NARODNA SKUPŠTINA REPUBLIKE SRPSKE PROGRAM EKONOMSKIH REFORMI REPUBLIKE SRPSKE ZA PERIOD GODINE

NARODNA SKUPŠTINA REPUBLIKE SRPSKE PROGRAM EKONOMSKIH REFORMI REPUBLIKE SRPSKE ZA PERIOD 2017 2019. GODINE

Sadržaj 1. SVEUKUPNI OKVIR I CILJEVI POLITIKE... 3 2. MAKROEKONOMSKI OKVIR... 4 2.1. NAJNOVIJA EKONOMSKA KRETANJA... 6 2.2. SREDNJOROČNI MAKROEKONOMSKI SCENARIO... 10 2.3. ALTERNATIVNI SCENARIJI I RIZICI... 15 3. FISKALNI OKVIR... 16 3.1. STRATEGIJA POLITIKE I SREDNJOROČNI CILJEVI... 16 3.2. IMPLEMENTACIJA BUDŽETA U 2016. GODINI... 20 3.3. SREDNJOROČNI IZGLEDI BUDŽETA... 21 3.4. NIVO ZADUŽENOSTI I RAZVOJ DOGAĐAJA, ANALIZA VANREDNIH OPERACIJA I USKLAĐIVANJE TOKA I STANJA 24 3.5. ANALIZA OSJETLJIVOSTI I UPOREĐIVANJE S PRETHODNIM PROGRAMOM... 27 3.6. FISKALNO UPRAVLJANJE I BUDŽETSKI OKVIR... 29 4. PRIORITETI STRUKTURALNIH REFORMI REPUBLIKE SRPSKE U PERIODU 2017 2019. GODINE 31 4.1. IDENTIFIKACIJA KLJUČNIH PREPREKA ZA KONKURENTNOST I INKLUZIVNI RAST... 32 4.2. SKRAĆENI PREGLED REFORMSKIH PRIORITETA... 32 4.3. ANALIZA PO OBLASTIMA I PRIORITETIMA STRUKTURNIH REFORMI... 34 4.3.1. Upravljanje javnim finansijama... 34 4.3.2. Tržišta energije, transporta i telekomunikacija... 40 4.3.3. Sektorski razvoj... 47 4.3.4. Poslovno okruženje i smanjenje neformalne ekonomije... 54 4.3.5. Istraživanje i inovacije... 63 4.3.6. Spoljna trgovina i olakšavanje investicija... 64 4.3.7. Obrazovanje i vještine... 66 4.3.8. Zapošljavanje i tržište rada... 69 4.3.9. Socijalna uključenost, smanjenje siromaštva i jednake mogućnosti... 70 5. INSTITUCIONALNA PITANJA I UKLJUČENOST ZAINTERESOVANIH STRANA... 72 6. PRILOG: TABELE... 74 2

1. SVEUKUPNI OKVIR I CILJEVI POLITIKE Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju između Evropskih zajednica i njihovih država članica, sa jedne strane, i BiH, sa druge strane (SSP), koji predstavlja osnovu za sprovođenje procesa pristupanja, stupio je na snagu u junu 2015. godine i zamijenio je Privremeni sporazum (PS) koji je bio na snazi od 2008. godine. Nadalje, u februaru 2016. godine Bosna i Hercegovina je podnijela zvaničnu aplikaciju za članstvo u Evropskoj uniji. Zemlje potencijalni kandidati za članstvo u Evropskoj uniji su do 2014. godine pripremale Ekonomski i fiskalni program kao vrstu pripreme za izradu Pretpristupnog ekonomskog programa koji su izrađivale zemlje sa statusom kandidata za članstvo u Evropskoj uniji. Od januara 2015. godine sve zemlje Zapadnog Balkana i Turske imaju obavezu da izrađuju Program ekonomskih reformi. Ove godine, od svih zemalja Zapadnog Balkana i Turske očekuje se da pripreme po treći put Program ekonomskih reformi za 2017 2019. godinu, koji sadrži srednjoročni makoroekonomski okvir i okvir fiskalne politike, te sveobuhvatan program strukturalnih reformi. Tokom 2015. godine Evropska komisija je objavila novu srednjoročnu strategiju proširenja koja obuhvata zemlje Zapadnog Balkana i Tursku, u kojoj su date smjernice i utvrđen okvir i instirumenti za podršku zemljama kako bi ispunile zahtjeve procesa pridruživanja i pristupanja Evropskoj uniji. Ovogodišnji paket proširenja objavljen je 9. novembra 2016. godine, a čine ga Izvještaj o BiH za 2016. godinu i Saopštenje o politici proširenja Evropske unije za 2016. godinu i od zemalja kandidata i potencijalnih kandidata za članstvo se očekuje da postanu ekonomski podobne za članstvo u EU, odnosno doprinesu rastu i prosperitetu privrede EU, te sprovedu ekonomske reforme, unaprijede konkurentnost, otvare nova radna mjesta i dalje sprovode aktivnosti u pravcu fiskalne konsolidacija i inkluzivnog rasta. Izražena je snažna podrška ekonomskom upravljanju i sve zemlje kandidati i potencijalni kandidati su pozvane da Evropskoj komisiji podnesu godišnji Program ekonomskih reformi, koji treba da sadrži srednjoročne makroekonomske projekcije i plan budžeta za naredne tri godine, kao i listu prioritetnih mjera za strukturne reforme sa ciljem da se povećaju konkurentnost i inkluzivni rast. Evropske integracije i dalje su prioritetno opredjeljenje Vlade Republike Srpske u cilju bržeg sticanja kandidatskog statusa i nastaviće se jačanje institucionalnih i kadrovskih kapaciteta za sprovođenje obaveza iz procesa pridruživanja i pristupanja Evropskoj uniji. S tim u vezi, nastaviće se sa usklađivanjem zakonodavstva Republike Srpske sa pravnom tekovinom Evropske unije, te će se učestvovati u programiranju i korištenju sredstava pretpristupne pomoći Evropske unije (IPA), kao i programa Finansijskog okvira za Zapadni Balkan (WBIF). Nastaviće se sa realizacijom mjera definisanih Reformskom agendom za period 2016 2018. godina i pratećim Akcionim planom Republike Srpske, koji su usaglašeni sa Evropskom unijom i međunarodnim finansijskim institucijama. Praćenje i izvještavanje Evropske unije o sprovođenju obaveza koje proističu iz Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanja odvijaće se u skladu sa Odlukom o ostvarivanju koordinacije republičkih organa uprave u sprovođenju aktivnosti u oblasti evropskih integracija i međunarodne saradnje ( Službeni glasnik Republike Srpske, broj 47/13) i uz punu primjenu sistema koordinacije procesa evropskih integracija u BiH koji je dogovoren 17. avgusta 2016. godine. Republika Srpska će u procesu planiranja budžeta voditi računa o finansijskim aspektima procesa pridruživanja Evropskoj uniji, kao i o obavezama koje iz toga proizlaze po nadležne institucije Republike Srpske. U tom smislu, opšti okvir Ekonomskog programa reformi za period od 2017. do 2019. godine utvrđen je SSP, kao i opštim i sektorskim razvojnim strategijama i planovima Republike Srpske. U skladu sa navedenim, a na osnovu metodologije i smjernica koje je dostavila Evropska komisija, Republika Srpska je izradila Program ekonomskih reformi Republike Srpske za period 2017 2019. godina (u daljem tekstu: ERP RS 2017 2019). Program ekonomskih reformi Republike Srpske za period 2017 2019. godina u suštini je dokument kojim su predstavljene mjere ekonomske 3

politike Vlade Republike Srpske, u skladu sa metodologijom koju primjenjuju i druge evropske zemlje. Kako bi se ostvarili navedeni ciljevi, odnosno unaprijedio strukturalni rast i konkurentnost, te ispunile preporuke sa ekonomskog i finansijskog dijaloga između Evropske unije i zemalja Zapadnog Balkana i Turske iz maja 2016. godine, reformske oblasti za 2017. godinu su upravljanje javnim finansijama, tržišta energije, transporta i telekomunikacija, sektorski razvoj, poslovno okruženje i smanjenje neformalne ekonomije, istraživanje i inovacije, vanjska trgovina i olakšavanje investicija, obrazovanje i vještine, zapošljavanje i tržište rada i socijalna uključenost, smanjenje siromaštva i jednake mogućnosti. Bitno je napomenuti da je u procesu izrade ERP RS 2017 2019. Vlada Republike Srpske na 86. sjednici, održanoj 11. avgusta 2016. godine, razmatrala Informaciju o aktivnostima koje se odnose na izradu ERP RS 2017 2019, te zadužila resorna ministarstva da imenuju predstavnike za izradu dokumenta, a koji će biti imenovani u Tim Republike Srpske za izradu ERP RS 2017 2019. godina. U skladu sa Smjernicama Evropske komisije i nakon održanih konsultacija, imenovani predstavnici ministarstava dostavili su koordinatoru za izradu ERP RS 2017 2019, kojeg je imenovalo Ministarstvo finansija, prijedloge ključnih reformi iz svoje oblasti. Koordinator za izradu ERP RS 2017 2019 je, u saradnji sa ministarstvima i institucijama Republike Srpske, izradio ERP RS 2017 2019 prema rokovima i metodologiji koje zahtjeva Evropska komisija i dostavio na razmatranje i usvajanje Vladi Republike Srpske. U procesu izrade dokumenta konsultovani su i predstavnici Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj (OECD), koji su pružili tehničku pomoć pri izradi. Koordinator za izradu ERP RS 2017 2019, u skladu sa Zaključkom Vlade Republike Srpske, broj: 04/1-012-2-1792/16, zadužen je da sprovede dalje aktivnosti koje se odnose na dostavljanje teksta EPR RS 2017 2019. Direkciji za ekonomsko planiranje (DEP) i objedini ih u integralni dokument Program ekonomskih reformi BiH za period 2017 2019. godina (u daljem tekstu: ERP BiH 2016 2018), poštujući Zaključak Vlade Republike Srpske u kojem se, između ostalog, navodi da Republika Srpska mora da ostane jasno vidljiva u cijelom procesu i dokumentu u skladu sa ustavnim ovlašćenjima i nadležnostima institucija Republike Srpske. ERP BiH 2016-2018 se dostavlja na usvajanje Savjetu ministara BiH, te se nakon usvajanja prosljeđuje Evropskoj komisiji, a najkasnije do 31. januara 2017. godine. Imajući u vidu sve prethodno navedeno, a sa namjerom da u potpunosti prati metodologiju i uslove koje postavlja Evropska komisija, Program ekonomskih reformi Republike Srpske za period 2017 2019. godina ujedno će zamijeniti Ekonomsku politiku Republike Srpske, koju je Narodna skupština usvajala u prethodnom periodu. Na taj način, Republika Srpska će po prvi put, Program ekonomskih reformi, koji je izrađen u skladu sa metodologijom Evropske komisije, dostaviti Narodnoj skupštini Republike Srpske na razmatranje i usvajanje. 2. MAKROEKONOMSKI OKVIR Prema izvještaju MMF-a iz oktobra 2016. godine, World Economic Outlook (WEO), u kojem se analiziraju globalna ekonomska kretanja, projekcija globalnog rasta iznosi 3,1% u 2016. godini i 3,4% u 2017. godini. U odnosu na projekcije iz aprila, prognoze kretanja svjetske privrede su revidirane naniže (za 0,1 p. p.) za 2016. i 2017. godinu, kao posljedica oslabljenih izgleda za rast grupe razvijenih ekonomija nakon Referenduma u Velikoj Britaniji, kao i slabijeg privrednog rasta SAD u odnosu na očekivani. Iako je reakcija tržišta na Bregzit šok bila ohrabrujuća, krajnji uticaj je i dalje nejasan zbog neizvjesne sudbine institucionalnih i trgovinskih aranžmana između Velike Britanije i Evropske unije. Očekuje se da će Bregzit imati negativne makroekonomske posljedice, posebno u Velikoj Britaniji. 4

Tabela 2.1: Pregled projekcija MMF-a, ažurirano u oktobru 2016. g. 2014. 2015. 2016. 2017. Realni rast BDP-a, % Svijet 3,4 3,2 3,1 3,4 Razvijene ekonomije 1,9 2,1 1,6 1,8 SAD 2,4 2,6 1,6 2,2 Evrozona 1,1 2,0 1,7 1,5 Zemlje u razvoju 4,6 4,0 4,2 4,6 Evropska unija 1,6 2,3 1,9 1,7 Evropske zemlje u razvoju 2,8 3,6 3,3 3,1 BiH 1,1 3,2 3,0 3,2 Rast svjetske trgovine (robe i usluge),% 3,8 2,6 2,3 3,8 Rast cijene nafte, u dolarima, god. -7,5-47,2-15,4 17,9 promjena, u % Potrošačke cijene Razvijene zemlje 1,4 0,3 0,8 1,7 Zemlje u razvoju 4,7 4,7 4,5 4,4 BiH -0,9-1,0-0,7 0,5 Izvor: MMF, World Economic Outlook, Update October 2016. Kao posljedica navedenog, projektovan je skroman rast razvijenih zemalja od 1,6% u 2016. i 1,8% u 2017. godini. Kada je riječ o Evrozoni, projektovana je stopa rasta od 1,7% u 2016. i 1,5% u 2017. godini, kao rezultat nižih cijena nafte i ekonomskih podsticaja koje pruža Evropska centralna banka. Za Evropske zemlje u razvoju 1 projektovan je rast od 3,3% u 2016. i 3,1% u 2017. godini. Projektovane stope realnog rasta BDP-a za Bosnu i Hercegovinu, za period 2016 2019. godina, iznose: 3,0%, 3,2%, 3,7% i 3,9% respektivno. Prema poslednjim projekcijama Evropske komisije iz novembra 2016. godine 2, očekuje se da će se ekonomski rast u Evropi nastaviti umjerenim tempom, uprkos izazovima rastuće globalne neizvjesnosti. S tim u vezi, očekivani rast realnog BDP-a u Evrozoni iznosi 1,7% u 2016. godini, 1,5% u 2017. i 1,7% u 2018. godini, dok se u EU očekuje rast od 1,8% ove godine, 1,6% u 2017. i 1,8% u 2018. godini. Osnovni pokretač rasta do 2018. godine ostaće privatna potrošnja, potpomognuta očekivanjem da će zaposlenost nastaviti da raste uz neznatan rast plata. Kreiranje novih radnih mjesta, podstaknuto nedavnim reformama u većini zemalja, ohrabrujuće je za investicije, za koje se procjenjuje da će rasti po stopama od 3,3% u 2016. godini do 3,5% u 2018. godini. Očekuje se da će se poboljšanja nastaviti i na području javnih finansija. Troškovi pozajmljivanja ostaće podrška rastu kroz izuzetno prilagodljivu monetarnu politiku. Tabela 2.2: Evropska ekonomska predviđanja za EU, jesen 2016. Projekcije za EU 2014. 2015. 2016. 2017. 2018. Realni rast BDP (%, g/g) 1,6 2,2 1,8 1,6 1,8 Inflacija (%, g/g) 0,5 0,0 0,3 1,6 1,7 Nezaposlenost (%) 10,2 9,4 8,6 8,3 7,9 Strukturalni bilans budžeta (%BDP) -1,8-1,7-1,6-1,6-1,5 Ukupni javni dug (%BDP) 88,5 86,6 86,0 85,1 83,9 Bilans tekućeg računa (%BDP) 1,4 1,8 2,1 2,1 2,2 Izvor: European Economic Forecast, Autumn 2016, November 2016, European Commission 1 MMF, World Economic Outlook, Update Octobеr 2016; Evropske zemlje u razvoju obuhvataju: Srbiju, Hrvatsku, Bugarsku, Mađarsku, Poljska, Rumunija i Tursku, uključujući Albaniju, Bosnu i Hercegovinu, Kosovo, Makedoniju i Crnu Goru 2 European Economic Forecast, Autumn 2016, November 2016, European Commission. 5

Izvor: Republički zavod za statistiku Republike Srpske, EUROSTAT (Statistic Database, nedesezonirani podaci, preuzeto 14.11.2016.g.) Kvartalne stope rasta BDP-a za EU(28) u 2015. god. su iznosile 2,3%, 2,2%, 2,1% i 2,3%, a u prva dva kvartala 2016. godine 1,9% i 2,1%. Podaci na grafikonu 2.1. pokazuju da sve zemlje, najznačajniji spoljnotrgovinski part-neri Republike Srpske ostva-ruju pozitivne stope rasta u cijelom posmatranom periodu, osim Srbije, koja je ostvarila negativnu stopu rasta samo u prvom kvartalu 2015. god. Kao i Srbija, Italija i Hrvatska, takođe su izašle iz perioda recesije. Prema Izvještaju o investicijama u svijetu 3 strane direktne investicije (SDI) u 2015. godini, u odnosu na 2014. godinu, zabilježile su snažan oporavak. Na globalnom nivou u 2015. godini došlo je do rasta stranih direktnih investicija za 38%, što je najveći rast od globalne ekonomske i finansijske krize 2008/2009. godine. Porast SDI je u suprotnosti sa globalnim makroekonomskim kretanjima, gdje je zabilježeno usporavanje rasta u zemljama u razvoju i značajan pad cijena robe, odnosno deflacija. Glavno objašnjenje za ovu naizgled nekonzistentnost je skok u prekograničnim spajanjima i akvizicijama, posebno u razvijenim ekonomijama. Očekuje se da će u 2016. godini SDI pasti za 10% do 15%, kao rezultat osjetljivosti globalne ekonomije, slabe agregatne tražnje, sporog rasta izvoza robe u nekim zemljama, efikasnih mjera za izbjegavanje poreske invazije i pada profita u multinacionalnim kompanijama. Međutim, u srednjem roku u 2017. i 2018. godini očekuje se rast SDI na globalnom nivou, kao rezultat globalnog ekonomskog rasta. SDI u razvijenim zemljama u 2015. godini bilježe značajan rast (najviši nivo od 2007. godine), dok je u zemljama u razvoju zabilježen rast od 9%. Zemlje u tranziciji ostvarile su pad stranih direktnih investicija, zbog niskih cijena robe (deflacije), slabe domaće tražnje i uticaja restriktivnih mjera, odnosno geopolitičkih tenzija. Istovremeno, zemlje jugoistočne Evrope, koje su u grupi zemalja u tranziciji, ostvarile su rast SDI od 6%, zbog boljih makroekonomskih uslova i nastavka procesa pristupanja EU. U periodu 2016 2018. godina očekuje se blagi rast SDI u zemljama u tranziciji. Prilikom izrade projekcija osnovnih makroekonomskih pokazatelja za Republiku Srpsku, uzete su u obzir projekcije međunarodnih institucija, prvenstveno po pitanju očekivanog kretanja cijena baznih proizvoda na međunarodnom tržištu, očekivanih stopa privrednog rasta zemalja u okruženju, naročito značajnih spoljnotrgovinskih partnera Republike Srpske, te očekivanja koja se odnose na privredna kretanja u Bosni i Hercegovini. 2.1. NAJNOVIJA EKONOMSKA KRETANJA Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku Republike Srpske realna stopa rasta BDP-a za 2015. godinu, u Republici Srpskoj je iznosila 2,6%. Imajući u vidu da je realna stopa rasta BDP-a iskazana kao promjena u odnosu na isti period prethodne godine, može se zaključiti da je za ostvarenje povećane privredne aktivnosti u 2015. godini bio značajan bazni efekat, budući da je 2014. godine, 3 Izvor: UNCTAD, World Investment Report 2016. 6

nakon poplava, došlo do pada privredne aktivnosti u drugom kvartalu i stagnacije u trećem kvartalu. Najveći doprinos rastu BDP-a u 2015. godini dalo je povećanje privatne potrošnje. Ostvarene stope realnog rasta BDP-a u prva dva kvartala 2016. godine iznosile su: 2,2% i 1,8%, respektivno 4, čemu je doprinio nastavak deflatornih pritisaka, rast privredne aktivnosti u zemljama regiona, te rast u oblastima industrijske proizvodnje. Industrijska proizvodnja 5 sa učešćem u BDP-u od 15,1%, u 2015. godini ostvarila je rast od 2,7%. U najvećoj mjeri ovo je rezultat rasta u oblastima Vađenje ruda i kamena (10,2%) i Prerađivačka industrija (2,7%), dok je pad zabilježen u oblasti Proizvodnja i snabdijevanje električnom energijom, gasom, parom i klimatizacija (-1,0%). U periodu januar septembar 2016. godine stopa rasta industrijske proizvodnje iznosila je 7,0%, čemu je doprinijelo povećanje proizvodnje u oblastima Proizvodnja i snabdijevanje električnom energijom... (21,4%) i Prerađivačka industrija (3,8%), dok je u oblasti Vađenje ruda i kamena zabilježen pad (-2,3%). Naime, u toku 2016. godine, uspješno je završen probni rad i sinhronizacija sa nacionalnom mrežom Termoelektrane Stanari, kada je ova termoelektrana ostvarila veću proizvodnju energije od planirane. Rast industrijske proizvodnje u 2016. godini ukazuje na povećanje privredne aktivnosti u Republici Srpskoj. Mjereno indeksom potrošačkih cijena, u Republici Srpskoj u 2015. godini zabilježen je pad prosječnih godišnjih cijena od 1,4%. Cijene su najviše pale u odjeljcima Odjeća i obuća, Prevoz i Hrana i bezalkoholna pića. Smanjenju cijena najviše je doprinio pad cijena sirove nafte i hrane na svjetskom tržištu 6. Takođe, u 2016. godini, turbulencije na međunarodnom finansijskom tržištu i slabiji izgledi za globalni rast odrazili su se i na robna tržišta. Oporavak cijena nafte na svjetskom tržištu zaustavljen je nakon Bregzita, tako da je, nakon rasta od 25% u drugom tromjesečju, cijena nafte ponovo smanjena. Pored cijena nafte, volatilnost je bila izražena i na tržištu primarnih poljoprivrednih proizvoda, što se predviđa i za naredni period. U periodu januar septembar 2016. godine, u Republici Srpskoj je zabilježen pad prosječnih godišnjih potrošačkih cijena od 1,4%, koji je u najvećoj mjeri bio posljedica pada cijena u odjeljcima Odjeća i obuća i Prevoz. Procjenjuje se da će pad prosječnih cijena u 2016. godini iznositi oko 1,2%, dok se u Evrozoni, koja je naš značajan spoljnotrgovinski partner, očekuje rast cijena od 0,4%. Grafikon 2.1.1: Kretanje cijena nafte i bakra (prosječne mjesečne cijene, u USD) Grafikon 2.1.2: Indeks svjetskih cijena hrane (realno, 2002 2004 = 100) Izvor: Blumberg Izvor: FAO, UN Prosječna neto plata u Republici Srpskoj u 2015. godini iznosila je 831 KM, što je, u odnosu na 2014. godinu, nominalno povećanje od 0,7%, a realno 2,2% imajući u vidu deflaciju. U periodu 4 Procijenjeni podaci Republičkog zavoda za statistiku Republike Srpske. 5 Oblasti B, C, D i E (Vađenje ruda i kamena; Prerađivačka industrija; Proizvodnja i snabdijevanje električnom energiom, gasom, parom i klimatizacija i snabdijevanje vodom, kanalizacija, upravljanje otpadom i djelatnosti sanacije (remedijacije) životne sredine. 6 U 2015. godini, u odnosu na 2014. godinu, cijena sirove nafte na svjetskom tržištu je niža za 47,2%, a cijena hrane je niža za 17,1%. 7

januar septembar 2016. godine, prosječna neto plata iznosila je 836 KM, a procjenjuje se da će se i na godišnjem nivou prosječna neto plata zadržati na istom nivou (836 KM). U 2015. godini, u odnosu na isti period prethodne godine, anketna stopa nezaposlenosti se smanjila (za 0,5 p. p.) na nivo od 25,2%. Ovaj trend se nastavlja i u 2016. godini, kada je ostvaren pad anketne stope nezaposlenosti (za 0,4 p. p.) na nivo od 24,8%. U skladu sa ovim, broj nezaposlenih u 2015. godini (139.465 lica) smanjio se za 4,4%. U periodu januar septembar 2016. godine prosječan broj nezaposlenih je iznosio 133.424 lica, što je manje za 5,2% u odnosu na isti period prethodne godine. Istovremeno, broj zaposlenih se povećava, tako da u martu 2016. iznosi 249.610 lica, što je za 2,7% više u odnosu na isti period prethodne godine, a za 1,5% u odnosu na prosječan broj zaposlenih u 2015. godini. Ostvareni obim spoljnotrgovinske razmjene robe u 2015. godini iznosio je sedam milijardi KM i u poređenju sa prethodnom godinom manji je za 8,6%. Pad izvoza iznosio je 2,9%, čemu je najviše doprinio pad u oblastima: Proizvodnja i snabdijevanje električnom energijom, gasom, parom i klimatizacija, Snabdijevanje vodom; kanalizacija, upravljanje otpadom i djelatnost sanacije životne sredine i Vađenje ruda i kamena. S druge strane, pad uvoza iznosio je 11,7%, čemu je najviše doprinio pad u oblastima: Vađenje ruda i kamena, Prerađivačka industrija i Proizvodnja i snabdijevanje električnom energijom, gasom, parom i klimatizacija. Značajan uticaj na ovakvo kretanje u spoljnotrgovinskoj razmjeni je nastavak trenda smanjenja cijena energenata na svjetskom tržištu, što je uticalo na smanjenje vrijednosti mineralnih goriva i maziva kako u izvozu tako i u uvozu. Pozitivan doprinos na spoljnotrgovinsku razmjenu u 2015. godini imala je oblast Poljoprivreda, šumarstvo i ribolov. Veći pad uvoza u odnosu na izvoz za posljedicu je imao smanjenje spoljnotrgovinskog deficita, tako da je pokrivenost uvoza izvozom iznosila 59,8%, što je za 5,4 p. p. više nego u 2014. godini. Spoljnotrgovinsku razmjenu u periodu januar septembar 2016. godine karakteriše dalje smanjenje spoljnotrgovinskog deficita za 18,2%, kao rezultat povećanja izvoza od 8,7% i smanjenja uvoza od 2,3%, dok pokrivenost uvoza izvozom iznosi 65,5%. U odnosu na isti period prošle godine, obim spoljnotrgovinske razmjene veći je za 1,8%. Rastu izvoza značajno je doprinio rast izvoza u oblastima: Prerađivačka industrija i Poljoprivreda, šumarstvo i ribolov. Padu uvoza najviše je doprinio pad uvoza u oblastima: Vađenje ruda i kamena i Poljoprivreda, šumarstvo i ribolov, dok je oblast Prerađivačka industrija zabilježila rast. Grafikon 2.1.3: Struktura izvoza u periodu I IX 2016. g. Grafikon2.1.4: Struktura uvoza u periodu I IX 2016. g. Izvor: Republički zavod za statistiku Republike Srpske Budući da najveće učešće u strukturi izvoza i uvoza ima oblast Prerađivačka industrija, i to 88,5% i 80,7%, respektivno, ostvaren rast proizvodnje u prerađivačkoj industriji od 3,8% u posmatranom periodu 2016. godine, takođe se odrazio na kretanje izvoza i uvoza. 8

Grafikon 2.1.5: Uporedni prikaz spoljnotrgovinskog suficita/deficita sa zemljama najznačajnijim trgovinskim partnerima (u 000 KM), za period I IX 2015. i I IX 2016. Izvor: Republički zavod za statistiku Republike Srpske Ako se uporedi period januar septembar 2016. godine sa istim periodom 2015. godine, Republika Srpska je ostvarila smanjenje ukupnog spoljnotrgovinskog deficita za 241 milion KM. Na grafikonu 2.1.5. može se vidjeti da su ostvarena pozitivna kretanja u spoljnotrgovinskoj razmjeni sa Italijom i Njemačkom, gdje je došlo do smanjenja spoljnotrgovinskog deficita, te sa Hrvatskom i Slovenijom, gdje je ostvaren veći spoljnotrgovinski suficit. Važno je napomenuti da su u posmatranom periodu 2016. godine realne stope rasta izvoza i uvoza više od nominalnih, prvenstveno jer je došlo do smanjenja cijena primarnih proizvoda na svjetskom tržištu, kao i smanjenja izvoznih i uvoznih cijena u prva dva kvartala 2016. godine, u odnosu na cijene u 2015. godini. Imajući u vidu dosadašnja kretanja, procjena je da će na godišnjem nivou povećanje izvoza nominalno iznositi 6,8%, a smanjenje uvoza 0,5%. Prema podacima Republičkog zavoda za statistuku Republike Srpske, vrijednost ostvarenih investicija u stalna sredstva, u 2015. godini iznosila je 1.633,3 miliona KM, što je u odnosu na prethodnu godinu smanjenje od 18,1%. Posmatrano prema tehničkoj strukturi, najveći doprinos ovom smanjenju dolazi od smanjenja investicija u građevinske objekte i prostore (-28,3%) koje čine 60% ukupne strukture ostvarenih investicija u stalna sredstva. Ostale investicije su takođe smanjene (-32,7%), dok su investicije u mašine, opremu i transportna sredstva zabilježile rast (2,7%). Prema djelatnostima investitora, a uzimajući u obzir učešće pojedine djelatnosti u ukupno otvarenim investicijama, najznačajnije smanjenje investicija ostvareno je u oblastima Vađenje ruda i kamena i Obrazovanje, dok je najveće povećanje zabilježeno u oblastima Trgovini na veliko, osim trgovine motornim vozilima i motociklima i Prerađivačka industrija. Prema podacima Centralne banke BiH, u 2015. godini, ostvarena direktna strana ulaganja kompanija sa sjedištem u Republici Srpskoj iznose 93,3 miliona KM, što je smanjenje u odnosu na 2014. godinu. Ovakva kretanja stranih ulaganja su prouzrokovana nepovoljnim kretanjima na globalnom planu, što se odrazilo i na smanjenje stranih ulaganja u BiH. Takođe, važno je imati u vidu da ovi podaci obuhvataju samo investicije koje su finansirane iz sredstava osnivača samih kompanija, ali ne i iz kreditnih sredstava. Posmatrano prema klasifikaciji djelatnosti (NACE 2), najveća ulaganja u 2015. godini ostvarena su u djelatnostima: Proizvodnji koksa i rafiniranih naftnih proizvoda (27,6 mil. KM), Proizvodnji i snabdijevanju el. energijom, plinom, parom i klimatizacija (18,8 mil. KM), Proizvodnji hemikalija i hemijskih proizvoda (17,6 mil. KM), te u Trgovini na veliko, osim trgovine motornim vozilima i motociklima (16,1 mil. KM). Posmatrano po zemljama stranog ulagača, najveća ulaganja su ostvarili ulagači iz Holandije (46,8 mil. KM), Italije (33,7 mil. KM), Rusije (28,4 mil. KM), Velike Britanije (15,2 mil. KM) i Slovenije (11,7 mil. KM). Prema podacima privrednih sudova broj novoosnovanih privrednih subjekata sa stranim ulogom u Republici Srpskoj ima trend rasta. Tako su tokom 2014. godine 9

osnovana 131 pravna lica, 2015. godine 186 pravna lica, a do 30. septembra 2016. godine 143 pravna lica sa stranim ulogom. U skladu sa porastom broja novoosnovanih preduzeća sa stranim ulaganjem, očekuje se i porast ukupnih stranih ulaganja u Republiku Srpsku u narednom periodu. Najzačajnija odstupanja ostvarenih ekonomskih trendova u odnosu na projekcije u prošlogodišnjem Programu ekonomskih reformi (ERP RS 2016-2018) najviše su izražene u ostvarenom BDP-u Republike Srpske za 2015. godinu. Naime, BDP za 2015. godinu ostvaren je u nominalnom iznosu 9.153 miliona KM, dok je projektovani iznosio 8.873 miliona KM tako da i stopa realnog rasta iznosi 2,6% i razlikuje se u odnosu na projektovanu stopu od 1,4%. Projekcije BDP-a su rađene na bazi tada poznatih podataka i pokazatelja. Prema procjenama Republčkog zavoda za statistiku Republike Srpske, rast BDP-a za prva dva kvartala 2015. godine iznosio je u prosjeku 1,7%. Pored toga, postojale su najave da se očekuju značajni gubici u poljoprivrednoj proizvodnji zbog suše. Naknadno se prilikom obračuna konačnih podataka došlo do novih saznanja, tako da je prema konačnim podacima, BDP u 2015. godini u značajnoj mjeri odstupao od preliminarnih podataka za prva dva kvartala, a najveći dorpinos rastu BDP-a od 2,6% imale su oblasti: Poljoprivreda, šumarstvo i ribolov, Trgovina na veliko i malo i Prerađivačka industrija. Procijenjena stopa deflacije, mjerena indeksom potrošačkih cijena, za 2015. godinu, prema prošlogodišnjem Programu, iznosila je 1,0%. U 2015. godini ostvaren je pad prosječnih potrošačkih cijena od 1,4%. Na osnovu raspoloživih informacija koje se uzimaju u obzir prilikom izrada projekcija inflacije, očekivalo se povećanje cijena nafte na svjetskom tržištu u posljednjem kvartalu 2015. godine, što se nije ostvarilo. Ovdje se uglavnom radi o projekcijama kretanja cijena nafte i hrane MMF-a. Glavni rizici po ostvarenje projekcija kretanja cijena su upravo projekcije međunarodnih institucija, a u 2015. i 2016. godini ti rizici su se ostvarili. Nastavak trenda smanjenja cijena energenata na svjetskom tržištu uticao je i na smanjenje vrijednosti mineralnih govira i maziva u uvozu i izvozu, u odnosu na očekivani. Posredno ovo je imalo uticaja na projektovani, odnosno ostvareni ukupni privredni rast. 2.2. SREDNJOROČNI MAKROEKONOMSKI SCENARIO Najznačajnije odstupanje u odnosu na projekcije iz prethodnog Programa 7 odnose se na projekcije BDP-a. Uzimajući u obzir da je u prethodnom Programu podatak za BDP za 2015. godinu bio projektovana veličina, te da je ostvareni BDP veći od projektovanog, on postaje nova baza za projekcije za period 2016 2019. godina. Iz tog razloga su ovogodišnje projekcije na nešto višem nivou, nego u prethodnom Programu. Takođe, kao rezultat ostvarenja u 2015. godini, odstupanja se javljaju i kod projekcija uvoza i izvoza u odnosu na prethodni Program. Na promjenu projekcije uvoza uticalo je smanjenje investicija u stalna sredstva i smanjenje kapitalnih proizvoda, u 2015. godini. Na promjenu projekcija izvoza utiču promjene u projekcijama privrednih kretanja zemalja najznačajnijih spoljnotrgovinskih partnera. Procijenjena stopa inflacije, mjerena indeksom potrošačkih cijena, za 2016. godinu, prema prethodnom Programu, iznosila je 0,5%, a u 2015. godini ostvaren je pad prosječnih potrošačkih cijena od 1,2%. Slično kao u prethodno datom obrazloženju, projekcija je rađena sa tada raspoloživim podacima, te očekivanim kretanjima cijena baznih proizvoda na svjetskom tržištu. U 2016. godini, umjesto očekivanog rasta, dolazi do dodatnog pada cijena nafte i hrane na svjetskom tržišu, što je uticalo i na korekciju naših projekcija, kako za tekuću godinu, tako i za naredni period. Osnovni razlog promjena u projekcijama makroekonomskih pokazatelja u odnosu na prethodni Program, odnosi se na promjenu pretpostavki za makroekonomske projekcije uzimajući u obzir ažurirane statističke podatake iz prethodnog perioda i nove projekcije međunarodnih instutucija. 7 European Economic Forecast, Autumn 2016 je objavljen 9.11.2016. godine i ne sadrži projekcije za BiH. 10

Na osnovu kretanja makroekonomskih pokazatelja Republike Srpske u prethodnom periodu i u periodu januar septembar 2016. godine, privrednih aktivnosti u Republici Srpskoj i zemljama okruženja, započetih aktivnosti i planiranih politika Vlade Republike Srpske, izrađene su procjene i projekcije kretanja makroekonomskih pokazatelja Republike Srpske za period 2016 2019. godina. Tabela 2.2.1: Pregled makroekonomskih pokazatelja za period 2012 2015, procjena za 2016. i projekcije za period 2017 2019. god. O P I S 2012. 2013. 2014. 2015. 2016. 2017. 2018. 2019. BDP BDP nominalni, u mil. KM 8.585 8.761 8.847 9.153 9.501 9.890 10.325 10.790 Broj stanovnika, u mil. 1,43 1,43 1,42 1,42 1,41 1,41 1,41 1,40 BDP po stanovniku u KM 6.006 6.146 6.225 6.465 6.725 7.015 7.340 7.686 % rasta BDP-a, nominalno -1,1% 2,1% 1,0% 3,5% 3,8% 4,1% 4,4% 4,5% % rasta BDP-a, realno -1,1% 1,9% 0,2% 2,6% 2,9% 3,0% 3,2% 3,3% Inflacija mjerena indeksom potrošačkih cijena (CPI), prosječna god. stopa 2,1% 0,0% -1,2% -1,4% -1,2% 0,1% 1,1% 1,4% (realne stope rasta %) Realni rast BDP-a -1,1 1,9 0,2 2,6 2,9 3,0 3,2 3,3 Privatna potrošnja* 2,9 1,8 2,1 1,9 1,9 2,1 2,2 2,2 Potrošnja države 2,6 0,8 2,0-1,8 1,1 0,8 0,9 0,7 Bruto investicije u stalna sredstva 11,0-5,0 5,4-0,2 3,1 3,2 3,4 3,8 (nominalna stope rasta %) Pretpostavke: Prosječne neto plate u KM 818 808 825 831 836 843 850 859 Uvoz robe u mil. KM 4.488 4.558 4.946 4.369 4.346 4.503 4.719 4.955 Uvoz robe, godišnji rast u % -2,0% 1,6% 8,5% -11,7% -0,5% 3,6% 4,8% 5,0% Izvoz robe u mil. KM 2.375 2.604 2.692 2.614 2.792 2.956 3.169 3.404 Izvoz robe, godišnji rast u % -7,3% 9,7% 3,4% -2,9% 6,8% 5,9% 7,2% 7,4% Pokrivenost uvoza izvozom u % 52,9% 57,1% 54,4% 59,8% 64,2% 65,7% 67,2% 68,7% Stopa nezaposlenosti % 25,6% 27,0% 25,7% 25,2% 24,8% 24,4% 24,0% 23,6% Izvor: Republički zavod za statistiku Republike Srpske (2012 2015. g.), procjena (2016. g.) i projekcija (2017 2019. g.) Ministarstva finansija Republike Srpske; NAPOMENA: Privatna potrošnja obuhvata potrošnju domaćinstava i potrošnju NPISD (neprofitne institucije koje služe domaćinstvima) Očekuje se da će realni rast privredne aktivnosti u 2016. godini iznositi 2,9% uz pretpostavku da će izvoz nastaviti da raste po višoj stopi od uvoza. Nadalje, očekuje se pozitivan doprinos domaće potrošnje koji je uglavnom zasnovan na povećanju potrošnje domaćinstava i blagom povećanju potrošnje države. Takođe, u periodu 2017-2019. godina očekuje se stabilno kretanje privrednog rasta po stopama 3,0%, 3,2% i 3,3% respektivno, uglavnom kao rezultat rasta industrijske proizvodnje, očekivanog rasta privrednih aktivnosti u okruženju (posebno za zemlje najznačajnije spoljnotrgovinske partnere) koji može održavati određeni nivo izvozne tražnje, blagog rasta domaće tražnje kao efekata povećanja zaposlenosti, ali i pozitivnih efekata investicija. Uzimajući u obzir očekivanja MMF-a za 2016. godinu o padu cijena sirove nafte i hrane na svjetskom tržištu, procjena je da će prosječne potrošačke cijene u 2016. godini biti manje za 1,2%, u odnosu na cijene u prethodnoj godini. Budući da je doprinos bazne inflacije ukupnom rastu cijena približno 20%, a da uvozne cijene najviše utiču na kretanje cijena ostalih dobara, pored kretanja akciza na duvanske proizvode, projekcija kretanja cijena najviše je bazirana na očekivanim kretanjima cijena na svjetskom tržištu. 11

Grafikon 2.2.1: Odnos osnovne i ukupne inflacije Grafikon 2.2.2: Kretanje cijena hrane i prevoza Izvor: MF RS Izvor: RZS RS, MF RS i MMF U predstojećem trogodišnjem periodu očekuje se postepen rast cijena, na šta će uticati, prije svega, rast cijena naftnih derivata na svjetskom tržištu i postepen rast domaće tražnje i inflacije u međunarodnom okruženju, dok će niski troškovi sirovina u proizvodnji hrane još neko vrijeme usporavati cijene. Polazeći od navedenih pretpostavki i pretpostavke da će regulisane cijene ostati na istom nivou, očekuje se da će prosječne potrošačke cijene u 2017. godini porasti za 0,1%, u 2018. godini za 1,1% i u 2019. godini za 1,4%. Grafikon 2.2.3: Projektovani rast cijena (u %) Izvor: MF RS U narednom periodu očekuje se blagi rast neto plata i to: 843 KM u 2017, 850 KM u 2018. i 859 KM u 2019. godini i nastavak trenda pada nezaposlenosti, tako da projektovane stope nezaposlenosti iznose 24,4%, 24,0% i 23,6% respektivno. Prilikom izrade procjena i projekcija spoljnotrgovinske razmjene Republike Srpske polazi se od analize privrednih kretanja u zemljama sa kojima Republika Srpska ostvaruje najznačajniju spoljnotrgovinsku razmjenu, kao i očekivanih kretanja privredne aktivnosti u tim zemljama, s jedne strane, te praćenja i projekcija kretanja domaće tražnje, s druge strane. Prema pokazateljima za prvih devet mjeseci 2016. godine naši najznačajniji spoljnotrgovinski partneri su zemlje EU28 i zemlje CEFTA koji u ukupnom izvozu Republike Srpske učestvuju sa 74,0% i 17,9% respektivno. Ako se zemljama navedenih ekonomskih grupacija doda i Turska, može se reći da se većina spoljnotrgovinskog prometa Republike Srpske (preko 90%) razmjenjuje sa državama sa kojima BiH, odnosno Republika Srpska ima potpisane spoljnotrgovinske (multilateralne i bilateralne) sporazume. Pojedinačno po zemljama, najznačajniji spoljnotrgovinski partniri Republike Srpske su: Srbija, Italija, Njemačka, Slovenija, Hrvatska i Austrija. Prema projekcijama za period 2016 2019. godina, u navedenim zemljama se očekuju pozitivne realne stope rasta BDP-a, a na osnovu toga i pozitivan doprinos njihove povećane privredne aktivnosti na izvoz Republike Srpske. Pored navedenih pretpostavki vezanih za jačanje izvozne tražnje, očekuje se rast proizvodnje u 12

prerađivačkoj industriji koja učestvuje u ukupnom izvozu preko 80%. Ovo će doprinijeti ukupnom privrednom rastu u Republici Srpskoj i imati pozitivan doprinos rastu izvoza. Imajući u vidu značaj sektora za proizvodnju električne energije u strukturi izvoza, napominjemo da je Plan proizvodnje električne energije za 2017. godinu, veći za 5,7% od plana za 2016. godinu, prvenstveno zbog toga što je u septembru 2016. godine Termoelektrana Stanari je počela sa komercijalnim radom, ali i zbog povećanja proizvodnje električne energije u malim elektranama koje su obuhvaćene sistemom podsticaja obnovljivih izvora energije. Na osnovu naprijed navedenih pretpostavki, u periodu od 2017. do 2019. godine su projektovane nominalne stope rasta izvoza od 5,9% do 7,4%. S druge strane, na osnovu očekivanog daljeg povećanja broja zaposlenih, blagog rasta prosječnih neto plata, te povećanja nivoa ukupnih investicija što omogućava rast domaće tražnje, projektovane su stope rasta uvoza od 3,6% do 5,0%. Pored navedenog, očekivan rast cijena baznih proizvoda na svjetskom tržištu od 2017. godine ide u prilog povećanju vrijednosti uvoza i izvoza. U narednom trogodišnjem periodu, ulaganja u elektroenergetski sektor i nastavak ulaganja u izgradnju putne mreže bili bi nosioci stranih direktnih ulaganja. U elektroenergetskom sektoru moguć je početak realizacije više projekata koji su ranije odgođeni - TE Ugljevik 3, HE Ulog i HE Mrsovo. Značajnija strana sredstva bi trebalo da donesu i ulaganja u izgradnju puteva. Prijedlogom strategije razvoja javnih puteva u Republici Srpskoj za period 2016 2025. godine 8 planirana je izgradnja nekoliko regionalnih i magistralnih puteva na pravcima Banjaluka Doboj, zatim Glamočani Mrkonjić Grad Mliništa granica sa FBiH. U planu je i gradnja auto-puteva na pravcima Banjaluka Prijedor Novi Grad granica sa Hrvatskom, te Vukosavlje Brčko Distriht BiH Bijeljina granica sa Srbijom. Tokovi stvaranja zaduženja i rizici U periodu 2017 2019. godine svi pokazatelji zaduženja bilježiće opadajući trend. Tako, neto zaduženje iznosiće 2,7% BDP-a u 2017. godini, -1,8% BDP-a u 2018. godini, te -3,0% BDP-a u 2019. godini. Nominalni rast ukupnog, tj. javnog duga u 2017. godini iznosiće 3,9%, tj. 3,0%, u 2018. godini 3,1%, tj. 1,3%, dok će u 2019. godini iznositi 0,6%, tj. -0,3%. Stanje ukupnog, tj. javnog duga u odnosu na BDP u 2017. godini iznosiće 59,5%, tj. 46,2%, u 2018. godini iznosiće 58,8%, tj. 44,8%, a u 2019. godini 56,6%, tj. 42,7%. Osnovni rizici ostvarivanja pomenutih pokazatelja zaduženja ogledaju se u: ostvarenju pretpostavki o vrijednostima promjenljivih kamatnih stopa, deviznih kurseva, te povlačenju kreditnih sredstava (za finansiranje investicionih projekata u implementaciji i budžetske potrošnje) u projektovanom periodu, povlačenju sredstva po osnovu potencijalnih kredita za investicione projekte koji su u različitim fazama pripreme (ista nisu uključena u procjenu), ostvarenju pretpostavki o rastu i deficitu/suficitu, a što definiše potrebe za finansiranjem i direktno utiče na smanjenje/povećanje nivoa duga, mogućnosti promjena u zakonskim odredbama koje bi regulisale obavezu izmirenja unutrašnjeg duga na način drugačiji od postojećih zakonskih rješenja, i na taj način otežale planiranje i kontrolisanje otplate, te potencijalnim obavezama koje bi proistekle iz rješavanja problema restitucije, a koje bi bile obaveze budžeta Republike Srpske. Bankarski sektor: razvoj, stabilnost i planirane reforme U uslovima promjenljivih tokova kapitala, povećane neizvjesnosti na međunarodnom finansijskom tržištu, kao i usporenog oporavka domaćeg realnog sektora, ukupna aktiva 8 Usvojila Narodna skupština Republike Srpske 11.10.2016. godine. 13

finansijskog sektora zadržana je na nivou prethodne godine, uz i dalje dominantno učešće bankarskog sektora. Bankarski sektor Republike Srpske je u proteklom periodu i pored prestanka poslovanja dvije manje banke, održao stabilnost i likvidnost, ostao otporan na poremećaje iz domaćeg i međunarodnog okruženja, te sačuvao povjerenje građana. U prvom polugodištu 2016. godine, u poređenju sa stanjem na kraju 2015. godine, ukupni krediti banaka manji su za 6,0%, kako zbog isknjižavanja kredita Banke Srpske a. d. Banja Luka, kojoj je početkom maja 2016. godine oduzeta dozvola za rad, tako i zbog ukupnog pada kreditne aktivnosti banaka. Ukupni depoziti smanjeni su za 5,0%, a na ovo smanjenje, pored navedenog isknjižavanja značajno je uticao i pad depozita bankarskih institucija (27,0%), vladinih institucija (23%), pad depozita javnih i državnih preduzeća (12,0%), te depozita privatnih preduzeća i društava (9,0%). Međutim, depoziti građana zadržali su trend rasta i porasli su za 1,0%, što ukazuje na činjenicu da građani i dalje imaju povjerenje u bankarski sektor. Depoziti građana čine 57,0% ukupnih depozita, a s obzirom na to da su za 26,0% veći od kredita građana, značajnim dijelom se koriste za kreditiranje drugih sektora. Nekvalitetni krediti, koji predstavljaju jedan od ključnih rizika bankarskog sektora, smanjeni su za 25,0%, kao rezultat isknjižavanja nekvalitetnih kredita banke kojoj je oduzeta dozvola za rad (pri čemu su nekvalitetni krediti pravnih lica zabilježili stopu pada od 30,0%, a nekvalitetni krediti fizičkih lica 14,0%), međutim, bez navedenog isknjižavanja nekvalitetni krediti ostalih banaka su smanjeni za 7,0%. Donošenjem novog zakonskog okvira stvorene su pretpostavke za podizanje nivoa otpornosti pojedinačne banke i cjelokupnog bankarskog sistema, kako bi kapitalno ojačane banke pružile veću podršku realnom sektoru i obezbijedile zaštitu interesa deponenata. Pored toga, Agenciji za bankarstvo Republike Srpske dodijeljene su i nove funkcije u oblasti restrukturiranja banaka, a koje su zasnovane na principima najbolje međunarodne prakse restrukturiranja finansijskih institucija. Na tržištu hartija od vrijednosti u toku je preoblikovanje zatvorenih investicionih fondova koji su nastali u procesu transformacije privatizacionih investicionih fondova, a za koje je utvrđen rok od tri godine od dana stupanja na snagu Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o investicionim fondovima 9. Na dan 30.06.2016. godine, na tržištu je poslovalo šest društava za upravljanje, koja su upravljala sa 14 zatvorenih investicionih fondova. Neto vrijednost imovine investicionih fondova u prvoj polovini 2016. godine zabilježila je pad, i to za 2,23% u odnosu na kraj 2015. godine. Kao posljedica navedenog, ostvaren je i pad naknade za upravljanje koju ostvaruju društva za upravljanje zatvorenim investicionim fondovima, koja se zasniva na procentu ponderisane prosječne godišnje tržišne vrijednosti akcija fonda, a koja je i do tri puta niža u odnosu na prosječnu godišnju neto vrijednost imovine fonda. Aktivnosti pojedinih društava za upravljanje na očuvanju i uvećanju imovine fondova, i u prvoj polovini 2016. godine bile su jako skromne, ili su čak izostale, a što pokazuje i trend pada učešća akcija zatvorenih investicionih fondova u ukupno ostvarenom prometu na Banjalučkoj berzi hartija od vrijednosti (1,2% ukupno ostvarenog prometa, odnosno 9% redovnog prometa). Nadalje, berzanski indeks fondova FIRS ostvario je pad za 14,75%, a ukupna tržišna kapitalizacija fondova smanjena je za 14,03% u odnosu na kraj prethodne godine. Komisija za hartije od vrijednosti Republike Srpske, kao regulatorni i nadzorni organ za tržište hartija od vrijednosti, prati proces obavezne transformacije kroz kvartalne izvještaje društava za upravljanje, te prema potrebi, nalaže otklanjanje uočenih nepravilnosti ili oduzima dozvolu za poslovanje, cijeneći težinu i vrijeme činjenja prekršaja društva. Ukoliko društvo za upravljanje ne izvrši potpuno preoblikovanje, depozitar fonda je dužan da odmah pokrene postupak likvidacije fonda, u ime i za račun fonda. Na tržištu osiguranja je u prvoj polovini 2016. godine, u uslovima jake konkurencije, ostvaren pozitivan neto rezultat, uz nastavak trenda rasta aktivnosti. Ukupno obračunata premija porasla je za 9,3%, pri čemu obračunata premija po osnovu obaveznog osiguranja od autoodgovornosti i dalje ima dominantno učešće sa 65,2%. Obračunate tehničke rezerve na nivou 9 Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o investicionim fondovima stupio je na snagu 14.10.2015. godine. 14

sektora porasle su za 9,8%, a vrijednosti bilansne aktive društava za osiguranje povećana je za 1,5%. Zbog potrebe uspostavljanja sistema ranog upozorenja i uvođenja supervizije bazirane na riziku, kao preduslova obezbjeđenja sistemske stabilnosti sektora osiguranja, Zakonom o obaveznim osiguranjima u saobraćaju 10 utvrđena je postepena liberalizacija cijena osiguranja od autoodgovornosti, u periodu od osam godina. U cilju pripreme društava za osiguranje za uvođenje sistema slobodnog određivanja premije, Agencija za osiguranje Republike Srpske je, u prvoj polovini 2016. godine, donijela Pravilnik o minimalnom sadržaju baza podataka za obavezna osiguranja u saobraćaju 11. 2.3. ALTERNATIVNI SCENARIJI I RIZICI Glavni rizici za ostvarenje projekcija prema osnovnom scenariju, koje se odnose na realni sektor, u vezi su sa sprovođenjem reformskih procesa, ekonomske indikatore iz okruženja, odnosno ostvarivanje pretpostavki koje se tiču ekonomskog rasta u okruženju, kretanja svjetskih cijena, vremenskih prilika, izostanak planiranih investicionih ulaganja i slično. Slabljenje ekonomskog rasta u zemljama u okruženju, kao i kašnjenje u implementaciji planiranih mjera imalo bi negativne posljedice na buduća kretanja industrijske proizvodnje u Republici Srpskoj. Osnovni rizici na tržištu rada vezani su za poslovni ambijent (rast broja zaposlenih i plata), ekonomski rast i obim investicija, rast spoljne trgovine u BiH, EU i zemljama okruženja. Neizvjesnost u pogledu ostvarenja projekcije kretanja cijena odnosni se na kretanje glavnih faktora koji najviše utiču na cijene u Republici Srpskoj, prije svega na kretanje svjetskih cijena primarnih proizvoda i dalja dešavanja na međunarodnom finansijskom tržištu. Naime, ukoliko bi cijene nafte i hrane nastavile da se smanjuju to bi doprinijelo nastavku deflacije. Sa druge strane, usvajanjem planiranih izmjena Zakona o akcizama u BiH doći će do rasta cijena određenih akciznih proizvoda što bi, uz rast cijena energenata i hrane na svjetskom tržištu, moglo dovesti do većeg rasta cijena u Republici Srpskoj u odnosu na očekivani. Osnovni rizici koji mogu dovesti do neostvarenja projekcija spoljnotrgovinske razmjene, odnosno izvoza i uvoza su: smanjenje industrijske proizvodnje (posebno prerađivačke industrije), poljoprivredne proizvodnje, investicija, domaće potrošnje, nizak nivo izvozne tražnje, kao i negativne promjene u trgovinskim odnosima sa zemljama značajnim spoljnotrgovinskim partnerima. Što se tiče, direktnih stranih ulaganja, najveći rizik odnosi se na smanjenu zainteresovanost stranih ulagača za ulaganja u elektroenergetski sektor. Rizici koji se odnose na bankarski sektor Republike Srpske su smanjenje privrednog rasta i poremećaji na tržištu, slabljenje industrijske proizvodnje, izvoza, investicija i krajnje potrošnje što bi imalo negativne posljedice na bankarski sektor (pad tražnje za novim kreditima, povećanje stope nenaplativosti postojećih kredita, te povećanje kamatnih stopa na kredite). 10 Službeni glasnik Republike Srpske, broj 82/15. 11 Službeni glasnik Republike Srpske, broj 59/16. 15

3. FISKALNI OKVIR 3.1. STRATEGIJA POLITIKE I SREDNJOROČNI CILJEVI U ovom dijelu Dokumenta dat je konsolidovani okvir budžeta za sektor opšti vlade 12 Republike Srpske, za period 2017 2019. godine. Sektor opšte vlade obuhvata konsolidovane budžete podsektora: centralna vlada, jedninica lokalne samouprave i vanbudžetskih fondova. Podsektor centralna vlada obuhvata institucije koje se finansiraju iz budžeta Republike Srpske: opšti fond (01) predstavlja budžet Republike Srpske u užem smislu riječi i koristi se za iskazivanje svih sredstava i svih aktivnosti budžetskih korisnika; fond prihoda po posebnim propisima (02) predstavlja sredstava koja se na osnovu propisa koriste samo u posebne svrhe i svih aktivnosti koje se finansiraju iz tih sredstava (npr. vlastiti prihodi institucija); fond grantova (03) predstavlja grant sredstva budžetskih korisnika i svih aktivnosti koje se finasiraju iz tih sredstava, a koji nisu uključeni u opšti fond; fond sredstava privatizacije i sukcesije (04) predstavlja sredstva privatizacije i sukcesije i svih aktivnosti koje se finansiraju iz tih sredstava, ukoliko sredstva nisu uključena u opšti fond (npr. Razvojni program Republike Srpske) i fond za posebne projekte (05) predstavlja sredstva namijenjena posebnim projektima i sve aktivnosti na realizaciji odnosnih projekata koji nisu uključeni u opšti fond (npr. korištenje pristupnih fondova Evropske unije). Fondovi 02-05 koriste se za iskazivanje aktivnosti finansirane iz pripadajućih sredstava, ukoliko ta sredstva nisu uključena u opšti fond (01). Vlada Republike Srpske je, na sjednici održanoj 30. juna 2016. godine, usvojila Dokument okvirnog budžeta Republike Srpske za period 2017 2019. godine, kojim su definisani planirani okviri budžeta, finansiranje i dug za sve nivoe vlasti u Republici Srpskoj. Ovaj dokument je bio polazna osnova za izradu Programa ekonomskih reformi Republike Srpske za period 2017 2019. godine, a izmjene su rezultat kasnije utvrđenih i planiranih promjena u politikama i zakonodavnom okviru. Podaci za 2015. godinu predstavljaju izvršenje budžeta na svim posmatranim nivoima vlasti. Podaci za 2016. godinu su korigovani u skladu sa usvojenim budžetima, a podaci za 2017. godinu u skladu sa planiranim budžetima na svim nivoima vlasti. Podaci za 2018. i 2019. godinu predstavljaju projekcije budžeta na svim nivoima vlasti u Republici Srpskoj. Kada govorimo o ciljevima fiskalne politike Republike Srpske, ciljani konsolidovani deficit opšte vlade iznosi do 3,0% BDP-a. Konsolidovani deficit opšte vlade Republike Srpske u odnosu na BDP Republike Srpske u 2015. godini iznosio je -0,3%. Prema projekcijama, u posmatranom periodu, predviđa se kretanje deficita/suficita u rasponu od -1,0% deficita do 2,3% suficita. Tabela 3.1: Fiskalni okvir za period 2015 2019. godine po osnovnom scenariju Fiskalni pokazatelji 2015. 2016. 2017. 2018. 2019. (% BDP-a) Izvršenje Rebalans Plan Plan Plan Ukupan prihod 41,9 40,4 39,6 38,9 38,2 Ukupna potrošnja 42,2 41,4 40,8 37,3 35,9 Neto zaduživanje/kreditiranje -0,3-1,0-1,2 1,7 2,3 Izdaci po kamatama 1,2 1,3 1,2 1,1 1,0 Primarni bilans 0,8 0,3 0,0 2,8 3,3 12 Termini sektor opšta vlada i podsektori centralna vlada u ovom dokumentu navedeni termini se odnose na institucije Republike Srpske i njihove budžetske okvire. Prema Smjernicama za izradu Programa ekonomskih reformi koje je izradila Evropska komisija u maju 2016. godine, koncepti koji se koriste u Dokumentu, trebaju biti u skladu sa standardima utvrđenim na nivou EU, posebno u kontekstu Evropskog sistema računa (ESA), u mjeri koliko je trenutno moguće. Prema Evropskom sistemu nacionalnih i regionalnih računa u Evropskoj uniji (ESA) sektor opšte države (S.13) sastoji se od institucionalnih jedinica koje su netržišni proizvođači čija je proizvodnja namijenjena individualnoj i zajedničkoj potrošnji, a koje se finansiraju obaveznim plaćanjima jedinica koje pripadaju drugim sektorima, te institucionalnih jedinica koje prvenstveno sprovode preraspodjelu nacionalnog dohotka i bogatstva. Sektor opšte države dijeli se na podsektore: centralna država (upravne institucije i agencije čija se nadležnost prostire na cijelo ekonomsko područje, osim fondova socijalne sigurnosti), savezna (regionalna) država, lokalna država (jedinice lokalne samouprave) i fondovi socijalne sigurnosti. 16