REALNI SEKTOR 01

REALNI SEKTOR 01

Realni sektor 1.1. Bruto domaći proizvod Pozitivna ekonomska kretanja zabilježena u prethodnoj godini kao rezultat inteziviranja radova na realizaciji značajnih infrastrukturnih projekata nastavljena su i u prvom kvartalu 2018. godine. Naime, u Crnoj Gori je u prvom kvartalu ostvaren značajan rast u većini sektora u odnosu na isti period 2017. godine. Povećan je obim aktivnosti u građevinarstvu, industriji, trgovini, rast pojedinih segmenata saobraćaja, kao i rast dolazaka i noćenja turista u kolektivnom smještaju. Prema preliminarnim podacima Monstata, u prvom kvartalu 2018. godine BDP je iznosio 832,6 miliona eura, dok je u istom periodu prethodne godine iznosio 777,3 miliona eura. Realna stopa rasta BDP-a u prvom kvartalu tekuće godine iznosila je 4,5%. Tabela 1.1 4 Kvartalni bruto domaći proizvod 4 promjena u % 2017 2018 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 BDP realna stopa 2,9 5,0 4,8 3,9 4,5 U ovom periodu zabilježen je rast potrošačkih cijena, kako u odnosu na decembar prethodne godine, tako i na godišnjem nivou. Istovremeno je zabilježen i rast zaposlenih, ali i značajan pad nezaposlenih lica u odnosu na prvi kvartal 2017. godine. 1.2. Djelatnosti 1.2.1. Industrijska proizvodnja Nakon pada proizvodnje u industriji u 2016. i 2017. godini, u prvom kvartalu 2018. godine ostvaren je rast fizičkog obima industrijske proizvodnje od 39% u odnosu na isti period 2017. godine. Rast proizvodnje je evidentiran u sektorima prerađivačka industrija od 17% i snabdijevanje električnom energijom, gasom i parom od 82,6%, dok je u sektoru vađenja ruda i kamena zabilježen pad proizvodnje (-20,2%). Na godišnjem nivou ostvaren je rast ukupne industrijske proizvodnje od 38,6% zbog rasta proizvodnje u sektorima snabdijevanje električnom energijom, gasom i parom (82,6%) i prerađivačka indu- 4 Preliminarni podaci. Finalni podaci će biti raspoloživi nakon obračuna godišnjeg BDP-a. 13

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG I kvartal 2018 Grafik 1.1 Industrijska proizvodnja, godišnja i mjesečna stopa strija (20,2%). Godišnji pad proizvodnje od 32% zabilježen je u sektoru vađenje ruda i kamena. Posmatrano po mjesecima, pad industrijske proizvodnje zabilježen je u januaru (-4,5%), dok je rast ostvaren u februaru (13,7%) i martu (11,4%). U prerađivačkoj industriji dolazi do oporavka proizvodnje, pri čemu je zabilježen rast u oblastima koji čine 42,1% ukupne industrijske proizvodnje, u prva tri mjeseca 2018. godine, u odnosu na isti period prethodne godine (Tabela br. 1.2). Najveći rast proizvodnje zabilježen je u oblasti proizvodnje prozvoda od ostalih nemetalnih minerala (69,5%), najviše kao rezultat porasta proizvodnje proizvoda koji se koriste u izgradnji prve dionice autoputa Bar-Boljari i ostalih infrastrukturnih projekata. Najmanji rast zabilježen u oblasti proizvodnja hemikalija i hemijskih proizvoda (3,7%). U istom periodu u sedam oblasti je zabilježen pad proizvodnje. Najveći pad zabilježen je u oblasti proizvodnja kože i predmeta od kože (-75%), ali je njeno učešće u ukupnoj industriji samo 0,1%, dok je najmanji pad zabilježen u oblasti proizvodnja odjevnih predmeta (-5,6%). U prvom kvartalu nisu evidentirane aktivnosti u oblasti proizvodnja duvanskih proizvoda, a pokretanje proizvodnje u fabrici Novi duvanski kombinat očekuje se u drugom kvartalu. Tabela 1.2 Oblasti prerađivačke industrije, indeksi promjene Oblast industrije/ Period Jan-Mar 2018/Jan-Mar 2017 PRERAĐIVAČKA INDUSTRIJA ukupno 117,0 Proizvodnja prehrambenih proizvoda 103,9 Proizvodnja pića 83,5 Proizvodnja duvanskih proizvoda - Proizvodnja odjevnih predmeta 94,4 Proizvodnja kože i predmeta od kože 25,0 Proizvodi od drveta, plute i sl. 118,7 Proizvodnja papira i proizvoda od papira 61,9 Štampanje i umnožavanje audio i video zapisa 76,3 Proizvodnja hemikalija i hemijskih proizvoda 103,7 Proizvodnja osnovnih farmaceutskih proizvoda i preparata 81,1 Proizvodnja proizvoda od gume i plastike 104,2 Proizvodnja proizvoda od ostalih nemetalnih minerala 169,5 Proizvodnja osnovnih metala 113,9 Proizvodnja metalnih proizvoda, osim mašina i uređaja 136,7 Proizvodnja mašina i opreme na drugom mjestu nepomenute 108,2 Proizvodnja namještaja 93,0 14

Sektor vađenja ruda i kamena, tokom prva tri mjeseca 2018. godine, u odnosu na isti period prethodne godine, bilježi pad proizvodnje od 20,2%, što je očekivano obzirom da je u uporednom periodu prethodne godine zabilježen značajan rast u ovom sektoru (187,4%), kao rezultat obnove vađenja rude boksita i povećanja eksploatacije uglja. Pad proizvodnje u prvom kvartalu 2018. godine zabilježen je u sve tri oblasti: vađenja uglja (-6,8%), vađenje ruda metala (-28,8%) i u oblasti ostalo rudarstvo (-9,9%). Realni sektor Sektor snabdijevanje električnom energijom, gasom i parom, u prvom kvartalu ove godine, bilježi značajan rast proizvodnje od 82,6% u odnosu na isti period prethodne godine. Glavni razlozi za ostvareni rast su, prije svega, dobri hidrometeorološki uslovi, ali i dobra pogonska spremnost i stabilno funkcionisanje proizvodnih objekata. Posebno se ističu proizvodni rezultati hidroelektrana. Naime, za prva četiri mjeseca, za koji su raspoloživi podaci, HE Perućica je proizvela 670 GWh (73% od godšnjeg plana), dok je HE Piva u istom periodu proizvela 508 GWh, (68% godišnjeg plana i ujedno i najveća proizvodnja do sada zabilježena u ovom periodu) 5. Grafik 1.2 Industrijska proizvodnja po sektorima, Ø 2015 = 100 6 5 Izvor: Elektroprivreda Crne Gore (List Elektroprivreda br. 382). 6 U trenutku pisanja izvještaja nijesu bili dostupni indeksi za mart 2018 u odnosu na baznu 2015. godinu. 15

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG I kvartal 2018 Grafik 1.3 Industrijska proizvodnja trend kretanja (2015=100) Nakon blagog opadajućeg trenda kretanja industrijske proizvodnje u 2011. i 2012. godini, u 2013. godini dolazi do stagnacije odnosno zaustavljanja opadajućeg trenda i značajnijeg rasta u posljednja dva mjeseca. Industrijska proizvodnja je tokom 2014. godine, sa izrazitim opadajućim fluktuacijama posebno sredinom godine, bilježila skroman godišnji rast u januaru, februaru, septembru i oktobru. U 2015. godini dolazi do rasta ukupne industrijske proizvodnje, dok je u 2016. i 2017. godini evidentiran pad proizvodnje. Prvi kvartal 2018. godine karakterise značajan oporavak proizvodnje. 1.2.2. Turizam Sektor koji iz godine u godinu povećava direktan i indirektan (zajedno sa povezanim djelatnostima) doprinos BDP-u i u prvom kvartalu 2018. godine bilježi značajne rezultate. Naime, prema podacima MONSTAT-a, u Crnoj Gori je u posmatranom periodu u kolektivnom smještaju boravilo 84.643 turista, što predstavlja rast od 28,7% u odnosu na isti period prethodne godine. U istom periodu, u kolektivnom smještaju zabilježen je rast broja dolazaka i domaćih (13,6%) i stranih turista (33,7%) u odnosu na prvi kvartal 2017. godine. Grafik 1.4 Grafik 1.5 Dolasci turista u kolektivnom smještaju u periodu januar mart Struktura dolazaka turista u kolektivnom smještaju po opštinama u prvom kvartalu 2018. godine, % učešće 16

U strukturi ukupnih dolazaka u kolektivnom smještaju, najveći broj dolazaka zabilježen je u opštinama Podgorica (32,5%) i Budva (27,6%). U ukupno ostvarenim dolascima u kolektivnom smještaju, osim Podgorice i Budve, značajno učešće imaju i opština Kolašin (10%), Tivat (6%), Herceg Novi (5,8%), kao i ostale opštine čije je učešće u strukturi ukupnih dolazaka prikazano na grafiku br. 1.5. Grafik 1.6 Noćenja turista u kolektivnom smještaju u periodu januar mart Realni sektor U prvom kvartalu 2018. godine u kolektivnom smještaju ostvareno je 191.348 noćenja, što je za 11,9% više u odnosu na isti period prethodne godine. Od ukupnog broja noćenja u kolektivnom smještaju, domaći turisti su ostvarili 58.083 noćenja, što je za 2,2% manje nego u prvom kvartalu 2017. godine, dok su strani turisti ostvarili 133.265 noćenja, što predstavlja rast od 19,4%. U ovom periodu u ukupnoj strukturi noćenja u kolektivnom smještaju najzastupljeniji su bili turisti iz Srbije (12,5%), Albanije (10,6%), Rusije (5,5%) (grafik br. 1.7). U izvještaju 7 Svjetskog savjeta za turizam i putovanja navodi se da bi ukupan doprinos turizma i putovanja crnogorskom BDP-u u 2018. godini mogao porasti za 8,9%, dok prosječna godišnja stopa rasta doprinosa turizma i putovanja BDP-u do 2028. godine iznosi 3,9%. Grafik 1.7 Struktura noćenja turista u kolektivnom smještaju u prvom kvartalu 2018. godine Boks 1.1 Turizam nastavak trenda rasta u Evropi Nakon što su u 2017. godini zabilježene najveće stope rasta međunarodnih dolazaka u regionu Evrope, i u prva tri mjeseca 2018. godine su ostvareni značajni rezultati. Prema izvještaju Evropske komisije za putovanja (European Tourism in 2018: Trend & Proscpects Q1/2018), pozitivne stope dolazaka i noćenja su zabilježene u skoro svim evropskim destinacijama (grafik br. 1). 7 Izvor: World Travel & Tourism Council (WTTC) - Travel & Tourism ECONOMIC IMPACT 2018 MONTENEGRO 17

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG I kvartal 2018 Očekivanja su da će se do kraja 2018. godine zadržati pozitivne stope rasta pokazatelja u turizmu (rast međunarodnih dolazaka oko 4% u Evropi) usljed snažnijeg ekonomskog rasta u mnogim evropskim regijama i porasta međunarodne tražnje za putovanjima, a pozitivne stope se očekuju i u ostalim regionima Svijeta (Tabela 1). Prema pomenutom Izvještaju 24 zemlje Evrope su zabilježile pozitivne stope rasta međunarodnih dolazaka i noćenja. Crna Gora je sa značajnim stopama rasta nastavila svoj snažan i stabilan trend, zahvaljujući porastu broja postojećih i uvođenjem novih letova. Njemačka TUI grupa planira da pokrene više čarter letova za turiste iz Velike Britanije, Francuske, Belgije, Holandije, Rusije, Poljske i skandinavskih zemalja za Crnu Goru počevši od ljeta 2018. godine što će dodatno doprinijeti pozitivnim rezultatima. Grafik 1 Dolasci i noćenja stranih turista u zemljama Evrope, % promjena Izvor: TourMIS, * podaci variraju (Jan Mart) po zemljama Oporavak tržišta Turske se nastavlja sa porastom dolazaka od 34,9% u prva dva mjeseca 2018. godine u odnosu na isti period prethodne godine. Ohrabrujuće je što je, za razliku od prošlogodišnjeg oporavka koji je bio isključivo podstaknut rastom dolazaka turista iz Rusije, ovogodišnji oporavak sveobuhvatniji sa rastom dolazaka iz ostalih destinacija. Dobri rezultate na početku 2018. godine zabilježeni su i u pretežno ljetnjim destinacijama, poput Hrvatske i Kipra, što je pokazatelj efikasne turističke strategije za privlačenje turista u van-sezonskom periodu, pri čemu je značajan doprinos imao kruzing turizam. U prvom kvartalu došlo je do usporavanja rasta dolazaka na Island (6,3%) što je daleko manje od stope rasta koju je Island imao u posljednjih nekoliko godina. To je posledica ograničenja smještajnih kapaciteta, kao i drugih nedostataka turističke infrastrukture u ovoj zemlji. Tabela 1 Međunarodni dolasci turista Region Projekcije rasta za 2018. godinu Svijet 4,8% Evropa 4,4% Azija i Pacifik 4,6% Amerika 4,4% Afrika 8,8% Srednji istok 5,2% Izvor: TourMIS U Crnoj Gori je u prva tri mjeseca 2018. godine, u kolektivnom smještaju boravilo je 22,1% više stranih turista u odnosu na isti period prethodne godine, dok je broj noćenja povećan za 16,7% (U grafiku 1 za Crnu Goru je podatak za prva dva mjeseca). 18

1.2.3. Šumarstvo U prvom kvartalu 2018. godine proizvedeno je ukupno 13.475 m³ šumskih sortimenata, što predstavlja značajan pad od 36,2% 8 u odnosu na prvi kvartal 2017. godine. Obzirom da Crna Gora raspolaže sa velikim šumskim potencijalom ti resursi nisu u dovoljnoj mjeri iskorišćeni. Program gazdovanja šumama za 2018. godinu usvojen je u januaru kako bi se obezbijedio kontinuitet održivog gazdovanja šumskim resursima. U cilju uspostavljanja boljeg sistema upravljanja i gazdovanja šumama očekuje se primjena novog koncepta koncesionog korišćenja šuma koja je usvojena krajem prethodne godine. Novi model upravljanja prevashodno ima za cilj bolju valorizaciju ovog resursa i povećanje prihoda u ovoj oblasti, kao i obezbjeđenje sirovina za razvoj drvne industrije, osavremenjavanje drvoprerađivačih pogona čime bi se povećao stepen finalizacije proizvoda. 1.2.4. Građevinarstvo Grafik 1.8 Proizvodnja šumskih sortimenata, m³ Realni sektor Inteziviranjem radova na prvoj dionici autoputa i izgradnja drugih infrastrukturnih projekata u turizmu i energetici doprinijeli su značajnim rezultatima u prethodnoj godini u sektoru građevinarstva. Taj trend je nastavljen i u prvom kvartalu 2018. godine, a očekivanja su da će se nastavkom realizacije započetih projekata i planiranom realizacijom trećeg Projekta 1000 plus, za rješavanje stambenih potreba građanana pod povoljnim uslovima, ostvariti pozitivni rezultati i na godišnjem nivou. Grafik 1.9 Građevinske aktivnosti 8 Iskazano ponderisanim indeksom, a neponderisanim je proizvodnja manja za 38,5% za isti period. 19

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG I kvartal 2018 Prema evidenciji MONSTAT-a, vrijednost izvršenih građevinskih radova u prvom kvartalu ove godine iznosila je 145,5 miliona eura i bila je viša za 46,8% u odnosu na isti period prethodne godine, dok je građevinska aktivnost mjerena efektivnim časovima rada veća za 29,1%. Vrijednost novih ugovora na zgradama iznosila je 23,5 miliona eura, što predstavlja rast od 56,1%, dok je vrijednost novih ugovora na ostalim građevinama iznosila 10,8 miliona, odnosno 58,6% manje u odnosu na prvi kvartal 2017. godine. Grafik 1.10 Broj putnika u drumskom saobraćaju u 000 Grafik 1.11 Promet putnika na aerodromima u prvom kvartalu u periodu 2010 2018. godina 1.2.5. Saobraćaj Unapređenje saobraćajne infrastrukture značajno doprinosi ukupnom razvoju Crne Gore što iziskuje velika ulaganja u projekte izgradnje novih i poboljšanje postojećih saobraćajnica. Stoga je od značaja nastavak zajedničkih aktivnosti na unaprijeđenju infrastrukture, uklanjanje barijera za funkcionisanje saobraćaja, primjenu pravne tekovine i standarda za nastavak liberalizacije tržišta i integracije zemalja Zapadnog Balkana koji je definisan Ugovorom o osnivanju transportne zajednice koji je prethodne godine potpisan između predstavnika EU i predstavnika Crne Gore, Srbije, Bosne i Hercegovine, Makedonije, Albanije i Kosova. U martu 2018. godine usvojen je Zakon o potvrđivanju Ugovora o osnivanju transportne zajednice 9, a sam Ugovor predstavlja nastavak Memoranduma o razumijevanju za razvoj regionalne transportne mreže u Jugoistočnoj Evropi iz 2004. godine. Prema podacima MONSTAT-a, u prva tri mjeseca 2018. godine, u drumskom saobraćaju prevezeno je 0,1% 10 više putnika nego u istom periodu prethodne godine, dok je prevoz robe veći za 2% 11. U željezničkom saobraćaju je u prvom kvartalu ove godine prevoz putnika manji za 12% 12, dok je prevoz robe manji za 21,4% 13 u odnosu na isti kvartal prethodne godine. Nakon godine istorijskog maksimuma i milionitih putnika dočekanih na aerodromima Podgorica i Tivat, i u prvom kvartalu 2018. godine zabilježen je značajan promet putnika. Naime tokom 9 "Službeni list Crne Gore - Međunarodni ugovori", br. 003/18 od 16.03.2018 10 Izraženo preko broja prevezenih putnika, a preko putničkih km rast prevoza putnika od 0,2%. 11 Izraženo preko prevezene robe u hiljadama tona, a preko tonskih km pad prevoza robe od 20,6%. 12 Izraženo preko prevezenih putnika u hiljadama, a preko putničkih kilometara smanjenje od 6,5%. 13 Izraženo preko hiljada tona, a izraženo tonskim kilometrima smanjenje je iznosilo 5,5%. 20

prvog kvartala 2018. godine, u vazdušnom saobraćaju prevezeno je 240.830 putnika, što je za 18,8% više nego u prvom kvartalu prethodne godine, dok je prevoz robe smanjen za 1,1%. Ostvareni promet na aerodromima, u poređenju sa uporednim periodom (prvi kvartal), u stalnom je porastu još od 2012. godine, s tim da je ove godine zabilježena najveća stopa rasta (grafik 1.11). Očekivanja su da će se trend rasta broja putnika nastaviti kako mnoge kompanije najavljuju uvođenjem novih letova za Crnu Goru iz Velike Britanije, Francuske, Holandije, Belgije, Skandinavije, Rusije, Poljske. Realni sektor Ukupni promet u lukama iznosio je 485.220 tona, i bio je manji za 12,9% u poređenju sa prvim kvartalom prethodne godine, od čega se na izvoz odnosilo 56,8%, a na uvoz 43,2%. Izvoz je u ovom periodu smanjen za 29,9%, a uvoz povećan za 28,6%. 1.3. Cijene Inflacija u Crnoj Gori, mjerena potrošačkim cijenama, u martu je, u odnosu na decembar 2017. godine iznosila 1,5%. Rast cijena je najvećim dijelom rezultat rasta cijena u kategorijama alkoholna pića i duvan (14%), prevoz (2,2%) i hrana i bezalkoholna pića (0,8%). Posmatrajući kretanje cijena na mjesečnom nivou, rast potrošačkih cijena zabilježen je u sva tri mjeseca i to u januaru (1%), februaru (0,3%) i martu ( 0,2%). Prosječna stopa potrošačkih cijena (prva tri mjeseca 2017. godine u odnosu na isti period prethodne godine) iznosila je 2,7%, dok su cijene na godišnjem nivou bile veće za 2,9%. Grafik 1.12 Potrošačke cijene Najveći rast cijena, tokom prvog kvartala, zabilježen je u kategoriji alkoholna pića i duvan od 14%, pri čemu su najviše povećane cijene duvana za 17,7%, kao rezultat povećanja akciza shodno Zakonu o izmjenama i dopunama Zakona o akcizama 14. Ova kategorija ujedno je dala i najveći dopri- nos ukupnoj inflaciji sa 0,6 p.p. Pored toga, značajan doprinos od po 0,3 p.p. dale su cijene u kategorijama prevoz i hrana i bezalkoholna pića. U kategoriji hrana i bezalkoholna pića najviše su povećane cijene voća (4,9%), bezalkoholnih pića (4,5%), ribe i morskih plodova (2,9%) i povrća (2,5%), dok su najviše smanjene cijene ulja i masti (-1%), dok je rast cijena goriva i maziva za motorna vozila od 1,8% najviše uticalo na poract cijena u kategoriji prevoz (2,2%). Tokom ovog perioda cijene su povećane i u kategorijama: namještaj, oprema za domaćinstvo i rutinsko održavanje stana (1,9%), komunikacije (1,5%), hoteli i restorani (1%), ostala dobra i usluge (0,8%) i zdravlje i rekreacija i kultura (po 0,1%). Pad cijena zabilježen je u kategorijama odjeća i obuća i stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva za po 0,3%. U kategoriji obrazovanje nije bilo promjena cijena u martu ove godine u odnosu na decembar 2017. godine. Tokom prvog kvartala mjesečna bazna inflacija u januaru i martu 2018. godine imala je niži nivo od zvanične mjesečne inflacije, dok je u februaru bila neznatno viša. Bazna inflacija imala je pozitivnu stopu tokom sva tri mjeseca prvog kvartala, kao i zvanično objavljena mjesečna inflacija. (grafik 1.13). 14 "Službeni list Crne Gore ", br. 050/17 od 31.07.2017 21

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG I kvartal 2018 Grafik 1.13 Poređenje ukupne inflacije i bazne inflacije (mjesečna stopa) i kalkulacija CBCG Grafik 1.14 Godišnja promjena cijena u kategorijama prevoz i alkoholna pića i duvan u izabranim zemljama Godišnja stopa bazne inflacije u martu 2018. godine iznosila je 1,7% i bila je niža za 1,2 p.p. od ukupne inflacije. Rast cijena pojedinih poljoprivrednih proizvoda, duvana, električne energije i goriva, koji se isključuju iz obračuna bazne inflacije, je dao značajan doprinos rastu ukupne inflacije. Godišnja bazna inflacija je sva tri mjeseca bila niža od ukupne inflacije i imala je pozitivnu stopu tokom sva tri mjeseca prvog kvartala, kao i zvanično objavljena mjesečna inflacija. Godišnja inflacija u martu ove godine iznosila je 2,9%, dok je godišnja inflacija mjerena harmonizovanim indeksom potrošačkih cijena iznosila 3,9%. Rast cijena, na godišnjem nivou, u kategoriji alkoholna pića i duvan od 30,8% dao je najveći doprinos rastu ukupne godišnje stope (1,2 p.p.). U Euro zoni godišnja inflacija iznosila je 1,3%, pri čemu su najveći uticaj na inflaciju imale cijene usluga čiji je rast iznosio 1,5%, cijene hrane, alkoholnih pića i duvana sa godišnjim rastom od 2,1%, cijene energije sa godišnjim rastom od 2%. Cijene kategorija alkoholna pića i duvan i prevoz u Crnoj Gori dale su najveći doprinos rastu godišnje inflacije, a pozitivne stope u ovim kategorijama zabilježene su u većini zemljama regiona (grafik br. 1.14). Najveći godišnji rast cijena kategorije prevoz zabilježen je u Makedoniji (6%), dok je najveći rast cijena u kategoriji alkoholna pića i duvan zabilježen u Crnoj Gori (30,8%). i Zavodi za statistiku izabranih zemalja 22

Tabela 1.3 Učešće pojedinih kategorija u ukupnoj inflaciji 15 Ponderi III 18./ XII 17. Stopa Doprinos UKUPNO 1000 101,5 1,5 1,5 Hrana i bezalkoholna pića 341,1 100,8 0,8 0,3 Alkoholna pića i duvan 40,4 114,0 14,0 0,6 Odjeća i obuća 86,1 99,7-0,3 0,0 Stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva 154,0 99,7-0,3 0,0 Namještaj, oprema za domaćinstvo i rutinsko održavanje stana 39,4 101,9 1,9 0,1 Zdravlje 40,8 100,1 0,1 0,0 Prevoz 109,4 102,2 2,2 0,3 Komunikacije 48,5 101,5 1,5 0,1 Rekreacija i kultura 32,0 100,1 0,1 0,0 Obrazovanje 18,7 100,0 0,0 0,0 Hoteli i restorani 47,6 101,0 1,0 0,1 Ostala dobra i usluge 42,0 100,8 0,8 0,0 Realni sektor i CBCG kalkulacije U prvom kvartalu 2018. godine došlo je do rasta cijena nafte na međunarodnom nivou u odnosu na posljednji kvartal prethodne godine, što je uticalo i na rast cijena goriva i maziva za motorna vozila u Crnoj Gori za 1,8% u istom periodu. Cijena referentne korpe OPEC-a je u prvom kvartalu, u prosjeku, iznosila 64,7 USD/barel, što je za 8,9% više u odnosu na prosječnu cijenu iz posljednjeg kvartala prethodne godine. Prosječna cijena brenta u prvom kvartalu je bila 66,7 USD/barel, odnosno 8,8% više u odnosu na prosječnu cijenu iz posljednjeg kvartala prethodne godine, što je najvećim dijelom rezultat poštovanja sporazuma o smanjenju cijena nafte koji je još na snazi. Cijene proizvođača industrijskih proizvoda su u martu u odnosu na decembar 2017. godine zabilježile rast od 1,8%, zbog rasta cijena u sva tri sektora: snabdijevanja električnom energijom, gasom i parom (4,4%), vađenja ruda i kamena (1,1%) i prerađivačkoj industriji (0,5%). Na godišnjem nivou cijene proizvođača industrijskih proizvoda su zabilježile rast od 1,2%. Grafik 1.15 Cijene nafte, mjesečna stopa i Monhly Oil Market Reports, OPEC 15 Napominjemo da se, i pored indeksnih promjena, doprinos učešća pojedinih kategorija zbog ponderacione strukture evidentira tek na drugoj, odnosno trećoj decimali. 23

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG I kvartal 2018 1.4. Tržište rada U posljednjih sedam godina zabilježen je trend rasta prosječnog broja zaposlenih, koji je nastavljen i u prvom kvartalu 2018. godine. Broj zaposlenih u prvom kvartalu, u prosjeku je iznosio 179.485 i bio je viši za 0,7% u odnosu na isti period prethodne godine. Jedanaest od ukupno devetnaest sektora bilježi rast broja zaposlenih, pa je posmatrano po pojedinim sektorima, najveći rast zabilježen u sektorima: administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti (17,6%), prerađivačka industrija (5,6%) i građevinarstvo (5%). Najveći pad broja zaposlenih zabilježen je u sektoru poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo (-19,8%) i sektoru vađenje ruda i kamena (-16,2%). Grafik 1.16 Broj zaposlenih Posmatrajući strukturu zaposlenih, tokom prva tri mjeseca ove godine, prikazanu preko devetnaest sektora, uočava se da je najviše zaposlenih u sektoru trgovina na veliko i malo, popravka motornih vozila i motocikala (19,8%) i državna uprava i odbrana, obavezno socijalno osiguranje (12%), dok je najmanje zaposlenih u sektorima vađenje ruda i kamena (0,8%) i poslovanje sa nekretninama (0,9%). Broj registrovanih nezaposlenih lica u prvom kvartalu ove godine, u prosjeku, iznosio je 47.682 odnosno 8,5% manje nego u istom periodu prethodne godine. U martu 2018. godine broj nezaposlenih se smanjio za 8,4% u odnosu na decembar 2017. Grafik 1.17 Struktura zaposlenih u procentima 24

Grafik 1.18 Grafik 1.19 Broj nezaposlenih Kretanje stope nezaposlenosti Realni sektor Izvor: Zavod za zapošljavanje RCG i Zavod za zapošljavanje Prema podacima Zavoda za zapošljavanje, stopa nezaposlenosti u martu je iznosila 20,25% i manja je za 2,55 p.p. od stope nezaposlenosti iz marta prethodne godine. Drugu stopu nezaposlenosti objavljuje MONSTAT na kvartalnom nivou, a na osnovu Ankete o radnoj snazi koja je usaglašena sa preporukama Eurostat-a. Kretanje ove dvije stope prikazano je na grafiku br. 1.19. Zarade U prva tri mjeseca 2018. godine prosječna zarada u Crnoj Gori iznosila je 764 eura i bila je manja za 0,1% u odnosu na isti period prethodne godine. Prosječna zarada bez poreza i doprinosa iznosila je 510 eura, i na istom je nivou kao i prosječna zarada bez poreza i doprinosa iz istog perioda prethodne godine. Najveće zarade bez poreza i doprinosa zabilježene su u sektoru finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja (966 eura), snabdijevanja električnom energijom (879 eura), informisanje i komunikacije (735 eura), poslovanje sa nekretninama (703 eura), dok najmanju zaradu bilježe zaposleni u sektoru administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti (355 eura). Najveći rast zarada bez poreza i doprinosa zabilježen je u sektoru administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti 11,3%, dok su najmanje rasle zarade u sektoru ostale uslužne djelatnosti 0,2%. Pad zarada bez poreza i doprinosa evidentiran je u šest sektora, pri čemu je najveći pad zabilježen u sektoru prerađivačka industrija 4,6%, a najmanji pad u sektoru zdravstvena i socijalna zaštita 0,4%. 25

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG I kvartal 2018 Tabela 1.4 Prosječna zarada bez poreza i doprinosa, po sektorima Zarade bez poreza i doprinosa Ø I - III 17. Ø I - III 18. Indeks ØI-III 18. Ø I-III 17. UKUPNO 510 510 100,0 Poljoprivreda,šumarstvo i ribarstvo 524 520 99,2 Vađenje ruda i kamena 585 650 111,1 Prerađivačka industrija 432 412 95,4 Snabdijevanje električnom energijom 846 879 103,9 Snabdijevanje vodom,upravljanje ot 463 474 102,4 Građevinarstvo 443 434 98,0 Trgovina na veliko i trgovina na malo 349 361 103,4 Saobraćaj i skladištenje 541 535 98,9 Usluge smještaja i ishrane 369 389 105,4 Informisanje i komunikacije 707 735 104,0 Finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja 919 966 105,1 Poslovanje sa nekretninama 687 703 102,3 Stručne,naučne i tehničke djelatno 410 439 107,1 Administrativne i pomoćne uslužne 319 355 111,3 Državna uprava i odbrana,obav.soc. 585 585 100,0 Obrazovanje 490 486 99,2 Zdravstvena i socijalna zasžštita 550 548 99,6 Umjetnost,zabava i rekreacija 423 441 104,3 Ostale uslužne djelatnosti 427 428 100,2 Boks 1.2 Prosječne plate po zemljama bivše Jugoslavije, mart 2018. godine Podaci o prosječnim platama u martu 2018. godine pokazuju značajne razlike po pojedinim zemljama bivše Jugoslavije. Zarade bez poreza i doprinosa u svim posmatranim zemljama, Sloveniji, Hrvatskoj, Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini, Srbiji i Makedoniji bilježe rast u odnosu na isti mjesec prethodne godine. Najveći nominalni rast neto zarada na godišnjem nivou bilježi Makedonija sa rastom od 5,6%, zatim Hrvatska 3,8%, Srbija 3,4%, Slovenija 2,6%, Bosna i Hercegovina 1,7% i Crna Gora, koja je zabilježila najmanji nominalni rast neto zarada od 0,4%. Slovenija je po neto iznosu prosječne plate i dalje na prvom mjestu, zatim ide Hrvatska, dok je Crna Gora po prosjeku neto plate ispred Bosne i Hercegovine, Srbije i Makedonije. 26

Tabela 1 Plate u zemljama bivše Jugoslavije, u eurima (rangiranje prema neto iznosu) Zemlja Neto plate Bruto plate Slovenija 1.083 1.671 Hrvatska 851 1.152 Crna Gora 508 761 Bosna i Hercegovina 444 691 Srbija 418 578 Makedonija 385 565 Realni sektor Izvor: zavodi za statistiku i centralne banke navedenih zemalja 27