ANALIZA LOKALNE EKONOMIJE OPŠTINA LAKTAŠI

ANALIZA LOKALNE EKONOMIJE OPŠTINA LAKTAŠI

Izdavač: Agencija za razvoj preduzeća Eda, Banja Luka eda@edabl.org Za izdavača: Zdravko Miovčić Autor: prof. dr Stevo Pucar Dizajn i kompjuterska priprema: Nenad Savković Tiraž: 50

ANALIZA LOKALNE EKONOMIJE OPŠTINA LAKTAŠI Banja Luka, 2018.

Ova publikacija je urađena uz pomoć Evropske unije. Sadržaj ove publikacije je isključiva odgovornost Agencije za razvoj preduzeća Eda i ni u kom slučaju ne predstavlja stanovišta Evropske unije.

Sadržaj Uvod 7 1. Broj preduzeća 8 2. Ukupan prihod 9 3. Zaposlenost po sektorima 10 4. Izvoz 11 5. Indikatori praćenja izvoznih performansi 12 6. Profit i profitabilnost 13 7. Produktivnost 16

6 Analize lokalne ekonomije opština Laktaši

Uvod Analiza lokalne ekonomije opštine Laktaši je pripremljena u okviru projekta LocalInterAct mreža koji se provodi u partnerstvu sa opštinama Derventa, Prnjavor i Laktaši. Projekat je finansiran u okviru Programa za lokalnu samoupravu i ekonomski razvoj u BiH, EU Prolocal, koji je finansiran od strane Evropske unije i Ministarstva za ekonomsku saradnju i razvoj Republike Njemačke, a implementiran od strane GIZ. Projektne aktivnosti se provode na području opština Derventa, Prnjavor i Laktaši. U publikaciji su analizirani najznačajniji ekonomski pokazatelji opštine Laktaši kao što su broj preduzeća, ukupan prihod, zaposlenost po sektorima, izvoz, profit, profitabilnost i produktivnost. Nalazi do kojih se došlo predstavljaju važnu osnovu za planiranje, izvođenje i mjerenje djelotvornosti intervencija usmjernih ka poboljšanju konkurentnosti kako izvozno orijentisanih sektora i preduzeća, tako i opštine Laktaši u cjelini. 7

1. Broj preduzeća Na području opštine Laktaši u 2017. godini poslovalo je 527 pravnih lica i značajan broj poslovnih jedinica, kao i 769 preduzetnika. U ovoj analizi prikazani su podaci koji se tiču samo lokalne privrede, što znači da je iz ukupnog broja pravnih subjekata isključen 21 pravni subjekt koji se bavi društvenim djelatnostima (obrazovanje, zdravstvo i komunalne djelatnosti). Predmet analize će biti 506 pravnih subjekata iz oblasti privrede. Ako imamo u vidu da na području opštine živi 34.700 stanovnika, a da egzistira 506 pravnih (privrednih) subjekata, onda možemo zaključiti da okvirno na 1.000 stanovnika ima 14,6 preduzeća. To je visoko iznad prosjeka za BiH, koji je oko 8 preduzeća na 1.000 stanovnika. Analiza strukture 1 privrede po sektorima pokazuje da 34% čine preduzeća iz sektora trgovine, a zatim slijede sektor transporta i skladištenja, usluga, metalske i mašinske industrije, građevinarstva, poljoprivrede i šumarstva, drvoprerade, sektor hrane i pića, plastike i gume i informaciono komunikacione tehnologije. BROJ PREDUZEĆA PO SEKTORIMA Grafikon 1. Broj preduzeća po sektorima za 2015, 2016. i 2017. godinu Izvor: LRC baza podataka prema izvještajima dostavljenim APIF-u 1 Analiza strukture preduzeća rađena je na osnovu podataka za 2017. godinu. 8 Analize lokalne ekonomije opština Laktaši

U prerađivačkoj industriji najviše preduzeća je u sektoru metalske i mašinske industrije (34), hrane i pića (26), drvoprerade (24), te plastike i gume (11). Prema analiziranim podacima o broju preduzeća primjetni su sljedeći trendovi 2 : rast u sektoru prerađivačke industrije (u odnosu na 2015. godinu, u 2017. godini je poslovalo 10 preduzeća više - 8,33%), pad u sektoru trgovine (u odnosu na 2015. godinu, u 2017. godini je poslovalo 7 preduzeća manje - 3,76%). 2. Ukupan prihod Ostvareni ukupan prihod u 2017. godini iznosi 1,27 milijardi KM. Podaci o sektorima sa najvećim ukupnim prihodom sadržani su u grafikonu 2. UKUPAN PRIHOD PO SEKTORIMA Grafikon 2. Ukupan prihod po sektorima za 2015, 2016. i 2017. godinu (u mil. KM) Izvor: LRC baza podataka prema izvještajima dostavljenim APIF-u Najveće učešće u ukupnom prihodu privrede u 2017. godini ima sektor trgovine sa 409 miliona KM prihoda, a zatim slijedi sektor građevinarstva sa 302 miliona KM prihoda i sektor hrane i pića sa 151 milion KM. Po ukupnom prihodu među prvih pet sektora su i sektori elektroindustrije sa 90 miliona KM i sektor skladištenja i transporta sa 49 miliona KM. Odmah iza njih je sektor metalske i mašinske industrije sa 33 miliona KM. 2 Trendovi se izvode na osnovu poređenja podaka u 2017. godini u odnosu na 2015. godinu. 9

Prema analiziranim podacima o ukupnom prihodu primjetni su sljedeći trendovi: rast u sektoru građevinarstva za 105,5 miliona KM ukupnog prihoda u odnosu na 2015. godinu, pad sektora u sektoru trgovine za 50,1 miliona KM ukupnog prihoda u odnosu na 2015. godinu, rast ukupnog prihoda prerađivačke industrije u svim njenim sektorima. Ukupan prihod privrede opštine Laktaši u 2017. godini porastao je za 16,72% u odnosu na 2015. godinu, zbog rasta prihoda u svim sektorima prerađivačke industrije i sektoru građevinarstva. 3. Zaposlenost po sektorima Sektor sa najviše zaposlenih u 2017. godini je sektor trgovine sa 1.301 zaposlenim radnikom, a zatim slijede sektor građevinarstva sa 1.036 zaposlenih radnika, elektroindustrije sa 985 zaposlenih radnika, hrane i pića sa 555 zaposlenih radnika, te sektor transporta sa 411 zaposlenih radnika. BROJ ZAPOSLENIH PO SEKTORIMA Grafikon 3. Broj zaposlenih po sektorima za 2015, 2016. i 2017. godinu Izvor: LRC baza podataka prema izvještajima dostavljenim APIF-u 10 Analize lokalne ekonomije opština Laktaši

Prema analiziranim podacima broja zaposlenih primjetni su sljedeći trendovi: rast u sektoru elektroindustrije u 2017. godini u okviru kojeg je došlo do povećanja za 160 zaposlenih radnika u odnosu na 2015. godinu; rast u sektoru građevinarstva u 2017. godini u okviru kojeg je došlo do povećanja za 82 zaposlena radnika u odnosu na 2015. godinu i pad sektora trgovine u 2017. godini u okviru kojeg je došlo do pada zaposlenosti za 350 radnika u odnosu na 2015. godinu. 4. Izvoz Ostvareni izvoz, u 2017. godini, iznosi 183 miliona KM. Podaci o sektorima sa najvećom vrijednosti izvoza sadržani su u grafikonu 4. IZVOZ PO SEKTORIMA Grafikon 4. Izvoz po sektorima za 2015, 2016. i 2017. godinu (u mil. KM) Izvor: LRC baza podataka prema izvještajima dostavljenim APIF-u Najveće učešće u ukupnom prihodu privrede od izvoza imaju sektori građevinarstva i metalske i mašinske industrije, a slijede ih sektori trgovine i drvoprerade, te transporta i skladištenja. Značajni izvoznici su i preduzeća iz sektora plastike i gume, te sektora usluga koji je ostvario visok rast posljednjih godina. 11

Prema analiziranim podacima koji se odnose na prihod od izvoza primjetan je: rast izvoza sektora građevinarstva u 2017. godini za 57,3 miliona KM u odnosu na 2015. godinu, rast izvoza sektora metalske i mašinske industrije u 2017. godini za 12,8 miliona KM u odnosu na 2015. godinu i pad izvoza sektora hrane i pića za 5 miliona KM u 2017. godini u odnosu na 2015. godinu. 5. Indikatori praćenja izvoznih performansi Kao što smo vidjeli u prethodnoj analizi, privreda opštine Laktaši ima uglavnom rastuće trendove u oblasti izvoza. Ova izrazito povoljna situacija, na osnovu međunarodnih iskustava, saznanja o novim tehnološkim dostignućima, novim i drugim proizvodima i uslugama, te globalnim strategijama kompanija koje predstavljaju konkurenciju, omogućava unapređenje poslovanja domaćih preduzeća. Povećanje izvoza doprinosi unapređenju konkurentnosti proizvoda kao preduslova uspješnog funkcionisanja u okviru jedinstvenog tržišta EU. Takođe, izvoz predstavlja optimalan model internacionalizacije za mala i srednja preduzeća. Otvaraju se mogućnosti uključivanja u druge oblike međunarodnog poslovanja, jer sa razvojem različitih modela finansiranja, sveprisutnosti interneta i dogovaranjem trgovinskih sporazuma, pristup globalnom tržištu danas je lakši nego ikada. Međutim, da bi izvozni sektor i njegove performanse bili više u fokusu, potrebno je redovno pratiti određene indikatore koji pružaju detaljniji uvid u njegovo stanje. Prije svega, potrebno je izdvojiti firme koje izvoze i zasebno ih analizirati pomoću sljedećih indikatora: vrijednost izvoza (prethodna analiza je zasnovana na vrijednosti izvoza); udio izvoza u ukupnom prihodu (izvoz se podijeli sa ukupnim prihodom i dobijemo procenat koji nam govori koliki dio prihoda se ostvaruje na stranom tržištu; 50% i više znači da je to izvozno orijentisana firma, odnosno sektor); dodatna vrijednost stvorena od strane izvoznih firmi (BDV po firmi ili sektoru govori da li je to sektor sa niskom ili visokom dodatnom vrijednošću; ako je dodatna vrijednost niska, takva proizvodnja najčešće nema potencijal da omogući značajno povećanje životnog standarda u lokalnoj zajednici); 12 Analize lokalne ekonomije opština Laktaši

profit i profitabilnost izvoznih firmi (ovo se računa na isti način kao i za ostale firme i važno je, jer govori o opstanku i napredovanju firmi; ako je profitabilnost niska ili je nema ili imamo gubitke, takvim firmama je ugrožen opstanak, ako je visoka, takva firma će rasti); produktivnost izvoznih firmi (ovo je generalno najvažniji indikator za svu privredu, pa tako i za izvozna preduzeća; računa se kao stvorena dodatna vrijednost po jednom radniku). Kao što smo već rekli, ovakva analiza se može izvoditi samo za izvozni sektor, ali i za cjelokupnu lokalnu privredu. U nastavku ćemo prikazati pojedine od ovih indikatora, izračunatih za cjelokupnu privredu opštine. 6. Profit i profitabilnost Podaci o neto dobiti po svim sektorima nam daju indikaciju u kojim se to sektorima prilagođavanje poslovanja odvijalo u pozitivnom pravcu. Može se pretpostaviti da su se sektori koji ostvaruju dobit vratili na stara tržišta ili su našli nova, da su pronašli tržišne niše i proizvode gdje je moguće ostvariti dobit, da počinju da koriste savremenije tehnologije, da mijenjaju kapitalnu strukturu kroz razne oblike finansiranja, mijenjaju internu organizacionu strukturu, itd. Ovakvo restrukturisanje obično se sprovodi u skladu sa strateškim ciljevima o fokusiranju na ključni biznis. Tako npr. mnoga preduzeća prodaju sve ono što nije tzv. «core» biznis. Na osnovu podataka o dobiti, možemo vidjeti samo to da li se sektor uspješno restrukturiše, ali ne i do kog nivoa je to restrukturisanje došlo. Dakle, evidentan je kvantitet, ali ne i kvalitet restrukturisanja. 13

NETO DOBIT PO SEKTORIMA Grafikon 5. Neto dobit po sektorima za 2015, 2016. i 2017. godinu (u mil. KM) Izvor: LRC baza podataka prema izvještajima dostavljenim APIF-u Najveću neto dobit u 2017. godini u visini od 20,7 miliona KM ostvario je sektor trgovine, a zatim slijedi građevinarstvo sa 13,16 milion KM i sektor metalske i mašinske industrije sa 6,45 miliona KM ostvarene neto dobiti. Što se tiče sektora koji stagniraju ili imaju gubitke, najlošije stoji sektor ugostiteljstva, koji u posmatranom trogodišnjem periodu ostvaruje gubitak. Trend stalnog smanjenja gubitka ukazuje na pozitivno kretanje i u ovom sektoru (gubitak sektora smanjen je za 10 puta u odnosu na 2015. godinu). Domet u restrukturisanju lokalne ekonomije još se bolje vidi kada se uporede stope dobiti 3 cijele lokalne privrede, prikazane na grafikonu 6. 3 Stopa dobiti izračunata kao omjer neto dobiti i ukupnog prihoda. 14 Analize lokalne ekonomije opština Laktaši

STOPA NETO DOBITI PO SEKTORIMA Grafikon 6. Stopa neto dobiti po sektorima, 2015, 2016. i 2017. godina (u %) Izvor: LRC baza podataka prema izvještajima dostavljenim APIF-u Stopa dobiti je prvi od pokazatelja koji nam govori o uspješnosti poslovanja pojedinih sektora. Od sektora koji imaju stopu dobiti veću od prosjeka privrede (10,5%) na prvom mjestu je sektor informacionih i komunikacionih tehnologija (34,9%), u kojem djeluje 8 firmi sa 17 zaposlenih. Nakon njega slijede hemijska i farmaceutska industrija (27,1%) i metalsko-mašinska industrija (19,5%). Na četvrtom mjestu je sektor rudarstva sa stopom dobiti od 16,8%, a na petom je proizvodnja građevinskih i nemetalnih proizvoda sa stopom dobiti od 14%. Na prikazanom grafikonu vidljivo je da se dobit na nivou prosjeka privrede ostvaruje u dijelu grafikona od sektora kože i obuće do sektora tekstila, a da sektori od elektroindustrije do poljoprivrede i šumarstva (građevinarstvo, hrana i piće, drvoprerada, itd.) ostvaruju stope dobiti ispod prosjeka privrede. Prema analiziranim podacima o profitbilnosti primjetni su sljedeći trendovi: rast u sektoru informaciono-komunikacionih tehnologija, hemijske industrije, metalska i mašinska industrija i rudarstvo, pad u sektoru nekretnina, tekstilne industrije, transporta i skladištenja, kao i pad u sektoru građevinarstva. 15

7. Produktivnost Najvažniji pokazatelj, koji pokazuje koliko je neki sektor efikasan u poslovanju, je produktivnost. Ona se najčešće mjeri kao količina proizvedene robe po jednom satu rada. U našoj analizi mi je računamo kao bruto dodatu vrijednost proizvedene robe po jednom zaposlenom. Dakle, naš indikator govori koliko jedan radnik nekog sektora proizvede dodatne vrijednosti. PRODUKTIVNOST PO RADNIKU Grafikon 7. Produktivnost sektora BDV po radniku za 2015, 2016. i 2017. godinu (u hiljadama KM) Izvor: LRC baza podataka prema izvještajima dostavljenim APIF-u Kao što vidimo na grafikonu 7, najvišim nivoom produktivnosti izdvaja se sektor građevinarstva. Najnižu konkurentnost ima sektor tekstilne industrije, koji je zabilježio blagi pad produktivnosti u posmatranom periodu. Prema analiziranim podacima o produktivnosti privrede, primjetni su sljedeći trendovi: rast u sektoru građevinarstva, informaciono komunikacione tehnologije, hemijske industrije, sektoru papira i štamparsko-izdavačke djelatnosti, sektoru hrane i pića i metalsko mašinskoj industriji; pad u sektoru nekretnina, kao i pad u sektoru građevinskih i nemetalnih proizvoda. 16 Analize lokalne ekonomije opština Laktaši

www.edabl.org