REALNI SEKTOR 01

Транскрипт

1 REALNI SEKTOR 01

2

3 Realni sektor 1.1. Bruto domaći proizvod Prema podacima Monstata BDP Crne Gore je u tekućim cijenama u godini iznosio miliona eura i realno je veći za 3,4% u odnosu na prethodnu godinu. Prema preliminarnim podacima u prvom kvartalu godine ostvaren je realni rast BDP-a od 1,1%, a u drugom kvartalu rast od 2,7% u odnosu na isti period prethodne godine. Imajući u vidu rast makroekonomskih pokazatelja do trećeg kvartala, prema preliminarnim procjenama CBCG rast u godini iznosiće oko 2,5%. Iako svi zvanični podaci o kretanju BDP-a za treći kvartal godine, još uvijek nijesu dostupni, raspoloživi statistički pokazatelji u većini sektora, tokom prvih devet mjeseci ove godine, uglavnom imaju trend rasta. Rast se bilježi u sektoru građevinarstva, turizma, trgovine i saobraćaja. Pad proizvodnje je zabilježen u šumarstvu, kao i u ukupnoj industrijskoj proizvodnji, što je najvećim dijelom rezultat pada proizvodnje u sva tri posmatrana sektora. Tabela Kvartalni bruto domaći proizvod promjena u % I II III IV I II BDP -nominalna stopa 2,0 5,8 4,5 3,1 2,9 2,9 BDP realna stopa 3,0 3,7 4,2 1,4 1,1 2,7 Tokom ovog perioda zabilježen je rast potrošačkih cijena u odnosu na decembar prethodne godine, dok je na godišnjem nivou zabilježen neznatan pad. Ovaj period karakteriše rast bruto i neto plata, kao i rast broja zaposlenih u odnosu na isti period prethodne godine, kao i u odnosu na kraj prethodne godine. Broj registrovanih nezaposlenih lica je i dalje relativno visok Djelatnosti Industrijska proizvodnja U prvih devet mjeseci godine u odnosu na isti period prethodne godine zabilježen je pad industrijske proizvodnje od 4,2%. Pad proizvodnje je zabilježen u sva tri sektora: vađenje ruda i kamena za 26,1%, prerađivačka industrija za 3,2% i u sektoru snabdijevanja električnom energijom, gasom i parom za 2,6%. Posmatrano po mjesecima rast industrijske proizvodnje je zabilježen u martu (33,8%), junu (6,1%), julu (5,4%), februaru (1,7%), septembru (1,6%) i avgustu (0,7%), dok je pad proizvodnje 4 Stope u odnosu na isti kvartal prethodne godine (preliminarni podaci) 13

4 Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG III kvartal 2016 Grafik 1.1 Industrijska proizvodnja, godišnja i mjesečna stopa ostvaren u aprilu (-21,6%), januaru (-14,2%) i maju (-3,9%). Tokom prvih devet mjeseci ove godine, u odnosu na isti period prethodne, zabilježen je pad u jedanaest oblasti prerađivačke industrije (Tabela br. 1.2). Posmatrano po oblastima, najveći pad je zabilježen u oblasti proizvodnja duvanskih proizvoda (-57,5%) 5, a najmanji pad u oblasti proizvodnja proizvoda od gume i plastike (-4,1%). U istom periodu, rast proizvodnje zabilježen je u pet oblasti prerađivačke industrije, pri čemu je najveći rast ostvaren u oblasti proizvodnja kože i predmeta od kože (80%), a najmanji u oblasti proizvodnja prehrambenih proizvoda (6,7%). U posmatranom periodu, nisu evidentirane aktivnosti u oblasti popravka i montaža mašina i opreme. Tabela 1.2 Oblasti prerađivačke industrije, indeksi promjene Oblast industije/ Period Jan-Sep 2016/Jan-Sep 2015 PRERAĐIVAČKA INDUSTRIJA - ukupno 96,8 Proizvodnja prehrambenih proizvoda 106,7 Proizvodnja pića 95,6 Proizvodnja duvanskih proizvoda 42,5 Proizvodnja odjevnih predmeta 81,0 Proizvodnja kože i predmeta od kože 180,0 Proizvodi od drveta, plute i sl. 114,3 Proizvodnja papira i proizvoda od papira 117,0 Štampanje i umnožavanje audio i video zapisa 84,9 Proizvodnja hemikalija i hemijskih proizvoda 61,1 Proizvodnja osnovnih farmaceutskih proizvoda i preparata 124,0 Proizvodnja proizvoda od gume i plastike 95,9 Proizvodnja proizvoda od ostalih nemetalnih minerala 89,1 Proizvodnja osnovnih metala 84,4 Proizvodnja metalnih proizvoda, osim mašina i uređaja 78,7 Proizvodnja mašina i opreme na drugom mjestu nepomenute 95,7 Proizvodnja namještaja 95,7 Popravka i montaža mašina i opreme - 5 U periodu od februara do jula godine nije evidentirana proizvodnja u ovoj oblasti, što djelimično i rezultira ovolikim padom proizvodnje u odnosu na isti period prethodne godine. 14

5 Sektor vađenja ruda i kamena, u prvih devet mjeseci ove godine, bilježi pad proizvodnje od 26,1%. Pad proizvodnje od 24,5% ostvaren je u oblasti vađenja uglja, dok je u oblasti ostalo rudarstvo proizvodnja ostala na istom nivou u odnosu na isti period prethodne godine. U oblasti vađenje ruda metala nije zabilježena proizvodnja metala u prvih devet mjeseci godine. Realni sektor Grafik 1.2 Industrijska proizvodnja po sektorima. Ø 2010 = 100 i kalkulacije CBCG Snabdijevanje električnom energijom, gasom i parom, u prvih devet mjeseci ove godine, bilo je manje za 2,6% u odnosu na isti period godine. Prateći kretanje industrijske proizvodnje tokom prikazanog perioda primjetan je blago opadajući trend sve do početka godine, kada dolazi do stagnacije odnosno zaustavljanja opadajućeg trenda i značajnijeg rasta u posljednja dva mjeseca. Industrijska proizvodnja je tokom godine, sa izrazitim opadajućim fluktuacijama posebno sredinom godine, bilježila skroman godišnji rast u januaru, februaru, septembru i oktobru. U godini dolazi do rasta ukupne industrijske proizvodnje, dok je u prvih devet mjeseci godine evidentiran pad proizvodnje. Grafik 1.3 Industrijska proizvodnja Ø 2010 = 100 trend kretanja i kalkulacije CBCG 15

6 Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG III kvartal 2016 Prema dugoročnom energetskom bilansu Crne Gore za period godina, koji je usvojen u julu ove godine, predviđa se da će proizvodnja električne energije kontinuirano rasti u naredne tri godine Turizam Sektor turizma nastavlja trend rasta i u ovoj godini, pa je prema podacima Monstata, tokom prvih devet mjeseci Crnu Goru posjetilo 1,7 miliona turista, što je za 5,2% više nego u istom periodu prethodne godine. Povećan je broj dolazaka stranih turista za 5,9%, dok je smanjen broj dolazaka domaćih turista za 2,4%. Grafik 1.4 Dolasci turista u periodu januar septembar Tokom prvih devet mjeseci sva mjesta bilježe rast broja posjetilaca. Primorska mjesta su i dalje najposjećenija sa učešćem od 90,1% u ukupnom ostvarenim dolascima, i povećanjem broja dolazaka od 4,4% u odnosu na isti period prethodne godine. Veći broj dolazaka registrovan je i u glavnom gradu za 14,6%, planinskim mjestima za 14,1%, ostalim turističkim mjestima za 11% i u ostalim mjestima za 25%. U strukturi dolazaka stranih turista u ukupnim dolascima, najzastupljeniji su bili turisti iz Srbije (21,2%), Rusije (18,1%), Bosne i Hercegovine (10,3%), Ukrajine (3,4%) i Poljske (3%). Tokom prvih devet mjeseci godine ostvareno je 10,8 miliona noćenja, što je za 1,2% više u odnosu na isti period godine. Od toga su bili domaći turisti, što je za 3,9% manje Grafik 1.5 Grafik 1.6 Struktura dolazaka turista po mjestima Struktura dolazaka turista u periodu januar septembar 16

7 nego u istom periodu prethodne godine, dok su strani turisti ostvarili 10,1 miliona noćenja, što predstavlja rast od 1,6%. U ovom periodu, sva mjesta bilježe rast broja noćenja: ostala mjesta za 35%, ostala turistička mjesta za 14,5%, planinska mjesta za 13,7%, glavni grad za 13,6% i primorska mjesta za 0,9%. Posmatrajući stukturu noćenja, u prvih devet mjeseci, turisti iz Rusije imaju najveće učešće od 25,7% u ukupnoj strukturi noćenja, dok su najveći rast ostvarili turisti iz Bjelorusije (8,9%). Uvođenje novih avio linija uticalo je na povećanje dostupnosti Crne Gore kao turističke destinacije. TUI Holandija je nakon 30 godina uvela čarter letove ka našoj zemlji što je rezultiralo povećanjem broja dolazaka (56,7%) i broja noćenja (57,6%) turista iz Holandije u prvih devet mjeseci ove godine u odnosu na isti period prethodne. Na grafiku br. 1.8 prikazana su noćenja turista iz zemalja sa najvećim učešćem u strukturi ukupnih noćenja. Realni sektor Grafik 1.7 Grafik 1.8 Noćenja turista u periodu januar septembar Noćenje turista iz zemalja sa najvećim učešćem u strukturi ukupnih noćenja, promjena I-IX 2016/ I-IX 2015 u % Boks 1.1 Rast pokazatelja turizma u Svijetu sa osvrtom na Evropu U najnovijem UNWTO Barometru, iz novembra godine, broj međunarodnih dolazaka turista tokom prvih devet mjeseci ove godine porastao je za 3,7% u odnosu na isti period prethodne godine. Najveći rast zabilježen je u Aziji i Pacifiku (+9%), gdje je veliki broj destinacija zabilježio dvocifrene stope rasta. Rast broja turista zabilježen je i u Africi (+8%), Americi (+4%), kao i u Evropi (+2%), gdje je zabilježen pozitivan rast u Sjevernoj Evropi (+6%) i Istočnoj Evropi (+5%), dok je slabiji rezultat ostvaren u Južnoj Evropi i Mediteranu (0%) i Zapadnoj Evropi (-1%). Raspoloživi podaci pokazuju da je na Bliskom Istoku zabilježen pad međunarodnih dolazaka turista za 6%. Prema projekcijama UNWTO-a do kraja godine očekuje se rast međunarodnih dolazaka između +3,5% i +4,5%. 17

8 Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG III kvartal 2016 Grafik 1 Međunarodni dolasci turista - Svijet (mjesečno) u milionima Izvor: World Tourism Organization (UNWTO, Novembar 2016) * Januar septembar godine Grafik 2 Dolasci stranih turista u zemljama Evrope, % promjena i TourMIS * podaci variraju (Jan-Sept) po zemljama Prema izvještaju Evropske komisije za putovanja (European Tourism in 2016: Trend & Proscpects Q3/2016), uprkos brojnim sigurnosnim i bezbjednosnim izazovima, većina destinacija u Evropi je zabilježila pozitivne rezultate tokom ljetne turističke sezone. Povećanje vazdužnih kapaciteta i dobra povezanost sa udaljenim emitivnim tržištima utiču da Island i dalje bilježi impresivne stope rasta i ostaje top destinacija u Evropi sa rastom broja dolazaka stranih turista od 33,9% u prvih devet mjeseci ove godine, u odnosu na isti period prethodne. Slovačka je za prvih osam mjeseci godine zabilježila rast broja dolazaka stranih turista za 19,1% i rast noćenja za 17,5%, dok su pozitivne rezultate zabilježile i Češka, Srbija, Bugarska i Rumunija. Značajan rast dolazaka ruskih turista uticao je da Kipar u prvih devet mjeseci godine, u odnosu na isti period prethodne, zabilježi rast broja dolazaka (18,8%) i noćenja (8,6%) stranih turista. Dobre rezultate u prvih devet mjeseci ove godine ostvarila je i Republika Irska, koja bilježi rast broja dolazaka stranih turista za 12%. S obzirom da ova zemlja u velikoj mjeri zavisi od dolazaka turista iz Velike Britanije, kao glavnog emitivnog tržišta, očekivanja su da će odluka Velike Britanije da izađe iz Evropske Unije u narednom periodu uticati na kretanje sektora turizma u ovoj zemlji. Nastavak jačanja švajcarskog franka uticao je da Švajcarska u prvih osam mjeseci ove godine zabilježi pad dolazaka i noćenja stranih turista za 2,1%, odnosno 2,6% respektivno. Nakon terostičkih napada u martu, pad broja dolazaka i noćenja stranih turista u prvih osam mjeseci ove godine zabilježen je u i Belgiji (-13,9%, -12,3% resprektivno), dok Turska u istom periodu bilježi pad broja dolazaka stranih turista za 31,8% kao rezultat političkih nemira, diplomatskih tenzijama i učestalih pretnji od terorizma, što obeshrabruje turiste sa brojnih emitivnih tržišta da putuju u ovu zemlju. U Crnoj Gori je u prvih devet mjeseci, u odnosu na isti period prethodne godine, zabilježen rast dolazaka stranih turista za 5,9%, kao i rast noćenja stranih turista za 1,6% (U grafiku br. 2. podatak za Crnu Goru je za period januaravgust). 18

9 Šumarstvo U prvih devet mjeseci ove godine, u oblasti šumarstva, proizvedeno je ukupno m³ šumskih sortimenata, što je za 21,2% 6 manje u odnosu na isti period prethodne godine. Grafik 1.9 Proizvodnja šumskih sortimenata, mjesečni nivo u m³ Realni sektor Građevinarstvo Pozitivni rezultati ostvareni u sektoru građevinarstva u prethodna dva kvartala, nastavili su trend rasta i u trećem kvartalu godine. Intezivirani su radovi na prvoj dionici autoputa Smokovac-Mateševo, što bi i u narednom periodu trebalo da doprinese rastu pokazatelja u ovom sektoru. Prema preliminarnim podacima Monstata za prvih devet mjeseci ove godine vrijednost izvršenih građevinskih radova iznosila je 264,3 miliona eura i bila je viša za 27,8% u odnosu na uporedni period godine. Građevinska aktivnost mjerena efektivnim časovima rada, u istom periodu, povećana je za 14,4%. Vrijednost novih ugovora na zgradama, u prvih devet mjeseci ove godine, iznosila je 43,5 miliona eura, što je za 151,5% više nego u istom periodu prethodne godine. Vrijednost novih ugovora na ostalim građevinama je iznosila 49 miliona, što je za 33,5% više nego u istom periodu prethodne godine. Grafik 1.10 Građevinske aktivnosti 6 Iskazano ponderisanim indeksom, a neponderisanim je proizvodnja manja za 21,5% za isti period. 19

10 Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG III kvartal 2016 Grafik 1.11 Prevoz putnika u drumskom saobraćaju (u hiljadama) Saobraćaj Prema podacima Monstata, u prvih devet mjeseci godine, u drumskom saobraćaju prevezeno je 10,7% 7 više putnika nego u istom periodu prethodne godine, dok je prevoz robe veći za 1% 8. Prevoz putnika u željezničkom saobraćaju, u prvih devet mjeseci ove godine, bio je veći za 6,7% 9, dok je prevoz robe veći za 1,2% 10 u odnosu na isti period prethodne godine. Grafik 1.12 Promet putnika na aerodromima u prvih devet mjeseci u periodu godine Tokom prvih devet mjeseci, u vazdušnom saobraćaju prevezeno je 1,6 miliona putnika, što je za 12,3% više nego u istom periodu prethodne godine, dok je prevoz robe povećan za 3,2%. Uvođenje novih letova, kao i dolazak niskobudžetnih avio kompanija uticao je da ostvareni promet putnika na aerodromima bude najveći u prethodnih pet godina. Očekivanja su da će se unapređenjem avio dostupnosti Crne Gore doprinijeti porastu prometa putnika na aerodromima i u narednom periodu. Ukupan promet u lukama u prvih devet mjeseci ove godine iznosio je 1,2 miliona tona, i bio je veći za 4,8% u poređenju sa istim periodom prethodne godine, pri čemu se na izvoz odnosilo 52,7%, a na uvoz 45%. 11 Izvoz je u ovom periodu smanjen za 5,1%, a uvoz povećan za 13,2% Cijene Potrošačke cijene su u septembru u odnosu na kraj prethodne godine ostvarile rast od 0,3%. U ovom periodu rast su zabilježile cijene iz kategorija: hoteli i restorani (6,2%), alkoholna pića i duvan (2,5%) i zdravlje (1,7%). Najveći pad cijena u septembru u odnosu na decembar prethodne godine zabilježen je 7 Izraženo preko broja prevezenih putnika, a preko putničkih km rast prevoza putnika od 4,9%. 8 Izraženo preko prevezene robe u hiljadama tona, a preko tonskih km pad prevoza robe od 17,7%. 9 Izraženo preko prevezenih putnika u hiljadama, a preko putničkih kilometara rast je 7,4%. 10 Izraženo preko hiljada tona, a izraženo tonskim kilometrima smanjenje je iznosilo 13,8%. 11 Zbir izvoza i uvoza ne daje 100 zbog razlike koja se odnosi na tranzit roba. 20

11 u kategoriji namještaj, oprema za domaćinstvo i rutinsko održavanje stana (-1,2%). Posmatrajući kretanje cijena na mjesečnom nivou, najveći rast potrošačkih cijena zabilježen je septembru (0,9%), dok je najveći mjesečni pad zabilježen u januaru (-0,9%). Godišnja inflacija u septembru iznosila je -0,1%. U prvih devet mjeseci ove godine cijene usluga smještaja su ostvarile rast od 23,7% što je uticalo na rast kategorije hoteli i restorani za 6,2%. Povećanje cijena u ovoj kategoriji dalo je najveći doprinos ukupnoj inflaciji od 0,2 p.p. Na rast cijena od 2,5% u kategoriji alkoholna pića i duvan najviše je uticalo povećanje cijena duvana za 3,3%, dok je u kategoriji zdravlje ostvaren rast od 1,7% zbog rasta cijena farmaceutskih proizvoda od 2,8%. Rast cijena zabilježen je i u kategorijama: odjeća i obuća (0,9%), komunikacije (0,3%), hrana i bezalkoholna pića i rekreacija i kultura (po 0,2%). Tokom ovog perioda smanjene su cijene u kategorijama: namještaj, oprema za domaćinstvo i rutinsko održavanje stana (-1,2%), prevoz (-0,8%), ostala dobra i usluge (-0,6%) i stanovanje, voda, struja,gas i druga goriva (-0,4%). U kategoriji obrazovanje nije bilo promjena cijena u septembru ove godine u odnosu na decembar Grafik 1.13 Potrošačke cijene Realni sektor Mjesečna bazna inflacija je bila niža od zvanične mjesečne inflacije tokom aprila, maja i juna, dok je tokom januara, februara, marta, jula, avgusta i septembra bila viša. Bazna mjesečna inflacija je zabilježila pozitivnu stopu u martu, julu, avgustu i septembru, dok je u ostalim mjesecima zabilježila negativnu mjesečnu stopu. Godišnja inflacija u septembru ove godine iznosila je -0,1%, dok je godišnja inflacija mjerena harmonizovanim indeksom potrošačkih cijena iznosila 0,2%. Pad cijena na godišnjem nivou, u kategoriji prevoz od 5,2%, dao je najveći doprinos padu ukupne godišnje stope (-0,6 p.p.). U Euro zoni godišnja inflacija je iznosila 0,4%, pri čemu su najveći uticaj na inflaciju imali godišnji rast cijena usluga u restoranima i kafeima (1,5%), rast cijena duvana (2,3%) kao i godišnji rast cijena rente (1,1%), odnosno cijene goriva za transport sa godišnjim padom od 2,4%, cijene gasa sa padom od 5,6% i cijene lož ulja sa padom od 12,7%. Grafik 1.14 Kretanje ukupne inflacije i bazne inflacije (%) i kalkulacija CBCG Poređenjem godišnje inflacije ostvarene u Crnoj Gori i inflacije u izabranim zemljama, vidi se da je negativna godišnja stopa inflacije, pored Crne Gore, zabilježena još u Rumuniji (-0,1%), Poljskoj (-0,2%), Slovačkoj (-0,5%), Hrvatskoj (-0,7%), kao i u Bosni i Hercegovini i Bugarskoj (po -1,1%). Pozitivna 21

12 Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG III kvartal 2016 Grafik 1.15 Godišnja inflacija u izabranim zemljama, septembar godine godišnja stopa inflacije zabilježena je većini posmatranih zemalja, dok od susjednih zemalja pozitivnu stopu bilježe Makedonija (0,2%), Srbija (0,6%) i Albanija (1,8%). 12 Cijene nafte u prvih devet mjeseci ove godine su niže u odnosu na isti period prethodne godine. Prosječna cijena referentne korpe OPEC-a, u prvih devet mjeseci godine iznosila je 38,38 USD/barel, što je za 27,3% niže u odnosu na prosječnu cijenu iz istog perioda prethodne godine. Prosječna cijena brenta u prvih devet mjeseci bila je 41,76 USD/barel, što je za 24,6% niže u odnosu na prosječnu cijenu iz istog perioda prethodne godine. U trećem kvartalu je riješen prekid u snadbijevanju naftom iz Kanade, jer se oporavila od požara koji su je zadesili u proljeće ove godine. Međutim, cijene nafte su porasle krajem septembra, kada su članice OPEC-a najavile da će ogra- Izvor: Nacionalni zavodi za statistiku i Eurostat ničiti svoju proizvodnju u narednom periodu. Ukoliko ovaj sporazum bude implementiran, to će biti prvo ograničenje proizvodnje od godine. Iz ovog sporazuma će vjerovatno biti isključeni Iran, Libija i Nigerija zbog ranije pretrpljenih gubitaka u proizvodnji. Najveća cijena brenta u prvoj polovini godine zabilježena je u junu, kada je iznosila 48,28 USD/barel. Tabela 1.3 Doprinos pojedinih kategorija ukupnoj inflaciji 12 IX 16/XII 15 Ponderi stopa rasta doprinos indeks UKUPNO ,3 0,3 0,3 Hrana i bezalkoholna pića 351,7 100,2 0,2 0,1 Alkoholna pića i duvan 38,6 102,5 2,5 0,1 Odjeća i obuća 85,1 100,9 0,9 0,1 Stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva 155,3 99,6-0,4-0,1 Pokućstvo i rutinsko održavanje stana 41,2 98,8-1,2 0,0 Zdravlje 40,9 101,7 1,7 0,1 Prevoz 107,0 99,2-0,8-0,1 Komunikacije 49,9 100,3 0,3 0,0 Rekreacija i kultura 33,2 100,2 0,2 0,0 Obrazovanje 19,3 100,0 0,0 0,0 Hoteli i restorani 31,3 106,2 6,2 0,2 Ostala dobra i usluge 46,5 99,4-0,6 0,0 i kalkulacije CBCG 12 Napominjemo da se, i pored indeksnih promjena, doprinos učešća pojedinih kategorija zbog ponderacione strukture evidentira tek na drugoj, odnosno trećoj decimali. 22

13 Cijene proizvođača industrijskih proizvoda su u septembru u odnosu na kraj godine zabilježile pad od 0,3%. Pad cijena zabilježen je u sektoru snadbijevanje električnom energijom, gasom i parom od 1%, dok su cijene u sektoru vađenja ruda i kamena i sektoru prerađivačka industrija povećane za 0,8% odnosno 0,1%, respektivno. Na godišnjem nivou, cijene proizvođača industrijskih proizvoda su zabilježile pad od 0,4%. Grafik 1.16 Cijene nafte, mjesečna stopa rasta Realni sektor 1.4. Tržište rada Broj zaposlenih u prvih devet mjeseci ove godine, u prosjeku je iznosio i bio je viši za 0,9% u odnosu na isti period prethodne godine, dok je broj zaposlenih u septembru u odnosu na decembar godine bio viši za 4,6%. Rast broja zaposlenih u prvih devet mjeseci u odnosu na isti period prethodne godine, zabilježen je u trinaest od ukupno devetnaest sektora. Posmatrano po sektorima, najveći rast broja zaposlenih zabilježen je u sektoru građevinarstvo (8%), što je dijelom rezultat angažovanja domaće radne snage i domaćih građevinskih preduzeća kao podizvođača na izgradnji prve dionice autoputa. Rast zaposlenih zabilježen je i u sektoru saobraćaj i skladištenje (4,3%), administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti (3,9%), umjetnost, zabava i rekreacija (3,2%) i informisanje i komunikacije (2,9%). Najveći pad broja zaposlenih zabilježen je u sektoru vađenje ruda i kamena (-17,3%), poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo (-9,7%), snadbijevanje električnom energijom, gasom, parom i klimatizacija (-6,9%) i sektoru poslovanje sa nekretninama (-3,6%). i Monhly Oil Market Reports, OPEC Grafik 1.17 Broj zaposlenih Posmatrajući strukturu zaposlenih, tokom prvih devet mjeseci ove godine, uočava se da je najviše zaposlenih u sektoru usluga (70%), državne uprave i odbrane, obavezno socijalno osiguranje (12%) i sektoru industrije (11%). Zaposleni u sektoru građevinarstva čine 6% od ukupno zaposlenih, a sektor poljoprivrede, šumarstva i ribarstva učestvuje sa svega 1% u ukupnom broju zaposlenih za devet mjeseci ove godine. Broj registrovanih nezaposlenih lica u prvih devet mjeseci ove godine bio je viši za 23,6% nego u istom periodu prethodne godine. U septembru, na evidenciji Zavoda za zapošljavanje, bilo je registrovano lica koja traže zaposlenje, ili 25,8% više nego u septembru prethodne godine. U odnosu na decembar godine broj evidentiranih nezaposlenih lica veći je za 6,2%. 23

14 Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG III kvartal 2016 Grafik 1.18 Grafik 1.19 Struktura zaposlenih 13 prosjek za devet mjeseci u procentima Broj nezaposlenih Izvor: Zavod za zapošljavanje CG Grafik 1.20 Kretanje nezaposlenosti Stopa nezaposlenosti je, prema podacima Zavoda za zapošljavanje, u septembru iznosila 18,31% i veća je za 3,75 p.p. od stope iz septembra prethodne godine. Drugu stopu nezaposlenosti objavljuje Monstat na kvartalnom nivou, a na osnovu Ankete o radnoj 13 snazi 14 koja je usaglašena sa preporukama Eurostat-a. Kretanje ove dvije stope prikazano je na grafiku br Zarade i Zavod za zapošljavanje U prvih devet mjeseci prosječna (bruto) zarada u Crnoj Gori iznosila je 748 eura i bila je viša za 3,3% u odnosu na isti period prethodne godine. Prosječna zarada bez poreza i doprinosa iznosila je 498 eura, što je za 4% više u odnosu na isti period prethodne godine. Najveće zarade bez poreza i doprinosa u prvih devet mjeseci u odnosu na isti period prethodne godine zabilježene su u oblasti finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja (907 eura), snabdijevanje električnom energijom (872 eura), poslovanje s nekretninama (742 eura) i informisanje i komunikacije (685 eura), dok najmanju zaradu bilježe zaposleni u sektoru administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti (311 eura). 13 U usluge su svrstani sektori G,H,I,J,K,L,M,N,P,Q,R,S, čiji se puni nazivi mogu vidjeti u KD (klasifikaciji djelatnosti) objavljenoj na sajtu MONSTAT-a. Industriji pripadaju sektori B,C,D i E. 14 U trenutku pisanja ovog izvještaja nisu bili raspoloživi podaci za treći kvartal godine 24

15 Najveći rast zarada bez poreza i doprinosa zabilježen je u sektoru državna uprava i odbrana, obavezno socijalno osiguranje 10,2%, dok je najmanji rast zabilježen u sektoru ostale uslužne djelatnosti 0,2%. Pad zarada bez poreza i doprinosa evidentiran je u četiri sektora, pri čemu je najveći pad evidentiran u sektoru administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti od 10,1%, a najmanji u sektoru stručne, naučne i tehničke djelatnosti od 0,2%. Realni sektor Tabela 1.4 Prosječna zarada bez poreza i doprinosa, po sektorima zarade bez poreza i doprinosa indeks Ø I-IX 16. Ø I IX 15. Ø I IX 16 Ø I-IX 15. UKUPNO ,0 Poljoprivreda,sumarstvo i ribarstvo ,0 Vađenje ruda i kamena ,1 Prerađivačka industrija ,9 Snabdijevanje elektricnom energijom ,7 Snabdijevanje vodom,upravljanje otpadom ,7 Građevinarstvo ,7 Trgovina na veliko i trgovina na malo ,0 Saobracaj i skladistenje ,0 Usluge smjestaja i ishrane ,8 Informisanje i komunikacije ,8 Finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja ,3 Poslovanje sa nekretninama ,7 Strucne,naucne i tehnicke djelatnosti ,8 Administrativne i pomocne usluzne djelatnosti ,9 Drzavna uprava i odbrana,obav.soc.osiguranje ,2 Obrazovanje ,3 Zdravstvena i socijalna zastita ,7 Umjetnost,zabava i rekreacija ,6 Ostale usluzne djelatnosti ,2 Boks 1.2 Prosječne plate po zemljama bivše Jugoslavije, septembar godine Podaci o prosječnim platama u septembru godine pokazuju razlike u visini primanja pojedinih zemalja bivše Jugoslavije. Zarade bez poreza i doprinosa u septembru ove godine u svim posmatranim zemljama, bilježe rast u odnosu na isti mjesec prethodne godine. Najveći nominalni rast neto zarada na godišnjem nivou bilježi Srbija sa rastom od 6%, zatim Crna Gora 5%, Slovenija 1,8%, Hrvatska 1,4% Bosna i Hercegovina 1,1% i Makedonija, koja je zabilježila najmanji nominalni rast neto zarada od 0,8%. Slovenija je po neto iznosu prosječne plate i dalje na prvom mjestu, zatim ide Hrvatska, dok je Crna Gora po prosjeku neto plate iznad Bosne i Hercegovine, Srbije i Makedonije. 25

16 Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG III kvartal 2016 Tabela 1 Plate u zemljama bivše Jugoslavije, u eurima (rangiranje prema neto iznosu) Zemlja Neto plate Bruto plate Slovenija Hrvatska Crna Gora BiH Srbija Makedonija Izvor: zavodi za statistiku i centralne banke navedenih zemalja 26