuiranog praćenja. Upravljanje izloženošću kreditnom riziku vrši se redovnom analizom sposobnosti korisnika kredita i potencijalnih korisnika kredita da otplaćuju obaveze po osnovu kamate i glavnice. 33

36 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.1. Kreditni rizik (Nastavak) Maksimalna izloženost kreditnom riziku po bilansnim i vanbilansnim stavkama Sljedeća tabela prikazuje bruto maksimalnu izloženost kreditnom riziku bilansnih i vanbilansnih pozicija: Bruto Neto Bruto Neto I. Pregled aktive Gotovina i sredstva kod centralne banke Krediti i potraživanja od banaka i drugih finansijskih institucija Krediti i potraživanja od komitenata Hartije od vrijednosti Ostala sredstva II. Vanbilansne stavke Date garancije Preuzete neopozive obaveze Ostalo Ukupno (I+II) Upravljanje kreditnim rizikom ostvaruje sektor za upravljanje rizicima u skladu sa usvojenom Strategijom upravljanja rizicima, politikom upravljanja kreditnim rizikom, procedurom upravljanja kreditnim rizikom, procedurom za utvrđivanje ispravke vrijednosti bilansne aktive i rezervi za gubitke po vanbilansnim stavkama, procedurom upravljanja kolateralima te drugim aktima kojima je regulisano upravljanje kreditnim rizikom. Kreditnim rizikom se upravlja kroz jasno propisane procedure identifikacije, mjerenja, kontrole i monitoringa kreditnog rizika. Za mjerenje kreditnog rizika se koristi analiza bonitetnosti, razvijeni alat za utvrđivanje rejtinga dužnika, klasifikacija u skladu sa regulatornim zahtjevima te ispravke vrijednosti u skladu sa međunarodnim računovodstvenim i standardima finansijskog izvještavanja. Sektor upravljanja rizicima daje mišljenje na kreditne prijedloge, verifikuje klasifikaciju izloženosti i ocjenu na bazi internog rejtinga, verifikuje ispravke vrijednosti te daje mišljenja na kvalitet predloženog kolaterala. Sektor upravljanja rizicima minimalno jednom mjesečno, za protekli mjesec odnosno kvartal, izvještava Odbor direktora o svim relevantnim pokazateljima koji se odnose na upravljanje kreditnim rizikom na nivou izloženosti i na nivou portfolija. Izloženost kreditnom riziku se djelimično kontroliše pribavljanjem instrumenata obezbjeđenja i garancija pravnih i fizičkih lica. Pored toga, fizička lica uglavnom svoju mjesečnu zaradu primaju preko tekućeg računa kod Banke, u cilju smanjenja kreditnog rizika. Tipovi instrumenata obezbjeđenja su: depoziti; pravo zaloge na industrijskim mašinama, hartijama od vrijednosti, zalihama i vozilima; hipoteke na nepokretnostima i fiducijarni prenos vlasništva; mjenice; ovlašćenja; administrativne zabrane; žiranti i polise osiguranja. 34

37 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.2. Rezervisanja za očekivane kreditne gubitke u skladu sa MSFI 9 Na svaki izvještajni datum, Banka vrši segmentaciju svog portfolija finansijskih instrumenata, pri čemu se uzima u obzir sličnost u nivou i prirodi kreditnog rizika. S obzirom na strukturu aktive Banke, po značajnosti izdvajaju se kreditni portfolio i portfolio dužničkih HoV, dok su svi ostali finansijski instrumenti grupisani u kategoriju ostali. Grupisanje kredita u portfolija koja prikazuju zajedničke karakteristike kreditnog rizika se obavlja po slijedećim kriterijumima: - Vrsta klijenta - Vremenska kategorija (bucket) Banka razlikuje dvije vrste klijenata: Pravna lica (PL) i Fizička lica (FL). Vremenske kategorije (bucket-i) razdjeljuju kredite u kategorije po osnovu dana kašnjenja. Segmentacija finansijskih instrumenata se može promijenjiti tokom vremena, naročito u dugom roku, kako nove informacije o individualnim i kolektivnim finansijskim instrumentima postaju dostupne ili se promijeni portfolio Banke (npr. uvođenje nove vrste kreditnog proizvoda, ili djelatnost klijenta postane važnija s obzirom na karakteristiku rizika, itd.). Kao rezultat, segmentacija je predmet periodičnog ponovnog razmatranja. Parametri korišćeni pri obračunu rezervisanja za kreditne gubitke (PD i LGD) su odvojeno procjenjeni po segmentima, u zavisnosti od vrste klijenta i vremenske kategorije (bucket-a). Od ostalih finansijskih instrumenata koji se odmjeravaju po amortizovanom trošku ili po fer vrijednosti kroz ostali sveobuhvatni rezultat, Banka u portfoliju trenutno ima: - Novčana sredstva; - Depozite kod banaka i ostalih finansijskih institucija; - Garancije, akreditive i ostale vanbilansne izloženosti. Sva novčana sredstva i depoziti kod banaka i ostalih finansijskih institucija su vrlo likvidna sredstva. Stoga se ona posebno razmatraju na individualnoj osnovi u odnosu na ostatak portfolija. Garancije, akreditivi i ostale vanbilansne izloženosti, grupišu se na identičan način kao i krediti i potraživanja od klijenata Staging proces U skladu sa osnovnim principom modela ECL, Banka sve finansijske instrumente grupiše u sljedeće faze (stage-eve): Stage 1 (PL: Performing loans) Stage 2 (UPL: Under-performing loans) Stage 3 (NPL: Non-performing loans) Nije došlo do značajnog porasta kreditnog rizika od momenta originacije Došlo je do značajnog porasta kreditnog rizika od momenta originacije Finansijski instrument je obezvrijeđen (nastupio je default) Na datum izvještavanja, svi finansijski instrumenti grupišu se u odgovarajuće faze (staging proces). MSFI 9 definiše minimalne kriterijume kojih se entiteti moraju pridržavati u staging procesu (30+ DPD za Stage 2, 90+ DPD za Stage 3). Pored minimalnih kriterijuma, zahtijeva se primjena dodatnih indikatora, pri čemu se potpuna automatizacija procesa smatra indikatorom lošeg upravljanja kreditnim rizikom. Banka, u skladu sa MSFI 9, za staging proces koristi sve raspoložive informacije dostupne na dan procjene bez dodatnog troška ili napora. Kako bi bilo moguće pristupiti staging procesu, prvobitno je neophodno odrediti definicije značajnog pogoršanja kreditnog rizika (SICR) od momenta originacije (priznavanja finansijskog instrumenta) kao i statusa neizvršenja obaveza (default). 35

38 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.2. Rezervisanja za očekivane kreditne gubitke u skladu sa MSFI 9 (nastavak) Staging proces (nastavak) MSFI 9 definiše SICR kao značajnu promjenu rizika nastanka default-a u periodu očekivanog vijeka trajanja finansijskog instrumenta, a ne kao promjenu iznosa očekivanih kreditnih gubitaka. Takođe, standard navodi kao oborivu pretpostavku, bez obzira na metod procjene SICR-a, granicu od 30+ dana kašnjenja kao minimalnu definiciju SICR-a. U Banci, SICR je definisan ispunjenjem sljedećih uslova: 1) Dani kašnjenja su iznad 30 dana ali ispod 90 dana; 2) CBCG rejting je pogoršan u odnosu na trenutak originacije; 3) Stručno mišljenje analitičara Banke, zasnovano na dodatnim (finansijskim ili nefinansijskim) informacijama, koje mogu biti dokumentovane. Prilikom definisanja default-a, Banka koristi član 178 Regulative (EU) br. 575/2013 (Regulativa CRR) kao i Smjernice EBA (European Banking Authority) o primjeni definicije default-a. Kao prag materijalnosti za definisanje default-a u Banci određen je na 200 EUR za pravna lica, odnosno 20 EUR za fizička lica. Dodatno, status default-a se za fizička lica dodjeljuje partiji, dok se za pravna lica isti dodjeljuje klijentu. Stoga, ako je bilo koja partija pravnog lica u default-u, smatra se da su sve partije istog pravnog lica u default-u. U Banci, default je definisan ispunjenjem barem jednog od sljedećih uslova: 1) Dani kašnjenja su iznad 90 dana; 2) Stečaj ili insolventnost klijenta; 3) Restruktuiranje kredita usljed nemogućnosti izvršenja obaveza; 4) Značajan pad procijenjene vrijednosti kolaterala koji pruža dužniku značajan podsticaj da prestane sa otplatom duga; 5) Protest garancije (iznad 5% ukupne izloženosti klijenta ili EUR 5,000) koja nije naplaćena u roku od 30 dana; 6) Nedostatak saradnje od strane klijenta (dostava dokumentacije, odbijanje zahtjeva za dodatnim kolateralom ili druge izmjene ugovornih uslova i sl.); 7) Nedostatak mjesečnog prihoda na računu koji predstavlja izvor otplate kredita (posebno značajno za segment fizičkih lica); 8) Potraživanja od matičnog lica (ili povezanog lica od kojeg je entitet finansijski zavisan) smatraju se obezvrijeđenim (razmatranje na nivou grupe). Banka dopušta da finansijski instrument klasifikovan u Stage 2 ili Stage 3 bude prebačen u bolji stage (tkz. ozdravljenje), uz postojanje sljedećih uslova: Iz Stage 3 u Stage 2 izloženost može preći nakon cooling perioda od 3 mjeseca. Dakle, nakon prestanka uslova koji su doveli do klasifikacije u Stage 3, izloženost nastavlja prudencijalno biti evidentirano kao Stage 3 naredna 3 mjeseca; Iz Stage 2 u Stage 1 izloženost može preći odmah nakon prestanka uslova koji su doveli do klasifikacije u Stage 2, osim u slučajevima kada je izloženost prethodno (prije Stage 2) bila u Stage 3. U tim slučajevima izloženost je prudencijalno još 3 mjeseca evidentirana u Stage 2, tj. cooling period je 3 mjeseca. Za sve restruktuirane kredite (koji nisu dobili status POCI, detaljno obrazloženo u Poglavljima 3 i 4), cooling period se udvostručava, tj. iznosi 6 mjeseci za prelazak u Stage 2 i dodatnih 6 mjeseci za prelazak u Stage 1. 36

39 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.2. Rezervisanja za očekivane kreditne gubitke u skladu sa MSFI 9 (nastavak) Modifikacija imovine (modifikovana finansijska imovina) Finansijski instrumenti, kojima se, u toku njihovog trajanja, mijenjaju ugovorene odredbe i takve promjene imaju direktan uticaj na ugovorene novčane tokove ( modifikovana finansijska sredstva ), moraju biti posebno tretirana, u skladu sa MSFI 9, u smislu sljedećih aktivnosti: - priznavanje efekata koji poističu iz promjene inicijalno ugovorenih odredbi u toj mjeri da nisu ispunjeni uslovi za prestanak priznavanja (modifikovani dobitak ili gubitak); - određivanje polazne tačke za procjenu ugovornih osobina novčanog toka u odnosu na SPPI test; - određivanje polazne tačke za procjenu da li se značajno promijenio kreditni rizik finansijskog sredstva, u odnosu na inicijalno priznavanje. U praksi, u Banci jedino krediti klijentima mogu potencijalno biti modifikovana imovima, u procesu aneksiranja ugovora o kreditu ili reprogramiranja postojećih obaveza klijenta. Korisnici kredita mogu pregovarati o ugovorenim uslovima duga iz više razloga. Nekada dužnik traži povoljnije uslove od Banke, a nekada dužnik može da bude u finansijskim poteškoćama i potrebna mu je promjena uslova kredita, kao što je promjena kamatne stope, odnosno produženje roka dospjeća. Banka u ovom procesu mora da razmotri sljedeća pitanja: - da li modifikacija dovodi do prestanka priznavanja postojećeg sredstva i priznavanja novog sredstva; - da li je modifikacija rezultat značajnog povećanja kreditnog rizika u odnosu na originaciju; - da li je modifikacija rezultat default-a klijenta (nastalog formalno ili očekivanog). MSFI 9 ne daje konkretne smjernice u dijelu uslova za prestanak priznavanja sredstava za koja su ugovorene odredbe promijenjene u toku njenog trajanja ( modifikovana finansijska imovina ). Zbog toga je Banka razvila odgovarajuću računovodstvenu politiku u skladu sa MRS 8 - Računovodstvene politike, promjene računovodstvenih procjena i greške. Banka procjenjuje da li je došlo do značajne promjene finansijskog sredstva, na osnovu kvalitativnih kriterijuma i to: a) da li je prilikom izmjene došlo do sistemskih prepreka praćenja kontinuiteta izloženosti (npr. stara partija kredita je zatvorena, otvoren je novi kredit sa novim brojem partije); b) da li je došlo do značajne promjene ugovornih uslova koji imaju posredan uticaj na kreditni rizik (npr. promjena kolaterala); c) uzevši u obzir komercijalni interes banke za modifikaciju. Ukoliko su kvalitativni kriterijumi ispunjeni, tj. finansijski instrument je prepoznat i priznat kao modifikovana imovina, sljedeći korak je determinacija uzroka modifikacije, tj. razloga koji su doveli do potrebe za modifikacijom. Uopšteno govoreći, potrebno je odgovoriti da li je uzrok: a) značajan porast kreditnog rizika (SICR) klijenta (djelimične teškoće u servisiranju postojećeg duga); b) nemogućnost otplate default klijenta (značajne teškoće u servisiranju postojećeg duga); c) ostali razlozi (tržišni, poslovni, viša sila, itd.). Zavisno od utvrđenog uzroka modifikacije, Banka različito tretira modifikovanu imovinu i to: - ukoliko je razlog modifikacije značajan porast kreditnog rizika, ali ne i default klijenta, izloženost se klasifikuje u Stage 2 sa cooling periodom od 6 mjeseci i uključuje se u watchlist; - ukoliko je razlog modifikacije default klijenta (default koji je formalno nastupio ili koji se neposredno očekuje), radi se test kvantitativnih kriterijuma modifikacije (zavisno od rezultata testa modifikovana imovina će biti prepoznata kao Stage 3 u cooling periodu ili kao POCI sredstvo); - ukoliko je razlog modifikacije iz grupe ostalih razloga, izloženost ulazi u Staging proces (pretpostavka je da je u pitanju Stage 1). 37

40 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.2. Rezervisanja za očekivane kreditne gubitke u skladu sa MSFI 9 (nastavak) Modifikacija imovine (modifikovana finansijska imovina) (nastavak) U skladu sa MSFI 9, dobitak ili gubitak od modifikacije imovine nastaje kao usklađivanje bruto knjigovodstvene vrijednosti finansijskog sredstva koje reflektuje promjenu ugovorenih novčanih tokova. Računovodstveni tretman zahtijeva evidentiranje: - u bilansu uspjeha se razlika bruto knjigovodstvene vrijednosti finansijskog sredstva prije modifikacije i sadašnje vrijednosti novougovorenih budućih novčanih tokova, diskontovanih inicijalnom efektivnom kamatnom stopom, priznaje kao posebna stavka, kao dobitak/gubitak od modifikacije finansijskih sredstava; - u bilansu stanja razlika između bruto knjigovodstvene vrijednosti finansijskog sredstva prije modifikacije i sadašnje vrijednosti novougovorenih budućih novčanih tokova, diskontovanih inicijalnom efektivnom kamatnom stopom, priznaje se kao umanjenje bruto knjgovodstvene vrijednosti (kao diskont ). U slučaju da se dvije ili više partija kredita objedinjavaju u jedan kredit, inicijalna efektivna kamatna stopa se izračunava kao ponderisani prosjek efektivnih kamatnih stopa objedinjenih kredita (osnovica je bruto izloženost prije modifikacije) POCI sredstva POCI sredstva (Purchased or Originated Credit-Impaired assets) su sredstva koja su u svom nastanku kreditno-obezvrijeđena. U principu, u momentu originacije, izvjesno je da je izloženost obezvrijeđena. Na dan inicijalnog priznavanja finansijskog sredstva, Banka je dužna da odredi da li je sredstvo obezvrijeđeno. Ovo se dešava u slučaju kupovine NPL-a ili restruktuiranih obezvrijeđenih finansijskih sredstava. Proces identifikacije POCI sredstava iz modifikovane imovine opisan je u Napomeni POCI sredstvo je vjerovatno nabavljeno sa značajnim diskontom, koji odražava nastale kreditne gubitke. U slučaju kupovine NPL-a, ostvarena razlika između kupovne cijene i bruto knjigovodstvene vrijednosti plasmana predstavlja diskont. U slučaju modifikovane imovine, diskont je priznat na način opisan u Napomeni Za ova sredstva, EKS se računa uzimajući u obzir inicijalne očekivane kreditne gubitke vijeka trajanja u procjenjenim novčanim tokovima (tj. koristi se tkz. kreditnim rizikom usklađena EKS - KUEKS). Za POCI sredstva, samo kumulativne promjene u očekivanim kreditnim gubicima vijeka trajanja u odnosu na inicijalno priznavanje se priznaju u bilansu uspjeha kao trošak rezervisanja (ili prihod u slučaju pozitivne promjene). Trošak ili prihod od rezervisanja se računa uzimajući u obzir nove procjene budućih novčanih tokova. 38

41 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.2. Rezervisanja za očekivane kreditne gubitke u skladu sa MSFI 9 (nastavak) Metod procjene Jedna od osnovnih pretpostavki modela ECL je prepoznavanje očekivanih kreditnih gubitaka u periodu vijeka trajanja finansijskog instrumenta (LECL lifetime ECL) prije nego instrument postane obezvrijeđen, tj. prije nastupanja default-a klijenta (iz čega proističe staging proces). MSFI 9 zahtijeva, u gotovo svim fazama procesa obračuna ECL, korišćenje svih raspoloživih informacija (dostupnih bez dodatnog značajnog troška ili napora) na datum procjene, gdje se potpuna automatizacija procesa smatra indikatorom nedovoljnog kvaliteta upravljanja kreditnim rizikom. Pred Bankom su 2 međusobno (u značajnoj mjeri) suprotstavljena cilja: 1) Iz razloga inkorporiranja što veće količine relevantnih informacija (često nefinansijskih) razmatrati značajan dio portfolija na individualnoj osnovi; 2) Iz razloga efikasnosti, tj. razumnog korišćenja raspoloživih resursa, koristiti model kojim se procjena vrši na kolektivnoj (grupnoj, skupnoj) osnovi. Banka vrši podjelu portfolia na: - Individualnu procjenu (IA Individual Assessment); - Kolektivnu procjenu (CA Collective Assessment). Banka procjenjuje sredstvo individualno (IA) ako ispunjava jedan od sljedećih kriterijuma: Za kredite pravnim licima: - Izloženosti iznad EUR 50 hiljada klasifikovani kao C, D ili E (prema CBCG bonitetu); - Izloženosti iznad EUR 1,000 hiljada; Za kredite fizičkim licima: - Izloženosti iznad EUR 30 hiljada klasifikovani kao C, D ili E (prema CBCG bonitetu); - Izloženosti iznad EUR 300 hiljada; Dužničke HoV (državne ili korporativne obveznice), POCI sredstva. Rezervisanje za kreditne gubitke je obračunato kolektivno (CA) za: Sve klijente koji nisu individualno procijenjeni, Ako je rezervisanje za kreditne gubitke jednako nuli za obračun na osnovi individualne procjene. Ako je klijent ocijenjen individualno, ne može se vratiti na kolektivnu procjenu u narednom kvartalu. Dakle, primjenjuje se cooling period od 6 mjeseci Individualna procjena Prilikom individualne procjene, za obračun očekivanih kreditnih gubitaka potrebno je uzeti u obzir nekoliko scenarija ponderisanih vjerovatnoćom ishoda u toku trajanja finansijskog sredstva. Procjena se sastoji od razmatranja raspona mogućih ishoda, što obuhvata identifikaciju mogućih scenarija koji preciziraju iznos i vrijeme novčanih tokova za svaki ishod, kao i procijenjenu vjerovatnoću određenog ishoda. Kreditni gubitak određenog scenarija je definisan kako bruto izloženost, npr. poređenje bruto knjigovodstvene vrijednosti (KV) i očekivanih budućih tokova gotovine (TG) diskontovanih mjesečnom efektivnom kamatnom stopom (EKS). 39

42 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.2. Rezervisanja za očekivane kreditne gubitke u skladu sa MSFI 9 (nastavak) Metod procjene (nastavak) Individualna procjena (nastavak) Prilikom odmjeravanja rezervisanja za kreditne gubitke po osnovu individualne procjene, sljedeći uslovi su od velike važnosti: Procjena iznosa očekivanih novčanih tokova treba da se zasniva na razumnim informacijama koje je moguće potkrijepiti i koje su dostupne bez dodatnih troškova ili napora na dan izvještavanja; Vremenska vrijednost novca je uzeta u obzir. Iz tog razloga, očekivani novčani tokovi su diskontovani na mjesečnom nivou; Kolateral je uzet u obzir tokom određivanja očekivanih novčanih tokova. Kada se nekretnine koriste kao kolateral, Banka primjenjuje korektivni faktor ( haircut ) na posljednju procjenu vrijednosti nekretnine i istu diskontuje putem EKS kroz period realizacije. Ako je kolateral gotovina, garancije banaka ili države, ne primjenjuje se korektivni faktor ( haircut ), tj. koristi se 100% vrijednost kolaterala. Ako se kao kolateral koristi hartija od vrijednosti vrednovana po mark to market ili mark to model, vrijednost hartije se uzima u procjeni očekivanog novčanog toka. Više od jednog scenarija očekivanog novčanog toka se uzimaju u obzir i ponderisane su vjerovatnoćom koja odgovara mogućnosti nastupanja datog scenarija. Banka koristi 2 do 4 scenarija sa najvećom vjerovatnoćom očekivanog novčanog toka. Odluka i ponder vjerovatnoće u procesu odluke odgovarajućeg scenarija je dodijeljena od strane analitičara banke. Ukupna vjerovatnoća svih korištenih scenarija mora biti jednaka 1. Procjena rezervisanja za kreditne gubitke se vrši kvartalno. Dakle, očekivani novčani tokovi i dodijeljeni ponderi vjerovatnoće se ponovo definišu svakog kvartala. Individualni pristup procjeni očekivanih kreditnih gubitaka može biti primijenjen u svim stage-ovima. U slučaju Stage 1 i Stage 2, očekivano je da scenario sa ugovorenim novčanim tokovima ima najveću vjerovatnoću ishoda. Zbir svih vjerovatnoća razmatranih scenarija jednak je Kolektivna procjena Osnovni razlog procjene očekivanih kreditnih gubitaka na kolektivnoj osnovi je nemogućnost entiteta, da usljed veličine svojih portfolija individualno razmatraju sve izloženosti. Svi finansijski instrumenti koji nisu predmet individualne procjene, obezvređuju se na kolektivnoj osnovi. Finansijski instrumenti procijenjeni kolektivno moraju sadržavati karakteristike zajedničkog rizika, zbog čega se kolektivna procjena obavlja za homogene grupe koje proizlaze kao rezultat segmentacije portfolija. Model kolektivne procjene ECL zaniva se na faktorima prikazanim u tabeli ispod: Za kolektivno ocijenjene finansijske instrumente u Stage-u 1, obračunava se očekivani kreditni gubitak za period od 12 mjeseci. Očekivani kreditini gubitak za period od 12 mjeseci kao dio očekivanog kreditnog gubitka u cijelokupnom vijeku trajanja sredstva koji proizlazi iz slučaja default-a finansijskog sredstva tokom 12 mjeseci nakon datuma izvještavanja ili kraćeg perioda ako je očekivani vijek trajanja finansijskog instrumenta manji od 12 mjeseci. Za neiskorištene finansijske preuzete obaveze, procjena 12-mjesečnog očekivanog gubitka je zasnovana na očekivanom udjelu finansijske obaveze koja će biti iskorišćena unutar perioda od 12 mjeseci od dana izvještavanja. Za ove potrebe Banka procjenjuje faktor kreditne konverzije (CCF) u skladu sa Odlukom CBCG o adekvatnosti kapitala. 40

43 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.2. Rezervisanja za očekivane kreditne gubitke u skladu sa MSFI 9 (nastavak) Metod procjene (nastavak) Kolektivna procjena (nastavak) Za kolektivno ocijenjene finansijske instrumente u Stage 2, obezvređenje za kreditne gubitke je jednako očekivanom kreditnom gubitku (ECL) u cjelokupnom vijeku trajanja kredita. ECL u cjelokupnom trajanju kredita je definisan kao skup svih mogućih događaja koji vode u status default-a tokom vijeka trajanja finansijskog sredstva (tj. rizik default-a finansijskog sredstva tokom vijeka trajanja istog). Obezvređenje za kreditne gubitke u Stage-u 2 za pojedini finansijski instrument stoga predstavlja sumu tokom preostalih mjeseci (cjelokupnog vijeka trajanja) proizvoda izloženosti, marginalne vjerovatnoće nastanka default-a (PD), LGD-a i diskontnog faktora. Diskontovanje je izvršeno korišćenjem mjesečne EKS kredita. Stage 3 sadrži obezvrijeđene finansijske instrumente. Dakle, pošto je događaj default-a već nastupio, parametar PD iznosi 100%, te je stoga rezervisanje za kreditne gubitke obračunato kao proizvod neto izloženosti u trenutku nastanka statusa default-a (Net EAD) i gubitka uslijed nastanka statusa default-a (LGD). Procjena PD-a Probability of Default (PD) se definiše kao vjerovatnoća nastanka statusa neizvršenja obaveza (default). Kumulativni PD (CumPD) označava vjerovatnoću da finansijski instrument pređe u status default-a u toku nekog perioda t. Razlika između kumulativnog PD u trenutku t+1 i kumulativnog PD u trenutku t predstavlja priraštaj PD-a, tj. marginalni PD (MarPD). Za izloženosti koje su kategorisane u Stage 2, tj. izloženost sa značajnim porastom kreditnog rizika u odnosu na inicijalno priznavanje, koje su još uvijek aktivne, vrši se obračun PD-a cjelokupnog vijeka trajanja. Za izloženosti koje su kategorisane u Stage 1, koristi se dio PD krive. Dodatno, PD parametar bi trebalo da reflektuje informacije okrenute budućnosti (tzv. forward looking), kroz primjenu korektivnog faktora na marginalnoj PD krivi. Obračun PD parametra se sastoji od sljedećih koraka: 1. Obračun tranzicionih matrica, 2. Izvođenje kumulativnog lifetime PD-a, 3. Obračun marginalnog lifetime PD-a, 4. Usklađivanja marginalnog PD-a za informacije okrenute budućnosti (tzv. forward looking). Banka je razmatrala mogućnost primjene makroekonomskih indikatora (između ostalog: BDP, stopa nezaposlenosti, stopa inflacije, prosječna zarada, Monex indeks, indeks cijena nekretnina) i u tom postupku utvrdila izvjestan stepen međuzavisnosti makroekonomskih varijabli i stope sistemskog NPL-a u Crnoj Gori, na nivou bankarskog sistema. Međutim, polazeći od sljedećih pretpostavki: 1) Banka trenutno ima % nekvalitetne aktive značajno ispod sistemskog prosjeka (očekivano s obzirom na starost portfolija); 2) Za očekivati je da će se ove stope (% nekvalitetne aktive u Banci i % nekvalitetne aktive na nivou sistema) vremenom izjednačavati; 3) Ne postoji veza između trenda kretanja učešća nekvalitetne aktive na nivou sistema (% nekvalitetne aktive u posljednjem periodu opada na nivou sistema) i trenda kretanja učešća nekvalitetne aktive u Banci (dok sistemska opada, očekuje se rast u Banci, s obzirom na starost portfolija i odlične rezultate u prošlosti). 41

44 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.2. Rezervisanja za očekivane kreditne gubitke u skladu sa MSFI 9 (nastavak) Metod procjene (nastavak) Kolektivna procjena (nastavak) Dolazimo do zaključka da model koji povezuje sistemski NPL i makroekonomske varijable nije adekvatan za vjerodostojnu predikciju kretanja NPL-a u Banci. Umjesto toga, projekcija kretanja NPL-a u budućem poslovanju Banke polazi od pretpostavke da će se, u doglednoj budućnosti, izjednačiti % NPL u Banci i na nivou sistema, pošto je trenutno % NPL-a u Banci značajno ispod. Ravnomjeran rast u ovom slučaju podrazumijeva formulu: Stopa nekvalitetne aktive u BAnci k n = Stopa nekvalitetne aktive u CG bankarskom sistemu Gdje je k korektivni faktor koji se primjenjuje na marginalni PD, n očekivani period potreban za izjednačavanje stopa. Dakle, korektivni faktor k računa se po formuli: k Stopa nekvalitetne aktive u CG bankarskom sistemu = ( ) Stopa nekvalitetne aktive u Banci 1/n S obzirom da je stopa nekvalitetne aktive u Banci značajno ispod sistemskog nivoa, dobijeni korektivni faktor je izrazito konzervativnog karaktera. Procjena LGD-a LGD (Loss Given Default) predstavlja veličinu gubitka pri neizvršenju, odnosno % izloženosti koju Banka neće nadoknaditi u slučaju default-a. Razlikuje se LGD za obezbijeđene izloženosti (secured LGD) i LGD za neobezbijeđene izloženosti (unsecured LGD). U slučaju Banke, s obzirom na model Net EAD koji je u upotrebi (bruto izloženost se umanjuje za diskontovanu očekivanu vrijednost kolaterala), koristi se samo unsecured LGD. S obzirom na činjenicu da Banka nema dovoljno dugu istoriju podataka, Banka može iskoristiti parametre koje propisuje Bazel II, ili iste korigovati na osnovu ekpertskog mišljenja rukovodstva. Banka će u narednom periodu, primjenjivati LGD od 45% za izloženosti prije defaulta i za izloženosti u kašnjenju do 120 dana. Kako se sa protokom određenog vremenskog perioda nakon default-a očekivanja Banke u pogledu naplate smanjuju, Banka će koristiti LGD od 60% za izloženosti u kašnjenju do 180 dana, 80% za izloženosti u kašnjenju do 360 dana, dok će za izloženosti u kašnjenju više od 360 dana primjenjivati LGD od 100%. Kako se količina podataka i iskustvo budu povećavali, kao i unapređenje kvaliteta procedura za naplatu potraživanja, Banka će izvršiti reprocjenu adekvatnosti LGD-a za buduće periode. Procjena EAD-a EAD (Exposure at Default) predstavlja trenutnu izloženost Banke koja može biti bilansna i vanbilansna. Bilansna izloženost obuhvata: glavnicu duga (dospjelu i nedospjelu), kamatu (dospjelu i obračunatu, redovnu i zateznu), razgraničenu naknadu i umanjenje za avansne uplate. Vanbilansna izloženost sadrži: dospjeli iznos kamate na vanbilansnu izloženost, neiskorišćeni limit, garancije i akreditive. Razlika između bilansne i vanbilansne izloženosti, oličena je u faktoru kreditne konverzije (CCF). EAD kriva životnog vijeka (lifetime EAD curve) podrazumijeva projekciju izloženosti Banke do dospjeća određenog finansijskog instrumenta. Ona se razlikuje kod finansijskih instrumenata po roku dospjeća, načinu otplate, vrsti izloženosti (bilansna/vanbilansna izloženost). 42

45 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.2. Rezervisanja za očekivane kreditne gubitke u skladu sa MSFI 9 (nastavak) Metod procjene (nastavak) Kolektivna procjena (nastavak) Nasuprot iznad definisanoj bruto izloženosti (Gross EAD), neto izloženost (Net EAD) predstavlja bruto izloženost umanjenu za diskontovanu očekivanu vrijednost kolaterala. Pri obračunu neto EAD, % kolateralnog faktora se primjenjuje za nekretnine koje se koriste kao kolateral u skladu sa Katalogom kolaterala Banke. Kao period realizacije uzima se period od 4 godine. Za keš kolateral se ne koristi kolateralni faktor niti period realizacije. Za druge tipove kolaterala, ili u drugom razumno dokumentovanom slučaju, ostale vrijednosti kolateralnog faktora od 0% do 100% mogu biti primijenjene. Za kredite sa fiksiranim planom otplate, EAD kriva vijeka trajanja se koristi pri procjeni očekivanog kreditnog gubitka. EAD kriva predstavlja niz izloženosti, koji opada tokom vremena zbog ugovorenih plaćanja. U obnovljive kreditne aranžmane spadaju overdraft i revolving krediti, kao i minusi po tekućem računu i revolving kartice. Ono što karakteriše ove kreditne proizvode je nepostojanje fiksnog plana otplate, već dužnik može, u svakom trenutku, podizati/uplaćivati sredstva po svom nahođenju. Iako je teoretski moguće praviti projekcije povlačenja i uplate sredstava po odgovarajućim bihejviorističkim modelima, Banka koristi jednostavan pristup: fiksira se trenutna izloženost, odvojeno bilansna i vanbilansna (za neiskorišćeni dio u momentu procjene), do roka dospjeća aranžmana. Za garancije i akreditive, Banka procjenjuje EAD krivu kao fiksni EAD do dospjeća finansijskog instrumenta, tj. koristi se otplata na kraju perioda ( bullet payment ). Koristi se ugovoreni rok dospjeća. Stoga, za sve periode do roka dospjeća, u obračunu ECL za garancije i akreditive, koristi se fiksni net EAD. 43

46 UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.3. Kvalitet finansijskih plasmana Kvalitet finansijskih sredstava izloženih kreditnom riziku prikazan je kako slijedi: S1 S2 S3 Ukupno Ispravka vrijednosti S1 Ispravka vrijednosti S2 Ispravka vrijednosti S3 Ukupno ispravka vrijednosti Gotovinski krediti (261) (52) (170) (483) Stambeni krediti (96) (5) - (101) Hipotekarni krediti (7) (1) (28) (36) Krediti na bazi depozita (1) - - (1) Mikro (28) (48) (290) (366) Ostalo (38) (10) (87) (135) Krediti fizičkim licima (431) (116) (575) (1.122) Investicioni krediti (193) (4) (139) (336) Krediti za obrtna sredstva (228) (79) (551) (858) Krediti na bazi depozita (3) - - (3) Revolving krediti (29) - - (29) Overdraft krediti (41) - (111) (152) Ostalo (8) - (32) (40) 203 Krediti pravnim licima (502) (83) (833) (1.418) Ukupno krediti klijentima (933) (199) (1.408) (2.540) Vremenska razgranicenja naknada: Krediti FL (507) Vremenska razgranicenja naknada: Krediti PL (374) Krediti i potraživanja od klijenata Neto 44

47 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.3. Kvalitet finansijskih plasmana (nastavak) S1 S2 S3 Ukupno Ispravka vrijednosti S1 Ispravka vrijednosti S2 Ispravka vrijednosti S3 Ukupno ispravka vrijednosti Gotovinski krediti (146) (26) (306) (478) Stambeni krediti (30) - - (30) Hipotekarni krediti (11) (33) (44) Krediti na bazi depozita (17) - - (17) Mikro (21) (32) (225) (278) Ostalo (32) (24) (19) (75) Krediti fizičkim licima (246) (93) (583) (922) Investicioni krediti (112) (47) (347) (506) Krediti za obrtna sredstva (106) (21) (448) (575) Krediti na bazi depozita (3) - - (3) Revolving krediti (11) - - (11) Overdraft krediti (21) (2) (83) (106) Ostalo (19) (1) (10) (30) 161 Krediti pravnim licima (272) (71) (888) (1.231) Ukupno krediti klijentima (518) (164) (1.471) (2.153) Vremenska razgranicenja naknada: Krediti FL (350) Vremenska razgranicenja naknada: Krediti PL (371) Krediti i potraživanja od klijenata Neto 45

48 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.3. Kvalitet finansijskih plasmana (nastavak) Neproblematična potraživanja Problematična potraživanja Ukupno Ispravka vrednosti neproblematičnih potraživanja Ispravka vrednosti problematičnih potraživanja Ukupna ispravka vrednosti Gotovinski krediti (26) (83) (109) Stambeni krediti (10) - (10) Hipotekarni krediti (2) (4) (6) Krediti na bazi depozita Mikro (9) (160) (169) Ostalo (8) (18) (26) Krediti fizičkim licima (55) (265) (320) Investicioni krediti (139) (139) Krediti za obrtna sredstva Krediti na bazi depozita Revolving krediti Overdraft krediti Ostalo (4) (4) 187 Krediti pravnim licima (143) (143) Ukupno krediti klijentima (55) (408) (463) Vremenska razgranicenja naknada: Krediti FL (350) Vremenska razgranicenja naknada: Krediti PL (371) Krediti i potraživanja od klijenata Banka je u godini, nakon inicijalne implementacije MSFI 9 standarda, konstantno radila na unaprjeđenju Metodologije obračuna obezvređenja finansijskih instrumenata. Jedan od osnovnih ciljeva koji je postavljen je povećanje dijela portfolija koji se razmatra na individualnoj osnovi. Naime, svega 1.77% portfolija je razmatrano na individualnoj osnovi na godine, pri čemu su individualno razmatrana obezvrijeđena (dakle Stage 3) potraživanja iznad praga materijalnosti iznad EUR 30 hiljada. U skladu sa izmjenama i dopunama Metodologije obezvređenja, usvojenih od strane Odbora Direktora u decembru godine, individualno se razmatraju klijenti: - iznad EUR ukupne izloženosti kada su u pitanju neobezvrijeđena potraživanja od pravnih lica, - iznad EUR ukupne izloženosti kada su u pitanju neobezvrijeđena potraživanja od fizičkih lica, - iznad EUR ukupne izloženosti kada su u pitanju obezvrijeđena potraživanja od pravnih lica, - iznad EUR ukupne izloženosti kada su u pitanju obezvrijeđena potraživanja od fizičkih lica. Dodatno, izmjene i dopune Metodologije obezvređenja uvode dodatne kriterijume za identifikaciju značajnog povećanja kreditnog rizika u odnosu na originaciju plasmana, kao i preciziranje računovodstvenog tretmana modifikacije finansijske imovine. Navedene izmjene i dopune Metodologije obezvređenja, u skladu sa paragrafima 33 i 34 MRS 8: Računovodstvene politike, promjene računovodstvenih procjena i greške, predstavljaju promjenu računovodstvene procjene, a ne promjenu računovodstvene politike. Navedena promjena računovodstvene procjene u decembru godine, imala je uticaj na odmjeravanje kredita i potraživanja od klijenata u iznosu od EUR 53 hiljade dodatnog troška obezvređenja. Ne očekuje se materijalno značajan efekat na buduće periode. Neto 46

49 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.3. Kvalitet finansijskih plasmana (nastavak) Individualno procijenjeni S1 S2 S3 Ukupno Ispravka vrijednosti S1 Ispravka vrijednosti S2 Ispravka vrijednosti S3 Ukupno ispravka vrijednosti Gotovinski krediti (12) - (2) (14) Stambeni krediti (7) - - (7) Hipotekarni krediti Krediti na bazi depozita Mikro (24) (24) 10 Ostalo (1) - - (1) 852 Krediti fizičkim licima (20) - (26) (46) Investicioni krediti (63) - (86) (149) Krediti za obrtna sredstva (54) (57) (304) (415) Krediti na bazi depozita (3) - - (3) Revolving krediti (25) - - (25) Overdraft krediti (1) - (96) (97) 733 Ostalo (14) (14) 13 Krediti pravnim licima (146) (57) (500) (703) Neto Ukupno krediti klijentima (166) (57) (526) (749) Individualno procijenjeni S1 S2 S3 Ukupno Ispravka vrijednosti S1 Ispravka vrijednosti S2 Ispravka vrijednosti S3 Ukupno ispravka vrijednosti Gotovinski krediti (167) (167) 473 Stambeni krediti Hipotekarni krediti (28) (28) 19 Krediti na bazi depozita Mikro Ostalo Krediti fizičkim licima (195) (195) 492 Investicioni krediti (239) (239) 726 Krediti za obrtna sredstva (42) (42) 86 Krediti na bazi depozita Revolving krediti Overdraft krediti (83) (83) - Ostalo Krediti pravnim licima (364) (364) 812 Ukupno krediti klijentima (559) (559) Neto 47

50 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.3. Kvalitet finansijskih plasmana (nastavak) Potraživanja od klijenata u Stage 1 prikazana su u tabelama ispod: Docnja do 30 dana Od dana Od dana Preko 90 dana U hiljadama EUR Nije u docnji Ukupno Gotovinski krediti Stambeni krediti Hipotekarni krediti Krediti na bazi depozita Mikro Ostalo Krediti fizičkim licima Investicioni krediti Krediti za obrtna sredstva Krediti na bazi depozita Revolving krediti Overdraft krediti Ostalo Krediti pravnim licima Ukupno krediti klijentima Od čega restrukturirano Nije u docnji Docnja do 30 dana Od dana Od dana Preko 90 dana U hiljadama EUR Ukupno Gotovinski krediti Stambeni krediti Hipotekarni krediti Krediti na bazi depozita Mikro Ostalo Krediti fizičkim licima Investicioni krediti Krediti za obrtna sredstva Krediti na bazi depozita Revolving krediti Overdraft krediti Ostalo Krediti pravnim licima Ukupno krediti klijentima Od čega restrukturirano

51 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.3. Kvalitet finansijskih plasmana (nastavak) Potraživanja od klijenata u Stage 2 prikazana su u tabelama ispod: Nije u docnji Docnja do 30 dana Od dana Od dana Preko 90 dana U hiljadama EUR Ukupno Gotovinski krediti Stambeni krediti Hipotekarni krediti Krediti na bazi depozita Mikro Ostalo Krediti fizičkim licima Investicioni krediti Krediti za obrtna sredstva Krediti na bazi depozita Revolving krediti Overdraft krediti Ostalo Krediti pravnim licima Ukupno krediti klijentima Od čega restrukturirano Nije u docnji Docnja do 30 dana Od dana Od dana Preko 90 dana U hiljadama EUR Ukupno Gotovinski krediti Stambeni krediti Hipotekarni krediti Krediti na bazi depozita Mikro Ostalo Krediti fizičkim licima Investicioni krediti Krediti za obrtna sredstva Krediti na bazi depozita Revolving krediti Overdraft krediti Ostalo Krediti pravnim licima Ukupno krediti klijentima Od čega restrukturirano

52 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.3. Kvalitet finansijskih plasmana (nastavak) U tabeli ispod, prikazana su neobezvrijeđena potraživanja u skladu sa MRS 39, na godine: Nije u docnji Docnja do 30 dana Od dana Od dana Preko 90 dana Ukupno Gotovinski krediti Stambeni krediti Hipotekarni krediti Krediti na bazi depozita Mikro Ostalo Krediti fizičkim licima Investicioni krediti Krediti za obrtna sredstva Krediti na bazi depozita Revolving krediti Overdraft krediti Ostalo Krediti pravnim licima Ukupno krediti klijentima Od čega restrukturirano

53 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.3. Kvalitet finansijskih plasmana (nastavak) Potraživanja od klijenata u Stage 3 prikazana su u tabelama ispod: Nije u docnji Docnja do 30 dana Od dana Od dana Preko 90 dana U hiljadama EUR Ukupno Gotovinski krediti Stambeni krediti Hipotekarni krediti Krediti na bazi depozita Mikro Ostalo Krediti fizičkim licima Investicioni krediti Krediti za obrtna sredstva Krediti na bazi depozita Revolving krediti Overdraft krediti Ostalo Krediti pravnim licima Ukupno krediti klijentima Od čega restrukturirano Nije u docnji Docnja do 30 dana Od dana Od dana Preko 90 dana U hiljadama EUR Ukupno Gotovinski krediti Stambeni krediti Hipotekarni krediti Krediti na bazi depozita Mikro Ostalo Krediti fizičkim licima Investicioni krediti Krediti za obrtna sredstva Krediti na bazi depozita Revolving krediti Overdraft krediti Ostalo Krediti pravnim licima Ukupno krediti klijentima Od čega restrukturirano

54 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.3. Kvalitet finansijskih plasmana (nastavak) U tabeli ispod, prikazana su problematična potraživanja u skladu sa MRS 39, na godine: Nije u docnji Docnja do 30 dana Od dana Od dana Preko 90 dana Ukupno Gotovinski krediti Stambeni krediti Hipotekarni krediti Krediti na bazi depozita Mikro Ostalo Krediti fizičkim licima Investicioni krediti Krediti za obrtna sredstva Krediti na bazi depozita Revolving krediti Overdraft krediti Ostalo Krediti pravnim licima Ukupno krediti klijentima Od čega restrukturirano U tabelama ispod, prikazane su promjene Stage 3, odnosno problematičnih potraživanja: Bruto / Novi S3 klijenti Smanjenje S3 klijenata Bruto Neto Gotovinski krediti (451) Stambeni krediti Hipotekarni krediti (47) Krediti na bazi depozita Mikro (21) Ostalo (4) Krediti fizičkim licima (523) Investicioni krediti (394) Krediti za obrtna sredstva (111) Krediti na bazi depozita Revolving krediti Overdraft krediti (8) Ostalo Krediti pravnim licima (489) Ukupno krediti klijentima (1.012)

55 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.3. Kvalitet finansijskih plasmana (nastavak) Bruto Nova problematična potraživanja Smanjenje problematičnih potraživanja Bruto Neto Gotovinski krediti Stambeni krediti Hipotekarni krediti Krediti na bazi depozita Mikro (15) Ostalo 21 9 (5) 25 6 Krediti fizičkim licima (20) Investicioni krediti Krediti za obrtna sredstva (14) Krediti na bazi depozita Revolving krediti Overdraft krediti Ostalo Krediti pravnim licima (14) Ukupno krediti klijentima (34)

56 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.3. Kvalitet finansijskih plasmana (nastavak) Restruktuirani krediti i plasmani Banka zajmoprimcu restruktuira kredit ako, zbog pogoršanja dužnikove kreditne sposobnosti, omogući: a. produženje roka otplate za glavnicu ili kamatu, b. smanji kamatnu stopu na odobreni kredit, c. smanji iznos duga, glavnice ili kamate ili d. napravi druge slične pogodnosti koje olakšavaju finansijsku poziciju zajmoprimca. U slučaju potrebe za restruktuiranjem kredita Banka vrši finansijsku analizu zajmoprimca i procjenjuje mogućnosti zajmoprimca, nakon restruktuiranja kredita, da ostvari novčane tokove koji će biti dovoljni za otplatu glavnice i kamate kredita. U tabelama ispod dat je pregled restruktuiranih potraživanja: Bruto izloženost Ispravka vrednosti S 3 potraživanja Restruktuirana S 3 potraživanja Ispravka vrednosti S 3 Učešće S3 potraživanja u bruto izloženosti u hiljadama EUR Iznos sredstava obezbjeđenja za S3 Gotovinski krediti (483) (170) 1.61% 707 Stambeni krediti (101) % - Hipotekarni krediti (36) 66 - (28) 2.50% 511 Krediti na bazi depozita (1) % - Mikro (366) (290) 15.28% 784 Ostalo (135) (87) 2.88% - Krediti fizičkim licima (1.122) (575) 1.69% Investicioni krediti (336) (139) 2.69% Krediti za obrtna sredstva (858) (551) 3.66% Krediti na bazi depozita (3) % - Revolving krediti (29) % - Overdraft krediti (152) (111) 2.92% 721 Ostalo 243 (40) 42 - (32) 17.28% - Krediti pravnim licima (1.418) (833) 2.77% Ukupno krediti klijentima (2.540) (1.408) 2.27%

57 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.3. Kvalitet finansijskih plasmana (nastavak) Restruktuirani krediti i plasmani (nastavak) Ispravka vrijednosti S 3 Učešće S3 potraživanja u bruto izloženosti u hiljadama EUR Iznos sredstava obezbjeđenja za S Bruto izloženost Ispravka vrijednosti S 3 potraživanja Restruktuirana S 3 potraživanja Gotovinski krediti (478) (306) 3.97% Stambeni krediti (30) % - Hipotekarni krediti (44) 53 - (33) 3.21% 361 Krediti na bazi depozita (17) % - Mikro (278) (225) 11.94% 521 Ostalo (75) 25 - (19) 0.60% - Krediti fizičkim licima (922) (583) 2.93% Investicioni krediti (506) (347) 3.07% Krediti za obrtna sredstva (575) (448) 4.13% Krediti na bazi depozita (3) % - Revolving krediti (11) % - Overdraft krediti (106) (83) 4.99% 721 Ostalo 191 (30) 17 - (10) 8.90% - Krediti pravnim licima (1.231) (888) 3.09% Ukupno krediti klijentima (2.153) (1.471) 3.03%

58 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.3. Kvalitet finansijskih plasmana (nastavak) Restruktuirani krediti i plasmani (nastavak) PROBLEMATIČNA POTRAŽIVANJA Restruktuirana problematična potraživanja Ispravka vrednosti problematičnih potraživanja Učešće problematičnih potraživanja u bruto izloženosti (%) u hiljadama EUR Iznos sredstava obezvređenja za problematična potraživanja Bruto izloženost Ispravka vrednosti Problematična potraživanja Gotovinski krediti (478) (306) 3.97% Stambeni krediti (30) % - Hipotekarni krediti (44) 53 - (33) 3.21% 361 Krediti na bazi depozita (17) % - Mikro (278) (225) 11.94% 521 Ostalo (75) 25 - (19) 0.60% - Krediti fizičkim licima (922) (583) 2.93% Investicioni krediti (506) (347) 3.07% Krediti za obrtna sredstva (575) (448) 4.13% Krediti na bazi depozita (3) % - Revolving krediti (11) % - Overdraft krediti (106) (83) 4.99% 721 Ostalo 191 (30) 17 - (10) 8.90% - Krediti pravnim licima (1.231) (888) 3.09% Ukupno krediti klijentima (2.153) (1.471) 3.03%

59 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.3. Kvalitet finansijskih plasmana (nastavak) Restruktuirani krediti i plasmani (nastavak) U tabelama koje slijede dat je pregled promjena potraživanja koja se smatraju problematičnim, u toku i godine: Bruto / Novi S3 klijenti Smanjenje S3 klijenata Bruto U hiljadama EUR Neto Gotovinski krediti (451) Stambeni krediti Hipotekarni krediti (47) Krediti na bazi depozita Mikro (21) Ostalo (4) Krediti fizičkim licima (523) Investicioni krediti (394) Krediti za obrtna sredstva (111) Krediti na bazi depozita Revolving krediti Overdraft krediti (8) Ostalo Krediti pravnim licima (489) Ukupno krediti klijentima (1.012)

60 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.3. Kvalitet finansijskih plasmana (nastavak) Restruktuirani krediti i plasmani (nastavak) U hiljadama EUR Bruto Nova problematična potraživanja Smanjenje problematičnih potraživanja Bruto Neto Gotovinski krediti Stambeni krediti Hipotekarni krediti Krediti na bazi depozita Mikro (15) Ostalo 21 9 (5) 25 6 Krediti fizičkim licima (20) Investicioni krediti Krediti za obrtna sredstva (14) Krediti na bazi depozita Revolving krediti Overdraft krediti Ostalo Krediti pravnim licima (14) Ukupno krediti klijentima (34)

61 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.3. Kvalitet finansijskih plasmana (nastavak) Restruktuirani krediti i plasmani (nastavak) U nastavku je dat pregled restruktuiranih kredita na sa stanjem na godine i godine: Restruktuirana potraživanja - Bruto izloženost S 1 restruktirana potraživanja S2 restruktuirana potraživanja S3 restruktuirana potraživanja Ispravka vrednosti restruktuiranih potraživanja Ispravka vrednosti S 1 restruktuiranih potraživanja Ispravka vrednosti S 2 restruktuiranih potraživanja Ispravka vrednosti S 3 restruktuiranih potraživanja Učešće rest potraživanja u bruto izloženosti Gotovinski krediti (31) - - (31) 1.93% Stambeni krediti % 69 Hipotekarni krediti % - Krediti na bazi depozita % - Mikro (3) - - (3) 0.37% 188 Ostalo % - Krediti fizičkim licima (34) - - (34) 1.03% Investicioni krediti (73) - - (73) 2.30% Krediti za obrtna sredstva (140) - (1) (139) 1.00% 526 Krediti na bazi depozita % - Revolving krediti % - Overdraft krediti % - Ostalo % - Krediti pravnim licima (213) - (1) (212) 1.51% Iznos sredstava obezvređenja za restuktuirana potraživanja Ukupno krediti klijentima (247) - (1) (246) 1.29%

62 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.3. Kvalitet finansijskih plasmana (nastavak) Restruktuirani krediti i plasmani (nastavak) Restruktuirana potraživanja - Bruto izloženost Restruktirana neproblematična potraživanja Restruktuirana problematična potraživanja Ispravka vrednosti restruktuiranih potraživanja Ispravka vrednosti restruktuiranih neproblematičnih potraživanja Ispravka vrednosti restruktuiranih problematičnih potraživanja Učešće rest potraživanja u bruto izloženosti Iznos sredstava obezvređenja za restuktuirana potraživanja Gotovinski krediti (140) - (140) 2.95% Stambeni krediti % - Hipotekarni krediti % - Krediti na bazi depozita % - Mikro 6-6 (3) - (3) 0.26% - Ostalo % - Krediti fizičkim licima (143) - (143) 1.54% Investicioni krediti (341) - (341) 3.04% Krediti za obrtna sredstva (149) - (149) 1.63% 616 Krediti na bazi depozita % - Revolving krediti % - Overdraft krediti % - Ostalo % - Krediti pravnim licima (490) - (490) 2.14% Ukupno krediti klijentima (633) - (633) 1.91%

63 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.3. Kvalitet finansijskih plasmana (nastavak) Restruktuirani krediti i plasmani (nastavak) Bruto restruktuirana S1 potraživanja / Nova restruktuirana S1 potraživanja Smanjenje restruktuiranih S1 potraživanja Bruto Neto Gotovinski krediti Stambeni krediti Hipotekarni krediti Krediti na bazi depozita Mikro Ostalo Krediti fizičkim licima Investicioni krediti Krediti za obrtna sredstva Krediti na bazi depozita Revolving krediti Overdraft krediti Ostalo Krediti pravnim licima Ukupno krediti klijentima Bruto restruktuirana S2 potraživanja / Nova restruktuirana S2 potraživanja Smanjenje restruktuiranih S2 potraživanja Bruto Neto Gotovinski krediti Stambeni krediti Hipotekarni krediti Krediti na bazi depozita Mikro Ostalo Krediti fizičkim licima Investicioni krediti Krediti za obrtna sredstva Krediti na bazi depozita Revolving krediti Overdraft krediti Ostalo Krediti pravnim licima Ukupno krediti klijentima

64 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.3. Kvalitet finansijskih plasmana (nastavak) Restruktuirani krediti i plasmani (nastavak) Bruto restruktuirana S3 potraživanja / Nova restruktuirana S3 potraživanja Smanjenje restruktuiranih S3 potraživanja Bruto Neto Gotovinski krediti (415) Stambeni krediti - 36 (36) - - Hipotekarni krediti Krediti na bazi depozita Mikro 6 4 (1) 9 6 Ostalo Krediti fizičkim licima (452) Investicioni krediti (425) Krediti za obrtna sredstva (92) Krediti na bazi depozita Revolving krediti Overdraft krediti Ostalo Krediti pravnim licima (517) Ukupno krediti klijentima (969) Bruto restruktuirana potraživanja Nova restruktuirana potraživanja Smanjenje restruktuiranih potraživanja Bruto Neto Gotovinski krediti Stambeni krediti 68 - (68) - - Hipotekarni krediti 40 - (40) - - Krediti na bazi depozita Mikro Ostalo Krediti fizičkim licima (108) Investicioni krediti (94) Krediti za obrtna sredstva Krediti na bazi depozita Revolving krediti Overdraft krediti (100) - - Ostalo Krediti pravnim licima (194) Ukupno krediti klijentima (302)

65 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.3. Kvalitet finansijskih plasmana (nastavak) Krediti i potraživanja od komitenata pokrivena kolateralima Nekretnine Depoziti S1 KLIJENTI S2 KLIJENTI S3 KLIJENTI Ostali kolaterali Ukupno Nekretnine Depoziti Ostali kolatera li Ukupno Nekretnine Depoziti Gotovinski krediti Stambeni krediti Hipotekarni krediti Krediti na bazi depozita Mikro Ostalo Krediti fizičkim licima Investicioni krediti Krediti za obrtna sredstva Krediti na bazi depozita Revolving krediti Overdraft krediti Ostalo Krediti pravnim licima Ukupno krediti klijentima Ostali kolaterali Ukupno 63

66 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.3. Kvalitet finansijskih plasmana (nastavak) Krediti i potraživanja od komitenata pokrivena kolateralima (nastavak) Neproblematična potraživanja Nekretnine Depoziti Garancije Ostali kolaterali Ukupno Nekretnine Depoziti Garancije Problematična potraživanja Ostali kolaterali Gotovinski krediti Stambeni krediti Hipotekarni krediti Krediti na bazi depozita Mikro Ostalo Krediti fizičkim licima Investicioni krediti Krediti za obrtna sredstva Krediti na bazi depozita Revolving krediti Overdraft krediti Ostalo Krediti pravnim licima Ukupno Ukupno krediti klijentima

67 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.3. Kvalitet finansijskih plasmana (nastavak) Geografska koncentracija Geografska koncentracija izloženosti Banke kreditnom riziku je prikazana u sljedećoj tabeli: Potraživanja od S1 i S2 klijenata Potraživanja od S3 klijenata Crna Gora Članice EU Ostalo Crna Gora Članice EU Ostalo Ukupno Gotovinski krediti Stambeni krediti Hipotekarni krediti Krediti na bazi depozita Mikro Ostalo Krediti fizičkim licima Investicioni krediti Krediti za obrtna sredstva Krediti na bazi depozita Revolving krediti Overdraft krediti Ostalo Krediti pravnim licima Ukupno krediti klijentima

68 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.3. Kvalitet finansijskih plasmana (nastavak) Geografska koncentracija Potraživanja od S1 i S2 klijenata Potraživanja od S3 klijenata Crna Gora Članice EU Ostalo Crna Gora Članice EU Ostalo Ukupno Gotovinski krediti Stambeni krediti Hipotekarni krediti Krediti na bazi depozita Mikro Ostalo Krediti fizičkim licima Investicioni krediti Krediti za obrtna sredstva Krediti na bazi depozita Revolving krediti Overdraft krediti Ostalo Krediti pravnim licima Ukupno krediti klijentima Banka mjeri izloženost riziku zemlje za sve zemlje u kojima se nalazi sjedište, odnosno prebivalište dužnika banke. Izloženost Banke riziku zemlje mjeri se na osnovu pojedinačnog plasmana, određenog aktom, koji podrazumijeva kontrolu rejtinga zemlje dužnika, vodeći računa o političkim, ekonomskim i socijalnim prilikama u zemlji dužnika. Rangiranje zemalja dužnika služi Banci za utvrđivanje potrebnog kapitala za rizik zemlje i za limitiranje izloženosti banke prema pojedinim zemljama dužnika, grupama zemalja ili regionima. 66

69 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.3. Kvalitet finansijskih plasmana (nastavak) Uporedni pregled finansijskih sredstava sa stanjem na i godine Bruto Neto Bruto Neto Finansijska sredstva -po amortizovanom trošku po fer vrijednosti kroz ostali rezultat po fer vrijednosti kroz bilans uspjeha krediti i potraživanja koja se drže do dospjeća raspoloživa za prodaju po fer vrijednosti kroz bilans uspjeha namijenjena trgovanju Ukupno

70 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.3. Kvalitet finansijskih plasmana (nastavak) Industrijska koncentracija Koncentracija po djelatnostima izloženosti Banke kreditnom riziku, prikazana je u sljedećoj tabeli: Ministarstvo finansija Vlade CG Finansijski sektor Transport saobraćaj i telekomunikacije Usluge. turizam i ugostiteljstvo Trgovina Građevinarstvo Administracija Trgovina nekretninama Ostalo Fizička lica Ukupno Finansijska sredstva po amortizovanoj vrijednosti Krediti i potraživanja od banaka Krediti i potraživanja od klijenata Finansijska sredstva po fer vrijednosti kroz ostali ukupni rezultat Hartije od vrijednosti - FV kroz ostalu sveobuhvatnu dobit Vanbilansna aktiva decembar godine Finansijska sredstva po amortizovanoj vrijednosti Krediti i potraživanja od banaka Krediti i potraživanja od klijenata Hartije od vrijednosti (koje se drže do dospjeća) Finansijska sredstva po fer vrijednosti kroz ostali ukupni rezultat Hartije od vrijednosti (raspoložive za prodaju) Vanbilansna aktiva decembar godine

71 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.3. Kvalitet finansijskih plasmana (nastavak) Vanbilansna evidencija Ročnost vanbilansnih stavki po kojima je Banka izložena kreditnom riziku je sljedeća: Nepovučene kreditne linije Garancije Ukupno Do 1 godine Od 1 do 5 godina decembar godine Do 1 godine Od 1 do 5 godina decembar godine Tržišni rizik Banka je izložena tržišnim rizicima. Tržišni rizici se javljaju u slučaju otvorenih pozicija, a zbog promjene kamatnih stopa i promjene kursa valute. Limiti za izloženost tržišnim rizicima su interno propisani i usklađeni sa limitima propisanim od strane Centralne banke Crne Gore. Banka je usvojila Politiku za upravljanje valutnim rizikom, Politiku za upravljanje kamatnim rizikom i Proceduru za upravljanje tržišnim rizicima Devizni rizik Upravljanje deviznim rizikom je definisano Strategijom upravljanja rizicima i Politikom upravljanja valutnim rizikom. U ovim aktima je definisan način na koji banka identifikuje, mjeri, kontroliše i ublažava te nadzire devizni rizik. Mjerenje deviznog rizika se vrši primjenom GAP analize za devizni rizik, dok je kontrola uspostavljena kroz sistem limitiranja dugih, kratkih i neto pozicija pojedinačno po valutama i agregatno posmatrano. Na dnevnoj osnovi sektor likvidnosti izvještava sektor upravljanja rizicima o iznosu i karakteru valutnih pozicija. Sektor upravljanja rizicima na mjesečnoj osnovi izvještava Odbor direktora o svim bitnim aspektima upravljanja deviznim rizikom. Finansijska pozicija i novčani tokovi Banke su izloženi efektima promjena kursa valuta. Izloženost deviznom riziku se redovno prati putem usklađivanja sa limitima propisanim od strane Centralne banke Crne Gore. 69

72 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.4. Tržišni rizik (nastavak) Devizni rizik (nastavak) Izloženost riziku od promjena kursa valuta prikazana je u sljedećoj tabeli: U hiljadama EUR RSD USD GBP CHF Ostalo Ukupno Devizna sredstva Obaveze u devizama Neto otvorena pozicija: decembra godine decembra godine - (38) % osnovnog kapitala: decembra godine - 0,76% 0,62% 2,53% decembra godine - (0,37%) 0,50% 1,23% - Agregatna otvorena pozicija: decembra godine decembra godine 138 % osnovnog kapitala: decembra godine 3,91% decembra godine 1,36% Upravljanje izloženošću deviznom riziku, pored analize potraživanja i obaveza Banke iskazanih u stranoj valuti, uključuje i analizu osjetljivosti na promjene deviznog kursa. 70

73 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.4. Tržišni rizik (nastavak) Devizni rizik (nastavak) U sljedećoj tabeli je prikazan scenario promjene deviznog kursa u rasponu od +10% do -10% u odnosu na EUR. U hiljadama EUR Promjena kursa Ukupno Iznos u stranoj valuti 10% -10% Finansijska sredstva po amortizovanoj vrijednosti Novčana sredstva i računi depozita kod centralnih banaka (82) Krediti i potraživanja od banaka (145) Finansijska sredstva po fer vrijednosti kroz ostali ukupni rezultat Hartije od vrijednosti Ukupno sredstva (227) Finansijske obaveze koje se iskazuju po amortizovanoj vrijednosti Depoziti klijenata i banaka (144) Pozajmljena sredstva od ostalih klijenata Ukupno obaveze (144) Neto izloženost deviznom riziku: decembar godine 371 (371) decembar godine 264 (264) 71

74 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.4. Tržišni rizik (nastavak) Devizni rizik (nastavak) Na dan 31. decembar godine, pod pretpostavkom da su svi ostali parametri nepromijenjeni, promjenom deviznog kursa EUR u odnosu na ostale valute za +10% odnosno -10%, dobit Banke bi se povećala, odnosno smanjila za iznos od EUR 371 hiljadu (31. decembar godine: EUR 264 hiljada). Uzrok male izloženosti Banke promjeni deviznog kursa je činjenica da je najveći dio potraživanja i obaveza Banke izražen u EUR Rizik od promjene kamatnih stopa Rizik od promjene kamatnih stopa predstavlja rizik da će budući novčani tokovi finansijskog instrumenta biti podložni oscilacijama usljed promjenljivih kamatnih stopa na tržištu. Kamatni rizik fer vrijednosti predstavlja rizik da će vrijednost finansijskog instrumenta biti podložna oscilacijama usljed promjenljivih kamatnih stopa na tržištu. Banka je izložena efektima promjene važećih kamatnih stopa na tržištu i to po osnovu rizika od promjene kamatnih stopa na novčane tokove. Kao posljedica takvih promjena može doći do povećanja kamatnih marži, međutim, one mogu umanjiti dobit ili dovesti do gubitka u slučaju neočekivanih kretanja. Kamatne stope se zasnivaju na tržišnim stopama tako da Banka redovno vrši ponovno određivanje cijena. Naredna tabela prikazuje kamatonosna i nekamatonosna sredstva i obaveze Banke na dan 31. decembra godine: U hiljadama EUR FINANSIJSKA SREDSTVA PO AMORTIZOVANOJ VRIJEDNOSTI Kamatonosno Nekamatonosno Ukupno Novčana sredstva i računi depozita kod centralnih banaka Krediti i potraživanja od banaka Krediti i potraživanja od klijenata FINANSIJSKA SREDSTVA PO FER VRIJEDNOSTI KROZ OSTALI UKUPNI REZULTAT Hartije od vrijednosti Ukupna sredstva FINANSIJSKE OBAVEZE KOJE SE ISKAZUJU PO AMORTIZOVANOJ VRIJEDNOSTI Depoziti klijenata i banaka Pozajmljena sredstva od ostalih klijenata Ukupno obaveze Izloženost riziku od promjene kamatnih stopa: decembar godine decembar godine U toku procesa upravljanja rizikom od promjene kamatnih stopa, Banka vrši analizu osjetljivosti promjena potraživanja i obaveza sa varijabilnim kamatnim stopama. 72

75 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.4. Tržišni rizik (nastavak) Rizik od promjene kamatnih stopa U sljedećoj tabeli je prikazan efekat promjene varijabilnih kamatnih stopa za potraživanja i obaveze iskazane u EUR u rasponu od +0,4% p.p. do -0,4% p.p b.p. EUR KS -0.4 b.p. EUR KS 2018 Finansijska sredstva po amortizovanoj vrijednosti Novčana sredstva i računi depozita kod centralnih banaka Krediti i potraživanja od banaka Krediti i potraživanja od klijenata (5) Finansijska sredstva po fer vrijednosti kroz ostali ukupni rezultat Hartije od vrijednosti (6) Finansijske obaveze po amortizovanoj vrijednosti Depoziti klijenata (4) Pozajmljena sredstva od ostalih klijenata (1) (5) Neto izloženost riziku od promjene kamatnih stopa: decembar godine - (-) decembar godine 1 (1) Banka nije izložena riziku promjene varijabilnih kamatnih stopa jer su sve obaveze i potraživanja Banke ugovorene sa fiksnom kamatnom stopom. 73

76 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.5. Rizik likvidnosti Rizik likvidnosti predstavlja rizik da Banka neće moći obezbijediti dovoljno novčanih sredstava za izmirenje obaveza u trenutku njihove dospjelosti, ili rizik da će Banka za izmirivanje dospjelih obaveza morati obezbjeđivati novčana sredstva po razumnoj cijeni i blagovremeno. Usklađenost i kontrolisana neusklađenost dospijeća i kamatnih stopa po osnovu sredstava i obaveza su od velikog značaja za rukovodstvo Banke. Nije uobičajeno da Banka ima kompletno usklađenu poziciju, budući da poslovne transakcije često imaju neodređen rok dospijeća i da su različitih vrsta. Neusklađena pozicija potencijalno povećava profitabilnost, ali i povećava rizik od gubitka. Dospijeća sredstava i obaveza i sposobnost Banke da po prihvatljivim troškovima obezbijedi izvore sredstava po dospijeću obaveza, važan su činilac u procjeni likvidnosti Banke i njene izloženosti promjenama kamatnih stopa i kurseva. Potrebe za likvidnošću za pokrivanje garancija su znatno manje od iznosa preuzetih obaveza, budući da Banka ne očekuje da treća strana povuče ugovorena sredstva. Ukupni neizmireni iznos ugovorne obaveze kojom se odobrava kredit sa produženim rokom dospijeća ne mora nužno dovesti do budućih zahtjeva za likvidnim sredstvima, s obzirom da će mnoge od ovih obaveza isteći ili biti okončane bez finansiranja. Na dan 31.decembra godine Banka je upravljala rizikom likvidnosti u skladu sa usvojenom Strategijom upravljanja rizicima, Politikom upravljanja rizikom likvidnosti i Procedurom upravljanja rizikom likvidnosti. U ovim dokumentima su razrađene sve faze upravljanja rizikom likvidnosti: identifikacija, mjerenje, kontrola i monitoring rizika likvidnosti. Za mjerenje rizika likvidnosti Banka koristi GAP analizu i stresno testiranje. Na osnovu Procedure upravljanja rizikom razvijene su metodologije za utvrđivanje razlike između stvarne i ugovorene ročnosti depozita na osnovu kojih Banka razvrstava depozite po viđenju u pojedine vremenske razrede. Praćenje rizika likvidnosti je razvijeno na dnevnoj osnovi kroz set izvještaja koje generiše sektor likvidnosti, a koje verifikuje sektor upravljanja rizicima. Pored dnevnog praćenja, rizik likvidnosti se prati na desetodnevnoj i mjesečnoj osnovi kroz sistem izvještavanja supervizora i Odbora direktora. Projekcije likvidnosti se naknadno testiraju na dnevnoj i mjesečnoj osnovi. Banka je izložena dnevnim zahtjevima za povlačenjem sredstava od strane komitenata, koji utiču na raspoloživa novčana sredstava sa tekućih računa i depozita. Banka nema potrebu da održava nivo novčanih sredstva da bi izašla u susret svim potencijalnim zahtjevima, procjenjujući da se minimalni nivo reinvestiranja dospjelih sredstava može sa sigurnošću predvidjeti. 74

77 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.5. Rizik likvidnosti (nastavak) Ročna usklađenost finansijske aktive i finansijskih obaveza po preostalom ugovorenom roku dospijeća sa stanjem na dan 31. decembra godine prikazana je u pregledu koji slijedi: Do mjesec dana Od 1 do 3 mjeseca Od 3 do 6 mjeseci Od 6 do 12 mjeseci Od 1 do 5 godina U hiljadama EUR Preko 5 godina Ukupno Finansijska sredstva po amortizovanoj vrijednosti Novčana sredstva i računi depozita kod centralnih banaka Krediti i potraživanja od banaka Krediti i potraživanja od klijenata Finansijska sredstva po fer vrijednosti kroz ostali ukupni rezultat Hartije od vrijednosti Ostala finansijska sredstva Ukupno Finansijske obaveze po amortizovanoj vrijednosti Depoziti klijenata i banaka Pozajmljena sredstva od banaka i ostalih klijenata Ostale finansijske obaveze Ukupno Ročna neusklađenost decembra godine (9.136) (6.990) (5.264) (17.043) decembra godine (8.716) (4.907) (14.752) Kumulativni GAP: decembra godine (9.136) (16.126) (21.390) (38.433) (13.819) decembra godine (5.916) % od ukupnog izvora sredstva decembra godine (5.97%) (10.54%) (13.99%) (25.13%) (9.04%) 12.09% decembra godine 18.25% 11.17% 7.18% (4.81%) 1.24% 8.91% 75

78 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.5. Rizik likvidnosti (nastavak) Ročna usklađenost finansijske aktive i finansijskih obaveza po očekivanom roku dospijeća sa stanjem na dan 31. decembra godine prikazana je u pregledu koji slijedi: U hiljadama EUR Do mjesec dana Od 1 do 3 mjeseca Od 3 do 6 mjeseci Od 6 do 12 mjeseci Od 1 do 5 godina Preko 5 godina Ukupno Finansijska sredstva po amortizovanoj vrijednosti Novčana sredstva i računi depozita kod centralnih banaka Krediti i potraživanja od banaka Krediti i potraživanja od klijenata Finansijska sredstva po fer vrijednosti Hartije od vrijednosti Ostala finansijska sredstva Ukupno Finansijske obaveze po amortizovanoj vrijednosti Depoziti klijenata i banaka Pozajmljena sredstva od banaka i ostalih klijenata Ostale finansijske obaveze Ukupno Ročna neusklađenost decembra godine (11.532) (9.496) (22.301) decembra godine (8.716) (4.907) (14.752) Kumulativni GAP: decembra godine (19.955) decembra godine (5.916) % od ukupnog izvora sredstva decembra godine 15,28% 7,74% 1,53% (13,05%) 0,92% 12,09% decembra godine 18,25% 11,17% 7,18% (4,81%) 1,24% 9,38% Kako je na osnovu Procedure upravljanja rizikom likvidnosti Banka razvila metodologiju za utvrđivanje razlike između stvarne i ugovorene ročnosti depozita, depoziti po viđenju su razvrstani u pojedine vremenske razrede, pa se ugovoreni rok dospijeća razlikuje od očekivanog kako je navedeno u tabeli gore. Likvidnost Banke kao njena sposobnost da u roku izvršava dospjele obaveze, zavisi sa jedne strane od bilansne strukture, a sa druge strane od usklađenosti tokova priliva i odliva sredstava. Struktura finansijskih sredstava i obaveza na dan 31. decembra 201. godine ukazuje na postojanje ročne neusklađenosti preostalog perioda dospijeća sredstava i obaveza od šest do dvanaest mjeseci. Banka tokom godine nije imala probleme sa održavanjem likvidnosti. Racio likvidnosti na dan 31. decembra 201. godine bio je 2,24%. 76

79 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.6. Fer vrijednost finansijskih sredstava i obaveza U hiljadama EUR Knjigovodstvena vrijednost Fer vrijednost Finansijska sredstva po amortizovanoj vrijednosti Krediti i potraživanja od banaka Krediti i potraživanja od klijenata Hartije od vrijednosti koje se drže do dospijeća / po amortizovanom trošku Finansijska sredstva po fer vrijednosti kroz ostalu sveobuhvatnu dobit Hartije od vrijednosti raspoložive za prodaju / po FV kroz ostalu sveobuhvatnu dobit Finansijske obaveze po amortizovanoj vrijednosti Depoziti klijenata Pozajmljena sredstva od ostalih klijenata Ostale obaveze Pravična vrijednost je vrijednost koja bi se naplatila za prodaju sredstva odnosno platila za izmirenje obaveze u regularnoj transakciji između učesnika na tržištu na dan mjerenja u datim tržišnim okolnostima. Međutim, ne postoje dostupne tržišne cijene za određeni dio finansijskih instrumenata Banke. U uslovima u kojima nema dostupnih tržišnih cijena, pravična vrijednost se procjenjuje primjenom modela diskontovanja novčanih tokova ili drugih modela. Promjene pretpostavki koje leže u osnovi procjena, uključujući diskontne stope i procijenjene novčane tokove, u značajnoj mjeri utiču na procjene. Stoga utvrđene procjene pravične tržišne vrijednosti ne mogu biti ostvarene prilikom aktuelne prodaje finansijskog instrumenta Fer vrijednost finansijskih instrumenata vrednovanih po fer vrijednosti Hijerarhija fer vrijednosti finansijskih instrumenata vrednovanih po fer vrijednosti MSFI 13 definiše hijerarhiju tehnika vrednovanja na osnovu toga da li su unosi koje zahtijevaju te tehnike vrednovanja raspoloživi ili ne. Raspoloživi unosi odslikavaju tržišne podatke dobijene iz nezavisnih izvora; unosi koji nisu raspoloživi uključuju tržišne pretpostavke Banke. Ove dvije vrste unosa stvorile su sljedeću hijerarhiju fer vrijednosti: Nivo 1 Kotirane vrijednosti (nekorigovane) na aktivnom tržištu istih sredstava i obaveza. Ovaj nivo uključuje kotirane instrumente kapitala. Nivo 2 Unosi koji ne predstavljaju kotirane vrijednosti uključene u Nivo 1, a koji su raspoloživi i tiču se datog sredstva ili obaveze, bilo direktno (tj. u vidu cijena/vrijednosti) ili indirektno (u vidu zaključaka na osnovu cijena/vrijednosti). Nivo 3 unosi za sredstva i obaveze koji nisu zasnovani na raspoloživim tržišnim podacima. Ovaj Nivo uključuje ulaganja u kapital pod tržišnim pretpostavkama Banke (ne postoje raspoloživi podaci). Ova hijerarhija zahtijeva upotrebu raspoloživih tržišnih podataka kada isti postoje. Prilikom procjene fer vrijednosti, Banka uzima u obzir raspoložive tržišne vrijednosti kad god je to moguće. 77

80 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.6. Fer vrijednost finansijskih sredstava i obaveza (nastavak) Fer vrijednost finansijskih instrumenata vrednovanih po fer vrijednosti (nastavak) Procijenjena fer vrijednost finansijskih instrumenata, prema hijerarhiji fer vrijednosti, data je u narednoj tabeli: Level 1 Level 2 Level 3 Ukupno Finansijska sredstva -po fer vrijednosti kroz ostali rezultat Ukupno Level 1 Level 2 Level 3 Ukupno Finansijska sredstva -raspoloživa za prodaju Ukupno Fer vrijednost je cijena koja se može primiti za prodaju nekog sredstva ili platiti za prenos neke obaveze u uobičajenoj transakciji na glavnom (ili najpovoljnijem) tržištu na datum odmjeravanja pod tekućim tržišnim uslovima bez obzira na to da li je cijena direktno utvrdiva ili procijenjena korišćenjem neke druge tehnike vrednovanja. Međutim, ne postoje dostupne tržišne cijene za određeni dio finansijskih instrumenata Banke, koji su prema tome klasifikovani u nivo 2 i nivo 3 hijerarhije fer vrijednosti. U uslovima u kojima nema dostupnih tržišnih cijena, fer vrijednost se procjenjuje primjenom modela diskontovanja novčanih tokova ili drugih modela. Promjene pretpostavki koje leže u osnovi procjena, uključujući diskontne stope i procijenjene novčane tokove, u značajnoj mjeri utiču na procjene. Stoga utvrđene procjene fer tržišne vrijednosti ne mogu biti ostvarene prilikom aktuelne prodaje finansijskog instrumenta Upravljanje kapitalom Upravljanje kapitalom ima za cilj: usaglašenost sa propisima regulatora, zaštitu sposobnosti Banke da održi stalnost poslovanja kako bi bila u mogućnosti da obezbijedi isplate akcionarima i naknade ostalim vlasnicima, i obezbjeđenje kapitala za podršku daljeg razvoja Banke. Rukovodstvo Banke vrši kontrolu adekvatnosti kapitala korišćenjem metodologije i limita propisanih od strane Centralne banke Crne Gore ( Sl. list CG, br. 60/08, 41/09, 55/12, 44/17 i 82/17). Banka kvartalno dostavlja izvještaje o stanju i strukturi kapitala Centralnoj banci Crne Gore. Sopstvena sredstva Banke sastoje se od: osnovnog kapitala (uplaćeni akcijski kapital, neraspoređena dobit iz prethodnih godina, umanjena za gubitak iz tekuće godine) umanjenog za nematerijalna ulaganja, pozitivnu razliku između iznosa obračunatih rezervacija za potencijalne gubitke i zbira iznosa ispravke vrijednosti za stavke bilansne aktive i rezervisanja za vanbilansne stavke. 78

81 5. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 5.7. Upravljanje kapitalom (nastavak) Iznos sopstvenih sredstava mora uvijek biti jednak ili veći od: a) minimalnog novčanog dijela osnovnog kapitala u iznosu od EUR 5 miliona, kao što propisuje Zakon o bankama, b) ukupnog iznosa potrebnog kapitala za sve rizike. U skladu sa propisima Centralne banke Crne Gore, Banka je obavezna da održava minimalan stepen adekvatnosti kapitala, izražen koeficijentom solventnosti kapitala od 10%. Banka je dužna da obim svog poslovanja uskladi sa propisanim pokazateljima, odnosno da obim i strukturu svojih rizičnih plasmana uskladi sa Zakonom o bankama i propisima Centralne banke Crne Gore. Na dan 31. decembra godine, koeficijent solventnosti obračunat od strane Banke u finansijskim iskazima iznosi 14,38%. 6. PRIHODI I RASHODI KAMATA I SLIČNI PRIHODI I RASHODI a) Prihodi od kamata i slični prihodi U hiljadama EUR Krediti: -privrednim društvima u državnom vlasništvu privrednim društvima u privatnom vlasništvu preduzetnicima fizičkim licima Hartije od vrijednosti: Hartije od vrijednosti - po fer vrijednosti kroz ukupni ostali rezultat b) Rashodi kamata i slični rashodi U hiljadama EUR Depoziti: privrednim društvima fizičkim licima Krediti i ostale pozajmice

82 7. NETO PRIHODI/RASHODI PO OSNOVU OBEZVREĐENJA FINANSIJSKIH INSTRUMENATA KOJI SE NE VREDNUJU PO FER VRIJEDNOSTI KROZ BILANS USPJEHA Neto prihodi/rashodi po osnovu obezvredjenja finansijskih instrumenata koji se ne vrednuju po fer vrijednosti kroz bilans uspjeha: U hiljadama EUR Promjena obezvređenja po osnovu: - Kredita klijenata (napomena 14.2.) Kamatnih potraživanja (napomena 14.2) Ostale aktive (napomena 18) Rezervisanja za gubitke na vanbilansnim stavkama (napomena 7.1.) Hartija od vrijednosti po fer vrijednosti kroz ukupni ostali rezultat (napomena 15.1.) Ispravke vrijednosti depozita kod banaka i ostalih depozitnih institucija (napomena 14.1.) Promjene na računima ispravke vrijednosti Trošak obezvređenja Ispravke vrijednosti Krediti stanovništvu Krediti privrednim subjektima Ukupno krediti klijentima (napomena 14.2) Ispravka vrijednosti depozita kod banaka i ostalih depozitnih institucija (napomena 14.1.) Hartije od vrijednosti (napomena ) 3 Ostala aktiva (napomena 18) Ukupno Rezervisanja Trošak rezervisanja Rezervisanja za vanbilansne izloženosti Rezervisanja za otpremnine Rezervisanja za operativni rizik Ukupno

83 8. PRIHODI I RASHODI OD NAKNADA I PROVIZIJA a) Prihodi od naknada i provizija U hiljadama EUR Krediti Naknade po vanbilansnim poslovima Naknade za usluge platnog prometa i e-banking Naknade za usluge plaćanja prema inostranstvu Naknade za kartično poslovanje Ostale naknade i provizije b) Rashodi od naknada i provizija U hiljadama EUR Naknade Centralnoj banci Naknade za usluge međunarodnog platnog prometa Naknade po osnovu premije za zaštitu depozita Naknade za elektronsko bankarstvo Naknade za kartično poslovanje Naknade na kreditne linije i sub. dug Ostale naknade TROŠKOVI ZAPOSLENIH U hiljadama EUR Neto zarade Porezi, prirezi i doprinosi na zarade Naknade članovima Odbora za reviziju, CRMC i Komiteta za naknade i imenovanja (neto) Ostale neto naknade zaposlenima Ugovori o djelu (bruto) 7 7 Naknade članovima Odbora direktora (bruto) Putni troškovi i dnevnice Obuka zaposlenih Od dana 14. oktobra godine (Rješenje Centralnog registra privrednih subjekata broj: /024) i 5. jula2018. godine (Rješenje Centralnog registra privrednih subjekata broj /035) Lovćen banka registruje Aleksandru Popović kao profesionalnog predsjednika Odbora direktora Banke (predsjednik na bazi profesionalnog angažmana). Aleksandra Popović ima zaključen Ugovor o profesionalnom angažovanju predsjednika Odbora direktora sa Lovćen bankom AD ( 7. oktobar 2016, 18. jul i 19. jula 2018.godine) i i prima naknadu za rad u iznosu od EUR u skladu sa Odlukom Skupštine akcionara broj 01-IX-v/4 od 7. oktobra godine, 01-III/7 od 30. maja godine i 01-XII/7 od 25. aprila godine. 81

84 10. OPŠTI I ADMINISTRATIVNI TROŠKOVI U hiljadama EUR Troškovi zakupa Troškovi eksternih kontrola Troškovi obezbjeđenja i transporta novca Reklamiranje i marketing Troskovi licenci I održavanja softvera Konsultantske usluge Ostale stručne naknade Troškovi električne energije, goriva i komunalnih usluga Kancelarijski materijal Troškovi komunikacionih mreža Održavanje kompjutera i opreme Troškovi telefona Članski doprinos udruženju banaka Osiguranje Troškovi plastike i personalizacije kartica Troškovi reprezentacije Troškovi održavanja higijene Razni troškovi TROŠKOVI AMORTIZACIJE U hiljadama EUR Nekretnine i oprema (napomena 16) Nematerijalnih ulaganja (napomena 17)

85 12. POREZ NA DOBIT a) Komponente poreza na dobit Tekući porez 5 51 Obračunati odloženi poreski rashod/prihod (12) (8) (7) 43 b) Usaglašavanje iznosa poreza na dobit u bilansu uspjeha i rezultata prije oporezivanja (U hiljadama EUR) Rezultat u bilansu uspjeha prije oporezivanja Troškovi amortizacije u bilansu uspjeha Troškovi amortizacije za poreske svrhe (281) (300) Ostalo 4 - Ukupno Kapitalni dobici (64) - Kapitalni gubici - - Dobitak u poreskom bilansu Iskorišteni poreski gubici iz prethodnih godina (1.858) - Ukupni kapitalni dobici tekuće godine 64 - Iznos poreza za dobit/kapitalne dobitke 5 51 Efekti različitog tretmana stalnih sredstava za poreske svrhe (12) (8) Ukupan trošak poreza na dobit (7) 43 Efektivna poreska stopa -0.40% 8,98% Priznata odložena poreska sredstva nastala po osnovu prenosa poreskog gubitka iz i 2015.godine u ukupnom preostalom iznosu od EUR 2,214 hiljada iskorišćena su za pokriće obaveza po osnovu poreza na dobit za godinu do iznosa oporezive dobiti. Poreska stopa korišćena za godinu i godinu iznosi 9% i primjenjuje se na oporezivu dobit pravnih lica u Crnoj Gori, u skladu sa Zakonom o porezu na dobit. c) Komponente odloženih poreskih sredstava i obaveza Odložena poreska sredstva 2 - Odložene poreske obaveze po osnovu vrednovanja HOV 5 - Odložene poreske obaveze po osnovu privremene razlike između poreske osnovice osnovnih sredstava i njihove knjigovodstvene vrijednosti Neto poresko sredstvo/obaveza (14) (14) 83

86 13. NOVČANA SREDSTVA I RAČUNI DEPOZITA KOD CENTRALNIH BANAKA U hiljadama EUR 31. decembar decembar Gotovina u blagajni: - u EUR u stranoj valuti Žiro račun: - u EUR Obavezna rezerva kod Centralne banke Crne Gore Obavezna rezerva sa stanjem na dan 31. decembra godine izdvojena je u skladu sa Odlukom Centralne banke Crne Gore o obaveznoj rezervi banaka kod Centralne banke Crne Gore ( Sl. list CG, 35/11, 22/12, 61/12, 57/13, 52/14, 07/15 i 88/17), koja propisuje da banke izdvajaju obaveznu rezervu primjenom stope od: - 7,5% na dio osnovice koju čine depoziti po viđenju, depoziti ugovoreni sa ročnošću do jedne godine, odnosno do 365 dana i depoziti ugovoreni sa ročnošću preko 365 dana ukoliko ne postoji klauzula o nemogućnosti razoročenja prije ugovorom predviđenog roka, - 6,5% na dio osnovice koju čine depoziti ugovoreni sa ročnošću preko jedne godine, odnosno preko 365 dana, uz klauzulu o nemogućnosti razoročenja prije ugovorenog roka Na depozite ugovorene sa ročnošću preko jedne godine, odnosno 365 dana, a koji imaju klauzulu o mogućnosti razoročenja tih depozita u roku kraćem od jedne godine primjenjuje se stopa od 7,5%. Obračunavanje obavezne rezerve vrši se primjenom propisanih stopa na prosječan iznos depozita u toku prethodnog nedjeljnog perioda, dva dana prije isteka perioda održavanja. Obračunatu obaveznu rezervu Banka izdvaja na račun obavezne rezerve u zemlji i/ili na račune Centralne banke u inostranstvu. U skladu sa Odlukom, 50% sredstava obavezne rezerve predstavlja kamatonosni dio. Centralna banka isplaćuje do osmog u mjesecu za prethodni mjesec naknadu obračunatu po stopi koja je jednaka EONIA (Euro OverNight Index Average) umanjena za 10 baznih poena na godišnjem nivou, s tim da ova stopa ne može biti manja od nule. Obavezna rezerva se izdvaja u EUR. Gotovina i gotovinski ekvivalenti (za potrebe sastavljanja Pojedinačnog iskaza o tokovima gotovine): U hiljadama EUR 31. decembar decembar Gotovina u blagajni Žiro račun kod Centralne Banke Korespodentni računi i depoziti kod inostranih banaka Namjenski depoziti kod domaćih banaka

87 14. FINANSIJSKA SREDSTVA PO AMORTIZOVANOJ VRIJEDNOSTI Krediti i potraživanja od banaka U hiljadama EUR 31. decembar decembar Korespodentni računi kod inostranih banaka Namjenski depoziti kod banaka u inostranstvu Namjenski depoziti kod domaćih banaka Ispravka vrijednosti depozita kod banaka i ostalih depozitnih institucija(napomena 7.1) (1) Na dan 31. decembra godine, Banka ima otvoren korespodentni račun kod inostranih banaka: Raiffeisen Bank International AG, Komercijalne banke AD Beograd i Intesa SanPaolo banke DD Bosna i Hercegovina. Namjenski depozit kod banaka u inostranstvu sa stanjem na dan 31. decembra godine iznosi USD 71 hiljadu i odnosi se na depozit u Santander Banci SAD, uz godišnju kamatnu stopu od 0,25%, koji je položen za Master Card settlement račun. Promjena na računima ispravke vrijednosti kredita i potraživanja od banaka Stanje godine U hiljadama EUR Stanje povećanje/ smanjenje godine Ispravka vrijednosti depozita kod banaka i ostalih depozitnih institucija

88 14. FINANSIJSKA SREDSTVA PO AMORTIZOVANOJ VRIJEDNOSTI (NASTAVAK) Krediti i potraživanja od klijenata 31. decembar decembar Dospjeli krediti: - privredna društva u privatnom vlasništvu privredna društva u državnom vlasništvu preduzetnici fizička lica Kratkoročni krediti: - privredna društva u privatnom vlasništvu privredna društva sa većinskim državnim vlasništvom preduzetnici fizička lica Dugoročni krediti: - privredna društva u privatnom vlasništvu privredna društva sa većinskim državnim vlasništvom preduzetnici fizička lica Ukupno krediti Kamatna potraživanja: - krediti Vremenska razgraničenja: - kamata po kreditima naknade (881) (721) Ukupno (544) (463) Bruto krediti Minus: Ispravka vrijednosti kredita (2.326) (415) Ispravka vrijednosti kamata (214) (48) Ukupno ispravka vrijednosti (napomena 7.1) (2.540) (463) Ukupno krediti i potraživanja od klijenata

89 14. FINANSIJSKA SREDSTVA PO AMORTIZOVANOJ VRIJEDNOSTI (NASTAVAK) Krediti i potraživanja od klijenata (nastavak) PROMJENE ISPRAVKE VRIJEDNOSTI FIN.SREDSTAVA PO AMORTIZOVANOJ VRIJEDNOSTI U hiljadama EUR Stage 1 Stage 2 Stage 3 Ukupno Krediti i potraživanja od klijenata, bruto knjigovodstvena vrijednost na 1. januar godine Novoodobreni plasmani Naplaćena potraživanja (50.573) (1.868) (48) (52.489) Prelaz u Stage (854) (341) - Prelaz u Stage 2 (3.276) (438) - Prelaz u Stage 3 (747) (461) Modifikacija imovine (601) - Krediti i potraživanja od klijenata, bruto knjigovodstvena vrijednost na 31. decembar godine U hiljadama EUR Stage1 Stage2 Stage3 Ukupno Krediti i potraživanja od klijenata, očekivani kreditni gubici na 1. januar godine Novoodobreni plasmani Naplaćena potraživanja (190) (64) (48) (302) Prelaz u Stage (32) (88) - Prelaz u Stage 2 (52) 153 (101) - Prelaz u Stage 3 (14) (86) Modifikacija imovine Krediti i potraživanja od klijenata, očekivani kreditni gubici na 31. decembar godine Hartije od vrijednosti Uporedni pregled dužničkih hartija od vrijednosti sa stanjem na i godine: Hartije od vrijednosti koje se drže do dospijeća / po amortizovanom trošku Ukupno Na dan 31. decembra godine stanje hartija od vrijednosti koje se drže do dospijeća je iznosilo EUR hiljada, čija je nominalna vrijednost EUR hiljada, i odnose se na kupovinu državnih zapisa sa rokom dospijeća od 182 dana, koje je emitovalo Ministarstvo finansija Crne Gore. Ostatak od EUR 405 hiljada odnosi se na neamortizovani diskont državnih zapisa koji se drže do dospjeća. Na dan godine Banka nije raspolagala sa hartijama od vrijednosti koje se vrednuju po amortizovanoj vrijednosti. 87

90 15. FINANSIJSKA SREDSTVA PO FER VRIJEDNOSTI KROZ UKUPNI OSTALI REZULTAT Hartije od vrijednosti Uporedni pregled dužničkih hartija od vrijednosti sa stanjem na i godine: Hartije od vrijednosti raspoložive za prodaju / po FV kroz ostali ukupni rezultat Ukupno Ispravka vrednosti hartija od vrednosti (napomena 7.1) (3) - Promjene na računima ispravke vrijednosti hartija od vrijednosti: Ispravka vrijednosti hartija od vrijednosti Stanje godine povećanje/ smanjenje U hiljadama EUR Stanje godine Na dan 31. decembra godine stanje hartija od vrijednosti koje su raspoložive za prodaju iznosile su EUR i odnosile su se na: - EUR hiljada obveznica ISIN: MEGB16KA1PG4, nominalne vrijednosti EUR hiljada, k.s. 4% p.a., kupljene na primarnoj emisiji po nominalnoj vrijednosti; - EUR hiljada obveznica ISIN: XS , nominalne vrijednosti EUR hiljada, k.s. 5,75% p.a., kupljene po tržišnoj vrijednosti od EUR hiljada. - Državne zapise sa rokom dospijeća od 182 dana, nominalne vrijednosti EUR hiljada. Ostatak vrijednosti od EUR 105 hiljada se odnosi na vrednovanje hartija po tržišnoj vrijednosti i neamortizovani diskont u iznosu od EUR 20 hiljada. Na dan godine Banka nije raspolagala sa vlasničkim hartijama od vrijednosti. Stanje hartija od vrijednosti se odnosi na: - EUR hiljada domaćih državnih obveznica ISIN: MEGB16KA1PG4, nominalne vrijednosti EUR hiljada, k.s. 4% p.a., kupljenih na primarnoj emisiji po nominalnoj vrijednosti; - EUR hiljada državnih eurorobveznica ISIN: XS , nominalne vrijednosti EUR hiljada, k.s. 5,75%, kupljenih po tržišnoj vrijednosti od EUR hiljada. Ostatak vrijednosti od EUR 114 hilj. se odnosi na vrednovanje hartija po tržišnoj vrijednosti, neamortizovane premije i kamatna potraživanja. Sredstva koja su služila za kupovinu EUR hilj. državnih euroobveznica na dan godine evidentirana su na računu datih avansa za kupovinu hartija od vrijednosti jer je datum saldiranja bio posle godine i nisu se stekli uslovi za priznavanje na poziciji hartija od vrijednosti u bilansu stanja 88

91 16. NEKRETNINE, POSTROJENJA I OPREMA Kretanja na nekretninama, opremi i ostalim sredstvima za godinu i godinu prikazano je u narednoj tabeli: U hiljadama EUR Građevinski Oprema objekti i ostala sredstva Ukupno Nabavna vrijednost Stanje, 1. januar godine Povećanja Otuđenja i rashodovanja - - Stanje, 31. decembar godine Povećanja Otuđenja i rashodovanja (12) (12) Stanje, 31. decembar godine Ispravka vrijednosti Stanje, 1. januar godine Amortizacija (napomena 11) Otuđenja i rashodovanja Stanje, 31. decembar godine Amortizacija (napomena 11) Otuđenja i rashodovanja - (8) (8) Stanje, 31. decembar godine Sadašnja vrijednost: decembra godine decembra godine Na dan 31. decembra godine Banka nema imovinu pod zalogom radi obezbjeđenja otplate kredita i drugih obaveza. 89

92 17. NEMATERIJALNA SREDSTVA Nematerijalna sredstva se najvećim dijelom sastoje iz licenci i softvera. U pregledu koji slijedi prikazana su kretanja na nematerijalnim sredstvima u toku godine i godine: Nabavna vrijednost U hiljadama EUR Stanje, 1. januar Povećanja Otpis - - Stanje, 31. decembra Ispravka vrijednosti Stanje, 1. januar Amortizacija (napomena 11) Otpis - - Stanje, 31. decembra Neotpisana vrijednost na dan OSTALA SREDSTVA U hiljadama EUR 31. decembar decembar Avansi (za kupovinu HOV i plaćeni porez) Ostala potraživanja po naknadama i provizijama Potraživanja po kartičnom poslovanju 87 - Unaprijed plaćeni troškovi Potraživanja za naknade za bolovanja 22 7 Ostala poslovna potraživanja Ostala aktiva Ispravka vrijednosti ostale aktive (50)

93 19. FINANSIJSKE OBAVEZE KOJE SE ISKAZUJU PO AMORTIZOVANOJ VRIJEDNOSTI DEPOZITI KLIJENATA U hiljadama EUR 31. decembar decembar Depoziti po viđenju: - privredna društva u privatnom vlasništvu regulatorne agancije privredna društva u državnom vlasništvu preduzetnici neprofitne organizacije fizička lica Kratkoročni depoziti: - finansijske institucije regulatorne agancije privredna društva u državnom vlasništvu privredna društva u privatnom vlasništvu fizička lica Dugoročni depoziti: - finansijske institucije privredna društva u privatnom vlasništvu osiguravajuća društva u privatnom vlasništvu fizička lica Obaveze za kamate i ostala pasiva Fakturisana kamata: depoziti 1 3 Vremenska razgraničenja: depoziti Na depozite po viđenju fizičkih lica ne obračunava se kamata. Za privredna društava, javne i druge organizacije se takođe ne obračunava kamata, ukoliko drugačije nije sa klijentom dogovoreno. 91

94 19. FINANSIJSKE OBAVEZE KOJE SE ISKAZUJU PO AMORTIZOVANOJ VRIJEDNOSTI (NASTAVAK) KREDITI KLIJENATA KOJI NISU BANKE U hiljadama EUR 31.decembar decembar2017. Obaveze prema domaćim kreditorima: Investiciono Razvojni Fond Vlada CG Obaveze prema inostranim kreditorima: Microfinance Enchancement Facility SA, SICAV -SIF (BlueOrchard Pool), Luksemburg BlueOrchard Microfinance fund iz Luksemburga Obračunate kamate 2 24 Vremenska razgraničenja kamata i naknada po kreditima Na dan 31. decembra godine, Banka ima obaveze prema Investiciono razvojnom fondu u ukupnom iznosu od EUR hiljada, a prema Vladi Crne Gore po projektu ima obavezu u iznosu od EUR 397 hiljada. Obaveze prema domaćim kreditorima odnose se na pozajmljena sredstva od Investiciono razvojnog fonda (IRF) koja se odobravaju Banci za finansiranje odobrenih projekata od strane IRF, pri čemu Banka zaračunava svoju maržu za preuzimanje kreditnog rizika. Sa stanjem na dan 31. decembar godine kreditna zaduženja prema IRF dugoročne pozajmice iznose EUR hiljada. Obaveze prema Vladi Crne Gore Projekat : Odobreni iznos Datum odobrenja Datum dospijeća Kamatna stopa U hiljadama EUR Stanje na 31. decembar godine ,75%

95 19. FINANSIJSKE OBAVEZE KOJE SE ISKAZUJU PO AMORTIZOVANOJ VRIJEDNOSTI (NASTAVAK) KREDITI KLIJENATA KOJI NISU BANKE (NASTAVAK) Na dan 31. decembra godine, Banka ima obaveze prema investicionom fondu BlueOrchard Pool iz Luksemburga za 3 pozajmice u ukupnom iznosu od EUR hiljada. U skladu sa uslovima navedenih ugovora sa kreditorom, Banka ima obavezu da svoje rezultate poslovanja uskladi sa određenim finansijskim pokazateljima. Na dan 31. decembra godine finansijski pokazatelji Banke su bili usaglašeni sa uslovima iz ugovora sa investicionim fondom BlueOrchard Pool. Ove 3 pozajmice odobrene su na period od 3 godine. Ugovoreni rokovi dospijeća su sljedeći: maj godine EUR hiljade jul godine EUR hiljade dec godine EUR hiljade Za prve dvije pozajmice ugovorena je fiksna kamatna stopa od 4,5%, a za treću fiksna kamatna stopa od 4,3% dok kamata dospijeva na plaćanje polugodišnje. 20. SUBORDINISANI DUG Na dan godine Banka ima obaveze prema investicionom fondu BlueOrchard Microfinance Fund iz Luksemburga po osnovu subordinisanog duga u iznosu od EUR hiljade shodno ugovoru o kreditu zaključenom godine. Nakon dobijene saglasnosti Centralne Banke Crne Gore, subordinisani dug je uključen u dopunski kapital Banke. 21. OSTALE OBAVEZE U hiljadama EUR 31. decembar decembar Obaveze prema dobavljačima u zemlji Obaveze prema dobavljačima u inostranstvu 13 - Ukalkulisane obaveze Primljeni avansi Ostale obaveze

96 22. KAPITAL Na dan 31. decembra godine akcijski kapital Banke čini običnih akcija (31. decembra godine običnih akcija, 31. decembra godine običnih akcija), pojedinačne nominalne vrijednosti EUR 500. Zakon o bankama ( Sl. list CG, br. 17/08, 44/10, 40/11 i 73/17) definiše minimalni iznos novčanog kapitala banke u vrijednosti od EUR 5 miliona. Vlasnička struktura Banke na dan 31. decembra godine i 31. decembra godine je sljedeća: Ime i prezime/naziv kompanije 31. decembar godine Broj akcija Iznos u hiljadama EUR % učešća Aleksandra Popovic (Aleksandra Popović, Andrej Perović, Katarina Perović, Vinko Nikić, Nenad RadulovićJovana Popović, Miljan Mališ, Mirjana Perović, Ljubiša Mitrović, Norah Becerra Farfan Licet, Predrag Vušurović, Svetozar Jovićević, Draško Trninić, Ivan Popivoda) ,81% DEG ,52% ZETAGRADNJA ,57% Božidar Vušurović ,80% Luka Nikčević ,75% Ivana Tatar-Radulović ,22% Ana Pejović ,17% Radovan Vučinić ,04% Mirjana Perendija ,10% ,00% 31.decembar godine Iznos u hiljadama EUR Ime i prezime/naziv kompanije broj akcija % učešća Aleksandra Popovic (Aleksandra Popović, Andrej Perović, Katarina Perović, Miljan Mališ, Vinko Nikić, Jovana Popović, Svetozar Jovićević, Nenad Radulović, Norah Licet Becerra Farfan, Ivan Popivoda, Predrag Vušurović, Mirjana Perović, Ljubiša Mitrović, Draško Trninić) ,61% DEG ,52% ZETAGRADNJA ,13% Božidar Vušurović ,67% Luka Nikčević ,12% Ivana Tatar-Radulović ,48% Ana Pejović ,21% Tanja Vidić ,16% Mirjana Perendija ,10% ,00% 94

97 22. KAPITAL (NASTAVAK) Kako bi se obezbijedilo da sopstvena sredstva Banke budu iznad zakonski definisanog minimuma i da bi se podržao planirani rast Banke, a obezbijedilo povećanje i očuvanje kapitalne adekvatnosti, Odbor direktora Banke je na II redovnoj sjednici, održanoj 23. avgusta godine, donio Odluku o sazivanju XIII vanredne Skupštine akcionara i utvrdio predloge odluka o povećanju akcijskog kapitala Banke u ukupnom iznosu od EUR hiljada. Skupština akcionara je jednoglasnom odlukom podržala predloge Odbora direktora donošenjem odluka o povećanju akcijskog kapitala Banke u ukupnom iznosu od EUR hiljada na dan 16. oktobar godine. Rješenjem o utvrđivanju uspješnosti emisije akcija br. 02/12e-16/7-18 od 9. novembra godine, Komisija za tržište kapitala Crne Gore je potvrdila uspješnost emisije akcija zatvorenom ponudom unaprijed određenim licima koja su se obavezala da kupe cijelu emisiju u ukupnoj vrijednosti od EUR hiljada za gotovinu (6.000 akcija pojedinačne nominalne vrijednosti EUR 500), što čini 100% emisije. Podaci o novoj emisiji akcija su registrovani u Centralnom registru Centralnog klirinškog depozitarnog društva dana 12. novembra godine. Akcionari Aleksandra Popović, Katarina Perović, Andrej Perović, Miljan Mališ, Vinko Nikić, Jovana Popović, Svetozar Jovićević, Nenad Radulović, Ivan Popivoda, Predrag Vušurović, Norah Licet Becerra Farfan,Mirjana Perović, Draško Trninić i Ljubiša Mitrović zaključili su 12. novembra godine Aneks IV Sporazuma o spajanju akcija i vođenju zajedničkog računa (Sporazum zaključen 11. marta godine). Nosilac svih upravljačkih prava i vlasnik zajedničkog računa je akcionar Aleksandra Popović. Promjene na zajedničkom računu evidentirane su u Centralnom registru Centralnog klirinškog depozitarnog društva na dan registrovanja jedanaeste emisije akcija 12. novembra godine. Rješenjem Centralnog registra privrednih subjekata broj /036 od 13.novembra godine izvršena je registracija promjene podataka povećanje akcijskog kapitala u iznosu od EUR hiljada i, shodno tome, izmjena i dopuna Statuta Banke. 95

98 23. USAGLAŠENOST SA PROPISIMA CBCG U skladu sa propisima Centralne banke Crne Gore, Banka je obavezna da održava minimalan stepen adekvatnosti kapitala od 10%. Banka je dužna da obim svog poslovanja uskladi sa propisanim pokazateljima, odnosno da obim i strukturu svojih rizičnih plasmana uskladi sa Zakonom o bankama ( Sl. list CG, br. 17/08, 44/10, 40/11 i 73/17) i propisima Centralne banke Crne Gore. Koeficijent solventnosti Banke je na dan 31. decembra godine iznosio 14,38% (minimum 10%). Na 31. decembar godine nivo sopstvenih sredstva Banke je iznad propisanog minimuma od EUR hiljada i iznosi EUR hiljada. 31. Decembar Decembar I Osnovni elementi sopstvenih sredstava Uplaćeni akcionarski kapital II Dopunski elementi sopstvenih sredstava Subordinisani dug III Odbitne stavke pri obračunu sopstvenih sredstava Gubitak iz prethodnih godina (1.716) (2.152) Efekat implementacije MSFI 9 na akumulirani gubitak (1.751) - Iznos kojim se ublažavaju efekti implementacije MSFI 9. u skladu sa članom 14 Odluke o adekvatnosti kapitala Nematerijalna imovina (296) (321) Pozitivna razlika između iznosa obračunatih rezervacija za potencijalne gubitke i zbira iznosa ispravke vrijednosti za stavke bilansne aktive i rezervisanja za vanbilansne stavke (2.019) (1.575) Sopstvena sredstva Banke Na dan 31.decembar godine, odbitne stavke koje umanjuju sopstvena sredstva Banke odnose se na: Ostvareni gubitak iz prethodnih godina od EUR hiljada, Nedostajuće rezerve obračunate u skladu sa važećom regulativom na pojedinačne izloženosti Banke kreditnom riziku u iznosu od EUR hiljada, Uticaj primjene IFRS 9 u iznosu od EUR hiljada Knjigovodstvena vrijednost nematerijalnih sredstava Banke na 31.decembar godine u iznosu od EUR 296 hiljada. Rizikom ponderisana bilansna i vanbilansna aktiva, formirana u skladu sa Odlukom o adekvatnosti kapitala banaka, na dan 31.decembar godine iznosi EUR hiljada. Iznos kojim se ublažavaju negativni efekti na sopstvena sredstva banke zbog prelaska na vrednovanje stavki aktive primjenom MSFI 9, utvrđen u skladu sa stavovima 5 i 6 člana 4 Odluke o adekvatnosti kapitala banaka u iznosu od EUR hiljada. 96

99 23. USAGLAŠENOST SA PROPISIMA CBCG (NASTAVAK) Koeficijent solventnosti računa se stavljanjem u odnosu sopstvenih sredstava i rizikom ponderisane bilansne i vanbilansne aktive: 31. Decembar Decembar Sopstvena sredstva banke Osnovni kapital Dopunski kapital MSFI 9 efekat Odbitne stavke (5.782) (4.048) Ukupno rizikom ponderisana aktiva Ponderisana bilansna aktiva Ponderisane vanbilansne stavke MSFI 9 efekat Potreban kapital za tržišne rizike 58 4 Potreban kapital za operativni rizik Potreban kapital za rizik zemlje Potreban kapital za druge rizike - - Koeficijent solventnosti banke 14.38% 12.55% Usaglašenost sa pokazateljima poslovanja, propisanim od strane Centralne banke Crne Gore, na dan 31. decembra godine je prikazana kao što slijedi: Propisani limit CBCG Ostvareni pokazatelji poslovanja na dan 31. decembra godine Koeficijent solventnosti Banke min 10% 14,38% Izloženost Banke prema jednom licu ili grupi povezanih lica max 25% 18,40% Zbir velikih izloženosti max 800% 57,49% Ukupna izloženost prema licima koja imaju kvalifikovano učešće u Banci max 20% 13.28% Ukupna izloženost prema licima povezanim sa Bankom max 200% 23.60% Ukupna izloženost prema zaposlenim licima u Banci max 1% 1% Koeficijent ulaganja u nepokretnosti i osnovna sredstva max 100% 8% Koeficijent likvidnosti Banke min 1% 2,24% 97

100 24. VANBILANSNA EVIDENCIJA U hiljadama EUR 31-Dec 31-Dec Rizična vanbilasna aktiva Neopozive obaveze za davanje kredita Izdate garancije - Izdate plative garancije Izdate činidbene garancije Ostala vanbilansna evidencija Evidentna kamata 16 Kolaterali po osnovu potraživanja U skladu sa Odlukom Centralne banke Crne Gore o minimalnim standardima za upravljanje kreditnim rizikom u bankama ( Sl. list CG, br. 22/12, 55/12, 57/13, 44/17 i 82/17) potraživanja se iz bilansa Banke mogu prenositi u internu evidenciju. Odluka Centralne banke Crne Gore o minimalnim standardima za upravljanje kreditnim rizikom u bankama ( Sl. list CG, br. 86/18) primjenjivaće se od godine. U skladu sa važećom regulativom Banka na dan 31. decembar godine Banka ima samo jedno potraživanje koje je isknjiženo iz bilansne evidencije, u iznosu od EUR 5 hiljada. 25. TRANSAKCIJE SA POVEZANIM LICIMA Banka je usvojila Proceduru za poslovanje sa licima povezanim sa Bankom. Procedura podrazumjeva precizno definisanje: - Nadležnosti za odlučivanje o transakcijama sa licima povezanim sa bankom - Limite izloženosti prema licima povezanim sa bankom - Vrste transakcija koje je moguće obavljati sa licima povezanim sa bankom Lica povezana sa bankom su: članovi organa banke, akcionari, zaposleni u banci, kao i članovi njihove uže porodice (bračni drug i djeca); pravno lice u kojem lice koje ima kvalifikovano učešće u banci takođe ima kvalifikovano učešće; pravno lice u kojem jedno od lica iz al. 1 i 2 ove tačke ima značajan uticaj ili je lice iz alineje 1 ove tačke direktor ili član odbora direktora ili drugog odgovarajućeg organa tog pravnog lica, lice koje ima učešće u kapitalu ili glasačkim pravima od najmanje 50% u pravnom licu koje ima kvalifikovano učešće u banci; U pogledu vrste transakcije, nivoa izloženosti i lica povezanim sa bankom određene transakcije sa licima povezanim sa bankom mogu se svrstati u kategoriju manje značajnih transakcija sa licima povezanim sa bankom. 98

101 25. TRANSAKCIJE SA POVEZANIM LICIMA (NASTAVAK) Po vrstama transakcije, manje značajnim smatraju se: - Odobravanje gotovinskih kredita, potrošačkih kredita uključujući i minuse po TR i kreditne kartice, i kredita za rješavanje stambenog pitanja, fizičkim licima povezanim sa bankom - Odobravanje kredita, garancija i akreditiva pravnim licima u skladu sa aktuelnom ponudom banke - Prodaja ili kupovina aktive čija je vrijednost niža ili jednaka od EUR Uzimanje depozita - Plaćanje robe i usluga u vrijednosti nižoj ili jednakoj EUR Uzimanje imovine u zakup, sa mjesečnom rentom nižom od EUR Prema visini izloženosti, manje značajnim smatraju se: - Izloženosti prema zaposlenima u banci i članovima njihove uže porodice, čija je ukupna izloženost niža ili jednaka od EUR; - Izloženosti prema članovima odbora direktora, odbora za reviziju ili izvršnim direktorima, kao i članovima njihove uže porodice, čija je izloženost jednaka ili niža od EUR; - Izloženost prema pravnim licima koja su pod kontrolom lica iz prethodne alineje/ili članova njihove uže porodice čija je ukupna izloženost niža ili jednaka EUR; - Izloženost prema akcionaru koji nemaju kvalifikovano učešće, uključujući i pravna lica koja su pod kontrolom tog akcionara i članove njegove uže porodice niža ili jednaka EUR; Prema vrsti povezanog lica, manje značajnim smatraju se transakcije sa: - Zaposlenima - Članovima uže porodice zaposlenih, članova organa banke i akcionara - Akcionarima koji nemaju kvalifikovano učešće 99

102 25. TRANSAKCIJE SA POVEZANIM LICIMA (NASTAVAK) Potraživanja Krediti: U hiljadama EUR 31. decembar decembar Truck Trade d.o.o. Podgorica Labor d.o.o. Podgorica LD Gradnja d.o.o. Podgorica LD Group d.o.o Micromedia d.o.o. Podgorica Gross market d.o.o. Podgorica Natural Cake d.o.o Sunglasses krediti fizičkim licima akcionarima krediti fizičkim licima povezanim sa Bankom Kamate i naknade: - LD Group d.o.o. 1 - Bankarske garancije: - LD Gradnja d.o.o. Podgorica LD Group d.o.o Micromedia d.o.o. Podgorica Zetagradnja d.o.o TV Vijesti Ostale vanbilansne izloženosti: - LD Group d.o.o Truck Trade d.o.o. Podgorica Micromedia d.o.o. Podgorica fizička lica - akcionari fizička lica povezana sa Bankom Ukupno potraživanja: Obaveze Depoziti: - Truck Trade d.o.o. Podgorica Micromedia d.o.o. Podgorica Boalsa d.o.o.tivat Natural Cake d.o.o TV Vijesti LD Gradnja d.o.o. Podgorica LD Group d.o.o Daily Press d.o.o. Podgorica Zetagradnja d.o.o Monitor doo Sunglasses depoziti fizičkim licima akcionarima depoziti fizičkim licima povezanih sa Bankom Obaveze prema dobavljačima - 8 Ukupno obaveze Obaveze. neto (2.742) (72) 100

103 25. TRANSAKCIJE SA POVEZANIM LICIMA (NASTAVAK) Zaposlenima se odobravaju kamate pod uslovima koji su isti kao za klijente fizička lica. Prihodi i rashodi nastali iz transakcija sa povezanim pravnim licima u toku godine i godine su sljedeći: U hiljadama EUR 31. decembar decembar Prihodi od kamata i naknada: - LD Gradnja d.o.o. Podgorica Daily Press d.o.o. Podgorica Zetagradnja d.o.o LD Group d.o.o. Podgorica Labor d.o.o. Podgorica Micromedia d.o.o. Podgorica Natural Cake d.o.o Gross market d.o.o. Podgorica TV Vijesti kamate fizičkim licima povezanim sa Bankom kamate fizičkih lica akcionara 6 13 Ukupni prihodi Rashodi od kamata i naknada: - DEG kamate DEG naknade kamate fizičkih lica akcionara kamate fizičkim licima povezanim sa Bankom Opšti troškovi: Troškovi zakupa Ukupni rashodi Neto rashodi (59) (212) Naknade top menadžmentu i odboru direktora po osnovu bruto zarada i naknada u godini iznose EUR 466 hiljada (2017: EUR 494 hiljada). 26. SUDSKI SPOROVI Lovćen banka AD Podgorica u toku godine nije bila u aktivnoj i pasivnoj legitimaciji u sudskim sporovima. 101

104 27. OPERATIVNI LIZING Ugovori o operativnom lizingu, sa ugovorenim periodom zakupa, odnose se na uzimanje u zakup poslovnih i stambenih prostora. Banka nema opciju da poslovni prostor uzet u zakup kupi po isteku perioda zakupa. U toku godine, trošak zakupa je iznosio EUR 493 hiljade (2017. godina: EUR 463 hiljada). Zakupi poslovnih prostora predstavljaju preuzete obaveze za period od 5 do 15 godina. Preuzete obaveze po ugovorima o operativnom lizingu poslovnih prostora do datuma bilansa stanja koje nisu iskazane u finansijskim iskazima su sljedeće: U hiljadama EUR 31. decembar decembar do 1 godine od 1 do 5 godina Preko 5 godina ZARADA PO AKCIJI Osnovna zarada po akciji izračunava se dijeljenjem godišnje neto dobiti koja pripada vlasnicima običnih akcija sa ponderisanim prosečnim brojem običnih akcija koje su bile u opticaju tokom perioda Dobitak za godinu u hiljadama EUR Prosječan broj akcija Dobitak/Gubitak po akciji u EUR 60, , PORESKI RIZICI Poreski zakoni Crne Gore se često različito tumače i predmet su čestih izmjena. Tumačenje poreskih zakona od strane poreskih vlasti u odnosu na transakcije i aktivnosti Banke mogu se razlikovati od tumačenja rukovodstva Banke. Kao rezultat iznijetog, transakcije mogu biti osporene od strane poreskih vlasti i Banci može biti određen dodatni iznos poreza, kazni i kamata. Period zastarjelosti poreske obaveze je pet godina. To praktično znači da poreske vlasti imaju prava da odrede plaćanje neizmirenih obaveza u roku od pet godina od kada je obaveza nastala. 30. DEVIZNI KURSEVI Zvanični kursevi valuta koji su korišćeni za preračun deviznih pozicija bilansa stanja u EUR na dan 31. decembar godine i godine bili su: 31. decembar decembar USD 0,8731 0,8338 CHF 0,8907 0,8546 GBP 1,1078 1,

105 31. DOGAĐAJI NAKON DATUMA BILANSA STANJA Nakon datuma bilansa stanja nije bilo događaja koji bi mogli imati uticaja na finansijsko stanje i rezultate poslovanja prikazane u finansijskim iskazima za godinu završenu na dan 31. decembra godine. 32. OPŠTI PODACI O BANCI U skladu sa Odlukom o sadržaju, rokovima i načinu sačinjavanja i dostavljanja finansijskih iskaza banaka ( Sl. list CG, br. 15/12 i 18/13) opšti podaci o Banci su prezentirani kako slijedi: Naziv Banke: Lovćen banka AD, Podgorica; Adresa: Bulevar Džordža Vašingtona 56/I, Podgorica; Matični broj: Telefon/Fax: (0) Adresa internet stranice: Adresa elektronske pošte: office@lovcenbanka.me Na dan 31. decembra godine Banku čini Centrala sa sjedištem u Podgorici i 8 filijala. Na dan 31. decembra godine Banka ima 108 zaposlenih radnika (31. decembar godine: 95 zaposlenih radnika, a 31. decembra godine: 82 zaposlenih radnika). Žiro račun: Lovćen banka je, kao pravni sljedbenik, nastala promjenom registrovane djelatnosti i naziva MFI Kontakt koja je 3. decembra godine dostavila Centralnoj banci Crne Gore zahtjev za izdavanje dozvole za rad Lovćen banke AD, Podgorica. Banka je upisana u Centralni registar Privrednog suda pod brojem /011. Centralna banka Crne Gore je 28. maja godine izdala dozvolu za rad Banke. Banka je počela sa radom 25. avgusta godine, a osnovali su je rezidenti i nerezidenti, zajedno sa njemačkim državnim fondom DEG-om (KfW grupa). 103

106 32. OPŠTI PODACI O BANCI (NASTAVAK) Podaci o predsjedniku i članovima odbora direktora 1) do 5. jula godine: Funkcija Ime i prezime Datum rođenja Podaci o prebivalištu Adresa (ulica i broj) 1. Predsjednik Odbora direktora na bazi profesionalnog angažovanja Aleksandra Popović 2. član Andreas Zeisler 3. član Farfan Becerra Norah Licet 4. član Blagota Radović 5. član Mirjana Perendija 6. član Klaus Glaubitt 7. član Ernst Welteke lični podatak zaštićen zakonom lični podatak zaštićen zakonom lični podatak zaštićen zakonom lični podatak zaštićen zakonom lični podatak zaštićen zakonom lični podatak zaštićen zakonom lični podatak zaštićen zakonom Crna Gora Njemačka Njemačka Crna Gora Srbija Njemačka Njemačka lični podatak zaštićen zakonom lični podatak zaštićen zakonom lični podatak zaštićen zakonom lični podatak zaštićen zakonom lični podatak zaštićen zakonom lični podatak zaštićen zakonom lični podatak zaštićen zakonom 104

107 32. OPŠTI PODACI O BANCI (NASTAVAK) 2) od 5. jula godine: Funkcija Ime i prezime Datum rođenja Podaci o prebivalištu Adresa (ulica i broj) 1. Predsjednik Odbora direktora na bazi profesionalnog angažovanja Aleksandra Popović 2. član Andreas Zeisler lični podatak zaštićen zakonom lični podatak zaštićen zakonom Crna Gora Njemačka lični podatak zaštićen zakonom lični podatak zaštićen zakonom 3. član Blagota Radović 4. član Frieder Woehrmann 5. član Zvonko Peković lični podatak zaštićen zakonom lični podatak zaštićen zakonom lični podatak zaštićen zakonom Crna Gora Njemačka Crna Gora lični podatak zaštićen zakonom lični podatak zaštićen zakonom lični podatak zaštićen zakonom 3) od 8. marta godine Funkcija Ime i prezime Datum rođenja Podaci o prebivalištu Adresa (ulica i broj) 1. Predsjednik Odbora direktora na bazi profesionalnog angažovanja Aleksandra Popović 2. član Andreas Zeisler 3. član Blagota Radović 4. član Frieder Woehrmann 5. član Zvonko Peković 6. član Klaus Ekkehard Glaubitt 7. član Ernst Welteke lični podatak zaštićen zakonom lični podatak zaštićen zakonom lični podatak zaštićen zakonom lični podatak zaštićen zakonom lični podatak zaštićen zakonom lični podatak zaštićen zakonom lični podatak zaštićen zakonom Crna Gora Njemačka Crna Gora Njemačka Crna Gora Njemačka Njemačka lični podatak zaštićen zakonom lični podatak zaštićen zakonom lični podatak zaštićen zakonom lični podatak zaštićen zakonom lični podatak zaštićen zakonom lični podatak zaštićen zakonom lični podatak zaštićen zakonom 105

108 32. OPŠTI PODACI O BANCI (NASTAVAK) Od dana 14. oktobra godine (Rješenje Centralnog registra privrednih subjekata broj: /024) i 5. jula godine (Rješenje Centralnog registra privrednih subjekata broj /035) Lovćen banka registruje Aleksandru Popović kao profesionalnog predsjednika Odbora direktora Banke (predsjednik na bazi profesionalnog angažmana). Aleksandra Popović ima zaključen Ugovor o profesionalnom angažovanju predsjednika Odbora direktora sa Lovćen bankom AD (07. oktobar 2016,18. jula i 19. jula godine) i i prima naknadu za rad u skladu sa Odlukom Skupštine akcionara broj 01-IX-v/4 od 07. oktobra godine, 01-III/7 od 30. maja godine i 01-XII/7 od 25. aprila godine. Na XI vanrednoj godišnjoj Skupštini akcionara, održanoj 25. aprila godine, u skladu sa Zakonom, na prijedlog akcionara sa kvalifikovanim učešćem, jednoglasno su donijete odluke o prestanku mandata dotadašnjim članovima Odbora direktora i izboru članova Odbora direktora Banke, koji su, nakon sprovedene procedure, upisani u Centralni registar privrednih subjekata, Rješenje br /035 na dan 5. jul godine. Na XIV vanrednoj Skupštini akcionara, održanoj 28. decembra godine, izvršen je izbor dva člana Odbora direktora Banke. Nakon sprovedene procedure, dva nova člana Odbora direktora su upisana u Centralni registar privrednih subjekata, Rješenje br /038 na dan 8. mart godine. Izvršni menadžment Banke sastavljen je od tima stručnjaka koji svojim profilom zadovoljavaju potrebe i odgovornosti propisane za poslove rukovođenja Bankom na dnevnoj osnovi, posjeduju iskustvo u obavljanju izvršnih funkcija u dužem periodu, kao i zahtijevane liderske karakteristike i kompetencije. Izvršni direktori Banke na dan godine IME I PREZIME FUNKCIJA Funkciju obavlja od Dr Vinko Nikić Glavni izvršni direktor Draško Trninić Izvršni direktor za retail sa mrežom filijala i ekspozitura Nenad Radulović Izvršni direktor za upravljanje rizicima, finansijama i računovodstvom, IT-em i likvidnošću

109 32. OPŠTI PODACI O BANCI (NASTAVAK) Tijela Odbora direktora Odbor za reviziju: Mirjana Perendija, predsjednik Miro Perović, član Nikola Kaluđerović, član Odbor za reviziju, u skladu sa Zakonom i Statutom Banke, priprema prijedloge, mišljenja i stavove iz svog djelokruga rada, definisanog Zakonom o bankama i Statutom Banke, za odlučivanje odbora direktora o tim pitanjima. Način rada i izvještavanja Odbora direktora definisan je poslovnikom o radu ovog tijela. U skladu sa Zakonom o bankama i Statutom Banke, Odbor direktora je formirao i tri stalna, savjetodavna, tijela. Način rada i izvještavanja Odbora direktora ovih tijela definisani su poslovnicima o radu ovih tijela. 1) Komitet za upravljanje kreditnim rizikom koji predlaže Odboru direktora donošenje odluka o odobravanju kredita u skladu sa limitima pojedinačne izloženosti ili grupe povezanih izloženosti utvrđenih politikama i procedurama za upravljanje kreditnim rizikom Lovćen banke AD. Komitet za upravljanje kreditnim rizikom ima najmanje 3 (tri) člana koji imaju iskustva iz oblasti kreditiranja i upravljanja rizicima u Banci. Jedan član Komiteta za upravljanje kreditnim rizikom je i glavni izvršni direktor Banke. Članovi Odbora direktora su i članovi Komiteta za upravljanje kreditnim rizikom s tim da ukupan broj članova Odbora direktora u ovom komitetu ne može biti veći od 1/3 ukupnog broja članova Komiteta za upravljanje kreditnim rizikom. Članove ovog Komiteta imenuje Odbor direktora. 2) Komitet za upravljanje aktivnom i pasivom radi praćenja izloženosti banke rizicima koji proizilaze iz strukture njenih bilansnih obaveza i potraživanja i vanbilansnih stavki i predlaganja mjera Odboru direktora za upravljanje rizikom likvidnosti. Članovi ALCO-a su izvršni direktori i lica sa posebnim ovlašćenjima i odgovornostima. Članove Komiteta za upravljanje aktivom i pasivom Banke imenuje Odbor direktora. 3) Komitet za imenovanja i naknade Komitet za imenovanja i naknade: - predlaže Odboru direktora uslove i kriterijumime za članstvo u odboru direktora i za imenovanje pojedinaca za izvršne direktore Banke; - preporučuje Odboru direktora imenovanje izvršnih direktora i drugih lica sa posebnim ovlašćenjima i odgovornostima; - razmatra i utvrđuje potrebu za opozivanjem članova Odbora direktora i za razrješenje izvršnih direktora i drugih lica koje je imenovao Odbor direktora, - predlaže Odboru direktora donošenje politika naknada u skladu sa strategijom poslovanja, ciljevima, vrijednostima i dugoročnim interesima Banke i prati razvoj i funkcionisanje Sistema naknada, - predlaže visinu zarada izvršnih direktora i lica čije je imenovanje u nadležnosti Odbora direktora; - utvrđuje predlog visine naknada za rad nezavisnim članovima komiteta Odbora direktora; - predlaže politiku nagrađivanja u odnosu na ostvarene ciljeve (npr. bonusi, naknade u obliku akcija, drugih motivacionih naknada i sl.). 107

110 32. OPŠTI PODACI O BANCI (NASTAVAK) Komitet za imenovanja i naknade ima najmanje 3 (tri) člana, od kojih je najmanje jedan član nezavisan od Banke. Članovi Odbora direktora su članovi Komiteta za imenovanja i naknade s tim da ukupan broj članova Odbora direktora u ovom komitetu ne može biti veći od 1/3 ukupnog broja članova. Članove ovog Komiteta imenuje Odbor direktora. Tijela izvršnog menadžmenta Kreditni odbor Statutom Banke (član 47 stav 1) propisano je da radi efikasnijeg upravljanja rizicima u Banci koje im je povjereno Zakonom o bankama, glavni izvršni direktor i najmanje još jedan izvršni direktor mogu formirati Kreditni odbor, kao i da se posebnom odlukom uređuje sastav, ovlašćenje, odgovornost i druga pitanja od značaja za rad Kreditnog odbora. Za odnosni period ovog izvještaja u Banci su bila na snazi 2 interna pravna akta opšte snage koja su donesena na osnovu pomenutog člana Statuta Banke i to: Odluka o formiranju kreditnog odbora br.ii 1540/1 29. avgusta godine i Odluka o formiranju kreditnog odbora br.59/40 od 3. jula 2018.godine sa izmjenama i dopunama od 23. oktobra 2018.godine. Prema ovim odlukama, Kreditni odbor se sastoji od 5 stalnih članova i dva pridružena člana odnosno od tri člana počev od 3. jula godine sa pravom odlučivanja do EUR izloženosti prema fizičkom licu i sa njim povezanim licima odnosno do iznosa od EUR izloženosti i sa njim povezanim licima. Statutom banke (član 48 stav 1) određeno je da glavni izvršni direktor radi efikasnijeg obavljanja poslova koji su mu povjereni u nadležnost može formirati odbore, komisije, imenovati savjetnike i sl., a koji se u smislu Statuta Banke i zakona ne smatraju dijelom sistema korporativnog upravljanja Bankom. 108

111 32. OPŠTI PODACI O BANCI (Nastavak) Deset najvećih akcionara na 31. mart godine: Ime i prezime/naziv kompanije Adresa prebivališta/poslov na adresa (mjesto ulica i broj) broj akcija procentualno učešće Aleksandra Popovic (Aleksandra Popović, Andrej Perović, Katarina Perović, Vinko Nikić, Nenad Radulović, Jovana Popović, Miljan Mališ, Mirjana Perović, Ljubiša Mitrović, Norah Becerra Farfan Licet, Predrag Vušurović, Svetozar Jovićević, Draško Trninić, Ivan Popivoda) DEG Zetagradnja doo Podgorica Božidar Vušurović Luka Gavrila Nikčević Ivana Tatar-Radulović Ana Pejović Radovan Vučinić Mirjana Perendija lični podatak zaštićen zakonom ,81% Njemačka, Keln, Kammergasse ,52% Crna Gora, Podgorica, Bulevar Ivana Crnojevića 99/ ,57% lični podatak zaštićen zakonom ,80% lični podatak zaštićen zakonom ,75% lični podatak zaštićen zakonom % lični podatak zaštićen zakonom 60 0,17% lični podatak zaštićen zakonom 14 0,04% lični podatak zaštićen zakonom 34 0,10% ,00% U cilju podrške planiranog rasta Banke i povećanja i očuvanja kapitalne adekvatnosti, Odbor direktora Banke je na VIII redovnoj sjednici održanoj dana 14. februara godine donio Odluku o sazivanju XV vanredne Skupštine akcionara za 8. april godine i utvrdio predloge odluka o povećanju akcijskog kapitala u ukupnom iznosu od EUR kroz dvije dokapitalizacije (dvanaesta emisija akcija zatvorenom ponudom unaprijed određenim licima koja će se smatrati uspješnom ukoliko svih akcije ove emisije budu upisane i uplaćene zaključno sa 7. junom godine i trinaeste emisije akcija zatvorenom ponudom unaprijed određenim licima koja će se smatrati uspješnom ukoliko svih akcija ove emisije budu upisane i uplaćene zaključno sa 8. novembrom godine). Revizorska kuća koja je izvršila reviziju finansijskih iskaza za godinu: Crowe MNE d.o.o. Podgorica, Vučedolska 7, Podgorica, Crna Gora. 109

112

113 G O D I Š N J I I Z V J E Š TA J O POSLOVANJU BANKE ZA GODINU April, 2018.godine

114 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 1. BANKARSKI SEKTOR CRNE GORE AKTIVA KREDITI I POTRAŽIVANJA AKTIVNE KAMATNE STOPE 1.2. DEPOZITI PASIVNE KAMATNE STOPE 1.3. KAPITAL 1.4. PROFITABILNOST 2. LIČNA KARTA BANKE I KORPORATIVNO UPRAVLJANJE 2.1. ODBOR DIREKTORA BANKE 2.2. IZVRŠNI DIREKTORI BANKE 2.3. TIJELA ODBORA DIREKTORA ODBOR ZA REVIZIJU KOMITET ZA UPRAVLJANJE KREDITNIM RIZIKOM KOMITET ZA UPRAVLJANJE AKTIVNOM I PASIVOM 2.4. KREDITNI ODBOR 2.5. INFORMACIJE O ULAGANJIMA U CILJU ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE 2.6. PLANIRANI BUDUĆI RAZVOJ BANKE 3. SISTEM INTERNE KONTROLE 3.1. POSLOVNA ETIKA 4. LJUDSKI RESURSI 4.1. KADROVSKA STRUKTURA ZAPOSLENIH 4.2. ORGANIZACIJA RADA U BANCI 4.3. PODACI O VLASNICIMA AKCIJA LOVĆEN BANKE 4.4. RAZVOJ LJUDSKIH RESURSA 5. POSLOVANJE U GODINI 5.1. REGULATORNI ZAHTJEVI U GODINI 5.2. BILANS STANJA ZA GODINU AKTIVA BANKE NA DAN 31. DECEMBAR GODINE PASIVA BANKE NA DAN 31. DECEMBAR GODINE PROMJENE NA KAPITALU U PERIODU OD DO GODINE VANBILANSNA EVIDENCIJA BANKE 5.3. BILANS USPJEHA ZA GODINU PRIHODI I RASHODI OD KAMATE PRIHODI I RASHODI OD NAKNADA OPERATIVNI RASHODI OPERATIVNI RASHODI 6. UPRAVLJANJE RIZICIMA 7. UPRAVLJANJE RIZICIMA (Nastavak) 8. ADEKVATNOST KAPITALA 9. POSLOVNE JEDINICE BANKE 10. INFORMACIJE O OTKUPU SOPSTVENIH AKCIJA 11. IZJAVA O PRIMJENI KODEKSA KORPORATIVNOG UPRAVLJANJA 112

115 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU BANKARSKI SEKTOR CRNE GORE AKTIVA Ukupna aktiva banaka na kraju decembra godine iznosila je EUR miliona i povećana je u odnosu na kraj godine za EUR 225 miliona ili 5,4%. Najveći dio aktive se odnosi na kredite i potraživanja od banaka i klijenata koji čine 66,5% ukupne aktive. Pet velikih banaka (Crnogorska komercijalna banka, Hipotekarna banka, Erste banka, Societe Generale banka i Montenegrobanka NLB) kontrolišu 62,13% ukupne aktive banaka. Najveća banka u sistemu učestvuje sa 15,69% u ukupnoj aktivi. Ukupno učešće šest malih banaka na tržištu iznosi 12,18% (2017:10,75%). Tabela 1. Tržišno učešće aktive po bankama 1 2 Banka Crnogorska komercijalna banka 24,50 22,97 20,92 18,24 16,84 15,69 14,70 15,69 Societe Generale Montenegro 10,09 11,11 11,78 12,14 11,82 11,88 11,56 12,04 3 Erste banka 10,63 12,40 11,86 12,02 10,62 11,88 11,73 11,81 4 Montenegrobanka NLB 18,63 16,96 17,36 16,47 13,99 12,53 10,99 11,10 5 Hipotekarna banka 5,50 6,18 7,57 9,33 12,54 11,33 11,83 11,50 Prva banka CG 6 established in ,94 8,59 8,45 8,81 9,27 9,92 10,52 9,19 7 Universal capital banka 1,00 0,85 0,89 1,89 2,48 3,06 5,47 6,05 8 Addiko banka 10,02 8,86 8,13 7,58 7,59 6,69 6,31 5,52 9 Atlas banka 6,45 7,26 8,11 7,74 6,71 6,84 6,13 5,37 10 Lovćen banka 0,64 1,68 3,14 3,24 3,87 Komercijalna banka 11 Budva 3,16 3,44 3,65 3,72 3,17 2,93 3,00 3,23 12 Zapad banka 1,53 1,52 1,63 2,06 Invest Banka 13 Montenegro 1,30 1,39 1,27 1,41 1,39 1,22 1,08 0,93 14 Ziraat banka 0,38 1,06 1,26 1,50 15 Nova banka 0,31 0,54 0,59 Ukupno Lovćen banka AD se nalazi na 10. mjestu po tržišnom učešću ukupne aktive. U odnosu na godinu ostvaren je rast ukupne aktive od EUR 34,6 miliona, odnosno 25,53%. 113

116 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU BANKARSKI SEKTOR CRNE GORE (Nastavak) 1.1. AKTIVA (Nastavak) Tabela 2. Ukupna aktiva banaka (000 EUR) Bank 31/12/ /12/ /12/ /12/ /12/ /12/ /12/ /12/2018 Crnogorska komercijalna banka Societe Generale Montenegro Erste banka Hipotekarna banka Montenegrobanka NLB Prva banka CG osn Universal Capital banka Addiko banka Atlas banka Lovćen banka Komercijalna banka 11 Budva Zapad banka Ziraat banka Invest Banka 14 Montenegro Nova banka Total Grafik 1: Ukupna aktiva i tržišno učešće Ukupna aktiva i tržišno učešće ,69 12,04 11,81 11,10 11,50 9,19 6,05 5,52 5,37 3,87 3,23 2,06 0,93 1,50 0,59 18,00 16,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 Ukupna aktiva Tržišno učešće 114

117 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 1. BANKARSKI SEKTOR CRNE GORE 2018 (Nastavak) 1.1. AKTIVA (Nastavak) KREDITI I POTRAŽIVANJA Ukupni krediti i potraživanja od banaka i klijenata su na agregatnom nivou iznosili EUR miliona na kraju godine što predstavlja godišnji rast od 8,5%. Ukupni krediti i potraživanja od klijenata su na kraju decembra godine iznosili EUR miliona. Tabela 3. Ukupni krediti i potraživanja od klijenata (000 EUR) 1 Bank 31/12/ /12/ /12/ /12/ /12/2018 Dec 2018/Dec 2017 Crnogorska komercijalna banka Montenegrobanka NLB Societe Generale 3 Montenegro Universal Capital banka Lovćen banka Erste banka Hipotekarna banka Komercijalna banka 8 Budva Ziraat banka Prva banka CG 10 osnovana Nova banka Zapad banka Invest Banka 13 Montenegro Addiko banka Atlas banka Total Napomena: Preliminarni podaci Bilansa stanja i Bilansa uspjeha banaka preuzeti sa web stranice CBCG Lovćen banka je u godini ostvarila peti po redu nominalni rast ukupnih kredita i potraživanja od klijenata u sistemu. Ako se posmatraju ukupni krediti i potraživanja od klijenata, Lovćen banka po tržišnom učešću zauzima 8. mjesto, pri čemu je u godišnjem periodu ostvarila nominalni rast kredita i potraživanja od klijenata u iznosu od EUR 27,9 miliona, odnosno rast od 26,9%. 115

118 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU Grafik 2: Tržišno učešće krediti i potraživanja Tržišno učešće kredita i potraživanja od klijenata 15,68 15,05 12,79 12,31 9,18 8,33 7,38 5,25 3,64 2,90 2,73 2,16 1,44 0,66 0,50 18,00 16,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 Ukupni krediti i potraživanja od klijenata Tržišno učešće Grafik 3: Ukupna apsolutna promjena kredita i potraživanja Apsolutna promjena kredita i potraživanja od klijenata Dec.18 - Dec , , Krediti banaka koji kasne sa naplatom (bez kamata i vremenskih razgraničenja) na kraju godine iznosili su 198 miliona eura i u odnosu na decembar godine bilježe rast od 5,1%. Nekvalitetni krediti (bez kamata i vremenskih razgraničenja) na kraju decembra godine iznosili su 202,4 miliona eura i činili su 6,9% ukupnih kredita. Nekvalitetni krediti banaka na godišnjem nivou zabilježili su povećanje od 2,8%. Lovćen banka ima značajno niži iznos nekvalitetnih kredita od sistemskog prosjeka. Nekvalitetni krediti Lovćen banke (uključujući potraživanja od kamata i naknada) na kraju godine iznose 1,53 % ukupnih kredita AKTIVNE KAMATNE STOPE Prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa na ukupno odobrene kredite na kraju decembra godine iznosila je 6,36% i u odnosu na kraj decembra godine zabilježila pad od 0,45 p. p. Prosječna ponderisana efektivna aktivna kamatna stopa na novoodobrene kredite u decembru godine iznosila je 5,51%, što predstavlja pad od 0,72 p. p. u odnosu na decembar godine. Po ovim parametrima Lovćen banka se nalazi iznad sistemskog prosjeka. PPAEKS na ukupne kredite u Lovćen banci iznosi 7,95%. PPAEKS na kredite pravnim licima u Lovćen banci iznosi 7,15%, a na kredite fizičkim licima 8,82%. 116

119 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 1. BANKARSKI SEKTOR CRNE GORE (Nastavak) 1.1. AKTIVA (Nastavak) AKTIVNE KAMATNE STOPE (Nastavak) Tabela 4. Kretanje aktivnih kamatnih stopa u sistemu banaka PPANKS na ukupne kredite 8,41 7,70 6,74 6,16 5,75 PPAEKS na ukupne kredite 9,22 8,53 7,45 6,81 6,36 PPANKS na fiz lica 9,14 8,74 7,79 7,31 7,05 PPAEKS na fiz lica 10,10 9,77 8,70 8,19 7,83 PPANKS na pravna lica 7,74 6,72 5,73 5,23 4,75 PPAEKS na pravna lica 8,39 7,36 6,23 5,70 5, DEPOZITI Uzimajući u obzir ukupne depozite klijenata na dan godine koji iznose EUR miliona, Lovćen banka se po tržišnom učešću depozita klijenata, koji predstavljaju 3,75%, nalazi na 10. mjestu dok je po apsolutnoj godišnjoj promjeni nivoa depozita postignuto 4. mjesto u bankarskom sektoru. 1 Tabela 6: Ukupni depoziti klijenata Banka 31/12/ /12/ /12/ /12/ /12/2018 Dec 2018/Dec 2017 Crnogorska komercijalna banka Universal Capital banka Montenegrobanka NLB Lovćen banka Societe Generale 5 Montenegro Zapad banka Hipotekarna banka Komercijalna banka Budva Invest Banka Montenegro Nova banka Atlas banka Ziraat banka (2.153) 13 Addiko banka (14.113) 14 Erste banka (17.411) Prva banka CG 15 osnovana (41.425) Ukupno

120 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 1. BANKARSKI SEKTOR CRNE GORE (Nastavak) 1.2. DEPOZITI (Nastavak) Depoziti klijenata Lovćen banke (uključujući sredstva na escrow računima, kamate i vremenska razgraničenja) na kraju godine iznose EUR hiljada i u godišnjem periodu ostvaruju rast od EUR hiljada ili 30,65%. Grafik 5: Ukupna apsolutna promjena depozita klijenata Apsolutna promjena depozita Dec Dec Grafik 4: Tržišno učešće depozita klijenata Ukupni depoziti klijenata i tržišno učešće ,96 11,86 11,32 11,15 9,88 9,91 7,08 5,87 5,41 3,75 3,29 2,16 1,16 0,67 0,53 18,00 16,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 Ukupni depoziti klijenata Tržišno učešće 118

121 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 1. BANKARSKI SEKTOR CRNE GORE (Nastavak) 1.2. DEPOZITI (Nastavak) Koeficijent kredita i potraživanja klijenata i depozita klijenata na kraju godine iznosi 0,85 na nivou bankarskog sektora i viši je nego u decembru godine kada je iznosio 0,83. Grafik 6: Krediti/depoziti 250,00% 200,00% Koeficijent krediti/depoziti 234,3% 150,00% 100,00% 50,00% 0,00% 101,6% 97,8% 93,8% 78,8% 71,2% 56,1% 98,8% 60,9% 63,9% 37,2% 48,2% 68,1% 33,7% 40,9% PASIVNE KAMATNE STOPE U decembru godine pasivna prosječna ponderisana pasivna nominalna kamatna stopa iznosila je 0,70% i u odnosu na kraj godine bilježi pad od 0,24 procentnih poena. Pasivna prosječna ponderisana nominalna kamatna stopa na depozite fizičkih lica iznosila je 0,90%, a na depozite pravnih lica 0,47%. Po ovim parametrima Lovćen banka se nalazi iznad sistemskog prosjeka. PPPNKS na ukupne depozite u Lovćen banci iznosi 1,99%. PPPNKS na depozite pravnim licima u Lovćen banci iznosi 1,15%, a na depozite fizičkim licima 2,36%. Tabela 5. PPPEKS PPPEKS na ukupne depozite PPPEKS na fiz lica PPPEKS na pravna lica ,87 1,24 0,94 0,69 0,49 2,30 1,62 1,25 0,90 0,66 1,27 0,76 0,57 0,47 0,31 119

122 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 1. BANKARSKI SEKTOR CRNE GORE (Nastavak) 1.3. KAPITAL Ukupan kapital banaka na dan godine iznosi EUR 515,5 miliona. U odnosu na decembar godine ukupan kapital ostvaruje rast od EUR 1,2 miliona odnosno 0,23%. Ukupni kapital Lovćen banke na dan godine iznosi EUR hiljada uz godišnji rast od 23,43%. Lovćen banka se po tržišnom učešću kapitala nalazi na 9. mjestu u bankarskom sektoru. Tabela 6. - Ukupan kapital banaka Banka Crnogorska komercijalna banka Erste banka Montenegrobanka NLB Societe Generale Montenegro banka Hipotekarna banka Prva banka CG - osnovana Addiko banka Komercijalna banka Budva Lovćen banka Atlas banka Ziraat banka Universal Capital Bank Zapad banka Nova banka Invest banka Montenegro (2.471) Ukupno ,37% Grafik 7: Ukupni kapital i tržišno učešće Ukupni kapital i tržišno učešće 14,68% 13,37% 12,78% 8,84% 6,72% 4,13% 4,06% 3,01% 2,82% 2,70% 1,84% 1,74% 1,42% -0,48% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% -5,00% Ukupni kapital Tržišno učešće 120

123 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 1. BANKARSKI SEKTOR CRNE GORE (Nastavak) 1.4. PROFITABILNOST Na kraju godine 11 banaka je poslovalo pozitivno, sa ukupnim profitom od EUR 53,06 miliona dok su četiri banke iskazale ukupni gubitak od EUR 26,5 miliona. Najprofitabilnija banka za posmatrani period poslovanja u godini je Societe Generale Montenegro banka. Lovćen banka se nalazi na 7. mjestu po ostvarenom finansijskom rezultatu. Tabela 7. - Finansijski rezultat banaka Banka Societe Generale Montenegro banka 5,714 6,532 7,936 7,391 10,657 2 Erste bank 5, ,899 10,234 3 Crnogorska komercijalna banka 3, ,129 10,080 4 Montenegrobanka NLB 5,476 1,558 5,993 5,993 10,033 5 Hipotekarna banka 2,454 7,137 2,869 4,216 4,309 6 Addiko banka (250) (20,590) (9,544) 1,472 2,342 7 Lovćen banka (577) (1,761) ,768 8 Zapad banka (921) ,462 9 Universal Capital Bank (751) 364 1, Komercijalna banka Budva 1,124 (4,987) (6,948) Prva banka CG osnovana Ziraat banka (1,045) (1,175) (865) (649) 13 Nova banka (1,192) (1,565) (1,808) 14 Invest banka Montenegro 21 2,729 3,849 (772) (7,040) 15 Atlas banka 207 6,310 7, (16,434) Ukupno 23,787 (4,150) 9,625 35,034 27,272 Lovćen banka je ostvarila 5. mjesto po tržišnom učešću kada su u pitanju pokazatelji povraćaja na ukupnu aktivu u iznosu od 1,04% (2017: 0,32%) i povraćaja na ukupni kapital u iznosu od 11,37% (2017: 3,46%). 121

124 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 1. BANKARSKI SEKTOR CRNE GORE (Nastavak) 1.4. PROFITABILNOST (Nastavak) Grafik 8: Neto profit/gubitak Finansijski rezultat Grafik 9: ROA ROA ,00 0,00 2,01 1,97 1,46 2,05 0,85 0,08 0,98 1,04 0,39 0,66 1,61-0,98-5,00-10,00-7,10-6,98-15,00-20,00-17,16 Grafik 10: ROE ROE ,00 300,00 250,00 200,00 150,00 100,00 50,00 0,00-50,00-100,00-150,00 16,18 13,52 8,74 14,55 9,45 0,97 11,00 11,37-112,96 11,01 4,50-4,66 16,30 284,90-24,74 122

125 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 1. BANKARSKI SEKTOR CRNE GORE (Nastavak) 1.4. PROFITABILNOST (Nastavak) Tabela 8 - CIR Banka Montenegrobanka NLB 51,53 62,3 67,00 75,26 62,64 58,54 61,31 57,25 2 Societe Generale Montenegro 68,20 69,0 59,50 56,05 52,57 48,72 53,55 59,88 3 Erste banka 61,85 59,1 65,80 62,08 60,76 59,82 61,55 65,89 4 Hipotekarna banka 69,64 75,3 76,20 76,29 66,44 67,15 69,47 67,70 5 Lovćen banka 116,18 200,17 96,05 85,20 69,26 6 Crnogorska komercijalna banka 88,02 83,6 69,40 68,48 71,76 73,81 74,30 69,46 7 Universal Capital bank 202,89 194,8 117,30 95,77 97,24 108,88 96,04 77,83 8 Zapad banka 255,48 97,61 113,22 83,67 9 Addiko banka 124,35 109,8 100,00 87,73 114,75 105,17 101,87 84,40 10 Komercijalna banka Budva 69,52 73,1 75,30 79,94 102,72 118,17 93,71 96,37 11 Prva banka CG osn ,62 324,9 131,40 89,63 115,25 106,45 95,60 98,93 12 Invest banka Montenegro 91,27 92,4 89,70 98,26 94,03 201,31 184,95 114,34 13 Ziraat banka 29,624,1 254,84 173,22 133,96 14 Atlas banka 84,62 99,7 107,60 97,23 86,72 90,76 77,47 265,48 15 Nova banka 0,00 (743,84) 505,33 364,39 Koeficijent opšti troškovi/neto profit Lovćen banke iznosi 69,26% (2017: 85,20%) uz značajno smanjenje na godišnjem nivou od 15,94 procentnih poena. Lovćen banka po ovom pokazatelju zauzima 5. mjesto u bankarskom sektoru. 123

126 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 2. LIČNA KARTA BANKE I KORPORATIVNO UPRAVLJANJE 2.2. ODBOR DIREKTORA BANKE Odbor direktora upravlja Bankom i vrši nadzor nad poslovanjem. Sve svoje aktivnosti i obaveze Odbor direktora izvršava saglasno zakonu, Statutu i u skladu sa Poslovnikom o radu. Odbor direktora Banke je sastavljen od iskusnih bankarskih i privrednih stručnjaka, sa prepoznatom uspješnošću na svim poslovima i projektima koje su realizovali kao rukovodioci značajnih institucija u zemlji ili inostranstvu. Tabela 9 - Odbor direktora Banke 1 a) do 5. jula Pozicija Ime i prezime Datum rođenja Zemlja prebivališta 1. Profesionalni predsjednik Aleksandra Popović Crna Gora 2. član Dr Andreas Zeisler Njemačka 3. član Norah Licet Becerra Farfan Njemačka 4. član Blagota Radović Crna Gora 5. član Mirjana Perendija (Kovačević) Srbija 6. član Dr Klaus Glaubitt Njemačka 7. član Ernst Welteke Njemačka b) od 5. jula godine 2 Pozicija Ime i prezime Datum rođenja Zemlja prebivališta 1. Profesionalni predsjednik Aleksandra Popović Crna Gora 2. član Dr Andreas Zeisler Njemačka 3. član Blagota Radović Crna Gora 4. član Frieder Woehrmann Njemačka 5. član Zvonko Peković Crna Gora 1 Na XII vanrednoj Skupštini akcionara, održanoj 25. aprila godine,, jednoglasno su donijete odluke o prestanku mandata postojećim članovima Odbora direktora i imenovanju novih članova. Nakon sprovedene procedure, Rješenjem Centralnog registra privrednih subjekata br /035 od 5. jula godine izvršena je registracija promjena u Društvu brisanje starih i upis članova Odbora direktora novog saziva. 2 Na XIV vanrednoj sjednici Skupštine akcionara Banke, održanoj 28. decembra godine, izabrana su dva nova člana u Odbor direktora Banke: Dr Klaus Ekkehard Glaubitt i Ernst Welteke. Nakon sprovedene zakonske procedure, Rješenjem Centralnog registra privrednih subjekata br /038 od 8. marta godine, registrovana je ova promjena u Društvu. 124

127 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 2. LIČNA KARTA BANKE I KORPORATIVNO UPRAVLJANJE 2.3. ODBOR DIREKTORA BANKE U toku godine, Odbor direktora je održao dvanaest redovnih i trideset pet vanrednih, elektronskih sjednica (Odbor direktora je u starom sazivu održao 6 redovnih i 21 vanrednu sjednicu, a u novom sazivu, od jula godine, održao je 6 redovnih i 14 vanrednih sjednica). Sve redovne sjednice su održane u proširenom sastavu, jer su sjednicama, pored članova Odbora direktora i sekretara Banke, u svojstvu zapisničara, prisustvovali, kao pozvani, i izvjestioci po pojedinim tačkama dnevnog redaizvršni direktori, nezavisne funkcije, druga lica sa posebnim ovlašćenjima i odgovornostima, kao i predsjednici i članovi tijela Odbora direktora (Odbora za reviziju, Komiteta za upravljanje kreditnim rizikom, Komiteta za imenovanja i naknade). Pored razmatranja, analize i usvajanja izvještaja o poslovanju i ostvarenju plana, izvještaja o upravljanju rizicima i izvještaja o komercijalnim aktivnostima, kao i zapisnika sa prethodnih sjednica, Odbor direktora je, u svrhu usaglašavanja sa zakonskom regulativom i unapređenja funkcionisanja sistema internih kontrola, izvršio usvajanje, izmjene i dopune akata kojima se reguliše poslovanje Banke, upravljanje svim vrstama rizika, razmatranje redovnih i vanrednih izvještaja nezavisnih funkcija u Banci (interne revizije, službe za praćenje usklađenosti poslovanja sa propisima, službe za sprječavanja pranja novca, glavnog oficira za informacionu bezbjednost - CISO). Odbor direktora je vršio i analizu i usvojio izvještaje o radu Odbora za reviziju, Komiteta za upravljanje aktivnom i pasivom i Komiteta za upravljanje kreditnim rizikom, kao i godišnji izvještaj sa izvještajem nezavisnog spoljnjeg revizora za godinu. Odbor direktora je, takođe, razmatrao izvještaje o kontroli Centralne banke Crne Gore. S tim u vezi, od avgusta godine, kao redovnu tačku dnevnog reda redovnih sjednica, uvrstio je i permanentno praćenje realizacije preporuka i nalaza iz Izvještaja o kontroli Centralne banke Crne Gore. U skladu sa propisanim obavezama, Odbor direktora je, na prijedlog Komiteta za upravljanje kreditnim rizikom, razmatrao i odobravao transakcije koje značajnije utiču na strukturu bilansa i rizičnost poslovanja Banke, kao i transakcije sa licima povezanim sa Bankom, a čije je odobravanje u nivou nadležnosti Odbora direktora.. U decembru godine, Odbor direktora je, na predlog Komiteta za imenovanje i naknade, izvršio reizbor izvršnih direktora Banke. Polazeći od veličine Lovćen banke AD Podgorica, njene tržišne pozicije, misije i vizije odnosno strateških planova njenog razvoja, rukovođen primarnim principom korporativnog upravljanja zaštitom interesa svih zainteresovanih strana (stakeholdera), a posebno akcionara i kreditora, Odbor direktora je donio i Pravila za korporativno upravljanje Banke, kojima se defišu i razvijaju osnovni principi korporativnog upravljanja, nadzor nad tim upravljanjem i okvir i način djelovanja nosilaca korporativnog upravljanja. U cilju unapređenja ukupnog poslovanja Banke, Lovćen banka je, na temelju odluke Odbora direktora, uz pomoć svog strateškog partnera DEG-a, zaključila Ugovor o angažovanju inostranih konsultanata koji će pružiti tehničku pomoć Banci za unapređenje poslovanja u dijelu razvijanja odnosa sa klijentima, upravljanja ljudskim resursima, uvođenje tzv. Back Office-a i sprovođenje obuka zaposlenih vezano za unapređenje liderskih i prodajnih, kao i posebnih treninga za procjenu kreditnog rizika, a, kako bi Banka u potpunosti uskladila svoje poslovanje sa najboljom praksom odgovornog kreditiranja. Odbor direktora je, takođe, sazvao i tri sjednice Skupštine akcionara redovnu godišnju Skupštinu akcionara (maj godine) i tri vanredne sjednice (april, novembar i decembar godine). U cilju jačanja kapitalne adekvatnosti, Odbora direktora Banke je utvrdio i prijedloge odluka o uvećanju akcijskog kapitala Banke u ukupnom iznosu od EUR 3,000,000.00, izvršene su izmjene i dopune Statuta Banke i imenovana su dva nova člana u Odbor direktora Banke. 3 Pored odluka, Odbor direktora je donio i niz zaključaka i preporuka čija se realizacija, u okviru tekućih pitanja, redovno prati. 3 Nakon sprovedene propisane zakonske procedure, Rješenjem Centralnog registra privrednih subjekata br /036 od 13. novembra godine registrovane su promjene u Društvu povećanje (novčanog) akcijskog kapitala u iznosu ,00 eura i, s tim u vezi, Statuta Lovćen banke AD Podgorica. 125

128 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 2. LIČNA KARTA BANKE I KORPORATIVNO UPRAVLJANJE (Nastavak) 2.4. IZVRŠNI DIREKTORI BANKE Izvršni menadžment Banke sastavljen je od tima stručnjaka koji svojim profilom zadovoljavaju potrebe i odgovornosti propisane za poslove rukovođenja Bankom na dnevnoj osnovi, posjeduju iskustvo u obavljanju izvršnih funkcija u dužem periodu, kao i zahtijevane liderske karakteristike i kompetencije. Tabela 10.- Izvršni direktori Banke IME I PREZIME FUNKCIJA Funkciju obavlja od Dr Vinko Nikić Glavni izvršni direktor Draško Trninić Izvršni direktor za retail sa mrežom filijala i ekspozitura Nenad Radulović Izvršni direktor za upravljanje rizicima, finansijama i računovodstvom, IT-em i likvidnošću TIJELA ODBORA DIREKTORA ODBOR ZA REVIZIJU Mirjana Perendija, predsjednik Miro Perović, član Nikola Kaluđerović, član Odbor za reviziju, u skladu sa Zakonom i Statutom Banke, priprema prijedloge, mišljenja i stavove iz svog djelokruga rada, za odlučivanje Odbora direktora o tim pitanjima. Način rada i izvještavanja Odbora direktora definisan je poslovnikom o radu ovog tijela. U skladu sa zakonom i najboljom praksom u oblasti korporativnog upravljanja, Odbor direktora je formirao i tri stalna, savjetodavna, tijela: KOMITET ZA UPRAVLJANJE KREDITNIM RIZIKOM Komitet za upravljanje kreditnim rizikom koji predlaže Odboru direktora donošenje odluka o odobravanju kredita u skladu sa limitima pojedinačne izloženosti ili grupe povezanih izloženosti utvrđenih politikama i procedurama za upravljanje kreditnim rizikom Lovćen banke AD. Članovi CRMC-a su: Norah Licet Becerra Farfan, predsjednik, nezavisni član Blagota Radović, član Frieder Woehrmann, član Vinko Nikić, član Borka Perović, član (bez prava glasa) 126

129 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 2. LIČNA KARTA BANKE I KORPORATIVNO UPRAVLJANJE (Nastavak) 2.3. TIJELA ODBORA DIREKTORA (Nastavak) KOMITET ZA UPRAVLJANJE AKTIVNOM I PASIVOM Komitet za upravljanje aktivnom i pasivom (ALCO) prati izloženosti Banke rizicima koji proizilaze iz strukture njenih bilansnih obaveza i potraživanja i vanbilansnih stavki i predlaže mjere Odboru direktora za upravljanje rizikom likvidnosti. Članovi ALCO-a su: Izvršni direktor za upravljanje rizicima, finansijama i računovodstvom, IT-em, likvidnošću i bezbjednošću, predsjednik, Izvršni direktor za retail s mrežom filijala i ekspozitura, član, Direktor sektora upravljanja kreditnim rizicima, član, Direktor sektora za upravljanje ostalim rizicima, član, Direktor Sektora likvidnosti, član i Direktor sektora za računovodstvo i finansije, član KOMITET ZA IMENOVANJA I NAKNADE Dr. Andreas Zeisler, Predsjednik Dr. Klaus Ekkehard Glaubitt, nezavisni član, Jovana Popović, član Komitet za imenovanja i naknade: - predlaže Odboru direktora uslove i kriterijumime za članstvo u odboru direktora i za imenovanje pojedinaca za izvršne direktore Banke; - preporučuje Odboru direktora imenovanje izvršnih direktora i drugih lica sa posebnim ovlašćenjima i odgovornostima; - razmatra i utvrđuje potrebu za opozivanjem članova Odbora direktora i za razrješenje izvršnih direktora i drugih lica koje je imenovao Odbor direktora, - predlaže Odboru direktora donošenje politika naknada u skladu sa strategijom poslovanja, ciljevima, vrijednostima i dugoročnim interesima Banke i prati razvoj i funkcionisanje Sistema naknada, - predlaže visinu zarada izvršnih direktora i lica čije je imenovanje u nadležnosti Odbora direktora; - utvrđuje predlog visine naknada za rad nezavisnim članovima komiteta Odbora direktora; - predlaže politiku nagrađivanja u odnosu na ostvarene ciljeve (npr. bonusi, naknade u obliku akcija, drugih motivacionih naknada i sl.). Način rada i izvještavanja Odbora direktora ovih tijela definisani su poslovnicima o radu ovih tijela KREDITNI ODBOR Statutom Banke (član 47 stav 1) propisano je da radi efikasnijeg upravljanja rizicima u Banci koje im je povjereno Zakonom o bankama, glavni izvršni direktor i najmanje još jedan izvršni direktor mogu formirati Kreditni odbor, kao i da se posebnom odlukom uređuje sastav, ovlašćenje, odgovornost i druga pitanja od značaja za rad Kreditnog odbora. Za odnosni period ovog izvještaja u Banci su bila na snazi 2 interna pravna akta opšte snage koja su donesena na osnovu pomenutog člana Statuta Banke i to: Odluka o formiranju kreditnog odbora br.ii 1540/ godine i Odluka o formiranju kreditnog odbora br.59/40 od godine sa izmjenama i dopunama od godine. Prema ovim odlukama, Kreditni odbor se sastoji od 5 stalnih članova i dva pridružena člana odnosno od tri člana počev od godine sa pravom odlučivanja do EUR izloženosti prema fizičkom licu i sa njim povezanim licima odnosno do iznosa od EUR izloženosti i sa njim povezanim licima. Statutom banke (član 48 stav 1) određeno je da glavni izvršni direktor radi efikasnijeg obavljanja poslova koji su mu povjereni u nadležnost može formirati odbore, komisije, imenovati savjetnike i sl., a koji se u smislu Statuta Banke i zakona ne smatraju dijelom sistema korporativnog upravljanja Bankom. 127

130 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 2. LIČNA KARTA BANKE I KORPORATIVNO UPRAVLJANJE (Nastavak) 2.7. INFORMACIJE O ULAGANJIMA U CILJU ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE Lovćen banka je preduzela niz aktivnosti kako bi unaprijedila proces upravljanja enviromentalnim i socijalnim (u daljem tekstu E&S) rizicima. Naime, uz konsultantcku pomoc DEG-a, koji poklanja značajnu pažnju ovom pitanju, stručne službe Banke su trenutno u fazi inoviranja internih akata sa područja upravljanja E&S rizicima. Urađen je draft Okvira upravljanja E&S rizicima koji će sadržati inoviranu Politiku i Proceduru upravljanja E&S rizicima, čime će trenutno važeće Politika i Procedura iz ove oblasti prestati da važe. Ovaj okvir detaljno precizira sve neophodne elemente upravljanja E&S rizicima, od inicijalnog screening-a i analize do off site i on site due diligence-a, procesa donošenja odluka, upravljanja E&S rizicima i praćenjem E&S performansi klijenata. U ovom dokumentu je, takođe, precizirano upravljanje E&S kod novih proizvoda i sistem internih kontrola u cjelokupnom procesu. Dokument sadrži i listu isključenih aktivnosti, kao i listu aktivnosti visokog rizika. Pored ovoga, kao prilog dokumentu dati su forma Izjave klijenata i Upitnik o zaštiti životne i društvene sredine. Banka planira obuku zaposlenih na temu širenja kulture unapređenja upravljanja rizicima u cilju zaštite životne sredine, na kojoj će zaposlenima koji su inače zaduženi za preuzimanje i upravljanje rizicima biti prezentirane obaveze i odgovornosti u procesu upravljanja E&S rizicima, a propisane novopredloženim Okvirom upravljanja E&S rizicima. Za održavanje obuke zadužen je tim konsultanta DEG-a, koji će prenijeti iskustva upravljanja ovim rizicima u zemljama koje imaju visoki stepen razvoja očuvanja životne sredine PLANIRANI BUDUĆI RAZVOJ BANKE Lovćen banka kao relativno mlada Banka na crnogorskom bankarskom tržištu, postaje značajan činilac u kreiranju sveukupne bankarske ponude i ambijenta u Crnoj Gori, čime sigurnim koracima ostvaruje svoju misiju i zacrtane ciljeve. Misija Lovćen banke je da doprinese razvoju crnogorskih kompanija, podrži inicijative građana i rast nacionalne ekonomije i da kreira nove ekonomske šanse za svoje klijente. Lovćen banka vjeruje u projekte svojih klijenata i podržava ih kroz jednostavne procedure, lojalnost i maksimalnu diskreciju, kako bi obezbijedili njihovu finansijsku stabilnost, rast i razvoj. U prethodnom periodu Banka je uspješno ostvarivala svoje poslovne planove. Banka je okupila tim stručnijih ljudi posvećenih razvoju Banke, razvila poslovnu mrežu sa 9 filijala na najatraktivnijim lokacijama, uvela niz novih proizvoda. Tokom godine većina aktivnosti Lovćen banke su bile usmjerene na promociju proizvoda koji su totalna novina na crnogorskom bankarskom tržištu: Stambeni kredit sa 12 mjeseci grejs perioda Gotovinski kredit sa dvomjesečnim anuitetom Beskamatni kredit za kupovinu Gorenje kućanskih aparata Promociju proizvoda sa unaprijeđenim kvalitetom Kredit za penzionere Kredit za pomorce Promociju projekata u kojima je banka uzela učešće Projekat Beskamatni krediti za energetsku efikasnost Ovim proizvodima Banka je uspjela da izgradi zavidnu poziciju u dijelu poslovanja sa stanovništvom i poveća bazu klijenata. 128

131 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 2. LIČNA KARTA BANKE I KORPORATIVNO UPRAVLJANJE (Nastavak) 2.6. PLANIRANI BUDUĆI RAZVOJ BANKE Osim kampanja koje su ukazivale na nove proizvode Banke i na njihovu prednost u odnosu na konkurenciju, paralelno se išlo i sa brend kampanjom koja je imala za cilj da jača svijest o brendu i proizvodima Banke. Lovćen banka se ističe po nuđenju individualnih rešenja za specifične potrebe naših klijenata, lokalnoj ekspertizi, brzom donošenju odluka i podsticanju interne kulture izvrsnosti. Od samog početka, Lovćen banka pažnju usmjerava na mala i srednja preduzeća, kao i mikro preduzetnike i podržala je veliki broj novih ideja mikro, malog i srednjeg biznisa i time dala šansu velikom broju preduzeća, kao i samostalnim preduzetnicima, da svoje ideje realizuje. Tako je Lovćen banka pomogla i otvaranju novih radnih mjesta, povećanju BDP-a, povećanju konkurentnosti, a, samim tim, i poboljšanju sveukupnog ekonomskog ambijenta u Crnoj Gori. Polazeći od vizije i misije Lovćen banke, okruženja u kojem posluje, zakonskih propisa, ostvarenih rezultata poslovanja Banke i formirane poslovne orijentacije, za budući planirani razvoj Banka se vodi sljedećim principima i ciljevima: 1. Najznačajniji principi planiranja su: Praćenje misije i vizije poslovanja Banke prilikom planiranja; Sagledavaje makroekonomskog i bankarskog okruženja; Ambiciozno postavljeni ciljevi; Konzervativan pristup planiranju sa visokim stepenom averznosti prema riziku; Jasan dinamički pristup po svim ključnim elementima planiranja (planiranje na mjesečnom nivou za godinu a po kvartalima za naredne periode); Raznovrsnost metodoloških pristupa; Mogućnost monitoringa realizacije ciljeva. 2. Ključni kvalitativni ciljevi su: Održavanje optimalne adekvatnosti kapitala; Kontinuirani intenzivni rast uz očuvanje kvaliteta portfolia; Povećanje profitabilnosti; Jačanje sistema interne kontrole; Inovacije, razvoj novih proizvoda i očuvanje i jačanje odnosa sa klijentima; Povećanje specijalizacije i podjele posla na svim poljima; Razvoj ljudskih resursa. 129

132 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 3. SISTEM INTERNE KONTROLE Banka je uspostavila, održava i unapređuje sveobuhvatan, efikasan i efektivan sistem interne kontrole, koji se obezbjeđuje kroz: efikasnost i efektivnost izvršavanja poslova na svim nivoima nadležnosti u Banci, pouzdanost, blagovremenost i potpunost finansijskih i drugih informacija o poslovanju Banke, usklađenost sa zakonom, drugim propisima i opštim aktima Banke. Banka razvija i održava sistem koji omogućava efikasno poslovanje, odgovarajuću kontrolu rizika, pouzdanost finansijskih i nefinansijskih informacija te usklađenost poslovanja Banke sa zakonima, podzakonskim aktima i internim aktima Banke. Banka sistemom interne kontrole prioritetno obuhvata kontrolu u oblasti upravljanja Bankom, kao i u oblasti računovodstva i finansija. Kontrolom u oblasti upravljanja Bankom, kao minimum se obuhvata: - uspostavljanje, praćenje i razvoj organizacione strukture Banke, sa definisanim pojedinačnim dužnostima i ovlašćenjima; - nadgledanje postupaka i evidencija koje se odnose na odlučivanje o poslovnim transakcijama na svim nivoima rukovođenja. Kontrolom u oblasti računovodstva kao minimum se obuhvata kontrola poštovanja planova, politika i procedura koji obezbeđuju: - izvršavanje poslovnih transakcija u skladu sa odlukama organa Banke; - blagovremeno i tačno knjigovodstveno evidentiranje poslovnih transakcija, koje omogućava izradu finansijskih izvještaja u skladu sa zakonom i Međunarodnim računovodstvenim standardima, odnosno Međunarodnim standardima finansijskog izvještavanja, uz mogućnost provjere i upoređivanja knjigovodstvenog stanja sa stvarnim stanjem. U sprovođenju navedenih kontrolnih mjera, direktno ili indirektno integrisanih u poslovne procese, uz članove organa upravljanja učestvuju svi zaposleni u svim organizacionim oblicima Banke. Sastav unutrašnjih kontrola u Banci čine četiri međusobno nezavisne funkcije: - funkcija praćenja upravljanja rizicima; - funkcija praćenja usklađenosti poslovanja; - funkcija interne revizije; - funkcija sprječavanja pranja novca i finansiranja terorizma. Prilikom uspostavljanja kontrolnih funkcija, uspostavljaju se sljedeća pravila: - sve navedene funkcije su nezavisne jedna od druge; - svaka kontrolna funkcija nezavisno i direktno izvještava o svom radu, u skladu sa zakonima, podzakonskim aktima i internim aktima Banke; - svaka kontrolna funkcija raspolaže sa određenim brojem zaposlenih koji imaju odgovarajuće stručne i profesionalne kvalitete. Banka svojim sistemom internih kontrola obezbjeđuje: - izvršavanje dnevnih procesa na efikasan i efektan način; - oprezno vođenje poslova; - adekvatnu identifikaciju, mjerenje i ublažavanje rizika; - pouzdanost finansijskih i nefinansijskih informacija priliko internog i eksternog izvještavanja; - efikasne i efektne administrativne i računovodstvene procedure; - poštovanje zakona, propisa, naloga Centralne banke Crne Gore i unutrašnjih politika institucija, procesa, pravila i odluka. 130

133 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 3.2. POSLOVNA ETIKA Poslovna etika predstavlja skup pravila uspostavljenih sa ciljem održavanja ispravnog i prihvatljivog ponašanja svih zaposlenih Banke. Internim aktima Banke - Etičkim kodeksom i Priručnikom o konfliktu interesa sa elementima insajderskog poslovanja se promovišu i bliže uređuju opšti etički principi i norme profesionalnog bankarskog ponašanja. Ugled i dobar glas Banke (reputacioni rizik) predstavljaju njenu najveću vrijednost i zasnivaju se na poštovanju sljedećih vrijednosti koje se odnose na: - integritet svih zaposlenih; - ispravne, pravične, zakonite i transparentne transakcije; - kvalitet i kompetentnost prilikom pružanju usluga Banke; - sticanje prednosti i pozitivnih strana Banke i izbjegavanje negativnih komentara na račun tržišne konkurencije; - stavljanje interesa Banke iznad ličnih i - poslovanje u skladu sa važećim propisima i internim procedurama i dobrom bankarskom praksom. Banka prilikom zapošljavanja, pored vrednovanja opštih i posebnih uslova određenih aktom o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji Banke koje je dužan da ispuni zaposleni, uzima u obzir lični integritet svakog od kandidata koji se posebno cijeni u odnosu na njegove moralne vrijednosti koje ga čine podobnim za rad u Banci. Banka ima uspostavljen sistem internih upozorenja (tzv.whistle - blowing procedure) za zaposlene da prijave potencijalne ili stvarne povrede relevantnih propisa uključujući akta i radnje koji se smatraju lošim bankarskim praksama, nesolidnim i nesigurnim poslovima, putem specifičnog, nezavisnog i autonomnog kanala izvještavanja. Zaposleni Banke prijavljuju svaku situaciju stvarnog ili potencijalnog sukoba interesa u odnosu na njih same, njihovu rodbinu, njihove lične, poslovne interese ili poslovne interese njihove rodbine, u skladu sa internim aktom koji uređuje oblast sprječavanja konflikta interesa. Zaposleni sarađuju sa Bankom kako bi brzo i efikasno riješili situacije sukoba interesa. U odnosu na svoj položaj, posao i/ili interese Banke, zaposleni se uzdržavaju od ponašanja ili bilo koje pozicije koja može rezultirati sukobom interesa. Banka najstrožije zabranjuje svaki vid korupcije i svaki oblik koruptivnog ponašanja zaposlenih Banke, naročito primanje i davanje mita, kojim bi se uvećavala njihova lična imovina i imovina lica povezanih sa zaposlenima Banke, kao i ponašanje zaposlenih Banke kojim se, zloupotrebom svoje pozicije, podstiču i/ili primoravaju ostali zaposleni i treća lica na vršenje ovih radnji. Svi zaposleni Banke, uključujući i izvršni menadžment, sekretara Banke, nezavisne funkcije Banke, kao i treća lica sa kojima Banka zaključuje pravne poslove u cilju korišćenja svih vrsta usluga koja ova lica obavljaju kao svoju registrovanu djelatnost, potpisuju Izjave o prihvatanju temeljnih etičkih načela i pravila ponašanja navedenih u Etičkom kodeksu Banke. 131

134 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 4. LJUDSKI RESURSI Na evidenciji Zavoda za zapošljavanje na dan 31. decembar godine nalazilo se nezaposlenih lica (od toga je žena ili 57,87%). U odnosu na godine, broj nezaposlenih je smanjen za lica ili za 19,28%. Stopa nezaposlenosti, posmatrana kao odnos broja registrovanih nezaposlenih i aktivnog stanovništva, na dan 31. decembar godine, je bila 17,83%. Na isti dan prethodne godine stopa nezaposlenosti je bila 22,09%. Na evidenciji Zavoda se nalazi lica ili 33,64% sa I i II stepenom obrazovanja ( godine lica ili 33,2%). Nezaposlenih sa III, IV i V stepenom obrazovanja ima ili 45,43% ( godine ili 47,43%), a sa VI, VII I VIII stepenom obrazovanja lica ili 20,93% ( godine lice ili 19,37%) KADROVSKA STRUKTURA ZAPOSLENIH Na dan godine Banka je imala 108 zaposlenih radnika ( godine - 95 zaposlenih), i to sa sljedećom kvalifikacionom strukturom: Doktor nauka 1 radnik ili 0,9 %, Magistar i master 9 radnika ili 8,4 %, Visoka stručna sprema 80 radnika ili 74,7 %, Srednja stručna sprema 17 radnika ili 15,8 %. Grafik 11: Struktura zaposlenih Kvalifikaciona struktura zaposlenih 0,93% 15,89% 8,41% 74,77% Doktor nauka Magistar Visokoškolci Srednjoškolci 132

135 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 4. LJUDSKI RESURSI (Nastavak) 4.3. ORGANIZACIONA STRUKTURA 133

136 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 4. LJUDSKI RESURSI (Nastavak) 4.4. PODACI O VLASNICIMA AKCIJA LOVĆEN BANKE LLOVĆEN BANKA 13, % 80 % 100 % Republic of Germany DEG KFW 27, % States of Germany 77 % 20 % PROMOCIJA PLUS ZETAGRADNJA Radović Blagota Radović Blagota 22, % 100 % 23 % (Jointly) Popović Aleksandra, Perović Katarina, Perović Andrej, Nikić Vinko, Mališ Miljan, Popović Jovana, Perović Mirjana, Mitrović Ljubiša, Vušurović Predrag, Radulović Nenad, Becerra Farfan Norah, Jovićević Svetozar, Trninić Draško, Popivoda Ivan 27, % Vušurović Božidar Nikčević Luka Tatar Ivana Pejović Ana 6,75 % 1, % 0, % Perendija Mirjana 0, % 0, % Vučinić Radovan 134

137 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 4. LJUDSKI RESURSI (Nastavak) 4.5. RAZVOJ LJUDSKIH RESURSA Odjeljenje za upravljanje ljudskim resursima Sektora za razvoj Lovćen banke AD se tokom godine najvećim dijelom bavilo zapošljavanjima i prerasporedom radne snage uslovljenim promjenama u organizaciji, razvojem, odsustva zaposlenih po osnovu bolovanja i porodiljskog odsustva, kao i odlivom radne snage. U tom smislu, najveći dio treninga bio je obuka na radnom mjestu (OJT) (53%), in house treninzi iz oblasiti usklađenosti, procjene rizika, AML I FT, bezbjednosti na radu i u vezi sa radom (27%), dok je održan manji broj sati otvorenih treninga (20%), u cilju proširivanje znanja i poboljšanje ličnih kompetencija zaposlenih. Dobru praksu u vidu tehničke pomoći smo i ove godine njegovali, stoga je realizovan projekat uspostavljanja sistema upravljanja rizicima životne i društvene sredine u organizaciji FI Konsult s.r.o koji je izmedju ostalog obuhvatao i obuku zaposlenih, a sve u cilju detaljnjijeg I tačnijeg izvještavanja o ovoj vrsti rizika. U cilju definisanja dalje HR strategije i davanja smjernica za budući razvoj ove funkcije, uspostavljena je saradnja sa konsultatnstkom kućom Inspiring development. 135

138 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 5. POSLOVANJE U GODINI Tabela 12.- Pokazatelji poslovanja godina ( U 000 EUR a ) OPIS BILANSNA AKTIVA BRUTO KREDITI Krediti stanovništva Krediti i pravnih lica DEPOZITI KOMITENATA Depoziti stanovništva Depoziti pravnih lica GUBITAK/PROFIT IZ POSLOVANJA NAKON OPOREZIVANJA PARAMETRI PROFITABILNOSTI ROAA - dobitak / bilansna aktiva % 1,04 0,38 ROEE dobitak /ukupan kapital % 11,37 3,82 NETO PRIHOD OD KAMATA NETO PRIHOD OD NAKNADA I PROVIZIJA BROJ ZAPOSLENIH Aktiva po zaposlenom u 000 EUR OPERATIVNI RASHODI POKAZATELJI KOEFICIJENT SOLVENTNOSTI U % 14,38 12,55 POKAZATELJ LIKVIDNOSTI % 2,24 2,13 TOKOVI GOTOVINE U 000 EUR-a Prihodi od kamata / kamatonosna aktiva % 6,93 6,98 Neto prihod od kamata / kamatonosna aktiva % 4,79 4,48 Neto prihod od kamata i naknada / kamatonosna aktiva % 4,89 4,54 Rashodi kamata / kamatonosna pasiva % 1,98 2,39 Oper. rashodi / ukupni rashodi % 49,35 51,16 Oper.rashodi / pasiva % 2,78 3,31 Likvidna aktiva / depoziti % 27,51 22,75 Likv. aktiva / ukupna aktiva % 20,69 16,46 Likv.aktiva / kratk.obaveze % 32,91 29,71 Odobreni krediti / Depoziti 104,81 106,45 136

139 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 5. POSLOVANJE U GODINI (Nastavak) 5.2. REGULATORNI ZAHTJEVI U GODINI Tabela 13.- Propisani pokazatelji poslovanja na dan godine (000) R.Br. OPIS LIMIT Koeficijent solventnosti min. 10 % 14,38% 2 Ulaganja banke u osnovna sredstva maks. 100% 8% 3 Izloženost prema licima povezanim s bankom maks. 25% 18,40 4 Zbir velikih izloženosti banke maks. 800% 57,49 5 Ukupan kapital 000 Eur-a min 5 mil Sopstvena sredstva 000 Eur-a min 5 mil Ukupna rizična aktiva i drugi rizici 000 Eur-a Aktiva Banke ponderisana kreditnim rizikom Potreban kapital za tržišne rizike Potreban kapital za operativni rizik Potreban kapital za rizik zemlje Potreban kapital za druge rizike Ukupna otvorena devizna pozicija

140 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 5.3. BILANS STANJA ZA GODINU AKTIVA BANKE NA DAN 31. DECEMBAR GODINE Tabela Aktiva Banke na dan 31. decembar godine ( U 000 EUR a ) U hiljadama EUR: Index =2/3*100 SREDSTVA Novčana sredstva i računi depozita kod centralnih banaka Finansijska sredstva po amortizovanoj vrijednosti Krediti i potraživanja od banaka Krediti i potraživanja od klijenata Hartije od vrijednosti Ostala finansijska sredstva - 10 Finansijska sredstva po fer vrijednosti kroz ostali ukupni rezultat Hartije od vrijednosti Nekretnine, postrojenja i oprema Nematerijalna sredstva Odložena poreska sredstva 2 - Ostala sredstva UKUPNA SREDSTVA OBAVEZE Finansijske obaveze koje se iskazuju po amortizovanoj vrijednosti Depoziti banaka - - Depoziti klijenata Krediti klijenata koji nijesu banke Rezerve Tekuće poreske obaveze Odložene poreske obaveze Ostale obaveze Subordinisani dug UKUPNE OBAVEZE KAPITAL Akcijski kapital Neraspoređena dobit (3.467) (2.152) 161 (Gubitak)/dobitak tekuće godine Ostale rezerve UKUPAN KAPITAL UKUPNI KAPITAL I OBAVEZE VANBILANSNA EVIDENCIJA

141 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 5. POSLOVANJE U GODINI (Nastavak) 5.2. BILANS STANJA ZA GODINU (Nastavak) AKTIVA BANKE NA DAN 31. DECEMBAR GODINE (Nastavak) Aktiva banke u godišnjem periodu ostvaruje rast od EUR 34,64 miliona, odnosno 25,53%. Krediti i potraživanja od banaka i klijenata na dan godine iznose EUR 134,95 miliona i čine 79,23% ukupne aktive, a u godišnjem periodu ostvaruju povećanje od 26,89%. Značajno učešće u aktivi imaju i novčana sredstva i računi depozita kod centralnih banaka koji čine 16,89% i ostvaruju godišnje povećanje od 45,28%. Investicione HOV čine 1,91% ukupne aktive i ostvaruju godišnje smanjenje od 41,07%. Tabela 15.- Bruto krediti komitentima na dan 31. decembar godine ( 000 EUR a ) R.BR. O P I S Index (3/4)* I KREDITI KOMITENTIMA Privreda Stanovništvo Ukupni bruto krediti komitentima na dan godine iznose EUR hiljada i ostvaruju godišnje povećanje od EUR hiljada, odnosno 28,62%. Bruto krediti odobreni privredi iznose EUR hiljada, predstavljaju 54,06% ukupnih bruto kredita i u jednogodišnjem periodu ostvaruju povećanje od 12.39%. Krediti odobreni stanovništvu predstavljaju 45,94% ukupnih bruto kredita i ostvaruju povećanje od 54,47% na godišnjem nivou. Grafik 12: Krediti komitentima 2018 KREDITNI PORTFOLIO U GODINI 45,94% 54,06% Privreda Stanovništvo U strukturi kredita dominiraju dugoročni krediti koji predstavljaju 90,29% ukupnih bruto kredita i na godišnjem nivou ostvaruju rast od 30,12%. Kratkoročni krediti krediti predstavljaju 9,70% ukupnih kredita i ostvaruju godišnji rast od 15,91%. U ukupnoj vanbilansnoj izloženosti garancije čine 69,65% i na godišnjem nivou ostvaruju povećanje od 32,52%. 139

142 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 5. POSLOVANJE U GODINI (Nastavak) 5.2. BILANS STANJA ZA GODINU (Nastavak) AKTIVA BANKE NA DAN 31. DECEMBAR GODINE (Nastavak) Tabela 16.- Pregled plasmana Banke od Vrsta plasmana 2018 Bilansne stavke % ucesca (000 EUR) 2017 % ucesca Razlika Index =2/4*100 Krediti i potraživanja od banaka % % Kratkoročni krediti % % Dugoročni krediti % % Hartije od vrijednosti raspoložive za prodaju / HOV po fer vrijednosti Hartije od vrijednosti koje se drže do dospjeća / HOV po amort. vrijednosti Kamatna i druga potraživanja i vremenska razgraničenja % % (2.136) % % (2.414) 0 (224) 0% (169) 0% (55) 133 Ispravka vrijednosti kredita (2.308) (2%) (415) 0% (1.893) 556 Ukupno bilansna izloženost kreditnom riziku % % Vanbilansne stavke Finansijske garancije % % Činidbene garancije % % Nepovučene kreditne linije % % Ukupno vanbilansna izloženost kreditnom riziku % % Ukupna izloženost kreditnom riziku Posmatrano po nosiocima, u strukturi bruto kredita privredna društva u privatnom vlasništvu čine 52,52%, a slijede fizička lica - rezidenti sa 45,94%. 140

143 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 5. POSLOVANJE U GODINI (Nastavak) 5.2. BILANS STANJA ZA GODINU (Nastavak) AKTIVA BANKE NA DAN 31. DECEMBAR GODINE (Nastavak) Tabela 17 - Pregled ukupne izloženosti po nosiocima (000 EUR) Vrsta plasmana 2018 % ucesca 2017 % ucesca Razlika Index =2/4*100 Banke, nerezidenti % % Privredna društva u državnom vlasništvu % % Privredna društva u privatnom vlasništvu % % Preduzetnici 790 1% 584 1% Nevladine i druge neprofitne organizacije, rezidenti 50 0% 9 1% Fizička lica % % Ostala potraživanja Kamatna potraživanja i ispravka vrijednosti kamatnih potraživanja Vremenska razgraničenja kamata i naknada i ispravka vrijednosti Ispravka vrijednosti kredita i ostalih potraživanja (544) (464) (80) 117 (2.329) (415) (1.914) 561 Ukupna izloženost kreditnom riziku % %

144 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 5. POSLOVANJE U GODINI (Nastavak) 5.2. BILANS STANJA ZA GODINU (Nastavak) PASIVA BANKE NA DAN 31. DECEMBAR GODINE Tabela 18.- Pasiva Banke U hiljadama EUR: Index =2/3*100 OBAVEZE Finansijske obaveze koje se iskazuju po amortizovanoj vrijednosti Depoziti banaka Depoziti klijenata Krediti klijenata koji nijesu banke Rezerve Tekuće poreske obaveze Odložene poreske obaveze Ostale obaveze Subordinisani dug UKUPNE OBAVEZE KAPITAL Akcijski kapital Neraspoređena dobit (3.467) (2.152) 161 (Gubitak)/dobitak tekuće godine Ostale rezerve UKUPAN KAPITAL UKUPNI KAPITAL I OBAVEZE VANBILANSNA EVIDENCIJA Ukupni depoziti Banke (uključujući sredstva na eskrow računima, kamate i vremenska razgraničenja) iznose EUR hiljada i ostvaruju povećanje na godišnjem nivou od 30,6%. Grafik 13: Struktura depozita Struktura depozita u 2018.godini 70,72% 29,28% Depoziti po viđenju na kraju godine iznose EUR hiljada odnosno 29,28% ukupnih depozita i ostvaruju nominalni godišnji rast od EUR 10,716 hiljada odnosno 39,99%. Oročeni depoziti iznose EUR hiljada odnosno 70,72% depozita Banke i ostvaruju nominalni godišnji rast od EUR hiljada odnosno 27,07%. depoziti po viđenju oročeni depoziti 142

145 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 5. POSLOVANJE U GODINI (Nastavak) 5.2. BILANS STANJA ZA GODINU (Nastavak) PASIVA BANKE NA DAN 31. DECEMBAR GODINE (Nastavak) Grafik 14: Sektorska struktura depozita Sektorska struktura depozita u 2018.godini 30,45% depoziti stanovništvo 69,55% depoziti privreda Sektorska struktura depozita na kraju godine ukazuje da depoziti stanovništva čine 69,55% ukupne depozitne baze, odnosno EUR hiljada, a ostvaruju nominalni rast od EUR hiljada, odnosno 30,45%. Depoziti privrede čine 30,45% ukupnih depozita Banke, odnosno EUR hiljada, a na godišnjem nivou ostvaruju nominalni rast od EUR hiljada odnosno 30,96%. Grafik 15.- Ročna struktura depozita Ročna struktura depozita u 2018.godini 20,41% 79,59% Ročna struktura depozita na kraju godine ukazuje da dugoročni depoziti čine 20,41% ukupnih depozita, odnosno EUR hiljada i ostvaruju nominalni godišnji rast od EUR 730 hiljada, odnosno 2,87%. Kratakoročni depoziti čine 79.59% ukupnih depozita Banke, odnosno EUR hiljada i ostvaruju nominalni godišnji rast od EUR hiljada, odnosno 40,30%. kratkoročni depoziti dugoročni depoziti PROMJENE NA KAPITALU U PERIODU OD DO GODINE Odbor direktora Banke je na II redovnoj sjednici, održanoj 23. avgusta godine, donio Odluku o sazivanju XIII vanredne Skupštine akcionara i utvrdio predloge odluka o povećanju akcijskog kapitala Banke u ukupnom iznosu od EUR hiljada. Skupština akcionara je jednoglasnom odlukom podržala predloge Odbora direktora donošenjem odluka o povećanju akcijskog kapitala Banke u ukupnom iznosu od EUR na dan 16. oktobar godine. Rješenjem o utvrđivanju uspješnosti emisije akcija br. 02/12e-16/7-18 od 09. novembra godine, Komisija za tržište kapitala Crne Gore je potvrdila uspješnost emisije akcija zatvorenom ponudom unaprijed određenim licima koja su se obavezala da kupe cijelu emisiju u ukupnoj vrijednosti od EUR hiljada za gotovinu (6.000 akcija pojedinačne nominalne vrijednosti EUR 500), što čini 100% emisije. 143

146 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 5. POSLOVANJE U GODINI (Nastavak) 5.2. BILANS STANJA ZA GODINU (Nastavak) PROMJENE NA KAPITALU U PERIODU OD DO GODINE (Nastavak) Podaci o novoj emisiji akcija su registrovani u Centralnom registru Centralnog klirinškog depozitarnog društva dana 21. novembra godine. Rješenjem Centralnog registra privrednih subjekata broj /036 od godine izvršena je registracija promjene podataka povećanje akcijskog kapitala u iznosu od EUR i, shodno tome, izmjena i dopuna Statuta Banke. Tabela 19.- Promjene na kapitalu Banke Pozicija Akcijski Akumulirani Ostalie kapital dobitak rezerve UKUPNO Stanje na dan 1. januara godine (2.152) Uplata akcijskog kapitala Dubitak tekuće godine Ostali kapital Stanje na dan 31. decembra godine (1.716) Efekti prve primjene IFRS 9 - (1.751) - (1.751) Početno stanje 01. januara godine nakon prve (3.467) primjene IFRS 9 Uplata akcijskog kapitala Dobitak tekuće godine Ostali kapital - - (67) (67) Stanje na dan 31. decembra godine (1.699) Grafikon 16.- Akcijski kapital Akcijski kapital Koeficijent adekvatnosti kapitala je na dan 31. decembar godine iznosio 14,36% ( godine ovaj koeficijent iznosio je 12,55%) što je iznad zahtijevanog regulatornog minimuma od 10%

147 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 5. POSLOVANJE U GODINI (Nastavak) 5.2. BILANS STANJA ZA GODINU (Nastavak) VANBILANSNA EVIDENCIJA BANKE Vanbilansna evidencija banke na 31. decembar godine sastoji se od potencijalnih obaveza Banke i ostatka vanbilansa koji se odnosi na evidenciju primljenih kolaterala za kreditna potraživanja i potencijalne obaveze Banke. Tabela 20.- Vanbilansna evidencija Banke U hiljadama EUR 31.dec 31.dec Potencijalne obaveze Banke Neopozive obaveze za davanje kredita Izdate garancije Izdate plative garancije Izdate činidbene garancije Evidentna kamata 16 - Ostali vanbilans iz koga ne proizilaze obaveze Kolateral po osnovu potraživanja Ukupno Grafikon 17: Potencijalne obaveze Banke POTENCIJALNE OBAVEZE BANKE ,34% 25,69% 36,88% Neopozive obaveze za davanje kredita Izdate plative garancije Izdate cinidbene garancije Otpisana potraživanja iz interne evidencije Potencijalne obaveze Banke na kraju godine iznose EUR hiljada i sastoje se od sljedećih obaveza: - Odobrenih neiskorišćenih kredita u iznosu od EUR hiljada odnosno 36,88%; - Izdatih plativih garancija u iznosu od EUR hiljada odnosno 25,69% i - Izdatih činidbenih garancija u iznosu od EUR hiljada odnosno 37,34% potencijalnih obaveza Banke. - Evidentna kamata na kamatna potraživanja NPL kredita iznosi EUR 16 hiljada Pored vanbilansne evidencije, u skladu sa Odlukom Centralne banke Crne Gore o minimalnim standardima za upravljanje kreditnim rizikom u bankama ( Sl. list RCG, br.22/12, 55/12, 57/2013,44/17 i 82/17) potraživanja se iz bilansa banke prenose u internu evidenciju ako banka u postupku naplate potraživanja ocijeni da vrijednost potraživanja mjerena po amortizacionoj vrijednosti neće biti nadoknađena i da su ispunjeni uslovi za prestanak priznavanja finansijskog sredstva. U skladu sa važećom regulativom, Banka na dan 31. decembar godine ima jedno potraživanje koje je isknjiženo iz bilansne evidencije u iznosu od EUR 5 hiljada. 145

148 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 5. POSLOVANJE U GODINI (Nastavak) 5.4. BILANS USPJEHA ZA GODINU Tabela 21.- Bilans uspjeha U hiljadama EUR: Index Prihodi od kamata Rashodi od kamata (3.007) (2.892) 104 NETO PRIHODI OD KAMATA Prihodi od naknada i provizija Rashodi naknada i provizija (1.307) (1.093) 120 NETO PRIHODI OD NAKNADA Neto dobitak/gubitak od finansijskih instrumenata 64 - Neto dobici od kursnih razlika Neto dobitak/gubitak po osnovu prestanka priznavanja ostale - (1) imovine Ostali prihodi 75 - Troškovi zaposlenih (2.488) (2.552) 97 Troškovi amortizacije (439) (385) 114 Opšti i administrativni troškovi (1.790) (1.520) 118 Neto prihodi/rashodi po osnovu obezvredjenja finansijskih instrumenata koji se ne vrednuju po fer vrijednosti kroz bilans uspjeha (552) (344) 160 Ostali rashodi (24) (14) 173 OPERATIVNI PROFIT Porez na dobit (7) 43 (16) NETO PROFIT Prihodi od kamata ostvaruju povećanje od 20% u odnosu na kraj godine, dok su rashodi od kamata uvećani svega 3,97% pri čemu neto prihodi od kamata ostvaruju povećanje od 28,92% na godišnjem nivou. U ukupnim prihodima od kamata dominiraju prihodi od kamata odobrenim privrednim društvima i čine 52,45% ukupnih prihoda od kamata i povećani su na godišnjem nivou 11,78%. Prihodi od naknada i provizija su povećani za 24,74%, rashodi od naknada su povećani za 19,65% dok su neto prihodi od naknada više nego dvostruko povećani u odnosu na prethodnu godinu. 146

149 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 5. POSLOVANJE U GODINI (Nastavak) 5.3. BILANS USPJEHA ZA GODINU (Nastavak) PRIHODI I RASHODI OD KAMATE Tabela 22.- Prihodi i rashodi od kamata 000 EUR-a Prihodi i rashodi Index Razlika kamata Prihodi od kamata Krediti: - privrednim društvima preduzetnicima fizičkim licima Kamate na hartije od (76) vrijednosti Ukupni prihodi od kamata Rashodi kamata Depoziti: - privrednim društvima fizičkim licima Krediti i ostale pozajmice Ukupni rashodi kamata Neto prihod od kamate (82) Grafikon 18: Prihodi i rashodi kamata Prihodi i rashodi od kamata ukupni prihodi od kamata ukupni rashodi od kamata neto prihod od kamate Grafikon 19: Prihodi od kamata po nosiocima Prihodi od kamata po nosiocima 47% 52% U prihodima od kamata po nosiocima dominiraju prihodi od kamata privrede, ali je i učešće prihoda od kamata stanovništva visoko i značajno poboljšano u odnosu na prošlu godinu. 1% Krediti: - privrednim društvima - preduzetnicima - fizičkim licima 147

150 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 5. POSLOVANJE U GODINI (Nastavak) 5.3. BILANS USPJEHA ZA GODINU (Nastavak) PRIHODI I RASHODI OD NAKNADA Tabela 23.- Prihodi i rashodi od naknada 000 EUR-a Grafikon 20: Prihodi i rashodi od naknada Prihodi i rashodi od naknada Index Razlika Prihodi od naknada Naknade po kreditima Naknade po vanbilansnim poslovima Naknade platnog prometa i e- banking Naknade za usluge plaćanja prema inostranstvu Naknade za kartično poslovanje Ostale naknade i provizije Ukupni prihodi od naknada Rashodi naknada Naknade Centralnoj banci Naknade za usluge međunarodnog platnog prometa Naknade po osnovu premije za zaštitu depozita Naknade za elektronsko bankarstvo Naknade za kartično poslovanje Naknade na kreditne linije Ostale naknade Ukupni rashodi naknada Neto prihod od naknada Prihodi i rashodi od naknada ukupni prihodi od naknada ukupni rashodi od naknada neto prihod od naknada Prihodi od naknada privrede čine 67,08% ukupnog prihoda od naknada. Prihodi po osnovu naknada platnog prometa i e-banking-a predstavljaju 40,29% ukupnih prihoda od naknada i ostvaruju godišnji rast od 31,17%. U ukupnim rashodima naknada, naknade po osnovu premije za zaštitu depozita čine 42,08% ukupnih rashoda od naknada i ostvaruju godišnji rast od 28,5%. 148

151 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 5. POSLOVANJE U GODINI (Nastavak) 5.3. BILANS USPJEHA ZA GODINU (Nastavak) PRIHODI I RASHODI OD NAKNADA (Nastavak) Tabela 24.- Prihodi i rashodi od naknada po sektorima u 000 EUR-a PARAMETRI B. USPJEHA Index prihodi od naknada - privreda prihodi od naknada - stanovništvo Ukupni prihod od naknada rashodi od naknada - privreda rashodi od naknada - stanovnistvo rashodi od naknada pozajmice Ukupni rashodi naknada Grafikon 21: Sektorska struktura prihoda od naknada Grafikon 22: Sektorska struktura rashoda od SEKTORSKA STRUKTURA PRIHODA OD NAKNADA SEKTORSKA STRUKTURA RASHODA OD NAKNADA 2,60% 32,92% 55,93% 41,47% 67,08% rashodi od naknada - privreda prihodi od naknada - privreda prihodi od naknada - stanovništvo rashodi od naknada - stanovnistvo rashodi od naknada pozajmice OPERATIVNI RASHODI Operativni troškovi na dan godine iznose EUR hiljada i ostvaruju povećanje od 6,06% na godišnjem nivou. Troškovi zaposlenih čine 52,47% ukupnih operativnih troškova i smanjeni su na godišnjem nivou 2,5%, a slijede ukupni administrativni troškovi koji čine 37,75% ukupnih operativnih troškova i povećani su na godišnjem nivou 17,76%. 149

152 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 5. POSLOVANJE U GODINI (Nastavak) 5.3. BILANS USPJEHA ZA GODINU (Nastavak) OPERATIVNI RASHODI (Nastavak) Tabela 25.- Operativni rashodi u 000 EUR-a Operativni rashodi Index =2/3*100 Troskovi zaposlenih Neto zarade Porezi, prirezi i doprinosi na zarade Ostale neto naknade zaposlenima Ugovori o djelu (bruto) Naknade članovima Odbora direktora (bruto) Naknade članovima Odbora za reviziju (bruto) Putni troškovi i dnevnice Obuka zaposlenih Ukupni troskovi zaposlenih Ostali administrativni troškovi Troškovi zakupa Troškovi eksternih kontrola Troškovi obezbjeđenja Reklamiranje i marketing Troskovi licenci I održavanja softvera Konsultantske usluge Ostale stručne naknade Troškovi električne energije i goriva i komunalnih usluga Kancelarijski materijal Troškovi komunikacionih mreža Održavanje kompjutera i opreme Telefon Članski doprinos udruženju banaka Osiguranje Troškovi plastike i personalizacije kartica Troškovi reprezentacije Troškovi održavanja higijene Razni troškovi Ukupni ostali administrativni troskovi Troskovi amortizacije Ostali rashodi Ukupno operativni rashodi

153 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 6. UPRAVLJANJE RIZICIMA Banka je razvila sistem upravljanja rizicima koji podrazumijeva identifikaciju, mjerenje, praćenje, kontrolisanje i izvještavanje o svim vrstama rizika kojima je Banka izložena ili može biti izložena u svom poslovanju. Banka u kontinuitetu, na dnevnoj osnovi, upravlja svim rizicima kojima je izložena u svom poslovanju. U tom smislu, polazeći od veličine Banke, složenosti proizvoda i usluga u svom poslovanju i averznosti prema riziku, Banka je razvila odgovarajući sistem za upravljanje rizicima. Ovaj sistem Banka planira dodatno razvijati inkorporirajući koncept jačanja odnosa prema rizicima i Interne procjene adekvatnosti kapitala (ICAAP) kako bi se poboljšala veza između rizičnog profila Banke, upravljanja rizicima i kapitala Banke usklađeno sa razvojem i promjenama koje Banka doživljava. U cilju uspostavljanja i kotinuiranog razvoja adekvatnog sistema za upravljanje rizicima, Banka je u toku godine aktivnosti usmjerila ka : Izmjenama i dopunama internih akta kojima se uređuje sistem upravljanja rizicima od kojih su najznačajnija: Strategija upravljanja rizicima Strategija postupanja sa nekvalitetnim kreditima Lovćen banke; Politika upravljanja kreditnim rizikom; Politika upravljanja operativnim rizikom; Politika za javno objelodanjivanje podataka; Procedura za upravljanje kreditnim rizikom privrednih subjekata; Procedura za upravljanje kreditnim rizikom retail-a; Procedura o vrstama i tehnikama ublažavanja kreditnog rizika Procedura za upravljanje rizikom likvidnosti; Procedura za upravljanje operativnim rizicima; Procedura za klasifikaciju plasmana; Procedura poslovanja banke sa licima povezanim sa bankom; Operativni ciljevi za postupanje sa nekvalitetnim kreditima Lovćen banke; Uputstva i metodologije kojima su razrađene politike i procedure do nivoa operativnih detalja i instrukcija za postupanje; jasnoj podjeli nadležnosti i odgovornosti za upravljanje rizicima u odnosu na preuzimanje rizika; unaprijeđenju postojećih i postavljanju nova interna i eksterna izvještavanja u dijelu upravljanja rizicima; razvijanju sistema limitiranja rizika (kontrole) koje preuzima u svom poslovanju koji je štrožiji od zakonski postavljenih minimuma; razvijanju multi metodoloških pristupa za mjerenje rizika koje preuzima u svom poslovanju kao i tehnika njihovog ublažavanja do nivoa koji je prihvatljiv i koji obezbjeđuje najbolji odnos između efikasnosti i sigurnosti. Banka upravlja sa slijedećim klučnim rizicima kojima je izložena u svom poslovanju : Kreditni rizik; Tržišni rizici: valutni, rizik kamatne stope, cjenovni rizi i kreditni rizici iz trgovačkih aktivnosti; Operativni rizik; Rizik likvidnosti; Rizik kamatne stope koji ne proizilazi iz bankarske knjige; Rizik zemlje; Rizik usklađenosti; Reputacioni rizik, Opcioni rizik; Ostali rizici koji ispoljavaju materijanu značajnost za poslovanje Banke 151

154 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 6. UPRAVLJANJE RIZICIMA (Nastavak) Kreditni rizik Kreditni rizik predstavlja vjerovatnoću ostvarivanja gubitaka u poslovanju Banke zbog dužnikovog neispunjavanja obaveza prema Banci. Kreditni rizik se može pojaviti u aktivnostima koje nijesu samo kreditne aktivnosti Banke, kao što su trgovačke aktivnosti ili agencijski poslovi ukoliko nije apsolutno jasno da ne postoji nikakav rizik za Banku od neispunjenja ugovornih obaveza u kojima je Banka plasirala novčana i druga sredstva. Identifikacija kreditnog rizika treba da prepozna sve one situacije u kojima Banka ulazi u odnos sa klijentom, a koji za nju mogu proizvesti gubitak ukoliko klijent ne izmiruje svoje ugovorene obaveze na vrijeme. Banka upravlja kreditnim rizikom na nivou pojedinačnog plasmana i na nivou portfolija, saglasno zakonskoj regulativi za upravljanje kreditnim rizikom. Proces mjerenja kreditnog rizika zasnovan je na dva paralelna pristupa. Interni pristup mjerenje (odnosno procjena) nivoa rizičnosti pojedinačnog plasmana na osnovu analize bonitetnosti odnosno primjenom sistema internog rejtinga (IRS). Interni pristup u mjerenju kreditnog rizika realizuje se primjenom analize bonitetnosti odnosno kreditne sposobnosti klijenata zajmoprimaca i/ili primjenom razvijenog sistema internog rejtinga (IRS). Interni rejtng na nivou Banke u potpunosti je prilagođen regulativi Centralne banke Crne Gore i odražava relativno visok stepen averznosti Banke prema kreditnom riziku. Regulatorni pristup klasifikovanje potraživanja dužnika koja je detaljno definisana Metodologijom za klasifikaciju plasmana i primjenom MRS i MSFI. Kreditni rejting kategorije A dodjeljuje se klijentima sa dobrom kreditnom sposobnošću kod kojih se ne očekuju problemi u otplati obaveza. Kreditni rejting kategorije B ukazuje na nešto slabiju finansijsku poziciju klijenta koja je privremenog karaktera i ne ukazuje na probleme u otplati obaveza. Kreditni rejting kategorije C ukazuje na nedovoljan nivo kapitala i visok stepen zaduženosti klijenta odnosno na to da klijent nema dovoljan priliv tokova gotovine da izmiri svoje obaveze tako da kasni sa otplatom. Kategorije D i E odnose se na klijente sa evidentnim finansijskim poteškoćama odnosno klijente koji su u postupku prinudnog poravnanja, stečaja ili likvidacije. Tabela 26. Bonitetna struktura portfolia bruto izloženost uključuje iznos glavnice i potraživanja od kamata i naknada 152

155 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 7. UPRAVLJANJE RIZICIMA (NASTAVAK) 6. UPRAVLJANJE RIZICIMA (Nastavak) Grafikon 23: Bonitetna struktura portfolija za godinu Banka definiše dospjela nenaplaćena potraživanja kao sva potraživanja koja ispoljavaju kašnjenja minimalno 1 dan u odnosu na ugovorom definisane rokove dospjeća. Tabela 27. Pregled ukupnih dospjelih potraživanja *bruto izloženost uključuje iznos glavnice i potraživanja od kamata i naknada Nivo dospjelih potraživanja na dan godine je izuzetno nizak što odražava činjenicu da je postojeći portfolio dobrog kvaliteta, kao i da je Banka veoma oprezna kod odobravanja novih plasmana. Tabela 28. Pregled NPL kredita *bruto izloženost uključuje iznos glavnice i potraživanja od kamata i naknada 153

156 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 6. UPRAVLJANJE RIZICIMA (Nastavak) Grafikon 24: Vrijednost i učešće NPL kredita Grafikon 25: NPL krediti i bruto krediti Tabela 29. Kretanje kreditnog portfolija u godini *bruto izloženost uključuje iznos glavnice i kamatno potraživanje Kreditni portfolio u odnosu na kraj prethodne godine bilježi rast od cca EUR 30 miliona, od čega privreda EUR 8 miliona i stanovništvo EUR 22 miliona. Ukupan udio loših kredita na kraju godine je iznosio 1,88%, što predstavlja porast od 0,74 p.p. u odnosu na kraj prethodne godine. 154

157 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 6. UPRAVLJANJE RIZICIMA (Nastavak) Tržišni rizici Efikasnim upravljanjem tržišnim rizikom Banka nastoji da minimizira negativne efekte i eliminiše gubitke po finansijskim instrumentima, evidentiranim bilansno i vanbilansno, uzrokovane promjenama u kamatnim stopama, deviznim kursevima, cijenama, indeksima i/ili ostalim tržišnim faktorima koji utiču na vrijednost finansijskih instrumenata, kao i gubitke povezane sa prometom finansijskih instrumenata na tržištu, kao što su rizik druge ugovorne strane emitenta i plasmana. Upravljanje tržišnim rizicima u dosadašnjim fazama razvoja obuhva pored definisane metodologije i proces izvještavanja, dok će sljedeća faza obuhvatiti dinamičke i kvantitativne mjere rizika i stres test analizu. Sektor za upravljanje rizicima sprovodi mjerenje kamatnog rizika izradom Izvještaja o Gap-u kamatnog rizika. Izvještaj o Gap-u kamatnog rizika izrađuje se za potrebe internih analiza, odnosno sagledavanja neusklađenosti kamatonosnih pozicija stavki aktive i pasive, uključujući i vanbilansne stavke, sa različitih aspekata i potreba analize. Banka nije planom definisala knjigu trgovanja te, u tom smislu, i upravljanje tržišnim rizicima je pojednostavljeno i svedeno na upravljanje deviznim i cjenovnim rizikom. Kreirana su akta kojima se dodatno unapređuje mjerenje i upravljanje ovim rizicima, a istovremeno i daje osnova stresnog testiranja kojim se sagledava efekat na kapital Banke. S obzirom na ne tako značajan obim poslovanja u stranoj valuti, izloženost valutnom riziku je na veoma niskom nivou. Svakako, izloženost valutnom riziku prati se i upravlja na dnevnom nivou (dnevno izvještavanje i zatvaranje pozicija), putem održavanja valutnih poziija u okviru interno propisanih limita. Pri tome, sistem upravljanja deviznim rizikom zasnovan je na dva paralelna pristupa: upravljanje valutnim rizikom u skladu sa regulatornim zahtjevima (regulatorni pristup); upravljanje valutnim rizikom na osnovu interne metodologije (interni pristup). Upravljanje valutnim rizikom, u skladu sa regulatornim i internim pristupom i sistemom limita obuhvata regulatorno i interno definisane limite propisane internim aktima Banke. U godini Banka je poslovala u skladu sa uspostavljenim sistemom limita. Definisani interni limiti respektuju valutni aspekt GAP-ova valutnim rizika i definišu stukturu limita po svim značajnim valutama, kao što sto su EUR, USD, CHF i za ostale valute zbirno. 155

158 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 6. UPRAVLJANJE RIZICIMA (Nastavak) Tabela 30. Izvještaj o valutnom riziku na Operativni rizik Upravljanje operativnim rizikom u Banci regulisano je Politikom upravljanja operativnim rizicima i Procedurom za upravljanje operativnim rizicima, gdje je precizno definisan način identifikacije, ocjenjivanja i savladavanja, odnosno praćenje, upravljanje i davanje prijedloga mjera za otklanjanje izloženosti i posljedica nastalih po osnovu izloženosti operativnim rizicima. U cilju što efikasnijeg upravljanja operativnim rizikom, Banka je implementirala softversko rješenje koje omogućava zaduženim i odgovornim licima da kroz sistem vrše prijavljivanje operativnih rizika, dok zaposlenim u Sektoru upravljanja rizicima omogućava sistematski pregled i lakše praćenje i izvještavanje. U toku prethodne godine Banka je revidirala kompletna interna akta koja definišu ovu oblast. Banka vrši identifikaciju operativnih rizika, pri čemu se operativni rizici klasifikuju prema prioritetu mjerenjem mogućeg finansijskog uticaja i učestalost događaja koji mogu da prouzrokuju gubitke. Prijavljeni događaji u prethodnom periodu najvećim dijelom se odnose na manjkavosti ili greške koje nastaju prilikom djelovanja unutrašnjih procesa, sistema i ljudi ili zbog spoljnih događaja. U postupku identifikacije izvora operativnog rizika, Banka naročito identifikuje rizike koji proizilaze iz: neadekvatnog informacionog i drugih sistema u Banci; poremećaja u poslovanju i kvara sistema (na primjer: kvarovi vezani za informacionu tehnologiju, telekomunikacioni problemi, prekidi u radu i sl.); nemogućnosti adekvatnog integrisanja ili održivosti informacionih i drugih sistema, u slučaju statusnih promjena Banke; protivpravnog i neadekvatnog postupanja zaposlenih u Banci, kao što su pokušaji pronevjera, pranja novca, neovlašćeni pristup računima klijenata, zloupotreba povjerljivih informacija, davanje lažnih ili pogrešnih informacija o stanju Banke, neažurnost u izvršavanju poslova, greške pri unosu podataka, nepridržavanje dobrih poslovnih praksi u radu i sl.; 156

159 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 6. UPRAVLJANJE RIZICIMA (Nastavak) angažovanja lica izvan Banke za obavljanje poslova za Banku; radnji, odnosno nečinjenja koja mogu uzrokovati sudske i druge sporove protiv Banke (pravni rizik); spoljnih protivpravnih radnji, kao što su krađa, neovlašćeni prenos sredstava, neovlašćeno ulaženje u bazu podataka, nezakonito pribavljanje dokumenata Banke i sl.; događaja koji se ne mogu predvidjeti, kao što su elementarne i druge nepogode, terorizam i sl. Evidencija događaja podrazumijeva sistematsko prikupljanje i analizu podataka o operativnim rizicima u poslovanju Banke koji su doveli do gubitaka. Shodno planu unapređenja sistema upravljanja operativnim rizikom Banka će u narednom periodu: raditi na unapređenju modela za identifikaciju operativnih rizika i prikupljanja podataka o štetnim događajima koji su nastali kao posljedica operativnog rizika; nastaviti sa obukom zaposlenih u cilju efikasnijeg upravljanja operativnim rizikom u Banci. U skladu sa internim aktima, Banka identifikovane događaje, a koji predstavljaju izvore operativnog rizika, razvrstava po kategorijama događaja. Rizik likvidnosti Upravljanje rizikom likvidnosti u Banci regulisano je Politikom upravljanja rizikom likvidnosti i Procedurom upravljanja rizikom likvidnosti. Banka je i u godini nastavila sa jačanjem likvidnosti, koja se ogleda kroz rast depozitnog potencijala u odnosu na kraj prethodne godine za cca EUR 30,4 miliona. Tokom godine stvarno stanje likvidnosnih rezervi bilo je na visokom nivou. Banka je razvila više metodologija i back testova mjerenja core depozitnog potencijala u funkciji upravljanja rizikom likvidnosti. Upravljanje rizikom likvidnosti u izvještajnom periodu je bazirano na veoma konzervativnom održavanju nivoa likvidne aktive u prosječnim iznosima, na dnevnoj osnovi, znatno iznad regulatornih zahtjeva. U pravcu obezbjeđivanja dodatnih izvora likvidnosti, neophodnih za održavanje intezivne kreditne aktivnosti i ostvarivanje sigurnosti u izmirivanju obaveza, Banka je razvila komunikaciju sa potencijalnim kreditorima i realizovala nove kreditne linije. Interesovanje kreditora za obezbjeđivanjem dodatnih izvora finansiranja, u odnosu na intenzivnu dinamiku prikupljanja depozita i jačanja kapitala, je sve izraženije i uz sve povoljnije uslove kreditiranja. Banka je razvila interni Scoring model za praćenje rizika likvidnosti koji predstavlja tehnike mjerenja koje se koriste u procesu upravljanja likvidnošću Banke. Primjena modela se ogleda u identifikaciji značajnih promjena indikatora likvidnosti, njihovo mjerenje i procjenu. Model je zasnovan na obračunu pokazatelja i utvrđivanju njihove važnosti, a sve u cilju da se dobije slika o likvidnosti Banke u posmatranom periodu. U narednom periodu Banka će dodatno raditi na unapređenju stres scenarija, testiranju plana likvidnosti u kriznim situacijama te upravljanju rizikom likvidnosti u kontekstu ICAAP-a. Banka vrši mjerenje, odnosno procjenu tekuće i buduće izloženosti riziku likvidnosti. Mjerenje, odnosno procjena rizika likvidnosti vrši se korišćenjem regulatorno i interno definisanih metoda i modela: GAP analiza; Racio analiza; Scoring model rizika likvidnosti; Stres test (analiza osjetljivosti i scenario analiza). 157

160 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 6. UPRAVLJANJE RIZICIMA (Nastavak) Sistem limita u dijelu rizika likvidnosti obuhvata: regulatorno definisane limite primarni limiti i interno definisane limite. Regulatorno definisani limiti su propisani od strane regulatora (Centralne banke Crne Gore) i odnose se na limite pokazatelja likvidnosti te limite ročne usklađenosti sredstava i izvora sredstava Banke. U tom smislu, Banka održava nivo likvidnosti tako da poslovanje Banke bude u skladu sa regulatorno definisanim limitima. Pored gore navedenog, Banka je uspostavila i interne limite. Banka pri definisanju internih limita izloženosti riziku likvidnosti uzima u obzir više aspekata rizika likvidnosti, ograničavajući negativan efekat na finansijski rezultat i kapital Banke, limitirajući valutnu i ročnu strukturu svojih bilansnih i vanbilansnih pozicija i pokazatelje likvidnosti. Tabela 31. Koeficijenti likvidnosti Opis Likvidna aktiva Ukupna aktiva Ukupna pasiva Likvidna aktiva / ukupna aktiva 21,42% 18,79% 21,56% 23,46% 20,49% Likvidna aktiva / ukupna pasiva 23,60% 20,42% 23,44% 25,76% 22,95% Prosječni koeficijent dnevne likvidnosti 2,21 1,46 1,62 2,87 2,48 * ukupna pasiva je prikazana bez kapitala u 000 Eur Koeficijenti likvidnosti Odnos bruto kredita i depozita 104,74% 110,51% 105,65% 99,38% 104,85% Likvidna sredstva gotovina sredstva kod banaka hartije od vrijednosti Likvidna sredstva/ ukupna aktiva 21,4% 18,8% 21,6% 23,6% 20,5% Likvidna sredstva / kratkoročna aktiva 47,1% 45,3% 47,26% 51,13% 50,66% Učešće dugoročnih kredita u ukupnim kreditima (preostalo dospijeće) 69,6% 68,7% 68,2% 67,3% 70,1% Pokriće dugoročnih plasmana dugoročnim izvorima (preostalo dospijeće) 76,8% 53,2% 64,8% 68,4% 64,4% Koncentracija depozita 10 najvećih deponenata učešće u ukupnoj sumi depozita % 18,4% 18,5% 20,8% 21,0% 19,7% 50 najvećih deponenata učešće u ukupnoj sumi depozita % 36,9% 37,9% 38,6% 39,3% 36,7% 158

161 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 6. UPRAVLJANJE RIZICIMA (Nastavak) Grafikon 26: Kretanje koeficijenta likvidnosti Poseban značaj koji je Banka dala praćenju rizika likvidnosti rezultirao je održavanjem visokog stepena likvidnosti Banke tokom godine. Po metodologiji Centralne banke Crne Gore za pokazatelj likvidnosti uzima se odnos potraživanja, likvidnih sredstava (gotovina, transakcioni račun, čekovi, sredstva na računima kod domaćih banaka, sredstva kod agenata platnog prometa, sredstva na računima kod ino banaka (depoziti po viđenju) i obavezna rezerva) i dospjele obaveze (obaveze po primljenim kreditima, obaveze po kamatama i naknadama, obaveze po oročenim depozitima, 30% depozita po viđenju, 10% odobrenih a neiskorišćenih neopozivih kreditnih obligacija - kreditne linije, ostale dospjele obaveze). Tabela 32. Pokazatelj likvidnosti (regulatorni pristup): Limiti CBCG Min. 0,9 -izračunat za jedan radni dan 2,24 Min. 1 - izračunat kao prosjek svih dana u mjesecu 2,48 Regulatorni pristup Koeficijent likvidnosti je u toku godine bio na visokom nivou. Očekuje se da će pokazatelj u narednom periodu ostvariti manje vrijednosti, jer će Banka nastojati da likvidna sredstva transformiše u nove kreditne plasmane i u sekundarne lako utržive izvore likvidnosti kako bi na što kvalitetniji način upravljala sredstvima. Rizik kamatne stope koji ne proizilazi iz trgovačkih aktivnosti Utvrđivanje izloženosti riziku kamatne stope vrši se na osnovu Gap analize za različite vremenske periode, posebno za stavke sa fiksnom, a posebno za stavke sa varijabilnom kamatnom stopom, kao i agregatno. Na taj način mjeri se uticaj promjene tržišnih kamatnih stopa na kretanja neto kamatne marže. Upravljanje rizikom kamatne stope vrši se zatvaranjem pozicija unutar interno propisanih limita. Upravljanje kamatnim rizikom u Banci regulisano je kroz Politiku upravljanja rizikom kamatne stope. 159

162 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 6. UPRAVLJANJE RIZICIMA (Nastavak) Tabela 33. Pregled GAP-a kamatne stope na godine Razlika (GAP) do 1 mj 1-3 mj 3-6 mj 6 mj - 1 god 1-5 god preko 5 god ZBIR Kamatni GAP - UKUPNO Kumulativni Gap % od ukupne aktive 1,62% -3,03% -6,56% -17,79% -4,81% 17,78% Planovi u pogledu daljeg razvoja sistema upravljanja rizicima Osnovnu stratešku orijentaciju Banke u upravljanju rizicima predstavlja optimizacija odnosa prinosa ili zarađivačke sposobnosti Banke i nivoa rizika koji se preuzimaju u smislu očekivanih i neočekivanih gubitaka u poslovanju, a, s tim u vezi, održavanje adekvatnog nivoa kapitala u odnosu na rizični profil Banke. U tom smislu, Banka uspostavlja sveobuhvatan i pouzdan sistem za upravljanje rizicima koji je u potpunosti integrisan u sve poslovne aktivnosti Banke. Banka prepoznaje da je unapređenje odnosa između prinosa i rizika koje ostvaruje u svom poslovanju sve više, pod uticajem konkurencije, na strani kvaliteta upravljanja rizicima iznad bankarskog sistema u kome posluje. U narednom periodu Banka će kontinuirano ulagati u razvoj i intenzivirati aktivnosti Sektora za upravljanje rizicima, kako bi poboljšala tržišnu poziciju i svoje tržišno učešće i minimizirala efekte koje mogu imati negativan uticaj na poslovanje Banke. Dugoročni ciljevi upravljanja rizicima Banke su: Upravljanje rizicima koje obezbjeđuje kontracikličnost poslovne Strategije i poslovnih planova te usklađenost sa mogućnostima i razvojem tržišta u cilju stvaranja konkurentskih prednosti bazirane na poznavanju specifičnosti tržišta; Izbjegavanje ili minimiziranje preuzetih rizika primjenom najcjelishodnijih tehnika, a u cilju održavanja poslovanja u okvirima prihvatljivog nivoa rizika; Minimiziranje negativnih efekata na kapital Banke; Održavanje nivoa adekvatnosti kapitala definisanog Strategijom upravljanja kapitalom; Diversifikacija rizika kojima je Banka izložena. Banka će dalje razvijati sistem upravljanja rizicima inkorporirajući koncept Interne procjene adekvatnosti kapitala (ICAAP) kako bi se poboljšala veza između rizičnog profila Banke, upravljanja rizicima i kapitala Banke. Planovi razvoja upravljanja rizicima obuhvataju i: dodatno unapređenje organizacije Banke, kako onih organizacionih djelova koji su uključeni u preuzimanje rizika, tako i onih koji su zaduženi za upravljanje pojedinačnim vrstama rizika, i usklađivanje sa rizičnim profilom Banke, u cilju trajne optimizacije upravljanja svim rizicima kojima je Banka izložena ili može biti izložena u svom poslovanju; reviziju postojećih akata, imajući u vidu iskustvo njihove primjene, i nastavak rada na izradi i unapređenju internih akata, unapređenje efikasnosti informacionog sistema Banke u funkciji upravljanja svim rizicima kojima je Banka izložena ili može biti izložena u svom poslovanju; sistem upravljanja rizicima unapređivati u pravcu razvoja modernih standarda iznad trenutnih zahtjeva koji proizilaze iz regulatornog, ekonomskog i poslovnog okruženja Banke; značajan fokus će biti stavljen na dodatnim obukama i uopšte stručnom razvoju postojećih kadrova, a sve u cilju stvaranja preduslova za efikasnu implementaciju planiranih aktivnosti koje se odnose na razvoj sistema upravljanja rizicima u Banci. 160

163 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 8. ADEKVATNOST KAPITALA Sopstvena sredstva Banka je dužna da javno objelodani informacije i podatke koji se odnose na iznos sopstvenih sredstava i to: 1) sažete informacije koje sadrže glavne karakteristike svih stavki koje se uključuju u izračunavanje sopstvenih sredstava i njegovih elemenata; 2) iznos osnovnog kapitala, uz posebno javno objelodanjivanje svih stavki koje se uključuju u osnovni kapital i odbitnih stavki; 3) ukupni iznos dopunskog kapitala; 4) odbitne stavke od osnovnog i dopunskog kapitala i 5) ukupna sopstvena sredstva, umanjena za odbitne stavke. Tabela 34. Pregled sopstvenih sredstava Banka je u godini preduzela brojne aktivnosti za poboljšanje adekvatnosti kapitala kroz dokapitalizaciju u ukupnom iznosu od EUR 3 miliona, kao i kroz pridobijanje subordinisanog duga u iznosu od EUR 2 miliona, kao i obezbjeđivanjem dodatnih sredstava obezbjeđenja. Na dan 31. decembar godine, odbitne stavke, koje umanjuju sopstvena sredstva Banke, odnose se na: Ostvareni gubitak iz prethodnih godina od EUR miliona (uključujući efekat implementacije MSFI 9 standarda); Nedostajuće rezerve, obračunate u skladu sa važećom regulativom, kao pozitivna razlika između iznosa rezervacija za potencijalne gubitke i zbira iznosa ispravki vrijednosti za stavke bilansne aktive i rezervisanja za vanbilansne stavke, utvrđena po pojedinačnim partijama, u iznosu od EUR 2 miliona; Knjigovodstvenu vrijednost nematerijalnih sredstava Banke na 31. decembar godine u iznosu od EUR 0,3 miliona. Rizikom ponderisana bilansna i vanbilansna aktiva, formirana u skladu sa Odlukom o adekvatnosti kapitala banaka, na dan 31. decembar godine iznosi EUR 97 miliona. 161

164 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 8. ADEKVATNOST KAPITALA (Nastavak) Koeficijent solventnosti računa se stavljanjem u odnos sopstvenih sredstava i rizikom ponderisane bilansne i vanbilansne aktive. U skladu sa Odlukom o adekvatnosti kapitala banaka, a koja je u primjeni na dan 31. decembar godine, Banka je obavezna da održava minimalni koeficijent solventnosti od 10%. Koeficijent solventnosti Banke na dan godine iznosi 14,38% i iznad je zakonom propisanog limita od 10%. Tabela 35. Izvještaj o koeficijentu solventnosti Banke na godine 9. POSLOVNE JEDINICE BANKE Banka je polako, ali stabilno gradila svoju mrežu, rukovodeći se time da je prvi izbor klijenata, banka koja mu je na dohvat ruke, banka koja se nalazi u neposrednoj blizini posla, kuće, škole ili fakulteta. Blizina konkurencije je, takođe, jedan od faktora pri izboru lokacije (tzv. Strategija praćenja konkurenata i lociranja svojih objekata u blizini objekata konkurenata). Izborom lokacija za filijale, Lovćen banka je obezjedila najatraktivnije pozicije u gradovima u kojima posluje i time postigla prednost u odnosu na postojeće konkurente, kao i buduće koji mogu da se pojave na tržištu. Danas poslovnu mrežu Banke čine: Centrala Banke (Sjedište) u Podgorici, koja je smještena u modernom i savremenom objektu gdje su uspostavljene core banking funkcije i 8 drugih organizacionih jedinica. Sve organizacione jedinice su kanali distribucije proizvoda Banke prema klijentima. Tabela 36. Poslovna mreža Lovćen banke: R.B Ime filijale Datum otvaranja Broj zaposlenih 1. Podgorica (Centrala) Bar Kotor Cetinje Nikšić Budva Herceg Novi Podgorica Ulcinj Budva šalter 1 (Autobuska stanica)

165 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 9. POSLOVNE JEDINICE BANKE (Nastavak) U godini Banka je povećala kapacitete svoje budvanske Filijale otvaranjem moderno opremljenog šaltera na Autobuskoj stanici, a kako bi izašla u susret brojnim zahtjevima klijenata iz ovog grada i pružila im što kvalitetniju uslugu. U 2019 je planirano otvaranje filijale u Tivtu. Položaj filijala Lovćen banke Uporedo sa razvojem filijala, Banka je razvijala i mrežu bankomata. Tabela 37. Spisak bankomata R.B Ime grada Broj bankomata 1. Podgorica 3 2. Bar 1 3. Kotor 1 4. Cetinje 1 5. Nikšić 1 6. Budva 2 7. Herceg Novi 1 9. Ulcinj Budva - šalter 1 (Autobuska stanica) 1 12 UKUPNO 163

166 GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O POSLOVANJU ZA GODINU 9. POSLOVNE JEDINICE BANKE (Nastavak) Filijale i šalteri Filijala BAR Bulevar JNA b.b Bar Phone: , filijala.bar@lovcenbanka.me Radno vrijeme: Ponedeljak - Petak 08h 16h Subota 08h 13h Filijala BUDVA Donji bulevar b.b Budva Phone: , filijala.budva@lovcenbanka.me Radno vrijeme: Ponedeljak - Petak 08h 16h Subota 08h 13h 164