MENADŽMENTTURIZMA I UGOSTITELJSTVA
PRVI DEO OSNOVI TURIZMA I EKONOMIKE TURIZMA 2
» DEFINICIJE TURIZMA >ČETIRI OSNOVNE GRUPE DEFINICIJA: * Nominalističke definicije - u centru pažnje je kretanje, odnosno putovanje i promena mesta boravka iz raznih turističkih pobuda i interesovanja * Privredne definicije - određuju turizam kao privredno-uslužnu delatnost, odnosno kao deo nacionalne ekonomije * Statističke definicije - zasnovane na statističkoj metodologiji * Univerzalne definicije - obuhvataju sve funkcije turizma Najprihvatljivija je sledeća definicija: Turizam predstavlja skup odnosa i pojava koje su vezane za kretanje i potrošnju izvan mesta stalnog boravka, a u cilju zadovoljenja turističkih potreba 3
» DEFINISANJE VAŽNIJIH KATEGORIJA U TURIZMU > TURISTA - TURISTIČKI POTROŠAČ * Definicija: Privremeni posetilac koji je napustio mesto stalnog boravka i boravi u drugom (turističkom) mestu najmanje 24 časa, motivisan raznim razlozima, pri čemu u vreme kretanja i boravka troši sredstva zarađena u mestu stalnog boravka - Diskutabilno je vreme od 24 časa - boravišni turista (24 časa >) - ekskurzista (< 24 časa) - tranziter (< 24 časa) 4
> TURISTIČKA POTREBA * Definicija: Specifično unutrašnječovekovo osećanje za odmorom i upoznavanjem elemenata i pojava koje se nalaze u drugim prostorima - izvan mesta stalnog boravka Ovo je sociološka kategorija (pojedinačna i društvena) Nalazi se u osnovi turističke tražnje * Ključna obeležja turističke potrebe: - kompleksnost (odmor, rekreacija, ekologija, zabava, edukacija i dr.) - dinamičnost (brze promene u zahtevima tražnje) - nemogućnost potpunog zadovoljenja - satisfakcije potrebe Turistička potreba se najčešće svrstava među sekundarnene potrebe > TURISTIČKI MOTIV * Definicija: Neposredni podsticaj i pokretač tražnje za kupovinom odgovarajućih usluga koje mogu zadovoljiti određenu turističku potrebu * Podela motiva: prirodni i antropogeni 5
> TURISTIČKA TRAŽNJA * Definicija: Želja nosilaca turističke potrebe da ostvare putovanje i boravak u okviru svoje zemlje, ili u inostranstvu, i spremnost da za to plate odgovarajuću cenu * Faktori turističke tražnje: - objektivni - eksterni (stanje životne sredine, slobodno vreme, slobodna sredstva, receptivni uslovi i dr.) - subjektivni - unutrašnji (lične sklonosti, navike za turističim im kretanjem, kulturni i obrazovni nivo i dr.) * Važnije karakteristike turističke tražnje: - elastičnost (prilagodljivost raznim faktorima - mat. sred. i sl. vreme) - heterogenost (raznolikost potreba i zahteva turista) - mobilnost (prostorna i vremenska pokretljivost turista) - niska lojalnost (postojanje brojnih konkurentnih destinacija) - sezoničnost (vremenska raspodela i dinamika tražnje) 6
> TURISTIČKA USLUGA * Definicija: Svaka aktivnost koja za rezultat ima odgovarajuću korisnost, odnosno koja razrešava neku turističku potrebu, a koju je turista spreman da plati direktno ili indirektno. * Ključna obeležja turističke usluge: + neopipljivost (nemogućnost fizičkog dodira i probanja) + heterogenost (raznovrsnost elemenata u pružanju usluga - živi ljudski rad) + nedeljivost (nemogućnost razdvajanja procesa stvaranja i pružanja) + nemogućnost skladištenja i naknadnog pružanja (istovremenost) + nemogućnost raspolaganja (u smislu vlasništva nad uslugom - licenca) * Podela turističkih usluga: + osnovne usluge (prevoz, smeštaj, ishrana i piće) + dopunske usluge (sport, rekreacija, zabava, kultura, edukacija i dr.) * Prostori pružanja turističkih usluga: + u mestu stalnog boravka (razne usluge turističkih agencija) + u prostorima preko kojih se putuje do odredišta - destinacije + u mestu boravka - destinaciji 7
> TURISTIČKI PROMET * Definicija: Turistički prometčine svi oni koji su iz turističkih razloga posetili određeno mesto - turističku destinaciju i u tom prostoru boravili duže ili kraće vreme * Turistički promet je zbirna kategorija koju čine: - ukupan broj i struktura posetilaca i njihovih noćenja - vremenska dinamika prometa turista i noćenja - prosečna dužina boravka turista (broj noćenja / broj turista) * Sa statističkog stanovišta postoji: - evidentirani (zvanični) promet - neevidentirani (skriveni) promet (siva zona) 8
> TURISTIČKA POTROŠNJA * Definicija: Deo nacionalnog dohodka koji stanovništvo opredeljuje u turističke svrhe. * Faze turističke potrošnje: - faza pripreme (domicilno mesto) - faza odlaska (putovanje do mesta boravka) - faza turističkog boravka (najveći obim potrošnje) - faza povratka 9
> METODI UTVRĐIVANJA I VIDOVI TURISTIČKE POTROŠNJE * Tri klasične metode: - statistička - zvanična evidencija - procena na bazi registrovanog prometa turista i potrošnje - povremeno anketiranje turista (naročito stranih) * Turističko satelitsko knjigovodstvo (TSK) - obuhvatiti što veći broj pozicija trošenja novca - bolje pozicionirati turizam na privrednoj lestvici * Vidovi turističke potrošnje: - pansionska (smeštaj, ishrana i druge usluge u istom ugostit. objektu) - vanpansionska (potrošnje van pansiona - široka lepeza trošenja novca) - evidentirana (zvanična) - neevidentirana (skrivena) 10
TURISTIČKI LOKALITET * Definicija: Osnovna prostorna celina u kojoj se može razvijati odgovarajuća aktivnost koja je vezana za odvijanje turističkog prometa TURISTIČKI CENTAR * Definicija: Šira prostorna celina u okviru koje se vrši funkcionalno integrisanje više turističkih lokaliteta TURISTIČKA REGIJA * Definicija: Najšira prostorna celina u okviru koje su, prostorno i funkcionalno, integrisani brojni turistički lokaliteti i centri 11
» FAKTORI RAZVOJA TURIZMA > Pokretački faktori: + subjektivni (moda, prestiž, oponašanje, navike i dr.) + objektivni (stanje životne sredina, slobodno vreme i slobodna sredstva) > Faktori ponude: + atraktivni (prirodni i antropogeni) + komunikativni (svi vidovi transporta turista) + receptivni (svi ugostiteljski i razni drugi objekti koji se koriste u procesu pružanja turističkih usluga) > Posrednički faktori: + turoperatori i klasične turističke agencije + društvene organizacije (NTO, RTO, OTO) 12
* Definicija:» TURISTIČKO TRŽIŠTE Skup odnosa tražnje i ponude, koji su prvenstveno usmereni na razmenu turističkih usluga posredstvom novca, pri čemu je obim razmene određen strukturom, kvalitetom i cenom usluga * Važnija obeležja turističkog tržišta: + prostorna razdvojenost dva pola (ponude i tražnje ) + heterogenost strukture tržišta (atraktivnosti, informacije, saobraćaj, turisti, usluge, posredovanje, lokalna zajednica, turističke organiz.i dr.) + sezonski karakter poslovanja (sezoničnost tražnje - problemi i mere) + usmerenost tražnje ka ponudi (tražnja se prostorno premešta) + dominantno zastupljen neproizvodni karakter rada (dominacija usluga) + neusklađenost elastičnosti tražnje i ponude - proizvoda 13
» POLOVI TURISTIČKOG TRŽIŠTA FT P TT POSREDOVANJE TP C P U TT - TURISTIČKA TRAŽNJA (FT - FAKTORI TRAŽNJE, P - POTREBA); TP - TURISTIČKA PONUDA (U - USLUGE, P - PROIZVODI I ROBE, C - CENE) 14
» FUNKCIJE TURIZMA EKONOMSKE FUNKCIJE: > DIREKTNI UTICAJI: * društveni proizvod i nacionalni dohodak (Nem. i Sev. Amer.) - isključivo preko inostrane potrošnje * platni bilans države (platni bilans turizma ) * zaposlenost (direktna, indirektna, stalna, sezonska) * ravnomerniji regionalni razvoj - primorje C. G. > INDIREKTNI UTICAJI (uticaj na razvoj raznih delatnosti) > MULTIPLIKATIVNI EFEKTI (na bazi inostrane tur. potrošnje) > KONVERZIJSKA FUNKCIJA - direktna, dopunska i komplementarna NEEKONOMSKE FUNKCIJE: - rekreativna, zdravstvena, ekološka, kulturna, politička, sociopsihološka, edukativna i dr. - imaju određene ekonomske efekte 15
» PLATNI BILANS TURIZMA STRUKTURA PLATNOG BILANSA TURIZMA * aktiva + svi prihodi ostvareni po osnovu inostrane turističke potrošnje - nevidljivi izvoz kroz turizam * pasiva + svi izdaci za uvoz roba i opreme za ugostiteljstvo + troškovi turističkih odlazaka domaćeg stanovništva u inostr. - nevidljivi uvoz kroz turizam PLATNI BILANS TURIZMA SRBIJE (u 2013. god.) * aktiva - oko 1 mlrd. US$ (prihod od stranih turista) * pasiva - oko 800 miliona US$ (suficit oko 200 mil. US$) + turistička potrošnja domaćeg stanovništva u inostranstvu? + troškovi za uvoz roba i opreme za domaće ugostiteljstvo? 16
» SPECIFIČNOSTI TURIZMA KAO IZVOZNE DELATNOSTI > USLUGE I PROIZVODI STVARAJU SE I PLASIRAJU NA ISTOM, ODNOSNO NA DOMICILNOM PROSTORU - na tržište tražnje plasiraju se samo odgovarajuće propagandne informacije > TURIZAM OMOGUĆAVA I INTEGRIŠE IZVOZ PROIZVODA I USLUGA BROJNIH DRUGIH DELATNOSTI (preko ponude) - poljoprivrede, zanatstva, trgovine i drugih delatnosti > BRZA REALIZACIJA NAPLATE PRUŽENIH USLUGA > DIREKTNO PRELIVANJE DOHODKA IZ RAZVIJENIH U MANJE RAZVIJENE ZEMLJE I REGIONE - doprinos turizma ravnomernijem regionalnom razvoju > OSTVARUJE SE PLATNO - BILANSNI SUFICIT - veći su prihodi koji se ostvaruju po osnovu potrošnje stranih turista od rashoda koji su vezani za uvoz opreme i roba za domaće ugostiteljstvo 17
» TURISTIČKA POLITIKA > POJAM, VRSTE, CILJEVI I MERE TURISTIČKE POLITIKE * Definicija: Turistička politika predstavlja ukupnost smišljenih akcija u oblasti turizma, koje na određenom prostoru i u određenom vremenskom periodu preduzimaju svi nosioci te politike * Vrste turističke politike: - opšta turistička politika (realizacija zajedničkih interesa svih subjekata) - posebna turistička politika (realizacija interesa pojedinačnih subjekata) * Ciljevi turističke politike: + Opšti ciljevi: razvoj turizma kao poželjne aktivnosti, razvoj turizma radi otvaranja novih radnih mesta, ravnomernijeg regionalnog razvoja i dr. + Pojedinačni ciljevi: ekonomski, prostorni, ekološki, ciljevi preduzeća i dr. * Mere turističke politike: pravno-zakonodavne, ekonomsko-finansijske (stimulativne), ekološke, prostorno-planske, regionalno-razvojne 18
» ORGANIZACIJA TURIZMA > TRI PRAVCA ORGANIZOVANOG DELOVANJA U TURIZMU: * Društveni: - turistička društva i savezi (nevladine organizacije i udruženja gr.) - sportska društva (planinarska, automobilska, ribolovačka i dr. - kulturno-umetnička društva (muzeološka, ljubitelji istorije i starina) - društveno-političke organizacije (sindikalne, omladinske, studentske) * Privredni: - poslovna udruženja (udruženja hotelijera i turističkih agencija) - komore (privredne komore) * Upravni: - vladina tela (resorno ministarstvo) - državne organizacije (NTO, RTO i OTO) 19
ORGANIZACIJA TURIZMA U SRBIJI MINISTARSTVO TRGOVINE, TURIZMA I TELEKOMUN. TURISTIČKA ORGANIZACIJA SRBIJE (TOS - NTO) UDRUŽENJE HOTELSKIH PREDUZEĆA SRBIJE (HORES) UDRUŽENJE TURISTIČKIH AGENCIJA SRBIJE (JUTA) REGIONALNE I LOKALNE TURISTIČKE ORGANIZACIJE DRUŠTVENA OPERATIVA 20
DRUGI DEO MENADŽMENT TURISTIČKE DESTINACIJE
» POJAM TURISTIČKE DESTINACIJE * Definicija destinacije: Tržišno prilagođena prostorna celina u okviru koje je izvršeno optimalno usklađivanje raznih elemenata (primarnih i sekundarnih) i funkcija, a u kojoj se vrši svesno uspostavljanje uslova pomoću kojih ona može dugoročno i uspešno ostvarivati pozitivne rezultate u pogledu razvijanja turističke delatnosti i obezbeđenja dobrobiti za turiste i lokalno stanovništvo. 22
» ELEMENTI TURISTIČKE DESTINACIJE > Izvorni elementi: * proizvodni elementi (položaj, reljef, klima, vode, živi svet i dr.) * opšti elementi (jezik, mentalitet lokalnog stanovništva, istorija, kultura, običaji, folklor, privreda i dr.) * opšta infrastruktura (saobraćajna, komunalna i dr.) > Izvedeni elementi: * turistički kapaciteti i turistčka infrastruktura * organizacione aktivnosti (aktivnosti koje su u funkciji organizacije prostora kao turističke destinacije - regulativa, kadrovi, vodička služba, promocija i dr.) * razni sadržaji koji su namenjeni turistima * informacije o destinaciji i njenom okruženju 23
» ELEMENTI TURISTIČKE DESTINACIJE (INTEGRALNOG DESTINACIJSKOG PROIZVODA) STRUKTURA ELEMENATA PRIRODNI RESURSI IST. I KULT. RESURSI HUMANI RESURSI DRUŠTVENA NADGRADNJA UGOSTITELJSKI KAPACITETI SMEŠTAJNI OBJEKTI RESTORANSKI OBJEKTI OSTALI UGOST. OBJEKTI IZGRAĐENI FUNKCIONALNI ELEMENTI SAOBRAĆAJ SPORT I REKREACIJA TRGOVINA I ZANATSTVO OSTALI ELEMENTI
» SISTEMSKI PRISTUP UPRAVLJANJU TUR. DESTINAC. U L A Z N I Č I N I O C I Pristup Promocija - Turisti - Menadžerske veštine - Tehnologija - Investicioni kapital i dr. SISTEM TUR. DESTINAC. Primarni elementi: - prirodne atrakt. - antropog. atrakt. Sekundarni elementi i podsistemi: - smeštaj i ishrana - rekreacija - infrastruktura - saobraćaj - trgovina i zanatstvo - zabava i razonoda i dr. POSLEDICE I UTICAJI Posledice po: - turiste - domic. st. - investitore - menadžere i preduzetn. Uticaji: - ekonomski - socio-kultur. - ekološki SPOLJNI UTICAJI: zahtevi turista, regulativa, konkurencija, politika i dr. 25
» POJAM I KRITERIJUMI VALORIZACIJE TURISTIČKE DESTINACIJE * Definicija: Pod turističkom valorizacijom se podrazumeva kvalitativno i kvantitativno vrednovanje potencijala, odnosno procenjivanje upotrebne i tržišne vrednosti turističkih resursa. KRITERIJUMI VALORIZACIJE: * Interni kriterijumi: - stepen prethodne iskorišćenosti potencijala (izgrađenost turističke infra i suprastrukture) - inherentne karakteristike resursa (atraktivni atributi) * Eksterni kriterijumi: - pristupačnost resursa (saobraćajna dostupnost) - blizina važnijih emitivnih centara (prostora tražnje) - specifičnost resursa destinacije (komparacija sa drugim destin.) - značaj resursa (obim tražnje koja je usmerena prema njima) 26
> NAČELA:» NAČELA I METODE VALORIZACIJE TURISTIČKE DESTINACIJE * interdisciplinarnost (učešće stručnjaka raznih profila i iz raznih oblasti) * integralnost (obuhvat svih resursa sa kojima raspolaže destinacija i njihovih funkcionalnih međuuticaja) > METOD WTO - zbirni metod X = A + B + C + D +... (zbir ocena po osnovu internih kriterijuma) Y = E + F + G + H +... (zbir ocena po osnovu eksternih kriterijuma) Z = X + Y (zbirna ocena turističke vrednosti destinacije) 27
» RAZVOJNI (NOSEĆI) KAPACITET TURISTIČKE DESTINACIJE * Definicija kapaciteta: Razvojni - noseći kapacitet prostora predstavlja maksimalan broj posetilaca koji mogu istovremeno da se nalaze na određenom lokalitetu bez ikakve bitnije izmene i degradacije fizičke sredine i bez značajnijeg ugrožavanja kvaliteta rekreativnog doživljaja. IZDVAJAJU SE TRI VIDA KAPACITETA: > ekološki kapacitet - maksimalni stepen turističkog korišćenja prostora bez ekološke degradacije prostora i resursa (destrukcije i zagađenja) > psihološki kapacitet - broj turista i sve njihove aktivnosti, izgrađeni objekti i dr. (utvrđuje se anketiranjem turista) > socio-kulturni kapacitet (maksimalno mogući obim razvoja turizma koji neće bitnije narušiti izvorna obeležja destinacije) 28
» FAKTORI RAZVOJA I ŽIVOTNI CIKLUS TURISTIČKE DESTINACIJE > FAKTORI RAZVOJA DESTINACIJE: * lokalno stanovništvo - obezbeđuje radnu snagu i razne lokalne resurse * snabdevači - eksterni i interni privredni subjekti zainteresovani za razvoj turizma * posetioci - turisti - utiču na obim, strukturu i kvalitet destinacijskih usluga i proizvoda * javni sektor - zainteresovan za ostvarenje socijalnih i ekonomskih efekata od turizma * ostali faktori: - razne nevladine organizacije, asocijacije i komore, kao i drugi organizovani privredni i neprivredni subjekti 29
> ŽIVOTNI CIKLUS TURISTIČKE DESTINACIJE KONSOLI- DACIJA ISTRAŽI- VANJE ANGAŽO -VANJE RAZVOJ CIJA STAGNA- PROPA- DANJE PODMLA- ĐIVANJE I II III IV V VI VII 30
» TURISTIČKI PROIZVOD DESTINACIJE * Definicija: Turistički proizvod čini zbir raznih pogodnosti, dobara i usluga koje služe zadovoljavanju turističkih potreba kupaca za vreme njihovog kretanja i boravka u destinaciji. predstavlja ogledalo uspešnosti menadžmenta Turistički proizvod destinacije se može posmatrati kao: + parcijalni (u užem smislu) - proizvod pojedinih preduzeća + integrisani (objedinjeni, složeni) - zbir svih pogodnosti, dobara i usluga koje se pružaju na prostoru konkretne destinacije Ključni elementi integrisanog turističkog proizvoda destinacije: + atraktivnost destinacije (prirodne i stvorene atraktivnosti - privlačnosti) + uslovi za boravak i usluge (objekti za prihvat, boravak i pružanje raznih usluga) + pristupačnost destinacije (udaljenost destinacije od emitivnih prostora, brzina, udobnost i sigurnost prevoza turista) 31
» VIDOVI MENADŽMENTA TURISTIČKE DESTINACIJE Brojna obeležja turističke destinacije kao složenog, dinamičnog, otvorenog i ekološki vrlo osetljivog sistema zahtevaju efikasnu primenu raznih vidova menadžmenta, kao što su: strategijski menadžment funkcionalni - obavezni operativni menadžment vidovi menadžmenta integralni menadžment održivi menadžment ekološki menadžment posebni - selektivni - informatički menadžment poželjni vidovi menadžment kvaliteta menadžmenta menadžment rizikom menadžment marketinga 32
POJAM I ZADACI STRATEGIJSKOG MENADŽMENTA * Definicija: Pod strategijskim menadžmentom turističke destinacije podrazumeva se proces koji u sebe uključuje određivanje ciljeva, formulisanje i realizaciju strategije, kao i kontrolu njene primene * Ključni zadaci strategijskog menadžmenta: - utvrđuje misiju, viziju i razvojne ciljeve destinacije - definiše politiku razvoja turizma u destinaciji - donosi razvojne strategije i planove razvoja - anticipira i primenjuje pozitivne promene u okruženju - obezbeđuje dugoročan i usklađen razvoj turizma u destinaciji - vrši kontrolu realizacije strategije i razvojnih planova 33
FAZE, NAČIN DELOVANJA I NIVOI STRATEGIJSKOG MENADŽMENTA > Faze: - određivanje ciljeva (primarni - opšti ciljevi destinacije) - određivanje resursa (utvrđivanje raspoloživih resursa) - izrada strategija (idejne, razvojne, marketinške) > Načini delovanja - upravljanja: - reaktivno (delovanje u skladu sa novonastalom situacijom na tržištu) - proaktivno (aktivno uticanje na tražnju preko inovativnih mera) > Nivoi destinacijskog menadžmenta: - opšti menadžment (upravlja destinacijom kao celinom) - sektorski - operativni menadžment (upravlja pojedinim subjektima koji deluju na prostoru destinacije) 34
STRATEGIJSKI CILJEVI DESTINACIJE > Definicija ciljeva: Pod strategijskim ciljevima destinacije podrazumevaju se smišljeno odabrani rezultati koji se žele ostvariti u određenom (dužem ili kraćem) vremenskom periodu > Važniji strategijski ciljevi: -unapređenje enje opštih uslova za boravak turista - efikasna promocija integralnog turističkog proizvoda destinacije - razvijanje svesti kod stanovništva o značaju višestrukih efekata od turizma - usklađivanje heterogenih ciljeva pojedinih podsistema - receptivnih subjekata - integrisanje ciljeva destinacije u viši - nadređeni sistem ciljeva širih administrativnih i prostornih celina 35
VRSTE RAZVOJNIH STRATEGIJA * Definicija strategije: Veština usmeravanja raspoloživih potencijala destinacije, odnosno njenih resursa, a u svrhu ostvarenja postavljenih ciljeva koji su usklađeni sa tendencijama u okruženju > OSNOVNE STRATEGIJE: (1) Strategija kvaliteta prostora i usluga - zadaci i ciljevi: - preventivna zaštita prostora i elemenata - racionalno korišćenje dobara i minimiziranje posledica - revitalizacija i rekultivacija narušenih vrednosti - praćenje i održavanje ekološkog kvaliteta prostora * Temeljni oslonci ove strategije su: - izvornost i ekološki kvalitet prostora i elemenata - kvalitet usluga 36
(2) Strategija konkurentskog pozicioniranja * Pod konkurentskom moći destinacije podrazumeva se njena sposobnost da privuče veći broj turista, da poveća potrošnju i obezbedi turistima iskustva koja se pamte, a sve na profitabilan način i uz poboljšanje blagostanja lokalnog stanovn. i očuvanje prirodnog i kulturnog blaga destinacije za potrebe budućih generacija Destinacijska konkurentnost proizilazi iz izbora i opredeljenja turista u odnosu na alternativne turističke destinacije * Vidovi destinacijske konkurentnosti: - ekonomska (nivo ekonomske razvijenosti države kojoj pripada destinacija) - politička (unutrašnja i spoljna politika zemlje) - socio-kulturna (specifična društvena i kulturna obeležja destinacije) - tehnološka (nivo razvijenosti informacionih tehnologija u destinaciji) - environmentalna (usklađen razvoj turizma sa prostorom destinacije) - demografska (razne strukture lokalnog stanovništva) > POMOĆNE STRATEGIJE - koriste se u cilju dopune osnovnih strategija 37
» OPERATIVNI MENADŽMENT DESTINACIJE > NOSIOCI OPERATIVNOG MENADŽMENTA U DESTINACIJI * top menadžmenti podsistema (sektorski menadžmenti) > ZADACI OPERATIVNOG MENADŽMENTA: * koordinacija i usmeravanje operativnih - izvršnih aktivnosti * obezbeđenje strukture i kvaliteta razvojnih resursa * transferisanje strategijskih planova u operativne planove * pretvaranje inputa u outpute i dr. > SREDSTVA OPERATIVNOG MENADŽMENTA: * operativna politika -čini skup raznih mera za obezbeđivanje i korišćenje resursa (ljudskih) * operativni ciljevi - sadržani u kvalitativnim i kvantitativnim rezultatima operat. menadžm. * operativna strategija - sadrži načine realizacije operativnih ciljeva 38
INTEGRALNI MENADŽMENT * Suština ovog modela sadržana je u objedinjenom upravljanju svim elementima i podsistemima destinacije, kao i njihovim brojnim međusobnim odnosima i uticajima.» FAKTORI USPEŠNE PRIMENE INTEGRALNOG MENADŽMENTA > Ostvarenje dvostruke integracije: + interna integracija (integracija svih segmenata, odnosno svih delatnosti koje vrše određenu aktivnost i koriste prostor i resurse destinacije) + eksterna integracija (funkcionalno integrisanje turizma u ukupni razvoj - na lokalnom, regionalnom i nacionalnom nivou) > Adekvatno prostorno planiranje destinacije - zoniranje prostora destinacije 39
ODRŽIVI MENADŽMENT * Definicija opšteg koncepta održivog razvoja - menadžmenta: - Novi društveni odnos prema životnoj sredini, prostoru i prirodnim resursima, sa punom svešću postojanja odgovornosti sadašnjih prema budućim generacijama (Deklaracija iz Rija - 1992. god.) * Definicija održivog razvoja - menadžmenta turizma: Razvoj turizma koji zadovoljava potrebe sadašnjih turista, turističkih destinacija i svih učesnika u turizmu, uz istovremeno održavanje i uvećavanje turističkih potencijala za njihovo korišćenje i u budućnosti, bez ugrožavanja mogućnosti narednih generacija da zadovoljavaju sopstvene turističke potrebe 40
SUŠTINA I PRINCIPI ODRŽIVOG RAZVOJA - MENADŽMENTA * Suština održivog razvoja i upravljanja: - Održavanje zadovoljavajućeg obima, kvaliteta i funkcija resursa, kao i svođenje njihovog korišćenja na nivo na kome neće biti ugroženo zadovoljenje egzistencijalnih i drugih potreba budućih generacija - Dužnost sadašnjih generacija da obezbede najmanje isti kvalitet životne sredine za potrebe budućih generacija - Integracija razvoja i zaštite, zaštita u funkciji razvoja > <razvoj u funkciji zaštite * Principi održivog razvoja i upravljanja: * princip ekološke održivosti - usaglašenost razvoja i ekološ. procesa (biodiver.) * pincip socio-kulturne održivosti - razvoj zasnovan na kult. i tradic. vredn. stan. * princip ekonomske održivosti - zadovoljavajuća ekonomska efikas. i efektivn. 41
EKOLOŠKI - EKOCENTRIČNI MENADŽMENT * U centru pažnje menadžmenta nalaze se ekološke performanse prostora, resursa i proizvoda - usluga. Ekološki kvalitet ima centralnu ulogu i funkciju * Ovaj model upravljanja najčešće se naziva ekoturizam, koji se definiše kao: - Vrsta turističkog putovanja koje uvažava potrebu očuvanja životne sredine i vezuje se za posetu relativno očuvanim prirodnim i kulturnim dobrima, u cilju uživanja i divljenja izvornim prirodnim i kulturnim vrednostima, čime se promovišu aktivnosti zaštite. 42
> VAŽNIJI EFEKTI EKOTURIZMA: * doprinosi očuvanju biodiverziteta * obezbeđuje dobrobit lokalnom stanovništvu (zarada kroz pružanje raznih usluga, zapošljavanje i sl.) * uključuje iskustvo, tumačenje i učenje * uključuje odgovorno ponašanje turista i turističke delatnosti u destinacijama * organizuje se u manjim grupama (25-do 30 osoba) * zahteva malu potrošnju neobnovljivih resursa, posebno energet. * naglašava lokalno učešće, vlasništvo i preduzetničke mogućnosti, posebno za seosko stanovništvo principi i smernice, sertifikacija ekoturizma 43
» INFORMATIČKI MENADŽMENT Destinacije koje u svom funkcionisanju koriste informacione i komunikacione tehnologije (ICT) označavaju se kao E-destinacije > Dvostruka uloga ICT u turističkim destinacijama: * pružanje informacija potencijalnim turistima (on -line inform.) * obezbeđivanje informacija za integrisano upravljanje destinac. Monitoring-informacioni sistem (MIS, GIS) * služi za prikupljanje, obradu i distribuciju informacija koje su značajne za menadžment kvaliteta prostora destinacije 44
» MENADŽMENT KVALITETA DESTINACIJSKOG PROIZV. Kvalitet turističkog proizvoda destinacije odražava se kroz percepciju nivoa na kojem su zadovoljena očekivanja turista tokom boravka u destinaciji i korišćenja usluga. Kvalitet turističkog proizvoda može se posmatrati sa četiri aspekta: potrošača (turista) - nivo upotrebne vrednosti do koga se zadovoljava potreba proizvodnih subjekata - nivo usaglašenosti sa standardima proizvodnje tržišta - poređenje sa konkurentima društva - društveno-ekonomska opravdanost razvoja turizma Preferira se primena inetegralnog menadžmenta kvaliteta (IQM), koji obuhvata četiri ključna aspekta: + nivo zadovoljstva potrošača (utvrđuje se redovnim istraživanjem) + nivo zadovoljstva lokalne turističke industrije (kvalitet poslovanja) + kvalitet života lokalnog stanovništva (razne dobrobiti od turizma) + ekološki kvalitet (pozitivni uticaji turizma na životnu sredinu destinacije) 45
» MENADŽMENT RIZIKOM Definicija rizika: Stanje u kojem postoji mogućnost negativnog odstupanja od poželjnog ishoda koji očekujemo ili mu se nadamo. Rizik se može posmatrati sa više aspekata: + destinacije kao prostora u kome turisti borave i koriste usluge + neposrednih pružaoca usluga + turističkih potrošača - turista + turističkih posrednika - agencija Klasifikovanje rizika: + subjektivni - individualni odnos menadžera prema riziku (mala. i srednja pred.) + objektivni - relativno odstupanje stvarnog od očekivanog gubitka (veće, manje) + strategijski - javlja se na nivou dstinacije kao prostora + operativni - odnosi se na neposredne pružaoce usluga u destinaciji Metode upravljanja rizikom + izbegavanje rizika (otklanjanje postojeće izloženosti riziku) + prevencija rizika (smanjenje učestalosti rizičnih situacija) + smanjenje gubitka (brzo i efikasno reagovanje u rizičnim situacijama) 46
» MENADŽMENT MARKETINGA U TURIZMU Dve osnovne funkcije marketing aktivnosti u turizmu: marketing kao osnova za postavljanje i vođenje poslovne politike preduzeća iz oblasti turističke delatnosti marketing kao osnova za vođenje turističke politike na raznim nivoima Važnije marketinške aktivnosti vezane za destinaciju: + definisanje destinacijskog proizvoda - njegove strukture i kvaliteta + pozicioniranje destinacije - položaj u svesti potrošača u odnosu na konkurenc. + promocija destinacije - aktivnosti u cilju prihvatanja dest. od strane tražnje + kanali prodaje - da se turistički proizvod učini dostupnim tražnji + imidž destinacije - percepcija o njenim vrednostima (mentalna slika) + brend destinacije - ime, simbol, logo, zaštitni znak (identifikovanje i razlikov.) 47
» INDIKATORI ZA PRAĆENJE I KONTROLU MENADŽMENTA DESTINACIJE > INDIKATORI EVROPSKE UNIJE: * EKONOMSKI INDIKATORI - ekonomski efekti turističkog privređivanja * ZADOVOLJSTVO TURISTA - nivo zadovoljenosti tražnje (turista) * SOCIJALNI INDIKATORI - svi doprinosi turizma razvoju lokalne sredine * KULTURNI INDIKATORI - nivo uticaja turizma na kulturne vrednosti * INDIKATORI STANJA ŽIVOTNE SREDINE - pokazatelji ekološkog kvaliteta prostora i uticaja turizma > INDIKATORI SVETSKE TURISTIČKE ORGANIZACIJE - WTO - 11 detaljno razrađenih indikatora 48