MINISTERSTVO ZA OBRAZOVANIE I NAUKA CENTAR ZA STRU^NO OBRAZOVANIE I OBUKA NASTAVNA PROGRAMA HRANA I ISHRANA I GODINA HEMISKO-TEHNOLO[KA STRUKA Tehni~ar nutricionist Skopje, 2009 godina
1. IDENTIFIKACIONI PODATOCI 1.1 Naziv na predmetot: HRANA I ISHRANA 1.2. Obrazoven profil i struka 1.2.1.Obrazoven profil: tehni~ar nutricionist 1.2.2.Struka: hemisko-tehnolo{ka 1.3. Diferencijacija na nastavniot predmet 1.3.1. Karakteristi~en za obrazovniot profil 1.4. Godina na izu~uvawe na nastavniot predmet 1.4.1. Prva 1.5. Broj na ~asovi na nastavniot predmet 1.5.1. Broj na ~asovi naedelno: 2 ~asa 1.5.2. Broj na ~asovi godi{no: 72 ~asa 1.6. Status na nastavniot predmet 1.6.1. Zadol`itelen 2
2. CELI NA NASTAVNATA PROGRAMA Po sovladuvaweto na nastavnata programa po nastavniot predmet Hrana i ishrana u~enikot steknuva znaewa, ve{tini i se osposobuva: da go poznava hemiskiot sostav na prehranbenite proizvodi i nivniot potencijal da gi zadovolat hranlivite i energetskite potrebi na ~ovekot; da gi poznava osnovnite karakteristik i ulogata na hranlivite materii, nivnata hranliva i energetska vrednost vrednost; da dava informacii za pravilen izbor na prehranbenite proizvodi i nivni kombinacii kaj razli~ni vosrasni grupi; da pravi presmetki za dnevnite energetskite potrebi na organizmot; da presmetuva energetska i biolo{ka vrednost na prehranbeni proizvodi; da ~ita i koristi dijagrami i tabeli koi se odnesuvaat na sostavot i nutritivnata vrednost na prehranbenite proizvodi i hranlivite materii; da primenuva optimalni znaewa za hranata i ishranata, za biolo{kite potrebi na hrana i za povrzanosta na odr`uvaweto na ~ovekovoto zdravje, pravilniot razvoj i rabotosposobnost, spored biolo{kite principi i zakonitosti; da go razbira zna~eweto na pravilnata ishrana i zdravata hrana kako prevencija za zdrav `ivot; da formira i da primenuva stavovi za pravilnata ishrana vo sekojdnevniot `ivot i rabotata i da izgraduva sopstveni normi na pravilno odnesuvawe kon hranata i ishranata; da gi razbira i da gi primenuva principite na pravilnata ishrana, za{tituvaj}i se sebesi, kako i drugite lu e od bolestite koi se povrzani so nepravilnata ishrana; da gi objasnuva tehnolo{kite postapki za konzervirawe na prehranbeni proizvodi; da gi poznava materijalite za ambala`a na razli~ni vidovi hrana; da gi tolkuva nutritivnite i drugite podatoci od ambala`ata i etiketite na prehranbenite proizvodi da formira naviki i da koristi razli~ni izvori na znaewa pri u~eweto (tekstovi, tablici, {emi, tehni~ka dokumentacija, normativi); da rabote samostojno, pravilno procenuva sostojbi i proceduri, da donesuva samostojni odluki, da se vklu~uva vo timska rabota. 3. POTREBNI PRETHODNI ZNAEWA Za uspe{no sledewe i sovladuvawe na nastavnite sodr`ini i dostignuvawe na celite na nastavata po Hrana i ishrana, potrebno e u~enikot da steknal znaewa od nastavnite predmeti:biologija, hemija i matematika 3
4. OBRAZOVEN PROCES 4.1.Struktuirawe na sodr`inite za u~ewe TEMATSKI CELINI 1. OSNOVI NA NAUKATA ZA HRANA I ISHRANA Br. na ~as 14 KONKRETNI CELI U~enikot: - da go poznava istoriskiot razvoj na ishranata, - da ja poznava zada~ata na naukata za hrana, - da ja poznava povrzanost na naukata za hrana (bromatologijata) so drugite nauki - da gi poznava metodi {to se koristat vo analizata na hrana ; - da gi definira i tolkuva poimite: hrana, ishrana, obrok, prehranbeni proizvodi, hranlivi materii, esencijalini sostojki, - da gi opi{uva svojstvata i razlikite me u poimite hrana, ishrana, obrok, prehranbeni produkti, hranlivi materii, esencijalini sostojki, - da ja poznava ulogata i podelbata na hranlivite materii neophodni za `ivotot na ~ovekot; - da gi poznava vidovite na prehranbeni proizvodi od `ivotinsko i rastitelno poteklo, - da ja identifikuva sodr`inata na hranlivite materii vo prehranbeni proizvodi od `ivotinsko i rastitelno poteklo, 4 DIDAKTI^KI NASOKI - diskutirawe za razvojot na ishranata niz vekovite, - diskutirawe za povrzanosta na zdravjeto i ishranata, - uka`uvawe na povrzanosta na naukata za hrana bromatologijata so drugite nauki i metodite na analiza na hrana, - zapoznavawe so vidovite na prehranbeni proizvodi od rastitelno i `ivotinsko poteklo, nivniot sostav, izgled i organolepti~ki svojstva, - naveduvawe na sostavot na hranlivite materii vo prehranbenite proizvodi, - naveduvawe na ulogata na hranlivite materii vo metabolizmot na `ivotinskite organizmi, - prezentirawe na tabeli so grupi na vidovi na prehranbeni proizvodi od rastitelno i `ivotinsko poteklo, - izrabotuvawe na listi na hranlivi materii vo prehranbeni proizvodi od rastitelno i `ivotinsko poteklo, Korelacija Biologija, Hemija
- da ja sfati potrebata od podgotovka na prehranbenite proizvodi, - da gi poznava operaciite na podgotovka na prehranbenite proizvodi - da gi tolkuva promenite {to nastanuvaat vo hranata pri podgotovkata, - da ja poznava potrebata od ocenka i kontrola na prehranbenite proizvodi - da tolkuva odredbi od Zakon za hrana - da tolkuva informacii otpe~ateni na ambala`ata, opakovkite i etiketite na prehranbeni proizvodi, - da gi opi{uva i objasnuva svoite pretstavi za zna~eweto na razli~nite prehranbeni proizvodi, vo razvojot, odr`uvaweto i aktivnostite na organizmot; - uka`uvawe na promenite {to se slu~uvaat vo prehranbenite proizvodi i hranlivite materii za vreme na podgotovkata na hranata - tolkuvawe na originalni, falsifikat, imitat, proizvodi so la`ni imiwa, - pregled na odredbite od Zakonot za bezbednost za bezbednost na hrana i na proizvodite i materijalite {to doa aat vo kontakt so hranata, - primena na opakovki so razli~ni prehranbeni produkti, raznovidna grafika - crte`i, grafofolii, fotografii, video i TV- filmovi za hranata i ishranata, - pribirawe i pravewe kolekcija na opakovki na razli~ni prehranbeni produkti i tolkuvawe na podatoci od istite; 2. FIZIOLOGIJA NA ISHRANATA 10 - da ja definira ulogata na hranata (gradbena, energetska, biohemiska,, imunolo{ka, sociolo{ka, patolo{ka), - da ja poznava fiziolo{kata, prehranbenata i energetskata vrednost na prehranbeni proizvodi vo ishranata na ~ovekot, - da ja poznava fiziolo{kata, prehranbenata i energetskata vrednost na hranlivite materii vo ishranata na ~ovekot, - da gi tolkuva potrebite i potro{uva~kata na energija kaj ~ovekot, - da sporeduva, analizira i presmetuva - objasnuvawe i potkrepuvawe so primeri fiziolo{ka, prehranbena i energetska vrednost na prehranbeni proizvodi i hranlivi materii, - presmetuvawe na energetskata vrednost na prehranbeni proizvodi i obrok, - presmetuvawe na dnevni energetski potrebi na ~ovekot, - primena na raznovidna grafika i gotovi grafofolii, fotografii, video, TV filmovi, CD so tablici za energetska vrednost na razli~ni vidovi hranlivi materii, Biologija, hemija, matematika 5
energetski vrednosti na prehranbeni produkti, energetska vrednost na eden obrok, kako i dnevni energetski potrebi na organizmot, - da gi tolkuva informaciite za nutritivnata vrednost na prehranbenite proizvodi otpe~ateni na ambala`ata, opakovkite i etiketite na prehranbenite proizvodi, - gi poznava zakonite na pravilna ishranata, - gi poznava principite na optimalna, izbalansirana ishrana; prehranbeni produkti i hrana, - evidentirawe na energetska vrednost na hranlivite materii vo razli~ni prehranbeni produkti, vo listi i tabeli; - presmetuvawe na energetska vrednost na obrok, so pomo{ na tabeli i poedine~no; - zapoznavawe so piramidata na pravilna ishrana; 3. HRANLIVI MATERII 28 -da gi klasificira i opi{uva svojstvata na vodata, jaglehidratite, proteinite, mastite i maslata, vitaminite, mineralnite materii, enzimite...; -da ja objasnuva funkcijata na vodata vo organizmot i vo kletkata - da gi objasnuva i da gi potkrepuva so primeri biolo{kite funkcii i energetska vrednost na jaglehidratite, proteinite, mastite i maslata; - da gi objasnuva funkciite i biolo{kata vrednost na vitaminite (rastvorlivi vo voda i vo masti), mineralnite materii, enzimite, antioksidansite, fitohemikaliite...; - da ja poznava ulogata na hranlivite materii vo metabolizmot na ~ovekot; -da gi sporeduva, analizira i presmetuva energetskite vrednosti na jaglehidratite, proteinite i mastite vo prehranbenite produkti, vo eden obrok kako i dnevnite potrebi na organizmot; - primenuvawe na raznovidna grafika i gotovi grafofolii, fotografii, video, TV-filmovi, CD za vodata i hranlivite materii vo ishranata, - istaknuvawe na ulogata na vodata i hranlivite materii za pravilno funkcionirawe na ~ovekoviot organizam, - opredeluvawe na dnevno potrebni koli~estva od voda i hranlivi materii za pravilno funkcionirawe na ~ovekoviot organizam, - diskutirawe za vlijanieto na vi{okot ili nedostatokot na opredelenite koli~estva voda i hranlivi materii vrz pojavata na odredeni zaboluvawa i zdravstvenata sostojba na ~ovekot, - evidentirawe na sodr`inite na hranlivite materii vo razli~ni prehranbeni produkti, vo listi i tabeli; Biologija, hemija, matematika 6
4. KONZERVIRAWE NA HRANA 12 - da ja sporeduva i analizira biolo{kata vrednost na vitaminite i mineralnite materii vo prehranbenite produkti, vo eden obrok kako i dnevnite potrebi na organizmot; - da gi poznava osnovnite na~ini i postapki za konzervirawe na prehranbeni proizvodi i hrana, - da gi prepoznava, naveduva i definira pri~inite za rasipuvawe na hrana, - da gi sfa}a, objasnuva i potkrepuva so primeri razli~nite postapki na konzervirawe na prehranbenite proizvodi od `ivotinsko i rastitelno poteklo (so ladewe, smrznuvawe, su{ewe, varewe, sterilizacija, pasterizacija, dimewe, biolo{ko konzervirawe, marinirawe, hemisko konzervirawe, konzervirawe so antibiotici), - da gi identifikuva promenite {to nastanuvaat kaj prehranbenite proizvodi pri konzerviraweto, - da gi poznava funkciite i dejstvoto na hemiskite sredstva, aditivite i konzervansite pri konzerviraweto na hranata, - da go poznava zna~ewe na konzerviranata hrana vo ishranata na ~ovekot, - da sporeduva i analizira razli~ni na~ini i postapki na konzervirawe vo zavisnost od vidot, prirodata i svojstvata na hranata; - presmetuvawe na energetska vrednost na obrok, so pomo{ na tabeli i poedine~no; - procenuvawe na biolo{kata vrednost na prehranbenite produkti vo eden obrok; - primenuvawe na raznovidna grafika i gotovi grafofolii, fotografii, video, TV-filmovi, CD so postapki i na~ini na konzervirawe na hrana, - diskutirawe za konzerviraweto i uka`uvawe na vlijanieto na principite na konzervirawe vrz kvalitet i hranliva vrednost na prehranbenite proizvodi, - poka`uvawe primeroci od konzervirani proizvodi od `ivotinsko i rastitelno poteklo; i diskusija okolu promenite nastanati pri konzerviraweto, - poka`uvawe na negativni promeni nastanati kaj pri prehranbenite proizvodi pri nepravilno konzervirawe, - prezentirawe primeroci od konzervirani proizvodi od `ivotinsko i rastitelno poteklo, - objasnuvawe na poedinite postapki na konzervirawe na prehranbenite proizvodi od `ivotinsko i rastitelno poteklo, - prezentirawe na pojavata bomba`a kaj razli~ni vidovi na konzervi, - uka`uvawe na dejstvoto na hemiskite sredstva, aditivite i Biologija, hemija 7
5. AMBALA@A ZA HRANA 8 - da ja poznava va`nosta na ambala`ata i etiketite za prehranbenite proizvodi, -da prepoznava, razlikuva i klasificira razli~ni vidovi ambala`a i ambala`ni materijali, - da gi opi{uva svojstva na poedini vidovi ambala`ni materijali, - da gi nabrojuva faktorite koi vlijaat vrz izborot na ambala`a za prehranbenite proizvodi od `ivotinsko i rastitelno poteklo, - da pravi izbor na amba la`a spored svojstvata na prehranbenite proizvodi, -da gi objasnuva i da gi potkrepuva so primeri funkciite na ambala`ata, dejstvoto na ambala`niot materijal vrz kvalitetot na prehranbenite proizvodi, higienskite uslovi na proizvodstvo i stavawe vo promet na ambala`ata za prehranbeni proizvodi, - da go poznava zna~eweto na ambala`ata za ~uvaweto, skladiraweto i transportot na prehranbenite proizvodi, - da gi tolkuva informaciite otpe~ateni na ambala`ata, pakuvaweto, etiketata; konzervansite vrz prehranbenite proizvodi koi se konzerviraat, - uka`uvawe na prednodti i nedostatoci od upotreba na razli~nite sredstva i postapki za konzervirawe na hranata; - primena na raznovidna grafika crte`i, grafofolii, fotografii, video i TV- filmovi, CD za ambala`a i ambala`irawe na hrana, -poka`uvawe i prepoznavawe na razli~ni primeroci ambala`a i ambala`ni materijali, - diskusija okolu dejstvoto na ambala`nite materijali vrz sostavot na prehranbeniot proizvod, - uka`uvawe na prednostite i nedostatocite na sekoj vid ambala`a za daden prehranben proizvod, - pribirawe i pravewe kolekcija na ambala`en materijal, opakovki i etiketi od razli~ni prehranbeni produkti; - izrabotuvawe lista na informacii dobieni od ambala`en materijal, opakovki i etiketi va`ni za sostavot i drugite karakteristiki na prehranbenite produkti i hranata, Biologija, hemija 8
4.2. Nastavni metodi i aktivnosti na u~ewe Soglasno celite na nastavnata programa po Hrana i ishrana nastavnikot primenuva sovremeni nastavni metodi (strategii) koi na u~enikot mu davaat mo`nost da bide aktiven u~esnik vo nastavata. Ovie nastavni metodi podrazbiraat primena na nastavnite formi: frontalna i individualna, rabota vo grupi, vo parovi/tandem. Vo tekot na nastavata nastavnikot gi prezema slednite aktivnosti: objasnuva, demonstrira, opi{uva, sporeduva, analizira, diskutira, ja sledi rabotata na u~enikot, go motivira u~enikot i dr. Vo tekot na nastavata po predmetot, aktivnosta na u~enikot se sostoi во diskutirawe, pribele`uvawe, nabquduvawe, sporeduvawe, demonstrirawe, ~itawe i pi{uvawe, izrabotka na proektni zada~i, crtawe na {emi, blok dijagrami, uredi, aparati i sl., pravewe posteri na dadena tema, izrabotuvawe doma{ni zada~i, ilustrirawe i drugo. 4.3. Organizacija i realizacija na nastavata Vospitno-obrazovnata rabota po nastavniot predmet Hrana i ishrana se realizira preku stru~no-teoretska nastava vo specijalizirana ili kabinet-u~ilnica. Obrazovnite aktivnosti se organizirani vo dve polugodija, preku nedelen raspored na ~asovite. Brojot na ~asovite koj e daden za oddelnite nastavni celini vo to~ka 4.1. od ovoj dokument, opfa}a ~asovi za obrabotka na novi nastavni sodr`ini, povtoruvawe, utvrduvawe, poseta na proizvodni pogoni. 4.4. Nastavni sredstva i pomagala Za poefikasno postignuvawe na celite se primenuvaat razni nastavni sredstva, pomagala i materijali. Vo zavisnost od nastavnata edinica se koristi: grafoskop, kompjuter, vizuelni uredi, CD i DVD so sodr`ini od tehnologiite koi se obrabotuvaat vo nastavnata programa, mostri od razni vidovi proizvodi, {emi, sliki, katalozi i drugi nastavni sredstva predvideni spored Normativot za nastavni sredstva i pomagala po Hrana i ishrana za obrazovniot profil Tehni~ar nutricionist od Hemisko-tehnolo{ka struka. Za pouspe{no sovladuvawe na celite na predmetot u~enikot koristi soodvetna literatura i toa: u~ebnici i u~ebni pomagala, nastavni materijali podgotveni od strana na nastavnikot, Internet i dopolnitelna literatura za nastavnikot. 9
5. OCENUVAWE NA POSTIGAWATA NA U^ENICITE Ocenuvaweto na postigawata na u~enicite se vr{i preku sledewe i vrednuvawe na znaewata i umeewata kontinuirano vo tekot na celata u~ebna godina, usno i pismeno preku testovi na znaewa ili drugi formi. Ocenuvaweto na u~enicite se vr{i soglasno zakonskata regulativа. 6. KADROVSKI I MATERIJALNI PREDUSLOVI ZA REALIZACIJA NA NASTAVNATA PROGRAMA 6.1. Osnovni karakteristiki na nastavnicite Nastavnikot po nastavniot predmet Hrana i ishrana treba da gi poseduva slednite personalni, profesionalni i pedago{ki karakteristiki: da e psihofizi~ki zdrav, da gi primenuva literaturniot jazik i pismoto na koи se izveduva nastavata, da e otvoren i komunikativen, podgotven za sorabotka, da ima soodvetno profesionalno obrazovanie, so ili bez rabotno iskustvo, da ja saka pedago{kata rabota, da e dobar organizator, kreativen, da ja po~ituva li~nosta na u~enikot, da e podgotven za primena na inovacii vo vospitno-obrazovnata rabota. 6.2. Standard za nastaven kadar Nastavata po predmetot Hrana i ishrana ja realiziraat kadri so zavr{eni studii po: - tehnologija- organska nasoka- biotehnologija; - tehnologija - prehranbeno-biotehnolo{ko in`enerstvo; - tehnologija-prehranbena tehnologija; - tehnologija - biotehnologija; i so zdobiena pedago{ko-psiholo{ka i metodska podgotovka i polo`en stru~en ispit. 10
6.3. Standard na prostor za nastavniot predmet Nastavata po nastavniot predmet Hrana ishrana se realizira vo specijalizirana ili kabinet-u~ilnica, opremena spored Normativot za prostor i oprema za obrazovniot profil Tehni~ar nutricionist od Hemisko-tehnolo{ka struka. 7. DATUM NA IZRABOTKA I NOSITELI NA IZRABOTKATA NA NASTAVNATA PROGRAMA 7.1. Datum na izrabotka: avgust 2009 7.2. Sostav na rabotnata grupa: 1. spec. Ardijana Isahi-Palo{i,sovetnik, Centar za stru~no obrazovanie i obuka-skopje 2. Mediana Nikoloska, profesor, SOU "Orde ^opela,, - Prilep 3. d-r Mirjana Bocevska, redoven profesor, Tehnolo{ko-metalur{ki fakultet Skopje 4. Tatjana Mitevska, profesor,sou,,kiro Burnaz,, - Kumanovo 8. PO^ETOK NA PRIMENA NA NASTAVNATA PROGRAMA Datum na zapo~nuvawe: 01.09.2009godina 9. ODOBRUVAWE NA NASTAVNATA PROGRAMA Nastavnata programa po Hrana i ishrana ja odobri (donese) ministerot za obrazovanie i nauka so re{enie br.07-387/1 od 16.04.2010 god. 11