Univerzitet u Travniku Fakultet za menadžment i poslovnu ekonomiju EKONOMSKI RAST I RAZVOJ
Makroekonomske performanse privrede reprezentiraju četiri osnovna pokazatelja: stopa privrednog rasta, stopa inflacije, stopa nezaposlenosti i neto izvoz
Pod ekonomskim rastom se podrazumijeva porast vrijednost roba i usluga proizvedenih od strane neke zajednice u određenom vremenu, odnosno porast bogastva ili dohotka jedne države ili zajednice. Ekonomski rast se uglavnom izražava BDP-om ili BDP-om per capita. BDP pokazuje cjelokupnu vrijednost proizvodnje svih finalnih dobara i usluga u jednoj zemlji u godini dana i pokazuje sposobnost nekog društva da zadovoljava svoje potrebe za dobrima koja se na tržištu koriste kao predmet tržišne razmjene.
BDP per capita = BDP / broj stanovnika RAST = BDP per capita / BDP per capita
Nominalni indeksi BDP Realni indeksi BDP 2007 100 100 2008 111,4 103,37 2009 99,07 96,42 2010 100,29 99,71 2011 103,09 101,76 2012 102,59 100,07 2013 103,21 102,64 2014 99,97 100,26 2015 104,59 103,84 2016 104,3 102,92
2016 2015 2014 2013 2012 Realni indeksi BDP 2011 2010 Nominalni indeksi BDP 2009 2008 2007 85 90 95 100 105 110 115
stopa rasta BDP Država 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Austrija 3,6 1,5-3,8 1,9 2,8 0,7 0,1 0,6 1,0 1,5 Hrvatska 5,2 3,1-7,4-1,7-0,3-2,2-1,1-0,1 1,6 2,9 Italija 1,5-1,1-5,5 1,7 0,6-2,8-1,7 0,1 0,8 0,9 Mađarska 0,4 0,9-6,6 0,7 1,7-1,6 2,1 4,0 3,1 2,0 Njemačka 3,3 1,1-5,6 4,1 3,7 0,5 0,5 1,6 1,7 1,9 Poljska 7,0 4,2 2,8 3,6 5,0 1,6 1,4 3,3 3,8 2,7 Slovenija 6,9 3,3-7,8 1,2 0,6-2,7-1,1 3,1 2,3 2,5 Crna Gora - 2,7 3,5 1,8 3,4 2,4 Srbija 5,9 5,4-3,1 0,6 1,4-1,0 2,6-1,8 0,8 2,8 Turska 7,1 5,0 0,8-4,7 8,5 11,1 4,8 8,5 5,2 6,1 Francuska 2,4 0,2-2,9 2,0 2,1 0,2 0,6 0,9 1,1 1,2 Makedonija 6,5 5,5-0,4 3,4 2,3-0,5 2,9 3,6 3,8 2,4
Ekonomski rast može potaknuti razvoj i dovesti do rasta životnog standarda. Da bi imao povoljan uticaj na razvoj i životni standard, ekonomski rast mora proizlaziti iz konkurentnosti koja de se modi održati kroz određeno vremensko razdoblje, ali i biti utemeljena na znanju, istraživanju i razvoju i inovacijama.
Ekonomski razvoj može se definirati kao dinamični proces povedanja stepena zadovoljenja ljudskih potreba. To je proces stalne promjene ljudskih potreba i mogudnosti njihovog zadovoljenja.
Ekonomski razvoj, kao šira kategorija, obuhvata ne samo rast obima nacionalne proizvodnje, nego i sve neophodne privredno-sistemske i strukturne promjene. Promjena ukupne društvene strukture je jedna od osnovnih komponenti ekonomskog razvoja i zajedno sa ekonomskim rastom obezbjeđuje rast društvenog proizvoda i nacionalnog dohotka.
Prirodni resursi predstavljaju značajan faktor ekonomskog razvoja, jer od vedeg ili manjeg prisustva ovih dobara u nekoj zemlji, pri datim drugim faktorima, ovisi dinamika i struktura privrednog razvoja. Prirodna bogatstva ne predstavljaju limitirajudi faktor razvojara za zemlje koje imaju veliko nacionalno tržište i koje raspolažu i sa raznovrsnijim prirodnim resursima zbog veličine teritorije.
Planeta Zemlja ima površinu od 510 miliona km² ili 51 milijardu hektara, pri čemu se pod morima se nalazi 71% ove površine, dok na kopno otpada 29%. Azijski kontinent zahvata 1/3 suhozemne površine, dok na Evropu otpada 3%.
Od ukupne kopnene površine jedna polovina se koristi u privredne svrhe: kao obradivo zemljište, kao pašnjaci i kao šume. Najmanje zemlje otpada na jednog stanovnika u Aziji, gdje je stacionirano najbrojnije agrarno stanovništvo (Indija i Kina), a produktivnost rada u agraru je niska. Najbolji položaj ima Sjeverna Amerika (USA i Kanada) u kojoj po stanovniku pripada najviše obradive površine, a i produktivnost rada u agraru je najveda na svijetu.
Voda predstavlja izuzetno značajan elemenat privrednog i ekonomskog razvoja. U savremenim uslovima bilježi se sve vedi obim angažiranja ovog resursa, kako u procesu proizvodnje, tako i radi naglašene urbanizacije i koncentriranja stanovnika u gradovima. I Danas u svijetu ssu prisutna sve značajnija ulaganja u pronalaženje podzemne slatke vode i radi čega se preduzimaju veliki poduhvati u uređenju dolina rijeka.
Rijeke Hidropotencijal Iskorišteno (u %) MW GWh/god MW GWh/god Una 318 1400 88 40 3 Vrbas 839 1799 188 719 40 Bosna 356 1818 8 40 2 Drina 1342 4912 135 1100 22 Neretva 1846 4606 703 2768 60 Trebišnjica 953 3392 746 2515 74 Cetina 80 169 - - - Ukupno 5734 18096 1868 7182 40
Brojnost stanovništva je u prvom redu značajan faktor dimenzioniranja unutrašnjeg tržišta svake zemlje. Potrošački potencijal u jednoj državi je determiniran brojnošdu stanovništva i društvenom produktivnošdu rada, što svoj izraz ima u visini dohotka po stanovniku, dok je struktura potrošnje uslovljena raspodjelom dohotka što obuhvata pojedinačno učešde u novostvorenoj vrijednosti.
Struktura stanovništva se odnosi na kvalitativna svojstva populacije i ona je od posebnog značaja za ulogu stanovništva u procesu privređivanja. Kao najvažniji elementi strukture stanovništva se mogu izdvojiti : aktivno i pasivno stanovništvo, obrazovna, odnosno kvalifikaciona struktura i ekonomsko-socijalna struktura.
Tehnološki napredak je proces koji osigurava brz ekonomski rast, a sljedstveno tome i ekonomski razvoj. Najbogatije zemlje svijeta postigle su to najviše zahvaljujudi neprekidnom toku investicija i tehnoloških promjena. Tehnološka promjena predstavlja poboljšanje proizvodnje ili uvođenje novih proizvoda, tako da se s istim troškovima dobije više proizvoda. Temelj tehnoloških promjena predstavljaju tehnički izumi i inovacije.
Proizvedeno bogatstvo čine ona dobra kojima određena društvena zajednica raspolaže, a koja su rezultat rada, odnosno djelovanja ljudi u procesu proizvodnje. Dva su osnovna metoda izračunavanja proizvedenog bogatstva: naturalni vrijednosni.
Prvim metodom se proizvedeno bogatstvo izračunava na osnovu inventarisanja, odnosno popisa proizvedenih dobara i dobra se izražavaju u fizičkim jedinicima. Drugi metod je vrijednosni i pretpostavlja da se proizvedeno bogatstvo izražava u novčanom obliku, na bazi cijena kao novčanog izraza vrijednosti proizvedenih dobara.
Strukturu proizvedenog bogatstva u osnovi čine dvije vrste dobara: potrošna i proizvodna. Potrošna dobra čine raznovrsni predmeti, odnosno robe i usluge, što su namijenjeni finalnoj potrošnji. Proizvodna dobra čine raznovrsni fondovi, odnosno osnovna i obrtna sredstva kao materijalna osnova privrednog razvoja.
U ekonomskom dijelu akumulacija znači odricanje dijela novostvorene vrijednosti od uvedanja tekude potrošnje u korist osiguravanja materijalne osnove za privredni razvoj. Akumulacija i potrošnja se nalaze u obrnutoj ovisnosti, odnosno, ako je veda akumulacija, manja je potrošnja, i obrnuto, veda finalna potrošnja, znači da je manja akumulacija.
izvori akumulacije dijele na osnovne i dodatne. U osnovne izvore ulaze oni oblici formiranja sredstava akumulacije koji su rezultat poslovanja privrednih subjekata. Dodatni izvori akumulacije su rezultat ekonomskopolitičkih mjera i njihova zajednička karakteristika je da omogudavaju formiranje sredstava na ime akumulacije izvan novostvorene vrijednosti (amortizacija, potpunije korištenje proizvodnih faktora, dobrovoljni javni radovi, ekspanzivna monetarno-kreditna politika, inflacija itd).