PRILOZI SUPPLEMENTS UDK = 061.235(497.11 Vaqevo)"1900" Istra iva~ka stanica Petnica ANALIZA PRISTUPNICA VAQEVSKOG DRU[TVA ZA SVADBARINU I POSMRTNINU Apstrakt: U ~lanku se analizira struktura ~lanova Vaqevskog dru- {tva za svadbarinu i posmrtninu na osnovu sa~uvanih pristupnica. Obra ene su izjave o pristupawu nastale u periodu od 23. januara do 1. decembra 1900. godine. Prou~avana je polna struktura i zanimawa ~lanova Dru{tva, brojnost ~lanova po fondovima, geografska rasprostrawenost i delovawe Dru{tva. Uvod Vaqevsko dru{tvo za svadbarinu i posmrtninu (u daqem tekstu Dru{tvo) osnovano je 10. juna 1890. godine u Vaqevu, i pod tim danom potvrdilo pravila svoja kod vaqevskog prvostepenog suda pod Br. 15730.. 1 Dru{tvo su sa~iwavala dva odseka: za svadbarinu, koji je bio brojniji, i za posmrtninu. 2 Namena ovog dru{tva je bila da novcem, u vidu premije, pomogne svoje ~lanove ili ovla{}ene ulaga~e prilikom ven~awa ili sahrane. Radilo se o kreditnoj zadruzi, {to je ekonomska kategorija slabo istra ivana u srpskoj istoriografiji. Dru{tvo je postojalo do 1901. godine, kada biva likvidirano. Od novembra meseca pr. god. pa do februara ove godine broj ~lanova oba odseka ovoga dru{tva opadao je tako da je do meseca marta spao do ispod stotine, te je zbog toga po re{ewu skup{tine od 6. marta tek. godine, a na osnovu ~l. 56. pravila moralo dru{tvo likvidirati. 3 1 B. Peruni~i}, Grad Vaqevo i wegovo upravno podru~je 1815-1915, Vaqevo 1973, str.1141. 2 Isto 3 Isto 91
Organi Dru{tva bili su: Skup{tina, Glavni odbor, Upravni i Nadzorni odbor, dnevni poverenik i upravni ~inovnici. Skup{tina, redovna ili vanredna, obavezno se dr ala u Vaqevu. Skup{tina je razmatrala izve{taje o radu Dru{tva, birala upravni i nadzorni odbor, odobravala buxet i dr. Upravni odbor je izvr{avao skup{tinske odluke, vr{io upis ~lanstva, donosio odluke o isplati premija, starao se o dru{tvenoj imovini i dr. Du nost Nadzornog odbora, pored ostalog, bila je da vodi nadzor nad dru{tvenom imovinom i radom, u skladu sa Zakonom, udru ewima i pravilima Dru{tva. Vaqevsko dru{tvo nije bilo usamqen primer, ve} su dru{tva sli~ne namene postojala i u ostalim ve}im centrima Kraqevine Srbije. O tome nam svedo~i deo sa~uvane prepiske Dru{tva. Beograd je, prema ovoj prepisci, imao dva dru{tva (Beogradsko dru{tvo za svadbarinu i posmrtninu svojih ~lanova u Kraqevini Srbiji i Prvo beogradsko palilulsko dru{tvo Milo{evac za poro aj, svadbarinu, do ivotnu premiju i posmrtninu), a dru- {tva su postojala i u [apcu ([aba~ko dru{tvo za: svadbarinu, do ivotnu premiju i posmrtninu), Aleksincu (Dru{tvo Smeh i suza ), Para}inu (Para}insko ukopno dru{tvo), Kwa evcu (Prvo Kwa eva~ko dru{tvo za pomo} pri udaji i enidbi), Ni{u (I Ni{ko dru{tvo za pomo} pri udaji i enidbi), U icu (Prvo U i~ko ukopno dru{tvo), Aran elovcu (Prvo Aran elova~ko dru{tvo za udaju i enidbu), Svilajncu (Prvo Resavsko posmrtno i do ivotno dru{tvo). Fond Vaqevskog dru{tva za svadbarinu i posmrtninu je samo fragmentarno sa~uvan (3 kwige i 3 kutije spisa), tako da su nam za rad bile dostupne pristupnice iz 1900. godine, delovi zapisnika sa samog kraja postojawa Dru{tva (od 16. februara do 5. marta 1901. godine), mawi broj ra~una, zahtevi ~lanova za isplatu premija, prepiska sa ostalim dru{tvima i tri kwige (dva delovodna protokola i partijalnik ~lanova). 4 Najve}i nedostatak i prepreku u istra ivawu predstavqala je ~iwenica da nisu 4 Vodi~ Me uop{tinskog istorijskog arhiva Vaqevo, Vaqevo 2004, str. 420-421. 92
Analiza pristupnica Vaqevskog dru{tva za svadbarinu i posmrtninu sa~uvani Statut i Pravila Dru{tva, kao nijedna ~lanska kwi- ica na kojima su bila od{tampana pravila. Dru{tvenim pravilima bilo je predvi eno da ~lanovi Dru- {tva, zavisno od du ine ~lanstva, imaju posle tri meseca pravo na premiju. Iz kwiga se da vidi da je Dru{tvo od osnivawa svojim ~lanovima isplatilo 145 premija za svadbarinu i 11 za posmrtninu u sumi od 15.485 dinara. 5 Za potrebe ovog istra ivawa gra a iz druge kutije fonda Vaqevskog dru{tva za svadbarinu i posmrtninu, u kojoj se nalaze izjave, je digitalizovana i, po zavr{etku istra ivawa, Vaqevskom arhivu je predata elektronska baza sa podacima o ~lanovima koja }e biti prikqu~ena fondu Vaqevskog dru{tva za svadbarinu i posmrtninu. 6 Za vreme svog postojawa Dru{tvo je imalo 2.488 ~lanova, od kojih je 1.777 bilo u odseku za svadbarinu, a 711 u odseku za posmrtninu. 7 Analizirano je 847 sa~uvanih izjava o pristupawu Dru{tvu. U velikom broju slu~ajeva nailazili smo na po dva primerka iste izjave. Pored izjava u istoj kutiji, nalazi se i pet sudskih dopisa u kojima se Dru{tvo obave{tava o uvo ewu u ~lanstvo za ve}i broj lica, kao i jedno odobrewe za isplatu premije drugom licu. Struktura ~lanstva prema polu Analizom izjava pokazalo se da je Dru{tvo imalo 52,3% mu- {karaca u svojim redovima (443 ~lanova) {to je bio neznatno ve}i broj u odnosu na 47,7% ena (404 ~lanice). Podaci za tu godinu govore da je u Kraqevini Srbiji bilo 51,4 % mu{ke populacije i 48,6 % enske. 8 Ipak, s obzirom na patrijarhalno 5 Me uop{tinski istorijski arhiv Vaqevo, Fond: Vaqevsko dru{tvo za svadbarinu i posmrtninu- Vaqevo (1890-1901), 1900-1901, kw. inv. br. 1-3 (u daqem tekstu: MIAV, Fond: Vaqevsko dru{tvo). 6 Bazu su napravili i podatke uneli polaznici (Dragana Jela~i}, Jelena Manojlovi}, \or e Naki}) i mla e saradnice (Divna Mili}, Milena Repaji}) Seminara dru{tvene istorije u Istra`iva~koj stanici Petnica za vreme letweg seminara (20-30. jul 2006). 7 Peruni~i}, n. d. str. 1141. 8 Statisti~ki godi{wak Kraqevine Srbije, VI 1901. godine, str. 27. (u daqem tekstu: Stat.) 93
Izjava o pristupawu Dru{tvu 94
Analiza pristupnica Vaqevskog dru{tva za svadbarinu i posmrtninu dru{tvo koje je bilo karakteristi~no za Kraqevinu Srbiju s kraja XIX i po~etka XX veka, moglo bi se re}i da je ovakva ravnomerna zastupqenost polova donekle iznena uju}a. Da stvari ne odudaraju suvi{e od svog vremena pokazuju odobrewa, koja se ~esto sre}u kao neobavezni dodatak izjavama, u kojima roditeqi ili staraoci odobravaju pristupawe svojim k}erima ili enama. Formulacija je, naj~e{}e, bila tipizirana: Odobravam gorwu izjavu moje sinovice kao wen stric i starateq Gli{a Markovi} (major) ; Odobravam postupak mojoj }erki, Avram Jovanovi} trgovac ovda{wi 9. Sa druge strane, mada re- e, ovakve formulacije sre}emo i kod mu{kih ~lanova: Odobrava wegov otac Milosav Ini} te ak iz Ribara. 10 Sli~ne propratne komentare, nalazimo u 31 izjavi. Daqom analizom izjava utvr eno je da je od 404 ~lanica Dru- {tva wih 249 bilo u~laweno u odsek za svadbarinu {to procentualno iznosi 61,63% svih ~lanica. U odsek za posmrtninu bila je u~lawena 151 ~lanica, odnosno 37,37%. Kada se posmatraju samo fondovi za svadbarinu, odnosno posmrtninu, ~lanice su bile zastupqene sa 41,85% u odseku svadbarine i sa 61,63% u odseku posmrtnine. Pomenimo da se samo jedna izjava, pretpostvqamo gre{kom, odnosila na oba odseka, kao i da u {est slu~ajeva, nije nazna~en odsek za koji se ~lan opredelio. Mu{ki ~lanovi su ~inili samo 94 ~lana za odsek posmrtnine 38,37% i 346 ~lanova odseka za svadbarinu ili 58,15%. Porede}i samo mu{ke ~lanove me u sobom, dobijamo da je u odsek za posmrtninu u~laweno 21,21% svih ~lanova, odnosno u odsek za svadbarinu 78,10%. 11 Socijalna struktura ~lanstva Kao odgovor na pitawe ko su sve bili ~lanovi Dru{tva, izvr- {ena je analiza podataka koji govore o socijalnoj strukturi ~lanstva. U obzir su uzeti podaci o zanimawu i pismenosti ~lanova. Do podataka o pismenosti se dolazilo na osnovu formulacije koja se nalazila na ve}ini pristupnica, bez obzira da li se 9 MIAV, Fond: Vaqevsko dru{tvo, kut. br. 2, pr. br. 314, 135. 10 MIAV, isto, kut. br. 2, pr. br. 520. 11 MIAV, isto, kut. br. 2. 95
radilo o {tampanim pristupnicama, a bilo ih je vi{e vrsta, ili onima rukom napisanih. Formulacija je glasila: Svedoci ako je ~lan nepismen. 12 Nailazili smo i na druga~iju formulaciju gde se ostavqalo mesto samo za potpis svedoka, bez stavke o pismenosti. U pojedinim slu~ajevima je ~ak precrtavan deo formulacije koji se odnosi na pismenost. Analizom rukopisa potpisanih ~lanova i komparacijom sa ostalim rukopisima na izjavi, u par navrata smo zakqu~ili da je ~lan ipak pismen ili bar polupismen i pored prisustva svedoka. 13 Na kraju smo zakqu~ili da su svedoci pre svega bili neophodni jer se radilo o pravnom ~inu, koji je zatim i u sudu overavan, a da im je tek sekundarna funkcija bila svedo~ewe o prihvatawu obaveza izme u nepismenog ~lana i Dru{tva. Sve ovo nam je ote alo utvr- ivawe procenta pismenih, odnosno nepismenih ~lanova Dru- {tva. Bilo je i druga~ijih primera kada su osobe koje su potpisale ~lana, ostavile traga i o sebi ili kada je ~lan znakom krsta nedvosmisleno pokazivao da je nepismen. 14 Analizom smo do{li do podatka o 368 pismenih ~lanova od 847, odnosno 43,44%. Me u ~lanicama Dru{tva bilo je 149 pismenih ili 40,49% svih pismenih ~lanova, dok je pismenih mu- {karaca bilo 219 ili 59,51%. Od 404 ~lanice, pismenih je bilo 36,88 %. Kod mu{kih ~lanova od 443 ~lana, pismenih je bilo 49,43%. Nepismeni ~lanovi Dru{tva su bili u ve}ini i bilo ih je 479 ili 56,55%. U Srbiji je te godine bilo 423.433 pismenih, od kojih je bilo 351.791 pismenih mu{karaca i samo 71.642 pismene ene. Od ukupnog broja pismenih stanovnika Kraqevine Srbije, 39,34% je ivelo u varo{ima, a na selu je bilo 60,66% pismenih. 15 Procenat pismenog stanovni{tva, sve do 1900. godine, u gradovima iznosio je 43,7%, a u selima svega 6,4%. 16 Razlog ne{to ve}em procentu pismenih ~lanova Vaqevskog dru{tva za svadbarinu i posmrtninu, od dr avnog proseka, treba tra iti u 12 MIAV, isto, kut. br. 2, pr. br. 3. 13 MIAV, isto, kut. br. 2, pr. br. 758. 14 MIAV, isto, kut. br. 2, pr. br. 766, 785. 15 Stat. str. 76. 16 Peri{i}, Miroslav, Vaqevo, grad u Srbiji krajem 19. veka, Beograd Vaqevo 1988, str. 106. 96
Analiza pristupnica Vaqevskog dru{tva za svadbarinu i posmrtninu ~iwenici da je me u ~lanovima Dru{tva bilo 30,93% onih koji su dolazili iz gradova. Beograd je predwa~io sa 135 ~lanova, sledilo ga je Vaqevo sa 40 ~lanova, [abac i Ni{ sa po 19, Kragujevac sa 15 i U ice sa 10 ~lanova. Pored podatka o pismenosti, za utvr ivawe socijalne strukture ~lanstva koristili su nam i podaci o zanimawu ~lanova Dru{tva. Veliki broj, wih 439, ili 51,83%, nije se izjasnio u vezi sa zanimawem. Ostaje otvoreno pitawe {ta je razlog izostanku te informacije u tako velikom broju slu~ajeva? S druge strane, u fondu se pojavquje znatan broj povr{no popuwenih izjava. Postoji mogu}nost da je usled nemarnosti slu benog lica koje upisuje ~lanove u Dru{tvo, u pojedinim izjavama izostao podatak o zanimawima ~lanova. Ova ~iwenica, kao i uo~eno tipsko popuwavawe izjava, te ve}i broj primqenih ~lanova u istom danu, navode na zakqu~ak da je prijavqivawe obavqano u brzini. Na {est prijava, zbog ne~itkog rukopisa, nismo mogli da utvrdimo ta~no zanimawe. S obzirom da se u prijavama pojavquje veliki broj razli~itih zanimawa, mo e se zakqu~iti da je Vaqevsko dru{tvo za svadbarinu i posmrtninu bilo otvoreno za sve ~lanove dru- {tva, bez obzira na sloj kojem pripadaju. Ipak i samo letimi~an pogled na pomenuta zanimawa, kao i sama namena Dru{tva, jasno ukazuju da su ~lanovi bili pre svega qudi kojima je ta finansijska pomo} bila nu na. Utvr eno je da su me u ~lanovima koji su se izjasnili o zanimawu najbrojniji bili zemqoradnici, sa 106 ~lanova, odnosno 12,51%, {to je prirodno u zemqi poput Kraqevine Srbije koja je bila izrazito agrarna zemqa. Druge po brojnosti bile su 94 udovice, zatim 40 devojaka, 29 te aka, 10 slu benika carine i tro{arine (kontrolori, stra ari, latovi) i 9 trgovaca. Sva ostala zanimawa su bila zastupqena mawe od 1%, odnosno pomiwu se u jednom do dva slu~aja. Me u wima su se na{li: abaxija, bakalin, zidar, kalfa, ko~ija{, lekar, moler, obu}ar, papuxija, piqar, praktikant, stolar, in`ewer elezni~ke direkcije, fotograf i druga zanimawa. ^lanice dru{tva su se uglavnom izja{wavale kao udovice (23,27%) ili kao devojke (9,9%). Tek neznatan broj wih imao je neko zanimawe (radnica, zemqodelnica, itd.) Najve}i broj udo- 97
vica (82) pristupio je u fondu za posmrtninu, 11 ih je u fondu za svadbarinu, dok za jednu nemamo podatak za koji se odsek opredelila. Sve devojke, izuzev jedne, u~lanile su se u fond za svadbarinu. Iz svega navedenog, za posmatrani period, mo e se zakqu~iti da su ~lanovi Dru{tva u ve}ini bili iz ni ih slojeva dru{tva. Zahvaquju}i ve} pomenutim dodatnim komentarima, koje nalazimo u pojedinim izjavama, mo emo ovu tvrdwu da posmatramo i iz drugog ugla. U svakoj prilici kada je neko drugo lice bilo ulaga~, osnovni tekst izjave bio je dopuwavan re~ima koje su imenovale ulaga~a, ali ~esto ga i ovla{}ivale da brine o ulozima i prenosile pravo na podizawe premije na wega. Analizom smo utvrdili da ulaga~e mo emo podeliti na dve osnovne grupe. Jednu ~ine ~lanovi u e i {ire porodice, koji u dosta slu- ~ajeva ostvaruju pravo na premiju, naro~ito u slu~aju posmrtnine. 17 Drugu grupu predstavqaju trgovci i zanatlije, u ve}oj meri, te aktivni i penzionisani oficiri ili slu benici, u mawoj meri. Pripadnici ove grupe ulaga~a skoro uvek ostvaruju pravo na premiju, bez obzira da li se radilo o odseku svadbarine ili posmrtnine. 18 Ukupno je bilo 107 ulaga~a, koji nisu ~lanovi Dru{tva. Nastavak istra ivawa ima za ciq da poka e odnos iznosa uloga i visine premije, te ostvarenu dobit ulaga~a koja je izvesno bila motiv wihovog anga ovawa. Fondovi za posmrtninu i svadbarinu Pri pristupawu u Dru{tvo ~lanovi su se opredeqivali izme u fondova svadbarine i posmrtnine. Ukupan broj ~lanova u celokupnom periodu postojawa Dru{tva (1890-1901) iznosio je 2.488 ~lanova, od kojih je 1.777 bio ~lan odseka svadbarine, dok je preostalih 711 ~lanova pripadalo odseku posmrtnine 19.Od toga je, samo u posmatranom periodu januar decembar 1900. godine, fondu svadbarine pristupilo 595 ~lanova, odnosno 33,48% od ukupnog broja ~lanova tog fonda, dok su se u fond posmrtnine, u ovom periodu, u~lanilo 245 ~lanova, odnosno 17 MIAV, Fond: Vaqevsko dru{tvo, kut. br. 2, pr. br. 23. 18 MIAV, isto, kut. br. 2, pr. br. 433, 556, 557, 558, 559, 562. 19 Peruni~i}, n. d., str. 1141. 98
Analiza pristupnica Vaqevskog dru{tva za svadbarinu i posmrtninu 34,46% od ukupnog broja ~lanova fonda posmrtnine. Nagli pad broja ~lanova, po~etkom 1901. godine, doveo je do likvidacije dru{tva ve} u martu mesecu te godine. Ostaje tajnovito {ta je dovelo do naglog i drasti~nog opadawa broja ~lanova, naro~ito ako se Komisija za izvi aj ra~una vaqevskih udru ewa pozitivno izjasnila o radu Dru{tva i stawu na ra~unu. 20 [to se ti~e odluka ~lanova, u posmatranom periodu, na osnovu dobijenih rezultata, mo e se uo~iti da se ve}ina opredelila za pristup u fond svadbarine (70,25%). Procenat ~lanova fonda za posmrtninu, prema dostupnim izjavama, iznosio je 28,92%. U samo jednom slu~aju zapa eno je da je ~lan upisan u oba fonda, ali kako su sa~uvane izjave samo za period maj decembar 1900. godine, ne mo emo sa sigurno{}u tvrditi da li je to Pravilima bilo predvi eno, ili je re~ o oma{ki unosioca podataka. Najve- }u te{ko}u prilikom ovog istra ivawa predstavqala je ~iwenica da nisu sa~uvana Pravila Dru{tva, pa tako ne znamo da li je bilo mogu}e u~laniti se o oba fonda. Pra}ewem broja novopristupqenih ~lanova, uo~ava se da se pojedini datumi isti~u po izuzetno velikom prilivu ~lanova, i to iz razli~itih mesta. Ova pojava je naro~ito karakteristi~na za jul 1900. godine, kada se u~lanilo 514 ~lanova, {to iznosi ~ak 60,68% od ukupnog broja ~lanova u posmatranom periodu. Broj novoprimqenih ~lanova se razlikovao od meseca do meseca. Od jedne izjave u januaru, preko potpune praznine, do posledwih dana maja, slabog ali konstantnog priliva u junu, do naglog skoka u julu, laganog pada u broju, ali ne i u dinamici, tokom avgusta i septembra, oktobarskog stagnirawa, kada je broj novih ~lanova u pitawu, do prore ivawa u novembru, da bi u decembru imali samo jednu izjavu, kao i na po~etku godine. Za{to je dolazilo do ovih, na momente drasti~nih promena, za sada ostaje nepoznato. Pretpostavka bi mogla da bude da je do ovako brojnog u~lawivawa u pojedinim danima dolazilo u vreme odr avawa va{ara ili crkvenih praznika. Pregledom kalendara 21 za pre- 20 Isto 21 Dr avni kalendar Kraqevine Srbije za godinu 1900. koja je prestupna, Beograd, 1899. 99
Saradwa sa sli~nim dru{tvima iz drugih gradova stupnu 1900. godinu, ova pretpostavka je u potpunosti odba~ena! Jul je karakteristi~an jo{ po ne~emu Dru{tvo je nove ~lanove dobijalo svakog dana u mesecu, bez izuzetka, {to ostalih meseci nije bio slu~aj! Drasti~an pad u prijemu novih ~lanova bele i se u novembru 1900. godine, kada se broj pristupnica smawuje na svega 9, za celokupan mesec. Ovo otvara prostor za daqe istra- ivawe i komparaciju sa, nadamo se sa~uvanim, fondovima ostalih dru{tava u Kraqevini. Predstoji nam da istra imo da 100
Analiza pristupnica Vaqevskog dru{tva za svadbarinu i posmrtninu li je visina premije uticala da se sredinom 1900. godine Vaqevsko dru{tvo za svadbarinu i posmrtninu uve}a za toliki broj ~lanova. Geografsko poreklo ~lanova Dru{tva U Kraqevini Srbiji je, krajem XIX i po~etkom XX veka, postojao ve}i broj dru{tava sli~ne namene. Prilikom analizirawa geografskog porekla ~lanova Vaqevskog dru{tva za svadbarinu i posmrtninu, nai{li smo na ve}i broj ~lanova koji su dolazili van teritorije Vaqevskog okruga. Pojedina~no najbrojniji su bili ~lanovi sa teritorije Vaqevskog okruga (164), dok je veliki broj ~lanova dolazio i iz Beograda (135), U i~kog (80), Podrinskog (72) i Beogradskog okruga (55). U jednom broju slu~ajeva, zbog ne~itqivog rukopisa ili o{te}enosti izjava, nismo mogli sa sigurno{}u da rastuma~imo navedeno mesto iz koga je ~lan. Drugu krajnost su predstavqale one izjave na kojima nije bilo podataka ni o mestu iz koga je ~lan, niti o okrugu (36). Pored bli ih okruga, Dru{tvo je imalo ~lanove i iz veoma udaqenih mesta koja su pripadala Vrawskom (32) ili Topli~kom okrugu (13). Upore ivawem sa administrativnom podelom iz 1900. godine, dolazimo do podatka da su ~lanovi bili iz svih okruga Kraqevine Srbije. 22 Na alost, trenutni obim dostupnih izvora nam ne omogu}ava da se podrobnije pozabavimo motivima ~lanova za pristupawe ba{ ovom dru{tvu. Isti problem imamo i kada je krah ovog dru{tva u pitawu. Za samo par meseci u Dru{tvu je ostalo mawe od sto ~lanova, iako su svi organi Dru{tva funkcionisali, a kwige uredno vo ene. 23 Na{a je pretpostavka, u oba slu~aja, da je visina premije bitno uticala kako na u~lawivawe osoba iz udaqenih krajeva tako i na brzi slom ovog dru{tva. Na alost, trenutno stawe izvora nam ne omogu}ava da ovu pretpostavku potvrdimo ili odbacimo. 22 Stat. str. 15 23 Peruni~i}, n. d., str. 1141. 101
Rezime Vaqevsko dru{tvo za svadbarinu i posmrtninu je osnovano 1890. godine u Vaqevu i postojalo je do 6. marta 1901. godine, kada je, odlukom svoje skup{tine, likvidirano usled naglog gubqewa ~lanova. Dokumentacija ovog dru{tva je fragmentarno sa~uvana, i to pre svega za 1900. godinu. Veliki problem je {to nam nisu sa~uvana Pravila i Statut Dru{tva. U toj godini Dru{tvo je primilo 847 novih ~lanova, od kojih 443 mu{kih i 404 enska ~lana. Najvi{e ~lanova je primqeno sa teritorije Vaqevskog, U i~kog i Podrinskog okruga, kao i iz Beograda. Najzastupqeniji su bili zemqoradnici, koji su ~inili 12,51%, dok su kod ~lanica predwa~ile udovice i devojke. Vi{e od pola ~lanstva 51,83% nije se izjasnio u vezi sa zanimawem. Dru{tvo je imalo 368 pismenih ~lanova odnosno 43,44%. Veliki broj ~lanova je dolazio iz gradova 30,93%. Dru{tvo je imalo dva odseka za svadbarinu i posmrtninu, a brojniji je bio fond svadbarine. Pored ~lanova, na analiziranim izjavama o pristupawu Dru- {tvu, uo~en je i ve}i broj ulaga~a koji su naj~e{}e i podizali dogovorene premije. Summary Association for nuptial and funeral funds disposal of Valjevo was founded in 1890. It lasted until March 6, year 1910, when the association's assembly terminated its work due to abrupt loss of members. The documentation of this association is preserved in fragments and mainly from year 1900. That can cause a great deal of problems since the Book of rules and the Statute can not be found in that preserved documentation. In year 1900 the association admitted 847 new members, from which 443 were male and 404 female members. The majority of members were from the counties of Valjevo, U`ice, Podrinje and from Belgrade. Most of them were engaged in agriculture - 12,51%. As for female members - most of them were widows and maiden young women. More than moiety of members - 51,83% did not state their occupation. The association had 368, that is 43,44% of literate memebrs. Majority of them was from cities 30,93%. The association had two departments - for nuptial and for funeral funds and nuptial fund was bigger. Apart from members, analysis of admission statements revealed a number of investors and they were often those who showed up and colected the agreed premiums. 102