Vol. 23, Br. UDK CODEN: ASCRBK YUISSN: Izvorni znanstevni rad UTICAJ FLUORIDA U VODI ZA PIĆE NA GINGIVU U VREME MEŠO

Транскрипт

1 l. 23, Br. UDK CDEN: SCRBK YUISSN: Izvrni znanstevni rad UTICJ FLURID U DI Z PIĆE N GINGIU U REME MEŠITE DENTICIJE Jvan jinvić*, Jasna Pintarić*, Predrag nđelić** i Emil Tatić* * Medicinski fakultet Nvi Sad, Institut za stm atlgiju i ** Dm zdravlja»j. J. Zmaj«, Stara Pazva Primljen: Sažetak U radu je prikazan stanje marginalng pardncijuma kd dece uzrasta 7 d 14 gdina na lkalitetim a Nvg Sada i Stare Pazve sa minimalnim kncentracijama flurida u vdi za piće (k,2 ppm) i Smbru sa ptimalnm kncentracijm (1,2 ppm). Ukupn je pregledan 448 dece u prvj i 244 u drugj grupi, sa statistički zadvljavajućm distribucijm p gdištim a i prema plvima. Stanje marginalng pardncijuma je registrvan metdm TRS-WH 621 pmću WH pardntalne snde. Pregledana je svaka d četiri strane marginalng pardncijuma k svih stalnih zuba kji su dstigli kluzalnu ravan. nalizirane su zdrave pvršine marginalng pardncijuma, a ka statističke jedinice upređivani su pvršina zuba, zub ka celina i sbe (sa 8 1' prisutnih zdravih pvršina). Kd pvršina je registrvan statistički značajn blje stanje za sva gdišta u Smbru. Na ba lkaliteta se učava značajni pad zdravlja u 8, 1 i 12. gdini. D istribucije frekvencija u ba lkaliteta daju keficijent krelacije r =.94. Sličn stanje je dbijen i kada je ka statistička jedinica uzet zub ka celina uz dsustv značajnsti razlika u 8 gdini i nešt niži keficijent krelacije r =.74. Nije zabeležena statistička značajnst u distribuciji zdravih sba u 8, 1 i 12 gdini. Rezultati analize ukazuju f na nephdnst krišćenja i pvršine i sbe ka statističkih jedinica psmatranja za preciznija istraživanja stanja zdravlja marginalng pardncijuma. Učen je viši niv zdravlja marginalng pardncijuma na lkalitetim a sa ptimalnm kncentracijm flurida, mada ne i dvljan da bi se isključile stale mere primarne prevencije pardntalnih bljenja. Peridi veće incidence pardntalne inflam acije u 8, 1 i 12 gdini zahtevaju detaljnije ispitivanje kak lkalnih tak i pštih faktra. Ključne reči: fluridi, pardntna bljenja. UD Flur predstavlja jedan d najviše ispitivanih, ali i najkntrverznijih ligelem enata sa aspekta uticaja na hm estatsku funkciju rganizma. cta stmatl. crat., l. 23, Br. 1,

2 J. jinvić i sur. Tme je najviše dprinela njegva pvezanst sa antikarigenim dejstvm, št je nepbitn dkazan brjnim studijam a pčevši d prvg bjav ljeng epidem ilškg isp itiva n ja d strane Dean-a gd (1,2, 3, 4, 5). Flurizacija vde za piće, a u psljednje vrem e i druge endgene metde, već su decenijam a u masvnj prim eni i zvaničn se prepručuju d strane SZ ka n ajefikasn ija i najeknm ičnija mera prim arne preven cije zubng kvara. n tika ri g e n i efekat kntinuirang unšenja u rgani zam vde sa p tim alnim kncentracijam a flu rid a prip isu je se ra zličitim, jš nedvljn razjašnjenim m ehanizm im a i najvervatnije je psledica n ji hvg kum ulativng dejstva. (5, 6, 7, 8, 9). Pardntalne blesti takđe pripadaju grupi»bljenja izazvanih zub nim plakm«(5, 9, 1). Pstje brjni dkazi baktericidnm, bakteristatičkm i antim aturacinm uticaju flu rid a na zubni plak. Ipak, dsadaš nja istraživanja uticaju endgen unšenih flu rid a na zdravlje gingive i stalg dela pardncijum a vrl su prtivrečna i neubedljiva. (11, 12, 13, 14, 15). Neujednačenst k rite riju m a i ra zličite m etdlgije registrvanja incidence i inte n zite ta in flam atrnih bljenja pardncijum a čine većinu vih studija m eđusbn neupredivim. U sredinam a gde su mćni pre ve n tivn i prgram i sm a n jili prevalencu zubng kvara, pardntalna b lje nja dbijaju sve v id n ije m est u ralnj p a t l g iji pstaju najznačajniji uzrk gubitka zuba psle trid e s e te gdine živta (9). U našim uslvim a d e struktivne frm e pardntalnih bljenja čine ve lik i de nephdne te ra p ije (16, 17). Pšt se u svim planiranjim a razvja preventivne stm a tlške zaštite metdama endgene flu riz a c ije pridaje najznačajnije m es t, d izuzetne je važnsti i mgući ude ptim alnih kncentracija flu rida u redukciji prevalence pardntalnih bljenja. Stanje m arginalng pardncijum a u n a jra nijim uzrastim a, pre zapčinjanja d e stru kcije kštanih struktu ra, jedan je d bitnih preduslva za buduće zdravlje par dncijum a. C ilj vg rada je da savrem enm m etdlgijm registrvanja sta nja m arginalng pardncijum a utvrdi pstjanje razlika u zdravlju iz među krajeva sa prirdnm ptim alnm kncentracijm flu rid a u vdi za piće i sa m inim alnim kncentracijam a kd dece uzrasta 7 14 gdina. Istvrem en, c ilj je bi da se ra z lič itim s ta tis tič k im metdama ispita p gdnst vak krišćene m etdlgije. MTERIJL I METD Ispitiva nje je vršen na reprezentativnm uzrku dece uzrasta 7 14 gdina pri čemu je svak gdište zastupljen sa s ta tis tič k i dvljnim brjem individua (tabela 1). Ka l k a lite t sa m inim alnm kncentracijm flu rid a u vdi za piće (,2 ppm) dabrani su Nvi Sad i Stara Pazva. Jedini l k a lite t u jvdini sa ptim alnm kncentcarijm flu rid a pretstavlja grad Sm br (1,2 ppm). U be grupe deca su dabrana m etdm 28

3 J. jinvić i sur. Tablica 1. S truktura uzrka (brj pregledanih sba) U k u p n M inim alne Kne F ptim alne Kne F Gdište slučajng izbra (7) pri čemu je vđen računa da se pstigne pdjed naka zastupljenst među plvim a. Pregled m arginalng pardncijum a vršen je prema m etdlg iji TRS-WH 621 (17), a krišćena je WH pardntalna snda. U ključeni su svi sta lni zubi kji su d s tig li kluzalnu ravan pri čemu je psebn registrvan stanje svake d 4 pvršina (vestibularn, raln, distaln i m ezijaln). U u p itn ik su psebn unšena stanja ka št su: krvavljenje pri sn diranju, p risustv supragingivalng kalkulusa (kamenac) p risustv subgingivalng kalkulusa (knkrem ent). N jihv dsustv je registrvan ka zdrava pvršina. Prdubljeni gingivalni sulkus (džepvi) nije registrvan zbg sp e c ifič n s ti zuba u nicanju ka ra kte rističn ih za ve uzraste. Svi pre gledi su vršeni u am bulantnim uslvim a pri veštačkm svetljenju d strane 4 kalibrirana istraživača. Na tabeli 2 prikazan je brj pregledanih zuba zasvak gdište na ba l ka lite ta. Tabela 2. Brj pregledanih zuba p gdištim a 14 U k u p n M inim alne Kne F ptim alne Kne F Gdište Svi dbijeni pdaci su zatim unšeni u km pjuter i razvrstavani u dnsu na sledeće s ta tis tič k e je d in ice : pvršina m arginalng pardnci jum a, km pletni m arginalni pardncijum k jedng zuba i sba. s nvni pkazatelj za uspređivanje je bil zdravlje svake d s ta tis tič k ih jedinica, pri čemu se za pvršinu i zub pdrazum eval ptpun dsustv krvavljenja i kalkulusa. Kada je s ta tis tič k a je dinica bila sba, pd p rih v a tljiv im zdravljem pdrazum eval se stanje sa p risu tn ih 8 1% zdravih pvršina (9). P ravilnst d is trib u c ije frekvenci prema g dištim a između dva l ka lite ta te stiran a je linearnim k e ficije n t m kre lacije kd pvršina i zuba ka s ta tis tič k ih jedinica. S ta tistička značaj nst reg istrvanih razlika testira n a je za svak gdište pmću x2 testa. 29

4 J. jinvić i sur. REZULTTI Na tabeli III prikazana je zastupljenst zdravih pvršina m arginalng pardncijum a p gdištim a. iski k e fic ije n t krelacije (r =,94) g vri sličn s ti krive prevalencije na ba l ka lite ta sam sa ra z lič itim ni vim a zdravlja. T estiranje dbijenih razlika za svak gdište i ukupni uz rak pkazuje izrazitu značajnst i ptvrđuje prisu stv znatn većeg brja zdravih jed inica m arginalng pardncijum a kd dece kja se nalaze pd uticajem ptim a ln ih kncentracija flu rida u vdi za piće. Tabela 4 prikazuje zastupljen st zuba sa ptpun zdravim m argi nalnim pardncijum m na sve č e tiri pvršine p gdištim a. K e ficije n t krelacije između is p itiv a n ih l ka lite ta nešt je niži (r =,74), ali jš uvek gvri viskm stepenu pdudarnsti blika krive d is trib u c ije fre k vencija. Neznatn dstupanje psledica je znatn većeg brja zdravih zuba u uzrastu d 13 gdina kd dece u Smbru. Učava se dsustv s ta tis tič k e značajnsti dbijenih razlika u uzrastu d 8 gdina, dk je za 1 gdina na na granici. Tabela 5 pkazuje zastu pljen st»zdravih sba«u pjedinim uzrasnim grupama, lak zbg neparam e trijske d is trib u c ije nije rađen k e fic i je n t krelacije, jasn se učava isti b lik krive d is trib u c ije fre kve n cija na ba l ka lite ta zapažen kd pvršina i zuba ka s ta tis tič k ih je dinica. Ne pstji sta tis tič k a značajnst većeg brja»zdravih sba«u Smbru za uzraste d 8, 1 i 12 gdina. DISKUSIJ Pslednjih gdina znatn je prm enjena klasična kncepcija razvja d e stru kcije pardntalnih tkiva. Kum ulativn i kntinuiran napredvanje in flam acije sa gingive u dublje sljeve pardncijum a uz nem invn ra zaranje ptprng aparata zuba, zamenjen je m delm spradičnih egzacerbacija praćenih peridim a re m is ije i zaceljenja (19). Značajna su zapažanja da ne prelazi svaki g in g iv itis u d e s tru k tivn i pa r d n titis št se pvezuje sa pstjanjem rizičn sti, kak u dnsu na sbu, tak i na pjedinačna m esta (pvršine) u kviru iste usne duplje (9, 18). ećina indeksa za registrva nje zastupljen sti i intenziteta i intenzi teta pardntalne d e stru kcije bazirani su na kum ulativnj kncepciji. N ji hvi, pre svega, k v a lita tiv n i param etri ne pkazuju dvljnu krelaciju sa stvarnim bilškim stanjem. Nijedan d pstjećih k lin ič k ih znakva nije u stanju da sa vis kim stepenm sig urn sti predvidi de stru ktivn e epizde i budući in te n z ite t kd pjedinih sba ili lkalizacija (2). Da nas je pšteprihvaćen da je krvarenje iz sulkusa psle sndiranja naj s ig u rn iji pkazatelj pstjanja inflam atrne reakcije u g ingivi (9, 18). Prihvatajući sva graničenja, uz nepstjanje realnih pkazatelja rizičn sti u našem istraživanju je dabran pređenje rasp rstranje sti zd ravih je dinica na dva l k a liteta. N epstjanje znakva reakcije m arginalne gingive

5 J. jinvić i sur. Fluridi i marginalni pardncij Tabela 3. Zastupljenst ( /) zdravih pvršina marginalng pardncijuma (± standadna greška prprcije) Ukupn CM - 62,66 ±,26 68,7 ±,64 57,42 ±,58 55,91 ±,61 65,91 ±,66 65,61 ±,89 L " " C+I Gdište 63,65 ±,88 68,24 ±1,8 Minimalne Kne F 77,2 ±,32 78,49 ±,72 84,32 ±,66 69,29 ±,86 8,77 ±1,78 7,99 ±1,2 p cp " T-" ^ + l 68,34 ±1,33 82,5 ±1,16 ptimalne Kne F 1 p <,1 " P <,C p <,1 p <,1 1 p <,1 p >,5 p <,1 Statistička značajnst > U) j 5 c -U l C - c +1 E Z 5.Z"5 ' u > C -a _ E C _Q 13 N C <z ". 13 C C N _Q C I ^ C " CM+, ^ C CM T- +. C\1 CM+ J+l C L P t"-"t-~ C CD C C35T-" CM+, 5 C5 t>-" t-" +. L T - CM+, t>- t 5 CM CM + C *+\ CM *3" L l>-_ >+l T - c vt CM +, C C L L_ CD CM *+\ C ^ Cp. ^ cm CM i i -'i. IM + 1 CD CD Q. L _ " Q_ Cl C v +-1 *2 W.= ' 3 > +-> c N "Ö 5 C > p c T3 5 _c E Cl j -C > Q- Š P ö < T- >C I 7= -U +J c Js =3 " c -w W+I _Q C U N L _ -Q CM!> D CM^ " CM+i C CD CM " CM+i T- CM CM " vf ^+1 CM "TL [>-"L CM+i L_D 5 C" ""+1 C CM+i - L J+l +, J Z C L L.1 c c L P CM cm" u+i 5 5 CM C -T-"" +1 C C+I C+I I C + I C p CM 5"" C M + I L " " ^+1 p T-_ "" C+I ^ C 5 "" C+I _c C L L.1 cta stmatl. crat., l. 23, Br. 1, ^ cd " cp " L " L C2 " L CD " CD P " Q. _ " Q.

6 J. jinvić i sur. na irita c ije iz dentalng plaka (krva vljen je ) i znakva ustličeng supra i subgingivalng plaka (kalkulusi), u najvećj m eri mže da uputi na d sustv pasnsti d razvja pardntalne d e stru kcije na tim m estim a. Ključni prblem kji se pstavlja kd svake epidem ilške analize s li čng tipa vezan je za najm anju nezavisnu je din icu kja mže da bli. Sre dnja vrednst gingivalng ili pardntalng indeksa (PM, Russel, Ramfj rd i si.) za pjedinca i njihv zbrajanje u ppulaciji ne dgvara pi sanj kncepciji patgenezi pardntalnih bljenja. (21) ećina studija kje su zabeležile nepstjanje razlika u stanju zdravlja pardncijum a u dnsu na prisu stv ptim alnih kncentracija flu rid a u vdi za piće, k ris tila je takve indekse (11). Pšt svaka pvršina m arginalng par dncijum a mže nezavisn da bli, najrealnije je nju p rih v a titi ka s nvnu s ta tis tič k u je d inicu. T se psebn dnsi na istraživanja č iji je c ilj praćenje reakcije na dređene preventivne iii terapeutske pristupe. Jš uvek je nedvljn jasn da li je pstjanje v a rija cije između pje dinih pvršina psledica ra zličite reakcije sbe ili m ikrsredine k p je d inih zuba (22). Zbg tga sm u vj s tu d iji pred prikaza prevalence zdravih pvršina i zdravih zuba, u k lju č ili i izučavanje razlika kd»zdravih sba«za tražene l ka lite te. Pstavljeni k rite riju m zdravlja d 8 1% zdravih pvršina p pjedincu pre svega je didaktičke prirde i pdlžan k ri tic i. predeljen je je baziran na epidem ilškim pdacima da u ukupnj prevalenci gubitka zuba zbg pardntalnih bljenja učestvuje relativn mali brj sba sa v e lik im brjem lezija (23, 24). Ist tak, učena je pdudarnst između ka lib riran ih istraživača pri krišćenju WH snde d 7 8% (25). Pstjanje krelacije između sve tri s ta tis tič k e je d in ice u praćenju prevalence gingivalnih bljenja u peridu m ešvite d e n tic ije registrvan je istm m etdlgijm i u radu bjavljenm d strane M ir n icki Kzarev i saradnika (26). Istraživanja H affajee i saradnika (22) pkazuju viski niv pvezan sti plak indeksa i gingivalne in flam a cije sa reakcijm rganizm a u ce lin i. Nasuprt tm e, prm ene u v is in i epitelng pripja kd jedne iste sbe mgu da v a rira ju kd ra z lič itih pvršina zuba zavisn d lkalnih faktra. U tm svetlu ptreban je prez u tum ačenju naših rezultata. Registrvanje izrazite značajnsti razlika u prilg Smbra, kada je reč pvršini m arginalng pardncijum a ka s ta tis tič k j je d in ici, nalazi se u kntra d ik c iji sa većinm d sada bjavljen ih studija, lak je d svih nama ds tupnih referenci sam Parviainen i sar. (14) k ris ti dihtn registrvanje krvavljenja iz gingive na pjedinim pvršinam a i t za uzrast d 13 i 14 gd., pdaci su tešk uspredivi. Stanje je sasvim drugačije ak se psm atra sba u ce lin i. U uzrastim a d 8, 1 i 12 gdina gubi se s ta tis tička značajnst dbijene razlike između l kaliteta, št jš jednm p tvrđ u je dm inantnst rizičn sti sbe. Bez dublje s ta tis tič k e analize, pre lim inarn bjašnjenje mže da se bazira na pdjednakm brju rizičnih sba (sa v e lik im brjem blelih je d inica ) na ba l ka lite ta. Kd pres ta lih sba na l k a lite tu sa ptim alnm kncentracijm flu rid a u vdi za 32

7 J. jlnvić i sur. piće utvrđena je znatn veća zastupljen st zdravih pvršina marginalng pardncijum a. Dbijene vrednsti prevalencije za sve tri grupe s ta tis tič k ih jedinica nesum njiv ptvrđuju p ra viln st kretanja bljenja u m ešvitj d e n tic iji, zabeleženu d strane M ir n ic k i Kzarev i saradnika (26). iski ke fic ije n t krela cije (tabela \ \ \ i I) ukazuje da se na ba l ka lite ta ja v lja s ta tis tič k i značajan pad zdravlja u 8, 1 i 12 gdini. Dsadaš nja istraživanja su naglašavala pvećanje prevalencije i incidencije gingivalnih bljenja sa pčetkm puberteta. Zabeležen je i dređeni pad u 8 g dini bez pkušaja d e ta ljn ije g tum ačenja (27). K arakterističn je za sve sta rije radve da se ka pravil naglašava kntinuiran pvećanje prevalencije g in g iv itis a d perida d 15 gd, kada se dstiže dređeni plat. Naša istraživanja nisu utvrd ila pvezanst lkalnih faktra (smena zuba i ka rije s) na registrvane egzacerbacije in flam acije (28). Pšt se slična pra v iln s t, mada ne i s ta tis tič k i prverena, učava i kd d is trib u c ije»zdravih sba«ptrebn je ra zm triti i uticaj pšth prmena u reakciji rganizma. U tum ačenju dbijenih rezultata, nephdn je svrnuti se na zapa žanja jinvića i saradnika (21) p kjim a redukcija brja infiam iranih pvršina u masvnm preventivnm prgram u mže da se pstigne d dređene granice (2 % p risu tn ih in fiam iranih pvršina) i da je taj niv za uzrast d 12 gdina sličan pstjećem kd l ka lite ta sa p tim a l nm kncentracijm fluridau vdi za piće. Zbg tga je d značaja i pšti niv ralne higijene, je r uklik je n visk mguć uticaj flurida je umanjen. K risteći epidem ilške pdatke iz istg anketng lista sa ba lka lite ta Pintarić i saradnici (29) pkazali su da je niv znanja pardntalnim bljenjim a, ka i te hn ici državanja ralne higijene znatn v iš i u Nvm Sadu i Starj Pazvi neg u Smbru. Znatn viši niv zdrav lja u Smbru ukazuje da su flu rid i vervatn dgvrni za značajnu redukciju brja in fiam ira nih pvršina m arginalng pardncijum a. U kkj m eri vakva redukcija mže da ima psledice na razvj prgredijentnih f rm i pardntalnih bljenja u kasnijim uzrastim a pitanje je na kje mgu d g v riti sam lngitudinalne studije. U zim ajući u bzir lkalnu zavisnst pjedinih pvršina, d nesum nji vg je značaja is p ita ti ude l ka lite ta blelih pvršina u ukupnj preva lence št će b iti c ilj jedne d sledećih studija. ZKLJUČCI 1. ptim alne kncentracije flu rid a u vdi za piće utiču na sm anjenje brja in fiam ira nih je d inica m arginalng pardncijum a u ppulaciji, za sve uzraste d 7 14 gd. 2. Zbg svje viske krelacije sa krivm prevalecije pvršina m arginal ng pardncijum a zub se mže k ris titi ka sta tis tič k a jedinica u studijam a č iji je c ilj dređivanje i planiranje ptrebng tretm ana. 33

8 J. jinvić i sur. 3. Uzrast d 8, 1 i 12 gdina predstavlja rizične peride sa egzacerbačijm gingivalng bljenja kja se ne mže n e u tralisati prisustvm ptim alnih kncentracija flu rid a u vdi za piće. 4. Redukvani, ali jš uvek ne i apslutn p rih v a tljiv niv blelih pvr šina m arginalng pardncijum a u Smbru upzrava da se u zdrav stven vaspitnm radu i kampanjama k uvđenja preventivnih pr grama ne sme is tic a ti univerzaln dejstv endgen unšenih flu rida i tim e skre ta ti pažnja javnsti sa sprvđenja nephdnih i d kazanih mera prim arne prevencije pardntalnih bljenja. Rad predstavlja de istraživanja iz tem e»bilški i scijaln-m edicinski aspekti pa rdntalnih bljenja kd dece i mladih sba«finansirane d strane Samupravne in teresne zajednice za nauku SP jvdine. THE INFLUENCE F THE PTIML FLURIDE CNCENTRTIN UPN THE GINGIL HELTH DURING THE PERID F MIXED DENTITIN Summary Te paper is presenting analyzes f the nditin f marginal peridn tium in children age 7 t 14 frm Nvi Sad (F level,2 ppm) and Smbr (F level 1,2 ppm). The gingival health was determ ined by m ethdlgy WHTRS 621. f r every tth which had reached cclusal piane. s statistica l unit side, tth and persn (w ith 8 1l:/i f healthy sides) w ere used. W ith a side as a unit the health nditin was higher in Smbr fr every age. In the 8,1 and 12 year health nditin was lw er f r bth l cality. Crelatin e fficie n t f r bth distrib u ti n was r =.94. In the case f tth as a unit n difference was fund in 8 year f age. Crelatin e ffice n t was lw er (r =.74). Cncerning persn there w ere n d iffe rence in the ages f 8, 1 and 12. The results pinted t the necessity t use persn as experim ental unite tig e th e r as side. bserved difference bet ween tw lcalites is nt enugh t exclude ther prim ary preventive mea sures f r peridntal diseases. The higher incidence f the inflam ed gin gival unites in ages f 8, 1 and 12 diserves mre detailed investigatin f psible uses. Key wrds: flurides, peridntal diseases Literatura 1. DEN H T. Endemic flu rsis and its relatin t dental caries. Pub Health Rep 1938; 53: GRNTH L, MCHUGH W D. Systema tized Preventin f ral Disease: The ry and Practice, 1986., CRC press, Inc. Bca Rtn, Flrida 3.' MURRY JJ. pprprate use f flu rides f r human health, 1986., WH, Geneva GRC N. snvi dečije stmatlgiej. Zavd za izdavanej udžbenika SR Srbije, Begrad STŠIĆ I SR. Dečija i preventivna stm atlgija, 1984., 6. NĐIĆ J. snvi fizi l g ije i bihemije, Naučna knjiga Begrad, TTIĆ E., MILUTINIC M, JIN IĆ J. Preventivna stm atlgija u praksi. Naučna knjiga, Begrad, 1985.

9 J. finvić i sur. Fluridi i marginalni pardncij 8. JINIĆ. i sar.: Bilgija zuba. Naučna knjiga Begrad HRRIS N, CHRISTEN G. Primary preventive dentistry. ppletn and Lange Nrwalk, ĐJIĆ D. i sar. Pardntpatije. Naučna knijga, Begrad, RERRY D. Flurides and peridntal diseases: review f the literature, J Western Sc Peridntal 1982, : ST D B, SCHLESINGER E R. The nclusin f a ten-year study f water fluridatin. m J Public Health : RUSSEL L. Fluride dmestic water and peridntal disease m J Public Health 1957; 47: PULSN S, MLLER IJ. G ingivitis and dental plaque in relatin t dental flursis in men in Marc, rch ral Bil 1974; 19: PERIINEN K, NRDLING H, 1N- M J. ccurence f dental caries and gingivitis in lw, medium and high fluride areas in Finland. Cmmunity Dent ral Epidemil 1977; 5: PPIĆ i sar. Blesti usta i zuba u stanvništva Begrada, Stmatlški fakultet, Begrad 17. MIRNICKI-KZRE, M. JINIĆ J, TTIĆ E, PINTRIĆ J. Epidemilgija stanja pardncijuma kd stanvništva SP jvdine, Zbrnik radva X Kngresa lekara SR Srbije, 1988, str , Galenika, Begrad 18. WH: Epidemilgy, etilgy and preevntin f peridntal diseases, Technical reprt series 621, WH, Geneva, SCRNSKY SS, HFFJEE D, GD- SN JM, LINDHE J. New ncepts f destructive peridntal disesase, J Clin Peridntl 1983; 1: HFFJEE D, SCRNSKX SS, GD SN JM. Clinical parameters as predicatrs f destructive peridntal disease activity. J Ciin Peridntl 1983; 1: JINIĆ J. i saradnici. rganski fluridi u prfilaksi gingivitisa kd dece upubertetu. cta stmatl crat 1987; 21 : HFFJEE D, SCRNSKY SS, GD- SN JM, LINDHE J. Intraclass rrelatin f peridntal measurements, J Clin Peridntl, 1985; 12: MCFULL WT. Tth lss in 1 treated patients w ith peridntal disease a lng-term study. J Clin Peridntl 1982; 53: cta stmatl. crat., l. 23, Br. 1,