Popis poljoprivrede 2010. STRUKTURA POLJOPRIVREDNIH GAZDINSTAVA ZNAMO ŠTA IMAMO Podgorica, februar 2012.
Sadržaj Izdaje: Zavod za statistiku Crne Gore IV Proleterske 2, Podgorica Za izdavača: mr Gordana Radojević, direktor Pripremila Radna grupa: mr Jelena Zvizdojević, rukovodilac grupe, Dragan Peković, mr Nataša Vučković, Nataša Vojinović, Jelena Aprcović, Ivan Ivanović, Branka Raičević i Radmila Šišević Prevod: Katarina Bigović Grafički dizajn i priprema za štampu: Marko Mihailović, M Studio, Podgorica Štampa: Štamparija IVPE, Cetinje Tiraž: 500 primjeraka CIP Katalogizacija u publikaciji Centralna narodna biblioteka Crne Gore, Cetinje ISBN 978-86-85581-41-0 COBISS.CG-ID 19838992 PREDGOVOR... 1 UVOD... 3 1. OPŠTE KARAKTERISTIKE CRNE GORE... 5 2. OPŠTE KARAKTERISTIKE POLJOPRIVREDE U CRNOJ GORI... 9 2.1. BRUTO DODATA VRIJEDNOST, UČEŠĆE SEKTORA POLJOPRIVREDE, LOVA I ŠUMARSTVA U BDP, ZAPOSLENOST I ZARADE U POLJOPRIVREDI...11 2.2. POLJOPRIVREDA I SPOLJNOTRGOVINSKA RAZMJENA...12 3. BROJ POLJOPRIVREDNIH GAZDINSTAVA...15 3.1 BROJ POLJOPRIVREDNIH GAZDINSTAVA - STRUKTURA...17 3.2. BROJ PORODIČNIH POLJOPRIVREDNIH GAZDINSTAVA - POPIS POLJOPRIVREDE 2010 I POPIS STANOVNIŠTVA, DOMAĆINSTAVA I STANOVA 2003...18 4. RADNA SNAGA POLJOPRIVREDNIH GAZDINSTAVA...19 4.1. RADNA SNAGA NA PORODIČNIM POLJOPRIVREDNIM GAZDINSTVIMA PREMA POLU I STAROSNOJ STRUKTURI...21 4.2. RADNA SNAGA NA PORODIČNIM POLJOPRIVREDNIM GAZDINSTVIMA PREMA OBRAZOVANJU...22 5. STRUKTURA KORIŠĆENOG ZEMLJIŠTA PORODIČNIH POLJOPRIVREDNIH GAZDINSTAVA...23 5.1. STRUKTURA KORIŠĆENOG POLJOPRIVREDNOG ZEMLJIŠTA PORODIČNIH POLJOPRIVREDNIH GAZDINSTAVA U CRNOJ GORI...25 5.2. POVRŠINE POD POVRĆEM NA ORANICAMA I NA OKUĆNICAMA I/ILI BAŠTAMA, PO OPŠTINAMA...26 5.3. POVRŠINE ZASAĐENE KROMPIROM NA ORANICAMA I NA OKUĆNICAMA I/ILI BAŠTAMA, PO OPŠTINAMA...27 5. 4. BROJ STABALA NA OKUĆNICAMA I/ILI BAŠTAMA,BROJ EKSTENZIVNIH STABALA I BROJ STABALA NA PLANTAŽAMA PO OPŠTINAMA...28 6. BROJNO STANJE STOKE POLJOPRIVREDNIH GAZDINSTAVA...29 6.1. BROJNO STANJE STOKE PORODIČNIH POLJOPRIVREDNIH GAZDINSTAVA...31 7. CRNA GORA I ZEMLJE ČLANICE EVROPSKE UNIJE METODOLOŠKA OBJAŠNJENJA...35 METODOLOŠKA OBJAŠNJENJA...40 Skraćenice...41
PREDGOVOR Znamo šta imamo, naziv je šeste publikacije, u nizu objavljenih knjiga o rezultatima o strukturi poljoprivrednih gazdinstava i predstavlja odgovor na naš slogan Da znamo šta imamo. Slogan je korišćen tokom pripreme, organizovanja i sprovođenja velike statističke operacije Popis poljoprivrede, a proizašao je iz razloga što se poslije 50 godina na sveobuhvatnoj teritoriji Crne Gore prvi put samostalno u nadležnosti Zavoda za statistiku vršilo prikupljanje, obrada i diseminacija podataka o strukturi poljoprivrednih gazdinstava. Ova publikacija je sublimat predhodnih pet knjiga o strukturi poljoprivrednih gazdinstava iz Popisa poljoprivrede 2010., a sadrži i podatke iz Popisa stanovništva, stanova i domaćinstava 2011., kao i rezultate nekih redovnih godišnjih statističkih istraživanja. Pripremljena je kao džepno izdanje i može biti kratak podsjetnik svim korisnicima statističkih podataka, a posebno kreatorima poljoprivredne politike prilikom donošenja odluka i otklanjanja dileme da li se poljoprivredna djelatnost u Crnoj Gori može posmatrati na jedan od tri načina kao: prioritet, biznis ili socijalna kategorija. Publikacija, kroz komentare ukazuje na analizu glavnih trendova, ključnih i interesantnih pokazatelja iz oblasti poljoprivrede, sažetih u nekoliko tabela i grafikona u cilju razumijevanja važnosti strukturnog, korelacionog i prostornog pristupa poljoprivrednom sektoru. Ova publikacija pripremljena je za štampu samostalno u Zavodu za statistiku i biće dostupna na drugim medijumima (CD, Internet i sl.). Podgorica, februar 2012. godine. Direktorica mr Gordana Radojević 1
Od marta do kraja decembra 2011. godine objavljeno je ukupno pet publikacija o strukturi poljoprivrednih gazdinstava (I knjiga Ključne varijable, mart 2011; II knjiga Zemljišni fond, jul 2011; III knjiga Stočni fond, jul 2011; IV knjiga Teme od posebnog interesa, oktobar 2011 i V knjiga Tipologija farmi, decembar 2011). U ovoj šestoj publikaciji objedinili smo podatke iz već objavljenih knjiga o strukturi poljoprivrednih gazdinstava iz Popisa poljoprivrede 2010., a sadrži i podatke iz Popisa stanovništva, stanova i domaćinstava 2011., kao i rezultate nekih redovnih godišnjih statističkih istraživanja. U ovoj publikaciji takođe izvršeno je poređenje nekih ključnih varijabli u Crnoj Gori sa zemljama Zapadnog Balkana i zemljama članicama EU. Cilj ove publikacije je da na jednom mjestu prikažemo podatke iz različitih izvora koji se odnose na poljoprivredu Crne Gore, kao što su podaci o bruto dodatoj vrijednosti, zaposlenosti i zaradama u poljoprivredi (iz redovnih statističkih istraživanja) i podaci o strukturi poljoprivrednih gazdinstava (iz popisa poljoprivrede), a koji se odnose na radnu snagu, zemljišni i stočni fond. Podsjećamo na postojanje opravdanih statističkih razloga za sprovođenje Popisa poljoprivrede kao što je nepostojanje registra porodičnih poljoprivrednih gazdinstava, koji je jedini valjani okvir za sva redovna statistička istraživanja. Takođe podsjećamo da: UVOD Raniji popisi poljoprivrede na bivšoj teritoriji Jugoslavije svodili su se uglavnom na popise stoke, a vršeni su uz popise stanovništva. Opšti popisi poljoprivrede sprovedeni su 1931. i 1960. godine. Podaci o poljoprivredi su prikupljani i Popisom stanovništva, a posljednji koji je uključivao pitanja o poljoprivredi sproveden je 2003. godine. Pripremu, organizovanje i sprovođenje trećeg opšteg, a prvog samostalnog Popisa poljoprivrede na teritoriji Crne Gore vršio je Zavod za statistiku- MONSTAT u periodu od 2008. do 2010. godine. U martu 2008. formiran je Biro za pripremu i sprovođenje Popisa poljoprivrede-statističko stručno tijelo za pripremu, organizovanje i sprovođenje Popisa poljoprivrede. Iste godine započeta je saradnja sa FAO i EU konsultantima u cilju zadovoljavanja EU zahtjeva. 15-20. oktobra 2008.godine sproveden je Probni popis poljoprivrede u cilju ocjene instrumenata koji će se koristiti u glavnom popisu. 27. maja 2009. godine potpisan je ugovor između Vlade Crne Gore i Svjetske Banke za projekat reforme i jačanja Poljoprivrede Crne Gore. Obezbijeđena finansijska sredstva su iznosila 1,303 mil. eura (Midas projekat) i 127 hilj. eura (kofinansirala Vlada Crne Gore). Jun 2009. usvojen Zakon o sprovođenju Popisa poljoprivrede. 2. marta 2010. godine Vlada Crne Gore donijela je Odluku o datumu sprovođenja Popisa poljoprivrede. U periodu od 07. 06. - 21.06.2010. godine sproveden je Popis poljoprivrede na čitavoj teritoriji države, po principu od vrata do vrata. U periodu od 25. 06-05.07.2010. godine Zavod za statistiku, sproveo je post popisno istraživanje Kontrola kvaliteta i obuhvata popisa poljoprivrede. 22. 07. 2010. objavljeni su Prvi rezultati popisa. 3
1. OPŠTE KARAKTERISTIKE CRNE GORE 4 5
Položaj: Crna Gora se nalazi na jugoistoku Evrope Površina (u km²): 13 812 Stanovništvo Popis 2011: 620 029 Gustina naseljenosti: 45 Glavni grad (najveći grad): Podgorica Prijestonica: Cetinje Valuta: Euro Klima: kontinentalna, mediteranska i planinska Teritorijalna podjela: Broj opština: 21 Broj naselja: 1307 Gradska naselja: 58 6 7
2. OPŠTE KARAKTERISTIKE POLJOPRIVREDE U CRNOJ GORI 8 9
2.1. BRUTO DODATA VRIJEDNOST, UČEŠĆE SEKTORA POLJOPRIVREDE, LOVA I ŠUMARSTVA U BDP, ZAPOSLENOST I ZARADE U POLJOPRIVREDI U 2010. godini bruto dodata vrijednost u sektoru poljoprivrede, lova i šumarstva iznosila je 237,42 miliona eura što je manje za 3,58% u odnosu na 2009. godinu. U posmatranom periodu od 2006-2010. godine najveće učešće sektora poljoprivrede, lova i šumarstva u BDP (bruto domaćem proizvodu) bilo je u 2009. godini 8,26%, a najmanje u 2007. godini 7,21%. U 2010. godini učešće sektora poljoprivrede, lova i šumarstva u BDP iznosilo je 7,65%. Posmatrajući sektorsku strukturu zaposlenih Crne Gore u periodu od 2006-2010. godine procentualno učešće zaposlenih u sektoru poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede u ukupnoj zaposlenosti Crne Gore karakteriše trend pada. Učešće ovog sektora u sektorskoj strukturi zaposlenih Crne Gore u 2006. godini iznosilo je 1,73%, a u 2010. godini 1,45%. U 2010. godini broj zaposlenih u ovom sektoru je iznosio 2 347, što je za 13,07% manje u odnosu na 2009. godinu. Grafikon 2.1. Bruto dodata vrijednost poljoprivrede, u mil. EUR-a Prosječna neto zarada u sektoru poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede u 2010. godini je iznosila 564 eura što je u poređenju sa 2009. godinom više za 79 eura odnosno 16,29%, a u poređenju sa 2008. godinom više za 166 eura odnosno 41,71%. 10 11
2.2. POLJOPRIVREDA I SPOLJNOTRGOVINSKA RAZMJENA Grafikon 2.2.2. Uvoz-izvoz izabranih poljoprivrednih proizvoda 2008-2010 U ukupnom uvozu Crne Gore uvoz poljoprivredno prehrambenih proizvoda u 2010. godini iznosio je 24,52%. Na strani izvoza u ukupnom izvozu Crne Gore u 2010. godini izvoz poljoprivredno prehrambenih proizvoda iznosio je 14,08%. Grafikon 2.2.1. Učešće poljoprivredno prehrambenih proizvoda u uvozu i izvozu, u % 30 25 20 15 10 5 0 16,85% 9,86% 24,04% 2008 2009 2010 I-U -385,350,855.86-356,960,540.07-359,800,621.50 Navedeni podaci ukazuju na razliku u izvozno-uvoznoj vrijednosti poljoprivredno prehrambenih proizvoda u 2010. godini od -359,800,621.50 eura. 14,69% 24,52% 2008 2009 2010 UVOZ IZVOZ 14,08% Vrijednost uvoza mlijeka i proizvoda od mlijeka u 2008. godini iznosila je 38,65 miliona eura sa učešćem od 1,53% u ukupnom uvozu Crne Gore. U 2009. i 2010. godini dolazi do porasta učešća uvoza mlijeka i proizvoda od mlijeka u ukupnom uvozu Crne Gore, tako da je u 2009. godini učešće iznosilo 2,10%, dok je u 2010. godini iznosilo 2,24% u ukupnom uvozu Crne Gore. Vrijednost uvoza živih životinja u 2008. godini iznosila je 15,96 miliona eura sa učešćem od 0,63% u ukupnom uvozu Crne Gore. U 2009. i 2010. godini dolazi do porasta učešća uvoza živih životinja u ukupnom uvozu Crne Gore tako da je u 2009. godini učešće iznosilo 0,98%, dok je u 2010. godini iznosilo 1,31% u ukupnom uvozu Crne Gore. Na strani izvoza, učešće žitarica u ukupnom izvozu Crne Gore u 2008. godini iznosilo je 0,03% u vrijednosti od 131,40 hiljada eura. Izvoz žitarica u 2009. godini porastao je za 50% u odnosu na 2008. godinu, dok je u 2010. godini došlo do značajnog pada izvoza žitarica za 90% u odnosu na 2009. godinu. U strukturi izvoza u 2010. godini od izvoza voća za jelo prihodovano je 4,73 miliona eura, što je za 90,02% više prihoda od izvoza voća za jelo u odnosu na 2009. godinu. Sa vrijednošću od 3,45 miliona eura u 2010. godini izvoz povrća je učestvovao sa 1,04% u ukupnom izvozu Crne Gore. U odnosu na 2009. godinu bilježi pad za 7%. U posmatranom periodu od 2008. 2010. godine u spoljnotrgovinskoj razmjeni Crne Gore karakterističan je porast uvoza mlijeka, proizvoda od mlijeka i živih životinja i porast izvoza voća za jelo. U ukupnoj struktruri uvoza Crne Gore uvoz povrća, žitarica i voća za jelo najveći je u 2009. godini. 12 13
3. BROJ POLJOPRIVREDNIH GAZDINSTAVA 14 15
3.1. POLJOPRIVREDNA GAZDINSTVA U CRNOJ GORI STRUKTURA Popis poljoprivrede 2010. Ukupan broj poljoprivrednih gazdinstava iznosi 48 870. Od toga su 48 824 porodična poljoprivredna gazdinstva. Prema veličini razreda korišćenog poljoprivrednog zemljišta 15 418 porodičnih poljoprivrednih gazdinstava je u intervalu od 0,1 0,5 ha ili 31,6%. Crna Gora ima 23 242 poljoprivredna gazdinstava razvrstana kao specijalizovani tip proizvodnje za Uzgoj stoke, što predstavlja 47,56% od ukupnog broja gazdinstava. Od ukupnog broja porodičnih poljoprivrednih gazdinstava 43 125, tj. 88,3% porodičnih poljoprivrednih gazdinstava imaju višegodišnje livade i pašnjake, dok samo 122 gazdinstva, tj. 0,2% ima rasadnike. Najveći broj poljoprivrednih gazdinstava koji koriste višegodišnje livade i pašnjake je sa sjedištem gazdinstva u opštinama Nikšić, Podgorica, Bijelo Polje, Pljevlja i Berane. Na poljoprivrednim gazdinstvima radno angažovano je prosječno 2,03 lica. Od ukupno 48 824 nosioca porodičnih poljoprivrednih gazdinstava 6 286 su žene, tj. 12,87%, a 42 538 muškarci, tj. 87,13%. Prosječno porodično poljoprivredno gazdinstvo ima: - 6,0 ha ukupno raspoloživog zemljišta, - 4,3 ha poljoprivrednog korišćenog zemljišta, - 0,4 ha drugog neobrađenog poljoprivrednog zemljišta, - 0,2 ha poljoprivrednog neobrađenog zemljišta, - 0,8 ha šumskog zemljišta, - 0,2 ha neplodnog zemljišta - 3,6 uslovnih grla stoke. Ukupna vrijednost Ekonomske veličine poljoprivrednih gazdinstava u Crnoj Gori izražena u eurima iznosi 125 817 765,2 ili prosječno 2 574,54 EUR po poljoprivrednom gazdinstvu. broj opština 3 5 5 3 5 broj gazdinstava manje od 500 501 1000 1001 2000 2001 3000 3001 i više Opština sa najmanjim brojem porodičnih poljoprivrednih gazdinstava je Tivat 169 što čini 0,35% ukupnog broja porodičnih poljoprivrednih gazdinstava. Opština sa najvećim brojem porodičnih poljoprivednih gazdinstava je Podgorica 7 276 što čini 14,89% ukupnog broja porodičnih poljoprivrednih gazdinstava. 16 17
3.2. BROJ PORODIČNIH POLJOPRIVREDNIH GAZDINSTAVA - POPIS POLJOPRIVREDE 2010 I POPIS STANOVNIŠTVA, DOMAĆINSTAVA I STANOVA 2003 4. RADNA SNAGA POLJOPRIVREDNIH GAZDINSTAVA Broj porodičnih poljoprivrednih gazdinstava karakteriše porast u odnosu na popis stanovništva, domaćinstava i stanova 2003. godine za 11,53%. Porast broja porodičnih poljoprivrednih gazdinstava bilježi se u svim opštinama osim u Pljevljima, Podgorici, Tivtu, Ulcinju i Žabljaku. U Nikšiću bilježi se najveći porast broja porodičnih poljoprivrednih gazdinstava i to za 2 705 gazdinstava, odnosno 39,29%. 18 19
4.1. RADNA SNAGA NA PORODIČNIM POLJOPRIVREDNIM GAZDINSTVIMA PREMA POLU I STAROSNOJ STRUKTURI U Crnoj Gori ima 98 949 radno angažovanih lica na poljoprivrednim gazdinstvima, od čega na porodičnim pojoprivrednim gazdinstvima je 98 341. Na nivou porodičnog poljoprivrednog gazdinstva radno angažovana lica imaju prosječno 0,47 godišnju jedinicu rada (GJR). Polnu strukturu radno angažovanih lica porodičnih poljoprivrednih gazdinstava čini 59 405 lica muškog pola, odnosno 60,40% i 38 936 lica ženskog pola, odnosno 39,60%. Grafikon 4.1. Radno angažovana lica na porodičnim poljoprivrednim gazdinstvima prema starosti Na porodičnim poljoprivrednim gazdinstvima 23 198 radno angažovanih lica je staro 65 godina i više, što čini 23,58% ukupne radne snage. Najveći broj radno angažovanih lica sa starošću 65 i više godina nalazi se u opštini Nikšić, odnosno 3 206, a najmanji broj u opštini Tivat odnosno 71 radno angažovano lice. Na porodičnim poljoprivrednim gazdinstvima 6 717 radno angažovanih lica je staro ispod 24 godine, što čini 6,83% ukupne radne snage. Najveći broj radno angažovanih lica starosti ispod 24 godine nalazi se u opštini Bijelo Polje, odnosno 1 264, a najmanji broj u opštini Budva odnosno 8 radno angažovanih lica. 20 21
4.2. RADNA SNAGA NA PORODIČNIM POLJOPRIVREDNIM GAZDINSTVIMA PREMA OBRAZOVANJU Radnu snagu na porodičnim poljoprivrednim gazdinstvima čini 33 180 lica sa 4 godine druge srednje škole, odnosno 33,74%, od čega 22 157 su muškarci, tj. 66,78% i 11 023 žene, tj. 33,22%. Broj lica sa višim ili visokim poljoprivrednim obrazovanjem je 1 446 što čini 1,47% ukupne radne snage porodičnih poljoprivrednih gazdinstava. Broj muškaraca sa višim ili visokim poljoprivrednim obrazovanjem je 1 054, tj. 72,89%, a žena 392, odnosno 27,11%. Učešće lica sa drugim višim ili visokim obrazovanjem u ukupnoj radnoj snazi je 7,62% od čega 74,37% su muškarci i 25,63% žene. Grafikon 4.2. Radna snaga na porodičnim poljoprivrednim gazdinstvima prema polnoj i obrazovnoj strukturi 5. STRUKTURA KORIŠĆENOG ZEMLJIŠTA PORODIČNIH POLJOPRIVREDNIH GAZDINSTAVA Sagledavajući obrazovnu strukturu radne snage na porodičnim poljoprivrednim gazdinstvima po opštinama, najveći broj lica sa višim ili visokim obrazovanjem nalazi se u Podgorici, Nikšiću i Bijelom Polju. Najveći broj lica sa višim ili visokim poljoprivrednim obrazovanjem nalazi se u Beranama, Podgorici i Nikšiću. 22 23
5.1. STRUKTURA KORIŠĆENOG POLJOPRIVREDNOG ZEMLJIŠTA PORODIČNIH POLJOPRIVREDNIH GAZDINSTAVA U CRNOJ GORI Površina korišćenog poljoprivrednog zemljišta porodičnih poljoprivrednih gazdinstava iznosi 212 724,4 ha što predstavlja 72,2% ukupno raspoloživog zemljišta. Grafikon 5.1. Korišćeno poljoprivredno zemljište porodičnih poljoprivrednih gazdinstava Prosječna površina korišćenog poljoprivrednog zemljišta po porodičnom poljoprivrednom gazdinstvu iznosi 4,4 ha. Ostale kategorije zemljišta kao okućnice, oranice, vinogradi, voćnjaci i rasadnici čine skupa nešto manje od 4%. Na oranicama najviše se gaje žita za zrno i to na površini od 1 257,1 ha, tj. 31,05%, zatim slijedi krmno bilje 976,2 ha, tj. 24,1% i krompir na površini od 890 ha, tj. 21,9%. Od žita za zrno najviše je zastupljen kukuruz za zrno, a od krmnog bilja djetelina. Na okućnicama i/ili baštama najviše se gaji krompir i to na površini od 806,6 ha. Najveću površinu u strukturi korišćenog poljoprivrednog zemljišta zauzimaju livade i pašnjaci (96,1%). 24 25
5.2. POVRŠINE POD POVRĆEM NA ORANICAMA I NA OKUĆNICAMA I/ILI BAŠTAMA, PO OPŠTINAMA 5.3. POVRŠINE ZASAĐENE KROMPIROM NA ORANICAMA I NA OKUĆNICAMA I/ILI BAŠTAMA, PO OPŠTINAMA Po uzgoju povrća na oranicama Podgorica zauzima prvo mjesto, a kada je riječ o uzgoju povrća na okućnicama i/ili baštama prvo mjesto pripada opštini Bijelo Polje. Krompir se gaji na površini od 1 598,6 ha od čega je 792 ha na oranicama, a 806,6 ha na okućnicama i/ili baštama. Krompir obuhvata rani, kasni i sjemenski krompir na oranicama, bez obzira da li je namijenjen za sopstvenu potrošnju, prodaju ili za ishranu stoke. Na okućnicama i/ili baštama krompir je namijenjen uglavnom za sopstvenu potrošnju. Grafikon 5.2. Površine pod povrćem na oranicama i okućnicama i/ili baštama po opštinama Grafikon 5.3. Površine zasađene krompirom na oranicama i na okućnicama i/ili baštama, po opštinama Na oranicama porodična poljoprivredna gazdinstva najviše se bave uzgojem krompira, žita za zrno i povrća (3 926 porodičnih poljoprivrednih gazdinstava, tj. 8% od ukupnog broja porodičnih poljoprivrednih gazdinstava uzgaja žita za zrno; 5 692, tj. 11,6% uzgaja krompir, dok se 3 897 ili 8% bavi uzgojem povrća). U Crnoj Gori 37 010 poljoprivrednih gazdinstava koristi 2 412,8 ha okućnica i/ili bašta za gajenje povrća, krompira, voća i vinove loze. Najviše površine na kojima se gaji krompir na oranicama su u Podgorici i Nikšiću, a na okućnicama i/ili baštama krompir dominira u Nikšiću i Bijelom Polju. 26 27
5. 4. BROJ STABALA NA OKUĆNICAMA I/ILI BAŠTAMA, BROJ EKSTENZIVNIH STABALA I BROJ STABALA NA PLANTAŽAMA PO OPŠTINAMA U strukturi stabala voća udio ekstenzivnih stabala je 71,5% u ukupnom broju stabala i predstavlja tradicionalni način uzgoja voća na porodičnim poljoprivrednim gazdinstvima. Popisom nijesu obuhvaćena domaćinstva koja nijesu zadovoljila kriterijume gazdinstva, iako posjeduju zemlju, ali je ne koriste. Iz tog razloga površina od 773,1 ha ili 0,15 ha po gazdinstvu ne reflektuje aktuelnu površinu ekstenzivnih voćnjaka. Grafikon 5.4. Broj stabala na okućnicama, broj ekstenzivnih stabla i broj stabala na plantažama po opštinama 6. BROJNO STANJE STOKE POLJOPRIVREDNIH GAZDINSTAVA Najveći broj stabala voća na okućnicama i/ili baštama karakterišu gazdinstava na teritoriji opštine Podgorica, i u Bijelom Polju. Njih karakterišu ekstenzivna stabla, dok plantažna stabla su najzastupljenija na gazdinstvima u Ulcinjskoj opštini. 28 29
6.1. BROJNO STANJE STOKE PORODIČNIH POLJOPRIVREDNIH GAZDINSTAVA Popis poljoprivrede 31.05.2010. i Anketa o stoci 15.01.2010. Popis poljoprivrede, 2010: Broj gazdinstava koja uzgajaju goveda 24 616 Broj goveda 78 633 Broj krava za mužu 50 888 Broj gazdinstava koja uzgajaju ovce 6 082 Broj ovaca za mužu 130 459 Broj gazdinstava koja uzgajaju svinje 13 465 Broj suprasnih nazimica 280 Broj gazdinstava koja uzgajaju živinu 16 304 Broj živine 411 086 Grafikon 6.1.1. Brojno stanje stoke Popis 2010. i Anketa o stoci 15. januar 2010. Anketa o stoci 15. januar 2010 godine (uzoračko istraživanje okvir popis stanovništva 2003.): Broj goveda 79 797 Broj krava za mužu 53 907 Broj ovaca ukupno 177 808 Broj ovaca za mužu 131 824 Broj svinja ukupno 4 428 Broj suprasnih nazimica 140 Broj živine 257 904 30 31
Upoređujući podatke popisa poljoprivrede sprovedenog u 2010.godini sa podacima popisa stanovništva iz perioda 2003. godine može se zaključiti da broj goveda porodičnih poljoprivrednih gazdinstava bilježi pad od 2,4%; dok je broj ovaca porastao za 42,3%; koza 157,8%; svinja 37,7%; živina 74% i broj košnica pčela za 103,6%. Ukupan broj poljoprivrednih gazdinstava koji uzgajaju stoku je 32 675, dok je ukupan broj uslovnih grla (UG) 117 753,1. Struktura stočarske proizvodnje je nesrazmjerna između porodičnih poljoprivrednih gazdinstava i poslovnih subjekata. Karakteristika porodičnih poljoprivrednih gazdinstava je da imaju relativno malu i mješovitu stočnu proizvodnju sa 3,6 UG po gazdinstvu, dok poslovni subjekti imaju 257,4 UG po gazdinstvu. Tabela 6.1 Broj gazdinstava koji koriste višegodišnje livade i pašnjake i brojno stanje stoke Grafikon 6.1.2. Broj stoke po vrstama, živine i košnica pčela porodičnih poljoprivrednih gazdinstava popis poljoprivrede 2010 i popis stanovnistva, domaćinstava i stanova 2003, Crna Gora Broj gazdinstava Višegodišnje livade i pašnjaci ha Broj goveda ovce koze svinje živina konji, magarci, mule Crna Gora 43 142 210 182 80 209 229 037 35 756 47 673 620 802 4 397 1,78 Površina po UG Prema podacima iz Popisa poljoprivrede ukupan broj poljoprivrednih gazdinstava u Crnoj Gori koji koriste višegodišnje livade i pašnjake iznosio je 43 142. Prosječna površina višegodišnjih livada i pašnjaka po poljoprivednom gazdinstvu je 4,87 ha, a po uslovnom grlu 1,78 ha. Najveći broj poljoprivrednih gazdinstva uzgaja goveda 24 624 gdje je prosječan broj goveda po poljoprivrednom gazdinstvu 3,3 grla. Prosječno po poljoprivrednom gazdinstvu koja se bave uzgojem živine dolazi 38 komada živine, koja se bave uzgojem svinja 3,5 svinja, koja se bave uzgojem koza 9,9 koza. Tabela 6.2 Broj gazdinstava koji uzgajaju ovce Broj gazdinstava Broj ovaca Broj gazdinstava koja izdižu ovce na katune Broj ovaca na katunu Crna Gora 6 088 229 037 3 512 148 867 Broj gazdinstava koja izdižu ovce na katune iznosi 3 512 što čini 57,7% od ukupnog broja poljoprivrednih gazdinstava koja uzgajaju ovce. Stočni potencijal Crne Gore leži u uzgoju ovaca, što potvrđuje i podatak da prosječno svakom poljoprivrednom gazdinstvu pripada po 37,62 ovaca. 32 33
7. CRNA GORA I ZEMLJE ČLANICE EVROPSKE UNIJE 35
Tabela 7.1. Učešće korišćenog poljoprivrednog zemljišta u ukupnoj teritorijalnoj površini zemlje EU-27 Latvia Malta Češka Bugarska Belgija Grčka Danska Njemačka Estonija Irska Španija Francuska Italija Kipar Litvanija Luksemburg Mađarska Holandija Austrija Poljska Portugalija Rumunija Slovenija Slovačka Finska Velika Britanija Švedska Crna Gora Ukupna teritorijalna površina 1 000 ha 441 412 6 456 32 7 887 11 100 3 053 13 198 4 310 35 713 4 523 7 029 50 537 63 795 30 132 925 6 530 259 9 303 3 736 8 387 31 268 9 191 23 839 2 027 4 904 33 842 24 410 45 030 1 381 Ukupno korišćeno poljoprivredno zemljište % 41,5 28,4 32,6 44,7 45,5 44,7 28,9 61,2 47,3 9,3 59,6 45,1 55,1 44,3 13,4 41,2 50,6 62,2 50,1 37,8 50,5 40,1 59,8 8,3 39,2 6,8 71 6,8 16 Izvor: Popis poljoprivrede 2010 i Pocketbooks Agriculture and fishery statistics edition 2011 Učešće ukupnog korišćenog poljoprivrednog zemljišta u ukupnoj teritorijalnoj površini posmatranih zemalja varira, pa u Švedskoj iznosi 7 %, Velikoj Britaniji 71 % dok je u Crnoj Gori učešće korišćenog poljoprivrednog zemljišta 16 % u ukupnoj teritorijalnoj površini. 36 37
Grafikon 7.1. Poređenje Crne Gore sa zemljama EU u odnosu na broj goveda, ovaca i svinja Grafikon 7.2. Glavne kategorije stoke, (%) Izvor: Popis poljoprivrede 2010 i Pocketbooks Agriculture and fishery statistics edition 2011 Crna Gora raspolaže sa 80 209 goveda što u odnosu na zemlje članice Evropske unije (Publikacija Eurostata, 2007.) čini 0,12 % od ukupnog broja goveda. U istom poređenju ukupan broj ovaca od 229 037 čini 2,12 % od ukupnog broja ovaca, a sa 47 673 svinja učestvuje sa 0,14 %. Izvor: Popis poljoprivrede 2010 i Pocketbooks Agriculture and fishery statistics edition 2011 Na prikazanom grafikonu dati su uporedivi podaci za svaku zemlju EU ponaosob, kao i za Crnu Goru. Posmatrajući navedeni grafikon, dominatno je učešće broja ovaca izraženo u procentima, u Grčkoj sa 56 %, u Luksemburgu broj goveda sa 87 %, dok u Danskoj preovladava broj svinja u ukupnom broju goveda, ovaca i svinja. Takođe, posmatrajući Crnu Goru po vrstama stoke, procenat učešća istoga iznosi: ovaca 64%, goveda 22% i svinja 13 % u odnosu na njihov ukupan broj. Evropska Unija raspolaže sa 136 miliona uslovnih grla, dok Crna Gora raspolaže sa 117 753,1 uslovnih grla. 38 39
METODOLOŠKA OBJAŠNJENJA 1. EU I FAO DOKUMENTA - Regulativu (EC) broj 1166/2008 Evropskog parlamenta i Savjeta po pitanju istraživanja strukture farmi i istraživanja metoda poljoprivredne proizvodnje, kojom se povlači regulativa savjeta (EEC) 571/88 za nadzor strukture farmi; - Priručnik o implementaciji FSS i SAPM definicija; - Priručnik za tipologiju i - Preporuke za Popis poljoprivrede 2010 (FAO). 2. OSNOVNE DEFINICIJE Poljoprivredno gazdinstvo predstavlja jedinstvenu tehničko ekonomsku jedinicu sa jedinstvenom upravom, koje obavlja poljoprivrednu djelatnost i koje može biti porodično poljoprivredno gazdinstvo ili poslovni subjekat; Porodično poljoprivredno gazdinstvo je predstavljalo jedinicu koja se popisuje, a koja je u vrijeme popisa koristila najmanje 1000 m² poljoprivrednog zemljišta ili manje od 1000 m² poljoprivrednog zemljišta, a posjedovala je: - 1 kravu i 1 tele ili 1 kravu i jedno june, ili - 1 kravu i dva odrasla grla sitne stoke, ili - 5 odraslih ovaca ili koza, ili - 3 odrasle svinje, ili - 4 odrasla grla ovaca ili koza ili svinja zajedno, ili - 50 komada odrasle živine, ili - 20 košnica pčela. Ukupno korišćeno poljoprivredno zemljište je površina korišćenog poljoprivrednog zemljišta (okućnice, oranice-uključujući ugare, vinogradi, voćnjaci, rasadnici, livade i pašnjaci). Predstavlja zbir površina poljoprivrednog zemljišta u vlasništvu, poljoprivrednog zemljišta uzetog u zakup umanjenog za površine poljoprivrednog zemljišta koje su date u zakup. Stočni fond predstavlja broj i vrstu stoke po kategorijama. Radnu snagu na gazdinstvu činila su sva lica koja su imala 15 godina starosti, a koja su obavljala posao na gazdinstvu u referentnom periodu od 01.06.2009. - 31.05.2010. SKRAĆENICE: BDP Bruto domaći proizvod je makroekonomski indikator koji pokazuje vrijednost finalnih dobara i usluga proizvedenih u zemlji tokom godine, izražen u novčanim jedinicama EC (European Commission) Evropska komisija je izvršni organ Evropske Unije i predstavlja interese Evrope u cjelini sa sjedištem u Briselu EEC (European Economic Community) Evropska ekonomska zajednica je međunarodna organizacija stvorena sa ciljem da dovede do ekonomske integracije uključujući i jedinstveno tržište između 6 evropskih zemalja: Belgija, Francuska, Njemačka, Italija, Luksemburg i Holandija FAO (Food and Agriculture organisation) Organizacija Ujedinjenih Nacija za hranu i poljoprivredu, koja vodi međunarodne napore da se pobijedi glad. FSS (The Farm structure survey) Istraživanje o strukturi farmi SAPM (Survey on Agricultural Production Methods) Istraživanje metoda poljoprivredne proizvodnje UG Uslovno grlo standardna mjerna jedinica koja omogućava agregiranje različitih kategorija stoke radi poređenja GJR Godišnja jedinica rada je zaposlenost ekvivalentna punom radnom vremenu, tj. ukupno odrađeni sati (broj dana x prosječan broj sati) podijeljeni sa prosječnim godišnjim satima odrađenim na poslovima sa punim radnim vremenom u zemlji MIDAS Projekat institucionalnog razvoja i jačanja poljoprivrede Crne Gore Zavod za statistiku, u periodu od 07.-21.06.2010. godine sproveo je Popis poljoprivrede, prvi poslije 50 godina na sveobuhvatnoj teritoriji Crne Gore, koristeći logo i slogan: 40 41