MONETARNA KRETANJA 02

MONETARNA KRETANJA 02

Bankarski sektor tokom prva tri kvartala 2018. godine karakteriše sigurnost i stabilnost, uz profitabilno poslovanje, ostvarenu visoku likvidnost i solventnost. Bilansna suma banaka je imala tendenciju rasta u posmatranom periodu i na kraju septembra dostigla je iznos za 5,5% viši u odnosu na kraj prethodne godine. Rast na strani aktive je dominantno rezultat rasta kredita, dok na strani pasive depoziti u bankama bilježe najznačajniji rast. Kreditna aktivnost banaka je tokom prvih devet mjeseci tekuće godine bila intenzivnija i ukupni krediti na kraju septembra bilježi rast od 289,1 milion eura ili 10,7% u odnosu na kraj prethodne godine. Ukupni depoziti kod banaka su zabilježili rast od 192,1 milion eura ili 5,9% u odnosu na kraj prethodne godine. Monetarna kretanja Ukupan kapital banaka bilježi rast u posmatranom periodu. Na kraju septembra 2018. godine iznosio je 517,7 miliona eura, i bio za za 3,7 miliona eura ili 0,7% veći u odnosu na kraj prethodne godine. Ostvarena dobit na agregatnom nivou iznosila je 29,8 miliona eura. Visoka likvidnost banaka, kao i uslovi finansiranja na međunarodnim finansijskim tržištima utiču na dalje smanjenje kamatnih stopa banaka. Iako obje stope bilježe smanjenje, uslijed značajnijeg pada aktivnih kamatnih stopa u posmatranom periodu prisutna je pozitivna tendencija koja se ogleda u smanjenju razlike između aktivnih i pasivnih kamatnih stopa. 2.1. Banke 2.1.1. Likvidnost banaka Bankarski sektor tokom trećeg kvartala 2018. godine karakteriše visok nivo likvidnosti. Osnovni pokazatelji likvidnosti na agregatnom nivou bili su iznad propisanog minimuma 15 (grafici br. 2.1 i 2.2). Sve banke su u ovom periodu uredno izmirivale svoje tekuće obaveze i imale su dnevne i dekadne koeficijente likvidnosti iznad propisanog minimuma, osim jedne banke koja je u posljednje dvije dekade septembra imala dekadni koeficijent likvidnosti neznatno ispod propisane minimalne vrijednosti. Dnevni i dekadni pokazatelji likvidnosti su tokom prvih devet mjeseci 2018. godine imali opadajući trend, što je očekivano u uslovima intenzivirane kreditne aktivnosti. Dnevni koeficijent likvidnosti je na kraju posmatranog perioda iznosio 1,41 i imao je manju vrijednost nego na kraju prethodne godine (1,70), odnosno u istom periodu prethodne godine (1,78). 15 Odlukom o minimalnim standardima za upravljanje rizikom likvidnosti u bankama ( Sl. list Crne Gore, br. 60/08) je propisana obaveza banaka za održavanjem minimalnih koeficijenata likvidnosti na dnevnoj (0,9) i dekadnoj osnovi (1,0). 31

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG III kvartal 2018 Prosječni dnevni koeficijent likvidnosti je tokom prvih devet mjeseci tekuće godine iznosio 1,49 i niži je u odnosu na isti period prethodne godine kada je iznosio 1,67. Grafik 2.1 Agregatni dnevni pokazatelj likvidnosti, stanje na kraju mjeseca Dekadni koeficijent likvidnosti je na kraju posmatranog perioda iznosio 1,43, što je niže u odnosu na kraj prethodne godine kada je iznosio 1,68, kao i u odnosu na kraj septembra prethodne godine kada je iznosio 1,78. Likvidna aktiva banaka je iznosila 1.038 miliona eura na kraju septembra 2018. godine. U odnosu na kraj prethodne godine niža je za 21 milion eura ili 2%, dok je na godišnjem nivou niža za 18,7 miliona eura ili 1,8%. Učešće likvidne aktive u ukupnoj aktivi iznosilo je 23,5%. Koeficijent krediti/depoziti je iznosio 0,86 na kraju septembra 2018. godine, i veći je u odnosu na kraj 2017. godine kada je iznosio 0,83, dok je na istom nivou u poređenju sa istim periodom prethodne godine (grafik br. 2.3). Izvor: Dnevni izvještaji banaka Grafik 2.2 Grafik 2.3 Agregatni dekadni pokazatelj likvidnosti Kretanje koeficijenta krediti/depoziti Izvor: Dekadni izvještaji banaka 32

2.1.2. Agregatni bilans stanja banaka Ukupna aktiva banaka je tokom prva tri kvartala tekuće godine nastavila rastući trend, i na kraju septembra 2018. godine iznosila je 4.412 miliona eura, što je više za 230,1 milion eura ili 5,5% u odnosu na kraj prethodne godine, odnosno za 316,4 miliona eura ili 7,7% na godišnjem nivou. Rast ukupne aktive banaka u ovom periodu je iznosio 0,6% prosječno mjesečno, i nešto je niži od rasta zabilježenog u istom periodu prethodne godine (0,9%). Rast ukupne aktive u odnosu na kraj 2017. godine rezultat je rasta kredita od 289,1 milion eura ili 10,7%, kao i rasta hartija od vrijednosti za 51,4 miliona eura ili 11,3%. Rast na godišnjem nivou rezultat je povećanja kredita za 289,9 miliona eura ili 10,7%, zatim povećanog ulaganja banaka u hartije od vrijednosti za 58,9 miliona eura ili 13,2%, kao i rasta novčanih sredstava i računa depozita kod centralnih banaka za 24,9 miliona eura ili 3,2%. Grafik 2.4 Ukupna bilansna suma, krediti i depoziti banaka, u 000 eura Monetarna kretanja Rast ukupne pasive u odnosu na kraj 2017. godine rezultat je rasta depozita u iznosu od 192,1 milion eura ili 5,9%, rasta pozajmica od 16,4 miliona eura ili 5,9%, kao i rasta ukupnog kapitala u iznosu od 3,7 miliona eura ili 0,7%. Rast na godišnjem nivou rezultat je povećanja depozita u iznosu od 321,9 miliona eura ili 10,3%. U strukturi aktive banaka, u posmatranom periodu dominantno učešće od 67,8% imali su ukupni krediti banaka, dok na strani pasive najveće učešće od 78,4% bilježe depoziti (grafik br. 2.4). Grafik 2.5 Nekvalitetna aktiva, u 000 eura (lijeva skala), učešće nekvalitetne u ukupnoj aktivi banaka, u % (desna skala) Nekvalitetna aktiva banaka je na kraju trećeg kvartala tekuće godine iznosila 257,5 miliona eura, što predstavlja povećanje od 1,9 miliona eura ili 0,7% u odnosu na kraj prethodne godine, dok je na godišnjem nivou zabilježen pad od 1,7 miliona eura ili 0,7%. Učešće nekvalitetne aktive u ukupnoj aktivi banaka na kraju trećeg kvartala 2018. godine iznosilo je 5,84%, i manje je za 0,28 p.p. u odnosu na kraj prethodne godine, dok je na godišnjem nivou manje za 0,49 p.p. (grafik br. 2.5). Na kraju trećeg kvartala 2018. godine banke su ostvarile pozitivan finansijski rezultat u ukupnom iznosu od 29,8 miliona eura, što predstavlja smanjenje od 0,7% u odnosu na isti period prethodne godine. Dvanaest banaka je treći kvartal 2018. godine završilo sa dobitkom, a tri sa gubitkom. 33

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG III kvartal 2018 Grafik 2.6 Struktura kredita banaka po sektorima, u % Grafik 2.7 Rast kredita po sektorima, mjesečno, u % 2.1.3. Kreditna aktivnost banaka Tokom tri kvartala 2018. godine ukupni krediti banaka su imali pozitivan trend, i rasli su prosječno mjesečno po stopi od 1,2%. Na kraju posmatranog perioda, krediti banaka su iznosili 2.989,6 miliona eura, što je za 289,1 milion eura ili 10,7% više nego na kraju prethodne godine, odnosno za 289,9 miliona eura ili 10,7% više nego na kraju septembra prethodne godine. Intenzivniju kreditnu aktivnost u odnosu na kraj prethodne godine ostvarile su sve banke, a na godišnjem nivou rast kredita zabilježilo je jedanaest banaka, dok su četiri banke zabilježile pad. Najveći dio ukupno odobrenih kredita banaka na kraju trećeg kvartala odobren je rezidentima (83%), pri čemu se 40,6% odnosilo na stanovništvo, 33,9% na nefinansijski sektor, 7,8% na Opštu Vladu, 0,4% na finansijski sektor, dok se 0,3% odnosilo na nevladine i druge neprofitne institucije. Na kraju posmatranog perioda, krediti odobreni nerezidentima činili su 17% ukupno odobrenih kredita (grafik br. 2.6). Posmatrano po sektorima, u odnosu na kraj prethodne godine svi sektori zabilježili su rast kredita. Najveći rast od 98,1 milion eura ili 8,8% zabilježili su krediti odobreni stanovništvu. Krediti odobreni sektoru Opšte Vlade bilježe rast od 42 miliona eura ili 21,7%, a nefinansijskom sektoru od 41 milion eura ili 4,2%. Na godišnjem nivou, povećano kreditiranje je zabilježeno kod svih sektora, izuzev sektora nevladinih i drugih neprofitnih organizacija. Ukoliko se posmatraju mjesečne stope rasta kredita po sektorima, može se uočiti da najmanje oscilacije u kretanju ukupno odobrenih kredita imaju sektor stanovništva i nefinansijski sektor, dok su značajne oscilacije prisutne kod finansijskog sektora (grafik br. 2.7). Rezidentna pravna lica i preduzetnici su na kraju trećeg kvartala 2018. godine imali dug po osnovu kredita u ukupnom iznosu od 1.271,2 miliona eura, što je za 7,5% više nego na kraju prethodne godine, odnosno za 13,6% više nego na kraju istog perioda prethodne godine. Posmatrano po djelatnostima, dominantno učešće od 27,9% su ostvarili krediti za djelatnost trgovine na veliko i malo i popravku motornih vozila i motocikala, zatim slijede krediti odobreni za državnu upravu i odbranu i obavezno socijalno osiguranje sa 17,4% učešća, krediti za djelatnost građevinarstvo sa 14,4%, usluge pružanja 34

smještaja i ishrane sa 11,9%, dok se na sve ostale djelatnosti odnosilo 28,4% (grafik br. 2.8). Posmatrano po namjeni, najviše kredita banaka se odnosilo na gotovinske kredite (22,2%), kredite za likvidnost (17%), stambene kredite (11,8%), kredite za refinansiranje obaveza prema drugim bankama (5,6%), kredite za nabavku osnovnih sredstava (5,4%), kredite za izgradnju i adaptaciju građevinskih objekata (3,6%) i prekoračenja po tekućem računu (3,3%). Značajno manje sredstava banaka iskorišćeno je putem potrošačkih kredita, kreditnih kartica, za pripremu turističke sezone, kupovinu automobila i kupovinu hartija od vrijednosti i ostale namjene (grafik br. 2.9). Grafik 2.8 Krediti rezidentnih pravnih lica po djelatnostima, u 000 eura Monetarna kretanja Krediti banaka se najvećim dijelom odobravaju u eurima i na rok duži od jedne godine. Na kraju trećeg kvartala tekuće godine, od ukupno odobrenih kredita, 94,4% odnosilo se na kredite odobrene u eurima. Posmatrano po ročnosti, ukupno 73,9% kredita banaka se odnosilo na dugoročne kredite. Krediti sa rokom otplate preko tri godine su iznosili 1.848,5 miliona eura i sa 83,6% učešća su dominirali u dugoročnim kreditima, odnosno činili su 61,8% ukupnih kredita. Na kraju septembra 2018. godine nekvalitetni krediti banaka su iznosili 200,6 miliona eura. U odnosu na kraj 2017. godine nekvalitetni krediti su ostvarili rast od 3,6 miliona eura ili 1,8%, dok su u odnosu na isti period prethodne godine veći za 708.000 eura ili 0,4%. Nekvalitetni krediti banaka su na kraju posmatranog perioda činili 6,71% ukupnih kredita, i njihovo učešće u ukupnim kreditima je smanjeno i to za 0,59 p.p. u odnosu na kraj 2017. godine i za 0,69 p.p na godišnjem nivou. Posmatrano po bankama, jedna banka nije imala nekvalitetnih kredita, kod ostalih banaka učešće nekvalitetnih u ukupnim kreditima kretalo se u intervalu od 0,9% do 9,2%, do su dvije banke imale značajno viši nivo. Grafik 2.9 Struktura kredita banaka po namjeni, u % Ukupna ispravka vrijednosti kredita je iznosila 149,1 milion eura i činila je 74,3% nekvalitetnih kredita na kraju septembra tekuće godine. Pokrivenost nekvalitetnih kredita ispravkama vrijednosti kredita je uslijed rasta ispravke vrijednosti značajno povećana u odnosu na kraj 2017. godine (kada je iznosila 60,3%), dok je u odnosu na isti period prethodne godine (kada je iznosila 59,5%) povećana zbog pada nekvalitetnih kredita (grafik br. 2.10). 35

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG III kvartal 2018 Grafik 2.10 Nekvalitetni krediti i ispravka vrijednosti kredita, u 000 eura (lijeva skala), učešće nekvalitetnih kredita u ukupnim kreditima, u % (desna skala) Na kraju posmatranog perioda, krediti koji kasne sa otplatom iznosili su 233,1 milion eura i činili su 7,80% ukupnih kredita banaka. Krediti koji kasne sa otplatom zabilježili su rast od 44,7 miliona eura ili 23,7% u odnosu na kraj 2017. godine, dok su na godišnjem nivou viši za četiri miliona eura ili 1,7%. Novoodobreni krediti Kada se posmatraju novoodobreni krediti, evidentno je da je kreditna aktivnost banaka u posmatranom periodu intenzivirana. Banke su tokom tri kvartala 2018. godine odobrile ukupno 858,2 miliona eura novih kredita. U odnosu na isti period prethodne godine odobreno je za 78,5 miliona eura ili 10,1% više kredita. Grafik 2.11 Novoodobreni krediti, struktura po ročnosti, u 000 eura Ročna struktura novoodobrenih kredita pokazuje da je dominantan dio ovih kredita u iznosu od 664,9 miliona eura ili 77,5% odobren na rok duži od jedne godine. U ročnoj strukturi novoodobrenih kredita evidentno je smanjenje učešća dugoročnih kredita u odnosu na isti period prethodne godine, kada je iznosilo 78,2% (grafik br. 2.11). Namjenska struktura novoodobrenih kredita pokazuje da tokom devet mjeseci tekuće godine dominantan dio od 293 miliona eura ili 34,1% čine krediti za likvidnost, nakon čega slijede gotovinski krediti sa 257,2 miliona eura ili 30%. 2.1.4. Depoziti Sredstva deponovana u bankama su tokom trećeg kvartala tekuće godine imala rastući trend, zabilježivši prosječan mjesečni rast po stopi od 0,7%. Na kraju posmatranog perioda depoziti kod banaka su iznosili 3.459,3 miliona eura, što je za 192,1 milion eura ili 5,9% više u odnosu na kraj 2017. godine, odnosno za 321,9 miliona eura ili 10,3% više nego godinu dana ranije. 36

Glavni izvor finansiranja banaka su depoziti domaćeg sektora koji su na kraju posmatranog perioda iznosili 2.739,1 milion eura ili 79,2% ukupnih depozita. Sektor stanovništva i nefinansijski sektor su sa 2.452,5 miliona eura ili 70,9% imali dominantno učešće u depozitima domaćeg sektora. Depoziti ova dva sektora u odnosu na kraj prethodne godine bilježe rast od 100,7 miliona eura ili 4,3%, dok na godišnjem nivou bilježe rast od 174 miliona eura ili 7,6%. Opšta Vlada je treći po značaju deponent u crnogorskom bankarskom sistemu sa 200,2 miliona eura ili 7,3% ukupnih depozita. U odnosu na kraj prethodne godine depoziti ovog sektora su veći za 15,9 miliona eura ili 8,6%, dok na godišnjem nivou bilježe rast od 7,7 miliona eura ili 4%. Depoziti finansijskog sektora činili su svega 1% ukupnih depozita i bilježe rast od 9,1 milion eura ili 34,4% u odnosu na kraj prethodne godine, dok su na godišnjem nivou veći za četiri miliona eura ili 12,6% (grafik br. 2.12). Od ukupnih depozita, na depozite po viđenju se na kraju posmatranog perioda odnosilo 2.282,4 miliona eura ili 66%, dok se 1.157,3 miliona eura ili 33,5% odnosilo na oročene depozite. Neznatan dio depozita (0,5%) odnosio se na sredstva na escrow računu. Grafik 2.12 Depoziti banaka po sektorima, u 000 eura Grafik 2.13 Ročna struktura depozita, u % Monetarna kretanja Učešće dugoročnih u ukupnim depozitima iznosilo je 16,1% i smanjeno je za 2,1 p.p. na godišnjem nivou. Ipak, izrazitiji je rast učešća depozita po viđenju u ročnoj strukturi depozita (za 5,8 p.p). Istovremeno, kratkoročni depoziti su u odnosu na isti period prethodne godine zabilježili smanjenje učešća u ukupnim depozitima za 3,6 p.p. (grafik br. 2.13). Učešće depozita i pozajmica u kreditima po ročnosti pokazuje da je 34,8% kredita odobrenih na rok preko jedne godine pokriveno izvorima finansiranja (u vidu depozita i pozajmica) sa istom ročnošću. S druge strane, ukupni depoziti po viđenju u bankama su 6,7 puta viši od ukupnih potraživanja banaka po osnovu depozita po viđenju položenih u drugim bankama, dok su kratkoročni depoziti i pozajmice banaka bili 1,6 puta viši od kredita banaka odobrenih sa rokom do jedne godine (grafik br. 2.14). 37

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG III kvartal 2018 Grafik 2.14 Učešće depozita i pozajmica u ukupnim kreditima banaka po ročnosti, 30.09.2018, u % 2.1.5. Stanovništvo i nefinansijski sektor 2.1.5.1. Sektor stanovništva Sektor stanovništva je najveći korisnik kredita banaka ali i najveći deponent u bankarskom sistemu Crne Gore. Ukupan dug sektora stanovništva po osnovu kredita uzetih od banaka iznosio je 1.215 miliona eura na kraju septembra 2018. godine. Zaduženost ovog sektora po osnovu kredita je povećana za 98,1 milion eura ili 8,8% u odnosu na kraj 2017. godine, odnosno za 117,1 milion eura ili 10,7% na godišnjem nivou. Prosječno mjesečno, krediti ovog sektora su rasli po stopi od 0,9% tokom devet mjeseci tekuće godine. Sektor stanovništva se uglavnom zadužuje kod banaka na rok duži od jedne godine. Na kraju septembra tekuće godine, 97% od ukupno odobrenih kredita ovom sektoru se odnosilo na dugoročne kredite. Zaduženost po glavi stanovnika 16 je na kraju trećeg kvartala 2018. godine iznosila 1.952 eura, što je više za 8,8% nego na kraju prethodne godine, odnosno za 10,7% u odnosu na septembar 2017. godine. Na kraju septembra 2018. godine depoziti sektora stanovništva su iznosili 1.308,7 miliona eura, što je za 76,9 miliona eura ili 6,2% više nego na kraju prethodne godine, odnosno za 111,3 miliona eura ili 9,3% više nego u istom periodu prethodne godine. Na kraju septembra 2018. godine depoziti po viđenju su činili 54,3% ukupnih depozita stanovništva, kratkoročni depoziti 25,7%, dok se 20% odnosilo na sredstva deponovana na rok duži od jedne godine. Depoziti po viđenju zabilježili su rast od 96,8 miliona eura ili 15,8% na godišnjem nivou, dugoročni 16 Procjena na 1. januar 2018. godine iznosi 622.359, izvor: Monstat. 38

Grafik 2.15 Grafik 2.16 Depoziti stanovnistva, ročna struktura, u % Krediti, depoziti i neto štednja stanovništva, u 000 eura Monetarna kretanja depoziti stanovništva bili su za 3,3 miliona eura ili 1,3% viši, dok su kratkoročni depoziti ovog sektora zabilježili rast od 11,1 milion eura ili 3,4% (grafik br. 2.15). Sektor stanovništva je glavni neto štediša u bankarskom sektoru. Usljed zabilježenog trenda rasta kredita sektora stanovništva, neto štednja ovog sektora je tokom posmatranog perioda bila u padu. Na kraju trećeg kvartala 2018. godine neto štednja stanovništva iznosila je 93,7 miliona eura i bila je za 21,3 miliona eura ili 18,5% niža nego na kraju prethodne godine, dok je na godišnjem nivou zabilježila pad od 5,8 miliona eura ili 5,9% (grafik br. 2.16). Kao rezultat navednih kretanja štednje i kredita ovog sektora, koeficijent krediti/depoziti bilježi blagi rast. Na kraju posmatranog perioda iznosio je 0,93, i veći je u odnosu na kraj prethodne godine (0,91), kao i u odnosu na kraj trećeg kvartala prethodne godine (0,92). Grafik 2.17 Krediti nefinansijskom sektoru, u 000 eura (lijeva skala), mjesečna promjena kredita nefinansijskog sektora, u % (desna skala) 2.1.5.2. Nefinansijski sektor Nefinansijski sektor je drugi po značaju korisnik kredita banaka i deponent u bankarskom sistemu. Nefinansijski sektor je na kraju trećeg kvartala 2018. godine ostvario dug po osnovu kredita u ukupnom iznosu od 1.014,8 miliona eura, što čini 33,9% ukupno odobrenih kredita banaka. Krediti ovog sektora su na kraju posmatranog perioda bili za 40,5 miliona eura ili 4,2% viši nego na kraju prethodne godine, dok na godišnjem nivou 39

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG III kvartal 2018 bilježe rast od 89,7 miliona eura ili 9,7% (grafik br. 2.17). Prosječno mjesečno, krediti odobreni nefinansijskom sektoru rasli su po stopi od 0,5%, što predstavlja poboljšanje u odnosu na isti period prethodne godine kada su opadali po stopi od 0,1%. Grafik 2.18 Neto zaduženost nefinansijskog sektora, u 000 EUR Na kraju septembra 2018. godine, ukupni depoziti ovog sektora iznosili su 1.143,8 miliona eura i činili su 33,1% ukupnih depozita. Depoziti nefinansijskog sektora zabilježili su rast od 23,8 miliona eura ili 2,1% u odnosu na kraj 2017. godine, dok na godišnjem nivou bilježe rast od 62,8 miliona eura ili 5,8%. Tokom devet mjeseci tekuće godine nefinansijski sektor je bio neto štediša u domaćem bankarskom sistemu. U septembru 2018. godine, neto štednja nefinansijskog sektora iznosila je 129 miliona eura, i niža je za 16,7 miliona eura ili 11,5% u odnosu na kraj prethodne godine, dok u odnosu na septembar prethodne godine bilježi pad od 26,9 miliona eura ili 17,2%. (grafik br. 2.18). Koeficijent krediti/depoziti za nefinansijski sektor je na kraju trećeg kvartala 2018. godine iznosio 0,89 i pogoršan je u odnosu na kraj 2017. godine kada je iznosio 0,87, kao i u odnosu na septembar 2017. godine kada je iznosio 0,86. 2.1.6. Strana aktiva i pasiva banaka Tokom posmatranog perioda, strana aktiva banaka je imala rastrući trend. Na kraju septembra 2018. godine je iznosila 796,8 miliona eura, i zabilježila je rast od 181,3 miliona eura ili 29,4% u odnosu na kraj 2017. godine, dok je u odnosu na isti period prethodne godine zabilježila rast od 49,7 miliona eura ili 6,7%. Posmatrano u odnosu na kraj prethodne godine, rast su zabilježile sve stavke strane aktive: gotovina za 68,8 miliona eura ili 40,2%, krediti banaka odobreni nerezidenatima za 54,4 miliona eura ili 78,8%, depoziti za 48,1 milion eura ili 14,2%, ostala potraživanja za 7,8 miliona eura ili 102,8% i HOV osim akcija za 2,2 miliona eura ili 7,1%. Na godišnjem nivou, rast strane aktive je najvećim dijelom rezultat rasta kredita banaka odobrenih nerezidenatima za 51,7 miliona eura ili 72%, gotovine za 20,4 miliona eura ili 9,3%, dok je kategorija ostalo zabilježila rast od 9,5 miliona eura. Pad u posmatranom periodu bilježe depoziti u iznosu od 30,7 miliona eura ili 7,4%, kao i HOV osim akcija u iznosu od 1,3 miliona eura ili 3,8% (grafik br. 2.19). Najznačajnija kategorija u strukturi strane aktive su depoziti banaka u inostranim bankama, koji su na kraju septembra 2018. godine iznosili 385,5 miliona eura i činili su 48,4% strane aktive. 40

Trend rasta u posmatranom periodu imala je i strana pasiva banaka. Iznosila je 951,7 miliona eura na kraju trećeg kvartala 2018. godine, i zabilježila je rast od 90,5 miliona eura ili 10,5% u odnosu na kraj prethodne godine i 128 miliona eura ili 15,5% na godišnjem nivou. U strukturi strane pasive na kraju septembra 2018. godine, dominantno učešće od 75,7% ostvarili su depoziti nerezidenata, dok se na pozajmice banaka odnosilo 23,6%, a ostatak (0,7%) na ostale stavke strane pasive (grafik br. 2.20). Grafik 2.19 Struktura strane aktive banaka, u 000 eura Monetarna kretanja Sve kategorije strane pasive bilježe rast u odnosu na kraj prethodne godine, pri čemu su najveći rast zabilježili depoziti nerezidenata u iznosu od 67,3 miliona eura ili 10,3%. Istovremeno, povećanje su zabilježile pozajmice nerezidenata za 18,6 miliona eura ili 9,1%, kao i kategorija ostale obaveze prema nerezidentima za 4,6 miliona eura. Na godišnjem nivou, zabilježeni rast strane pasive je rezultat rasta depozita nerezidenata u ukupnom iznosu od 131,7 miliona eura ili 22,4%, i manjim dijelom uslijed rasta kategorije ostale obaveze od 2,4 miliona eura ili 49,7%. Ino pozajmice banaka bilježe pad na godišnjem nivou u ukupnom iznosu od 6,1 milion eura ili 2,7%. Najznačajniji ino izvor finansiranja banaka tokom devet mjeseci tekuće godine su depoziti nerezidenata, koji su tokom posmatranog perioda imali rastući trend. U strukturi ino depozita dominiraju depoziti fizičkih lica nerezidenata sa 72,9%, koji bilježe rast od 20,6% u odnosu na septembar 2017. godine. Drugi po značaju ino deponent su ino nefinansijske institucije sa 26% učešća, koje takođe bilježe rast od 30,8%, dok je 0,6% deponovano od strane inostranih finansijskih institucija. Na sve ostale ino izvore se odnosilo 0,5% (grafik br. 2.21). Grafik 2.20 Struktura strane pasive banaka, u 000 eura Tokom tri kvartala 2018. godine strana aktiva je bila konstantno niža od strane pasive, pa je na kraju posmatranog perioda neto strana aktiva iznosila -154,9 miliona eura. Razlika između strane aktive i pasive je bila na nižem nivou u odnosu na kraj prethodne godine (-245,7), dok je povećana u odnosu na septembar 2017. godine kada je iznosila -76,6 miliona eura (grafik br. 2.22). 41

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG III kvartal 2018 Grafik 2.21 Struktura depozita nerezidenata po sektorima, u 000 eura Grafik 2.22 Neto strana aktiva banaka, u 000 eura Grafik 2.23 Učešće strane aktive, strane pasive i neto strane aktive banaka u bilansnoj sumi banaka, % Odnos strane pasive i ukupne bilansne sume banaka pokazuje da nerezidenti finansiraju 21,6% ukupne aktive banaka, dok se 18,1% bilansne sume banaka odnosilo na potraživanja banaka od nerezidenata. Jaz između strane aktive i strane pasive banaka iznosio je -3,5% na kraju septembra 2018. godine (grafik br. 2.23). 2.1.7. Kapital banaka Ukupan kapital banaka je na kraju septembra 2018. godine iznosio 517,7 miliona eura, što je za 3,7 miliona eura ili 0,7% više u odnosu na kraj prethodne godine, odnosno za 5,4 miliona eura ili 1% niže nego u istom periodu prethodne godine (grafik br. 2.24). 42

Tokom prvih devet mjeseci 2018. godine dokapitalizovane su dvije banke u junu i julu, u ukupnom iznosu od 13 miliona eura. Na kraju septembra 2018. godine, devet banaka je zabilježilo povećanje ukupnog kapitala u odnosu na kraj 2017. godine, dok su ostale zabilježile pad. Prosječno povećanje kapitala na mjesečnom nivou iznosilo je 0,1% u posmatranom periodu. U vlasničkoj strukturi kapitala banaka na kraju trećeg kvartala 2018. godine dominirao je kapital koji potiče iz inostranih izvora sa 82,7%, zatim slijedi domaći privatni kapital sa 14,9%, dok je država imala učešće od svega 2,4% u ukupnom kapitalu banaka. Grafik 2.24 Ukupan kapital banaka i finansijski rezultat, u 000 eura Monetarna kretanja Ukupan finansijski rezultat na kraju trećeg kvartala 2018. godine je iznosio 29,8 miliona eura i bilježi pad od 0,7% u odnosu na isti period prethodne godine (grafik br. 2.25). Dvanaest banaka je završilo treći kvartal tekuće godine sa dobitkom, a tri sa gubitkom. Posmatrano po bankama, ostvareni dobitak se kretao u intervalu od 0,7 do 9,8 miliona eura, a gubitak u intervalu od -0,6 do -14,3 miliona eura. Koeficijent solventnosti bankarskog sistema je tokom prva tri kvartala 2018. godine bio iznad zakonom propisanog minimuma od 10%. Grafik 2.25 Finansijski rezultat na agregatnom nivou, 000 eura Grafik 2.26 Ukupan kapital banaka (lijeva skala) u 000 eura i koeficijent solventnosti (desna skala), u % 43

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG III kvartal 2018 Na kraju perioda, koeficijent solventnosti je iznosio 16,47% i zabilježio je rast u odnosu na kraj prethodne godine, kada je iznosio 16,37%, dok je u odnosu na isti period prethodne godine niži, kada je iznosio 16,78% (grafik br. 2.26). Grafik 2.27 Izdvojena obavezna rezerva (desna skala) i ukupni depoziti (lijeva skala), u 000 eura 2.1.8. Obavezna rezerva banaka Na kraju posmatranog perioda, izdvojena obavezna rezerva je iznosila 259,3 miliona eura i povećana je za 25,8 miliona eura ili 11% u odnosu na kraj 2017. godine. U odnosu na isti period prethodne godine izdvojeno je 33,9 miliona eura ili 15% više sredstava po osnovu obavezne rezerve (grafik br. 2.27). Efektivna stopa obavezne rezerve, mjerena odnosom izdvojene obavezne rezerve i ukupnih depozita (grafik br. 2.28), iznosila je 7,50% na kraju trećeg kvartala 2018. godine i povećana je u odnosu na kraj 2017. godine kada je iznosila 7,15%, kao i u odnosu na isti period prethodne godine kada je iznosila 7,19%. Grafik 2.28 Odnos obavezne rezerve i ukupnih depozita i pozajmica banaka, u % Odnos obavezne rezerve i depozita uvećanih za pozajmice, na kraju trećeg kvartala 2018. godine iznosio je 6,91% i povećan je u odnosu na kraj prethodne godine kada je iznosio 6,59%, kao i u odnosu na isti period prethodne godine kada je iznosio 6,55% (grafik br. 2.28). Od ukupnog iznosa izdvojene obavezne rezerve na kraju septembra 2018. godine, 56,3% je izdvojeno na računima obavezne rezerve u zemlji, dok je 43,7% izdvojeno na računu CBCG u inostranstvu. S obzirom na visoku likvidnost bankarskog sektora, nijedna banka nije koristila obaveznu rezervu za likvidnost, a sve banke su izdvajale obaveznu rezervu u propisanom iznosu. 44

2.2. Kamatne stope banaka 2.2.1. Aktivne kamatne stope Na ukupno odobrene kredite Prosječno ponderisane nominalne i efektivne kamatne stope na ukupno odobrene kredite banaka su nastavile opadajući trend iz 2017. godine, i na kraju trećeg kvartala tekuće godine dostižu svoje istorijski minimalne vrijednosti. Grafik 2.29 Aktivne kamatne stope na ukupne kredite na nivou sistema, godišnji nivo, % Monetarna kretanja Prosječna ponderisana nominalna kamatna stopa (PPNKS) na ukupne kredite banaka iznosila je 5,80% u septembru 2018. godine i ostvarila je pad od 0,36 p.p. u odnosu na kraj prethodne godine i pad od 0,51 p.p. na godišnjem nivou. Prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa (PPEKS) na ukupno odobrene kredite banaka je, takođe, tokom devet mjeseci 2018. godine konstantno opadala. Ova stopa je u septembru iznosila 6,40% i bila je za 0,41 p.p. niža u odnosu na decembar 2017. godine, dok je na godišnjem nivou niža za 0,58 p.p. (grafik br. 2.29). Posmatrano po ročnosti, trend smanjenja prisutan je i kod kamatnih stopa na kratkoročne i dugoročne kredite. PPEKS na kratkoročne kredite je u septembru 2018. godine dostigla nivo od 4,98% i bila je za 0,55 p.p. ispod nivoa zabilježenog na kraju 2017. godine, odnosno za 0,35 p.p. ispod nivoa zabilježenog u septembru prethodne godine. PPEKS na dugoročne kredite je u septembru tekuće godine iznosila 6,52%, što je u odnosu na decembar i septembar prethodne godine niže za 0,38 p.p. i 0,59 p.p. respektivno (grafik br. 2.30). Na novoodobrene kredite Grafik 2.30 PPEKS na kredite po ročnosti, godišnji nivo, % Prosječno ponderisane nominalne i efektivne kamatne stope na novoodobrene kredite tokom posmatranog perioda bilježile su oscilacije u kretanju. Tako je prosječna ponderisana nominalna kamatna stopa na novoodobrene kredite banaka u septembru 2018. godine iznosila je 5,90% i zabilježila je rast od 0,63 p.p. u odnosu na kraj 2017. godine, dok je na godišnjem nivou zabilježila pad od 0,34 p.p. Istovremeno, prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa na novoodobrene kredite banaka iznosila je 6,55% i zabilježila je rast od 0,32 p.p. u odnosu na decembar 2017. godine, dok je u odnosu septembar prethodne godine zabilježila pad 0,46 p.p. (grafik br. 2.31). 45

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG III kvartal 2018 Grafik 2.31 Grafik 2.32 Kamatne stope na novoodobrene kredite na nivou sistema, godišnji nivo, % Kamatne stope na novoodobrene kredite po ročnosti, godišnji nivo, % U septembru tekuće godine PPEKS na kratkoročne kredite iznosila je 5,67% i bilježi pad u odnosu na decembar i septembar prethodne godine za 1,74 p.p. i 0,44 p.p. respektivno. Istovremeno, kamatna stopa na dugoročne kredite je iznosila 6,79%, i bilježi rast od 0,95 p.p. u odnosu na decembar, dok je u odnosu na septembar 2017. godine niža za 0,58 p.p. (grafik br. 2.32). Posmatrano po namjeni za koju su odobreni krediti banaka tokom devet mjeseci 2018. godine, najviša PPEKS zabilježena je na kredite odobrene za ino plaćanja (12,53% u martu), zatim na kredite odobrene za realizaciju investicionih projekata (9,70% u junu), pripremu turističke sezone (9,64% u avgustu), gotovinske kredite (8,99% u julu i 8,80% u maju). Najniže stope zabilježene su na novoodobrene kredite za kupovinu robe široke potrošnje (0,03% u junu; 0,04% u septembru; 0,05% u aprilu). 2.2.2. Pasivne kamatne stope Prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa na depozite nastavila je trend smanjenja i u trećem kvartalu 2018. godine. U septembru tekuće godine, ova stopa je iznosila 0,58% i bila je niža u odnosu na decembar i septembar prethodne godine za 0,12 p.p. i 0,17 p.p. respektivno. Posmatrano po ročnosti, u odnosu na decembar prethodne godine rast bilježe kamatne stope na depozite po viđenju (0,01 p.p.), depozite ročnosti do tri mjeseca (0,17 p.p.), kao i depozite ročnosti od tri mjeseca do jedne godine (0,01 p.p.). Kamatne stope za sve ostale ročnosti depozita su treći kvartal završile na nižim nivoima u odnosu na kraj prethodne godine, pri čemu je najveći pad od 0,42 p.p. zabilježila stopa na depozite ročnosti preko pet godina. Na godišnjem nivou, rast su zabilježile stope na depozite po viđenju (0,01 p.p.), zatim depozite ročnosti do tri mjeseca (0,07 p.p.), dok su ostale stope zabilježile pad, pri čemu je najveći pad od 0,82 p.p. zabilježila kamatna stopa na depozite ročnosti od tri do pet godina (grafik br. 2.33). Uslijed zabilježenog značajnijeg pada aktivnih kamatnih stopa, tokom devet mjeseci tekuće godine razlika između aktivnih i pasivnih kamatnih stopa (kamatni spred) je imala opadajući trend. U sep- 46

Grafik 2.33 Grafik 2.34 PPEKS na depozite po ročnosti, godišnji nivo, % PPEKS na kredite, depozite i kamatni spred, % Monetarna kretanja tembru 2018. godine, razlika između aktivnih i pasivnih kamatnih stopa na ukupne kredite i depozite banaka je iznosila 5,82 p.p., i smanjena je u odnosu na kraj 2017. godine kada je iznosila 6,12, kao i u odnosu na septembar prethodne godine kada je iznosila 6,23 p.p (grafik br. 2.34). 2.3. Mikrokreditne finansijske institucije Bilansna suma mikrokreditnih finansijskih institucija (MFI) je na kraju trećeg kvartala 2018. godine iznosila 66,5 miliona eura i povećana je za 5,5 miliona eura ili 8,9% u odnosu na kraj 2017. godine, dok je na godišnjem nivou povećana za 9,6 miliona eura ili 16,9%. Grafik 2.35 Krediti MFI po sektorima, u 000 eura Ukupni krediti MFI su na kraju septembra 2018. godine iznosili 62,2 miliona eura, što je za dva miliona eura ili 3,4% više nego na kraju 2017. godine, odnosno za 4,8 miliona eura ili 8,4% više na godišnjem nivou. Sektorska alokacija pokazuje da se dominantan dio (97%) kredita MFI odnosio na sektor stanovništva, dok se 2,9% odnosilo na nefinansijski sektor, a preostalih 0,1% na finansijski sektor 17 (grafik br. 2.35). 17 Depoziti MFI u domaćim bankama. 47

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG III kvartal 2018 Tokom tri kvartala 2018. godine, MFI su odobrile ukupno 41,5 miliona eura novih kredita. Kreditna aktivnost je u posmatranom periodu intenzivirana u odnosu na isti period prethodne godine, zabilježivši rast novoodobrenih kredita od 2,7 miliona eura ili 6,8%. U strukturi ukupne pasive MFI dominantno učešće od 55,7% bilježe pozajmice, dok se na ukupan kapital MFI odnosi 40,7%, a na ostale obaveze 3,6% bilansne sume. Kapital MFI je na kraju trećeg kvartala 2018. godine iznosio 27,1 milion eura, što je za 2,7 miliona eura ili 10,9% više nego na kraju 2017. godine, odnosno za 3,2 miliona eura ili 13,4% više nego u septembru 2017. godine. Od ukupnog iznosa kapitala, 72,7% se odnosilo na kapital iz donacija, 14,3% na neraspoređenu dobit, a 13% na dobit iz tekuće godine. Na kraju trećeg kvartala 2018. godine pozajmice MFI su iznosile 37,1 miliona eura, što predstavlja rast od 2,8 miliona eura ili 8,3% u odnosu na decembar, kao i rast od 6,2 miliona ili 20,2% u odnosu na isti period prethodne godine. Mikrokreditne finansijske institucije su najveći dio pozajmica (87%) uzele od inostranih finansijskih institucija, 12,2% se odnosilo na pozajmice uzete od domaćih banaka, dok se 0,8% odnosilo na pozajmice iz ostalih izvora finansiranja. Na agregatnom nivou, MFI su tokom devet mjeseci 2018. godine ostvarile neto dobit u iznosu od 3,5 miliona eura, što je za 30,3% više u odnosu na isti period prethodne godine. 2.3.1. Kamatne stope MFI Grafik 2.36 PPNKS i PPEKS na ukupne kredite MFI, godišnji nivo, % Na ukupno odobrene kredite U septembru 2018. godine prosječna ponderisana nominalna kamatna stopa (PPNKS) na ukupne kredite MFI je iznosila 20,54% i veća je za 0,12 p.p. u odnosu na decembar 2017. godine, dok je u odnosu na septembar 2017. godine veća za 0,08 p.p. S druge strane, prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa (PPEKS) iznosila je 24,32% i zabilježila je rast od 0,08 p.p. u odnosu na decembar 2017. godine, odnosno rast od 0,04 p.p. na godišnjem nivou (grafik br. 2.36). PPEKS na ukupne kratkoročne kredite je iznosila 26,41% na kraju trećeg kvartala 2018. godine, dok je na dugoročne kredite iznosila 24,20%. PPEKS na kratkoročne kredite je zabilježila rast od 0,70 p.p. u odnosu na decembar 2017. godine, dok je u odnosu na septembar prethodne godine bila veća za 0,58 p.p. S druge strane, kod stope na dugoročne kredite zabilježen je rast u odnosu na decembar i septembar 2017. godine, i to za 0,05 p.p. i 0,02 p.p. respektivno. 48

Na novoodobrene kredite Kretanje PPNKS tokom tri kvartala 2018. godine karakteriše rastući trend. Tako je PPNKS na novoodobrene kredite MFI u septembru 2018. godine iznosila 21,24%, što je bilo za 1,06 p.p. više nego na kraju 2017. godine, odnosno za 0,60 p.p. više na godišnjem nivou. Istovremeno, PPEKS je na kraju septembra 2018. godine iznosila 25,46%, i zabilježila je rast od 1,11 p.p. u odnosu na decembar 2017. godine, i rast od 0,70 p.p. u odnosu na septembar prethodne godine (grafik br. 2.37). Grafik 2.37 Kamatne stope na novoodobrene kredite na nivou sistema, godišnji nivo, % Monetarna kretanja Posmatrano po ročnosti, PPEKS na novoodobrene kratkoročne kredite iznosila je 26,67%, i u odnosu na decembar prethodne godine bilježi rast od 2,03 p.p., dok na godišnjem nivou bilježi rast od 2,56 p.p. S druge strane, PPEKS na kredite odobrene sa ročnošću preko jedne godine iznosila je 25,28% i bilježi rast u odnosu na decembar i septembar prethodne godine, i to za 0,97 p.p. i 0,40 p.p. respektivno. Posmatrano po namjeni za koju su odobravani krediti, tokom devet mjeseci 2018. godine najveća PPEKS stopa zabilježena je na kredite odobrene za kupovinu zemljišta (32,62% u junu) i za kupovinu stanova i adaptacije (32,55% u aprilu). Boks 2.1 Poređenje kamatnih stopa po kojima su kredite odobravale banke i MFI Grafik 1 Kamatne stope po kojima su banke i MFI odobravale kredite se značajno razlikuju. Naime, PPNKS na ukupne kredite kod banaka je iznosila 5,80%, a efektivna 6,40%, dok su iste stope kod MFI iznosile 20,54%, odnosno 24,32%. Kamatne stope banaka i MFI na ukupne kredite, % Banke su odobravale kratkoročne kredite po PPEKS od 4,98%, a MFI po 26,41%, dok je PPEKS na dugoročne kredite kod banaka iznosila 6,52%, a kod MFI 24,20% (grafik br. 1). 49

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG III kvartal 2018 Velika odstupanja između banaka i MFI postoje i kod kamatnih stopa na novoodobrene kredite. Naime, PPNKS na novoodobrene kredite kod banaka je iznosila 5,90%, a efektivna 6,55%, dok su iste stope kod MFI iznosile 21,24%, odnosno 25,46%. Banke su odobravale kratkoročne kredite po PPEKS 5,67%, a MFI po 26,67%. PPEKS na dugoročne kredite je kod banaka iznosila 6,79%, a kod MFI 25,28% (grafik br. 2). Grafik 2 Kamatne stope banaka i MFI na novoodobrene kredite, % 50