ЧЕТВРТО СОВЕТУВАЊЕ Охрид, септември 2004 m-r. Biljana Stojkovska, dipl. ing RESTRUKTUIRAWE NA SLOVENE«KOTO ELEKTROSTOPANSTVO КУСА СОДРЖИНА Slove

Транскрипт

1 ЧЕТВРТО СОВЕТУВАЊЕ Охрид, септември 2004 m-r. Biljana Stojkovska, dipl. ing RESTRUKTUIRAWE NA SLOVENE«KOTO ELEKTROSTOPANSTVO КУСА СОДРЖИНА Slovenija so 62 % otvorenost na pazarot so elektri~na energija go postigna prose~noto nivo na otvorenosta na pazarite so elektri~na energija vo zemjite na EU. So vleguvawe vo EU, Slovenija sega mora da go usoglasi postoe~kiot energetskiot zakon so direktivite koi gi nalaga EU i pokraj pazarot so elektri~na energija, celosno da go otvori i pazarot za priroden gas. Vo trudot se pretstaveni iskustvata na Slovenija po otvaraweto na pazarot za elektri~na energija od godina i site prednosti i slabosti koi so sebe gi nosi deregulacijata na pazarot za elektri~na energija od aspekt na prestruktuirawe na elektrostopanstvoto, cenite na elektri~na energija za potro{uva~ite, uslovite za snadbuvawe so elektri~na energija i sl. Клучни зборови: elektrostopanstvo, pazar za elektri~na energija, proizvodstvo, prenos i distribucija na elektri~na energija, akteri na pazarot so elektri~na energija, trguvawe so elektri~na energija, Zakon za energetika ABSTRACT Electricity market in Slovenia is opened almost 62 %, which is about the average in the countries of European Union. Membership in EU, for Slovenia energy sector means that all energy laws must be harmonized with EU directives, and besides electricity market, the gas market must be liberalized too. In this paper the experiences in opening of Slovenian energy market in period between 1999 and 2004 are presented and all the benefits and faintness that opening of electricity market and restructuring of power sector entails. Keywords: energy, power sector, electricity market, production, transmission and distribution of electric energy, electricity market players, trading, energy law. 1 Elektroenergetski sistem na Slovenija Elektroenergetskiot sistem na Slovenija (EES) go so~inuvaat pretprijatija za proizvodstvo, prenos i distribucija na elektri~na energija. Deregulacijata na elektroenergetskiot sektor vo po~etokot prestavuva{e samo razdeluvawe pome u aktivnostite za proizvodstvo, prenos i distribucija na elektri~na energija. Vo toj period i vo sklad so Energetskot zakon (EZ) pretprijatijata koi do toga{ imaa monopolni funkcii (prenos i distribucija na elektri~na energija) gi oddelija svoite pazarni aktivnosti i C5-02 1/10

2 C5-02 2/10 smetkovodstvo (imaa oddelni smetki na rabotewe). Na slednata slika e prika`ana strukturata na elektroenergetskiot sistem na Slovenija Pazarni dejnosti Regulirani dejnosti Proizvodstvo Dravske elektrarne Savske elektrarne So{ke elektrarne Termoelekrarna Brestanica Termoelekrarna o{taw Termoelekrarna Toplarna Qubqana Distribucija Elektro Qubqana Elektro Gorewska Elektro Maribor Kvalifikuvani proizveduva~i Nuklearna Kr{ko elektarna Elektro Ceqe Elektro Primorska Rudnik Premogovnik Velewe Prenos Rudnik Trbovqe - Hrastnik Elektro ELES Slovenija Organizator na pazar Borzen Слика 1: Elektoenergetski sistem na Slovenija Proizvodstvo na elektri~na energija Vo Slovenija elektri~nata energija se proizveduva vo hidroelektrani, termoelektrani na jaglen, te~ni goriva i plin i vo nuklearni elektrani. Posebno va`en del zazemaat i kogenerativnite objekti za proizvodstvo na elektri~na energija i toplina. Osum pretprijatija se zanimaat so proizvodstvo na elektri~na energija. Toa se: Dravske elektrarne Maribor (DEM) Savske elektrarne Qubqana (SEL) So{ke elektrarne Nova Gorica (SENG) Nuklearna elektrarna Kr{ko (NEK) Termoelektrarna o{taw (TE ) Termoelektrarna Trbovqe (TET) Termoelektrarna Toplarna Qubqana (TE- TOL) Termoelektrarna Brestanica (TEB) Tri pretprijatija (DEM, SEL i SENG) proizveduvaat elektri~na energija vo hidroelektrani, edno pretpijatije (NEK) proizveduva elektri~na energija vo nuklearna elektrana, dve pretprijatija (TE i TET) vo termoelektrani na jaglen, TE_TOL e kogeracija (proizvodstvo na elektri~na energija i toplina) dodeka TEB e plinska elektrana.

3 C5-02 3/10 Vo 2001 godina pretpijatijata DEM, SEL, SENG, TE i TEB, zaedno so Rudnikot Velewe mu pripa aat na holdingot, Holding Slovenske Elektrarne (HSE). Po raspadot na stara Jugoslavija elektranata Kr{ko pola i pripadna na Slovenija a pola na Hrvatska. Se do 1998 godina Hrvatite go dobivaa svojot del na elektri~na energija, koga nastana spor poradi nepla}awe na smetki za elektri~na energija Slovenija ja iskqu~i Hrvatska i od toga{ celoto proizvostvo i pripa a{e na Slovenija. Iako be{e planirano na Hrvatska vo po~etokot na 2002 godina da i se ispora~a pola od energijata, sepak do kone~na realizacija na dogovorot dojde duri vo juli 2003 godina. Pokraj proizvodstvoto na elektri~na energija od elektrani postoi i proizvodstvo na elektri~na energija od elektrani koi se priklu~eni direktno na distribuciska mre`a. Tuka posebno zna~ajni za Slovenija se proizvodstvoto na elektri~na energija od mali HE i kogeneracijata vo ramkite na industriskite objekti. Malite HE se delumno sopstvenost na distribuciskite pretprijatija a delumno se vo privatna sopstvenost. Dodeka kogeneraciite se vo celosna soptsvenost na industriskite pretpirjatija, koi so niv gi zadovoluvaat svoite potrebi za toplina i elektri~na energija a vi{okot na elektri~na energija ja prodavaat na drugi potro{uva~i. Spored EZ elektranite so mo} pomala od 10 MW mo`e da se registriraat kako kvalifikuvani proizveduva~i na elektri~na energija koi proizvedenata elektri~na energija ja prodavaat po veke odnapred poznati subvencionirani ceni na elektri~na energija. Na toj na~in se stimulira razvojot i investiciite vo takvi objekti. Vo soglasnost so EZ proizvodstvo i snadbuvaweto so elektri~na energija spa aat vo pazarni dejnosti. Kvalifikuvano proizvodstvo na elektri~na energija Kvalifikuvanoto proizvodstvo na elektri~na energija e opredeleno kako proizvodstvo od obnovljivi izvori na elektri~na energija, od otpadoci i od elektrani koi imaat nadprose~en koeficient na iskoristuvawe na fosilni goriva (posebno vo kogeneracii). Ve}e vo 1996 godina, parlemantot donese odluka spored koja do 2010 godina vo Slovenija }e treba da se proizvede dvapati pove}e elektri~na energija od obnovlivi izvori od dosega ostvarenoto. Najgolemiot del na elektri~na energija od obnovlivi izvori do 2002 godina e proizvedeno od mali HE. Na vtoro mesto se proizvodstvo na elektri~na energija od biomasite i proizveduva~ite vo indiustriskite toplifikacii. Vo 2002 godina vkupnoto proizvodstvo na elektri~na energija od obnovlivi izvori iznesuva{e 2,1 %, odnosno 273 GWh. Po izvedenite analizi vo 2010 godina se o~ekuvaat 485 GWh elektri~na energija od obnovlivi izvori. Cenite za kvalifikuvanite proizveduva~i na elektri~na energija gi odreduva vlada edna{ godi{no. Vo odreduvawe na cenite se zemaat vo predvid site vidovi proizvodni objekti, upotreba na primarniot izvor na elektri~na i tro{ocite za proizvodstvo na elektri~na energija. Kvalifikuvanoto proizvodstvo na elektri~na energija i preostanatoto proizvodstvo na elektri~na energija od doma{ni izvori se vo sklad so EU direktivata i se pokrivaat od sredstvata za prednostno dispe~irawe. Toa se sredstva koi gi dobivaat upravuva~ite na mre`ite od potro{uva~ite vo delot na cenata za upotreba na mre`ata. Kolku }e bide visina na subvencioniranata cena odlu~uva vlada na Republika Slovenija. Na slikata 2 e prika`ano kako so sredstva od prednostno dispe~irawe se financiraat kvalifikuvanite proizveduva~i na elektri~na energija.

4 C5-02 4/10 Potro{uva~ energija Upravuva~ so mre`ata Organizator na pazar so elektri~na energija Kvalificiran proizveduva~ Слика 2: Na~in na financirawe so sredstva od prednostno dispe~irawe Prenos na elektri~na energija Vo Slovenija so prenos na elektri~na energija se zanimava Elektro- Slovenija, d.o.o (ELES). Spored EZ prenosot na elektri~na energija e razdelen na dve regulirani dejnosti: prenos na elektri~na energija (PEE), i upravuvawe so elektroenergetskiot sistem. Spored toa, vo svojata organizacijska struktura ELES ima dve aktivnosti : GJS (stopanska javna slu`ba) prenos na elektri~na energija i GJS upravuvawe so sistemot. Glavnite zada~i na GJS za prenos na elektri~na energija se odgovornost za odr`uvawe na primarniot i sekundarniot sistem na prenosnata mre`a kako i gradewe na novi primarni i sekundarni sistemi na prenosnata mre`a. GJS za upravuvawe so prenosnata mre`a izveduva funkcii od oblasta na upravuvawe so prenosniot sistem, pred se sigurno rabotewe na sistemot, obezbeduvawe sistemski uslugi, ovozmo`uvawe dostap do mre`ata na kvalifikuvanite potro{uva~i i na proizveduva~ite na elektri~na energija, i priprema na pravila za rabota na prenosnata mre`a (grid code). Distribucija na elektri~na energija Na podra~jeto na distribucija na elektri~na energija vo Slovenija deluvaat tri GJS: distribucija na elektri~na energija, upravuvawe so distribuciskite mre`i i snadbuvawe so elektri~na energija na tarifni potro{uva~i. Distribucija na elektri~na energija, upravuvawe so distribuciskite mre`i se aktivnosti povrzani so elektri~ni mre`i, nivnoto posluvawe go kontrolira agenciajta za energija (regulatorot). Vo 2002 godina distribuciskite pretpijatija malite HE gi pretvorija vo firmi }erki. Vo Slovenija postojat 5 pretprijatija koi se zanimaavat so distribucija na elektri~na energija. Toa se: Elektro Ceqe d.d Elektro Gorewska d.d Elektro Qubqana d.d Elektro Maribor d.d Elektro Primorska d.d Distribuciite pokraj snadbuvawe so elektri~na energija na tarifnite potro{uva~i se zanimavaat i so snadbuvawe na elektri~na energija na kvalifikuvani proizveduva~i. I pokraj mo{ne povolnata struktura na proizvodstvo Slovenija svoite potrebi od elektri~na energija gi zadovoluva so uvoz na elektri~na energija. Godi{no se uvezuva pribli`no 1443 GWh energija, {to predstvuva 10,3 % od celokupnata potro{uva~ka na elektri~na energija. Vo 2002 godina vladata na Republika Slovenija im dozvoli na onie potro{uva~i koi imaat potro{uva~ka pogolema od 100 GWh da mo`at slobodno da kupuvaat

5 C5-02 5/10 elejtri~na energija od stranstvo. Ova fakti~ki zna~e{e predvremeno otvarawe na pazarot za elektri~na energija. Potro{uva~ite vo distribiciskata mre`a se podeleni na tarifni i kvalifikuvani potro{uva~i. Npr: vo 2002 godina ima{e vkupno 8740 potro{uva~i (tarifni i kvalifikuvani) Zagubite vo prenosnata mre`a iznesuvaa 257 GWh dodeka zagubite vo distributivnata mre`a iznesuvaa 480 GWh. Energetski zakon Vo prodol`enie }e bidat nakratko napi{ani site glavni to~ki vo EZ na Slovenija so koi se definira deluvaweto na pazarot so elektri~na energija. Vo ~len 20 od EZ se opfateni slednive direktivi koi gi odreduvaat zadol`enijata na republi~kite stopanski slu`bi: Prenos na elektri~na energija Upravuvawe so elektroenergetskiot sistem Distribucija na elektri~na energija Upravuvawe so distribuciskata mre`a Snadbuvawe so elektri~na energija na tarifnite potro{uva~i Organizirawe na pazarot za elektri~na energija Vrz osnova na odredbite vo energetskiot zakon pretprijatijata koi gi izveduvaat funkciite se: Elektro - Slovenija (ELES) gi izvr{uva slednive zada~i: prenos na elektri~na energija i upravuvawe so elektroenergetskiot sistem. Distribuciskite pretprijatija gi izvr{uva slednive zada~i: distribucija na elektri~na energija, upravuvawe so distribucijskata mre`a i snadbuvawe na tarifnite potro{uva~i so elektri~na energija. Borzen e organizator na pazarot so elektri~na energija.»len 38 od EZ definira deka site pravni lica koi se zanimaat so energetski ili nekoi drugi dejnosti, moraat da imaat oddelni finansiski izve{tai na raboteweto. Vo sklad so EZ regulatorot e nadle`en za odreduvawe na mre`arina za prenosna i distributivna mre`a. Sredstvata {to se obezbeduvaat od mre`arinata se koristat za pokrivawe na tro{ocite vo infrastrukturata na mre`ata, koi gi imaat GJS za prenos na elektri~na energija i distribucija na elektri~na energija, kako i za upravuvaweto so prenosnata i distributivnata mre`a. Vo ramkite na svoeto rabotewe regulatorot go kontrolira raboteweto na slednive pretprijatija koi izveduvaat regulirani dejnosti: Distribuciski pretprijatija koi vr{at distribucija na elektri~na energija i distribucisjki pretprijatija koi upravuvaat so distributivnsta mre`a Pretrpijatija za prenos na elektri~na energija i upravuvwe so prenosnata mre`a EZ go odreduva na~inot na dostap do prenosnata mre`a. Vladat vo sklad so EZ ja odreduva cenata na elektri~na energija so koja distribuciskite pretprijatija gi snadbuvaat tarifnite potro{uva~i so elektri~na energija (ja odreduva cenata na elektri~nata energija za krajnite tarifni potro{uva~i).

6 C5-02 6/10 Vo cenata na elektri~na energija eden del se pla}a za rabotewe na pazarot (Borzen). Goleminata na toj del go regulira agencijata a toa e i voedno eden od glavnite izvori na finansii za Borzen. Mre`arina Vo Noemvri 2001 godina regulatortot pripremi predlog za ceni za upotreba na prenosnata i ditributivnata mre`a. Pravilnikot za cenite za upoteba na prenosnata mre`a po~na da va`i na 1. januari Osnovnite pri~ini zo{to e vovedeno pla}awe na mre`arina se: Upravuvawe, rabota i odr`uvawe na energetskiot sistem Razvoj na mre`ata Pokrivawe na tro{ocite zaradi zagubi vo mre`ata Na slednata slika e prika`ana struktura na cenata na elektri~na energija {to ja pla}aat potro{uva~ite Dispe~irawe so predimstvo Borzen Mre`arina za prenosna mre`a Mre`arina za distribuciska mre`a Sistemski uslugi Regulator(Agencija za energija) Слика 3: Struktura na kone~na cena na elektri~na energija Pristap do mre`ata Pristapot do mre`ata e zakonski odredeno pravo za upotreba na mre`ata za snadbuvawe ili prenos na dogovorenata koli~ina na elektri~na energija. Spored EZ na Slovenija pristap do mre`ata imaat kvalifikuvanite potro{uva~i na elektri~na energija i proizveduva~ite na elektri~na energija. Niv mo`e da gi predtsavuvaat i trgovci ili zastapnici. Na zainteresiranite u~esnici pristapot do mre`ata go dodeluvaat ili odreduvaat upravuva~ite so prenosnata odnosno distributivnata mre`a. Upravuva~ot so prenosnata mre`a mo`e da go odbie baraweto na zainteresiraniot u~esnik samo vo slu~aj na tehni~ki ograni~uvawa ili ako ima problem vo rabotata na energetskiot sistem. Primer koga upravuva~ot na prenosnata mre`a, mo`e da go odbie baraweto na proizveduva~ot e vo slu~aj ako vo oddelna dr`ava pristap bara proizveduva~ od druga dr`ava i ako saka da snadbuva so energija potro{uva~ koj nema pravo na sloboden izbor na snadbuva~ na elektri~na energija. Delovni rezultati na reguliranite pretprijatija za prenos i distribucija na elektri~na energija Mo{ne interesen e podatokot deka distribuciskite pretrijatija koi se zanimavaa so regulirana aktivnost imaa zaguba. Pri~inata le`i vo toa {to cenata za tarifni potro{uva~i ne gi pokriva tro{ocite za elektri~na energija i tro{ocite za upotreba na mre`ata. Poradi ova doa a do toa da po~nuvaat da se tro{at sredstavata koi se nameneti za razvoj i odr`uvawe na mre`ata. Vakov na~in dolgoro~no mo`e da dovede do problemi so

7 C5-02 7/10 snadbuvawe so elektri~na energija, so ogled na toa deka so tek na vreme kvalitetot na elektri~na energija se namaluva namesto da se zgolemuva. Od koga zapo~na procesot na deregulacija, prenosnite pretprijatija vo svoeto rabotewe ostvaruvaat profit. Trguvawe so elektri~na energija Posle otvarawe na pazarot so elektri~na energija site potro{uva~i mo`at slobodno da go izberat svojot snadbuva~ so elektri~na energija. Snadbuvawe so elektri~na energija e pazarna aktivnost, kade {to proizveduva~ot i potro{uva~ot slobodno se dogovaraat za koli~inata i cenata na elektri~na energija. Toa mo`e da se izvede so bilateralni dogovori ili so kupuvawe na elektri~na energija direktno na pazarot (berzata). Trguvawe so elektri~na energija kaj distribuciskite pretprijatija Snadbuvaweto so elektri~na energija na krajnite potro{uva~i distribuciite gi izveduvaa preku sklu~uvawe na bilateralni dogovori (obi~no godi{ni dogovori) za kupuvawe na elektri~na energija. Vi{okot ili nedostigot go nudea ili kupuvaa na berzata so elektri~na energija - balansirawe. Vo 2002 godina distribuciite pokraj upravuvaweto so distributivnata mre`a i distribucijata na elektri~na energija se zanimavaa i so snadbuvawe so elektri~na energija na tarifnite potro{uva~i, i pazarnata aktivnost snadbuvawe so elektri~na energija na kvalifikuvani potro{uva~i. Elektri~nata energija za potro{uva~ite i elektri~nata energija za pokrivawe na zagubite distribuciite vo najgolema mera gi kupuvaat kaj Holding Slovenske Elektrarne i Nuklearna Elektrarna Kr{ko. Voedno najgolemi ponuduva~i na elektri~na energija vo Slovenija vo 2002 godina bea Holding Slovenske Elektrarne (HSE) i Nuklearna Elektrarna Kr{ko, koi na distribuciite im ispora~aa pove}e od 80 % od potrebnata energija. Preostanatiot del na energija distribuciite gi kupija od kvalifikuvanite proizveduva~i ili na pazarot za elektri~na energija. Cenata po koja distribuciite ja kupuvaat elektri~nata energija e odredena so godi{ni dogovori. Od celokupnata elektri~na energija {to ja kupija distribuciite vo 2002 godina 55 % energija be{e potro{ena za snadbuvawe na kvalifikuvani potro{uva~i, 45 % elektri~na energija za tarifnite potro{uva~i (vklu~itelno i distributivnite zagubi). Cenite na elektri~nata energija za kvalifikuvanite potro{uva~i se odredeni po bilatelarni dogovori so samite potro{uva~i dodeka cenite za tarifnite potro{uva~i gi odreduva vladata na Republika Slovenija so tarifniot sistem. Momentalno distribuciite snadbuvaat 98 % tarifni potro{uva~i i 2 % kvalifikuvani potro{uva~i. Trguvawe so elektri~na energija na ostanati u~esnici Trgovcite so elektri~na energija vo najgolem del elektri~nata energija ja kupuvaat na osnova na dolgoro~ni dogovori od proizveduva~ite. Kako {to ve}e spomnavme najgoem del od taa energija i pripa a na HSE i Nuklearna Elektrarna Kr{ko. Ostanatiot del na energija go kupuvaat na berzata za elektri~nata energija preku aukcii. Proizveduva~ite na elektri~na energija vi{okot na elektri~na energija (ako e visok vodostaj na rekite ili cenata e poniska od pazarnata), gi prodavaat na berzata za elektri~na energija. Vo soglasnost so EZ do krajot na 2002 godina bea izdadeni 65 licenci za trguvawe so elektri~na energija i 39 licenci za zastapni{tvo i posreduvawe pri trguvawe so elektri~na energija.

8 C5-02 8/10 Trguvawe na organiziraniot pazar za elektri~na energija (berza) Berzata e mesto kade {to se sre}avaat ponudata i pobaruva~kata na elektri~na energija. Glavni zda~i na berzata za elektri~na energija (BORZEN) vo Slovenija se: Pribirawe na ponudite za proda`ba na elekti~na energija i pobaruva~kata za elektri~na energija Presmetka na izvr{eni transakcii na berzata Evidentirawe na bilatelarnite dogovori Izrabotka na voznite redovi Javno objavuvawe na pazarnite ceni Edukacija na ~lenovite na borza Berzata so elektri~na energija ovozmo`uva sistemati~no da se sledat cenite na elektri~na energija i koli~ina na energija, vo razli~ni vremenski periodi kako i so objavuvawe na berzanski indeksi. Sledej}i ja berzata u~esnicite mo`at postepeno da ja planiraat svojata strategija na nastap i svojata ponuda. Sistemot za trguvawe e elektronski i toa e uslov za organiziarawe na dneven pazar za elektri~na energija. Toa zna~i deka denes se truguva so elektri~na energija koja }e bide proizvedena i potro{ena utre. Trguvaweto se izveduva preku aukcii. Na organiziraniot pazar za elektri~na energija se trguva so standardni pazarni proizvodi. Toa se: bazna energija, vr{na energija, no}na energija i elektri~na energija koja e na raspolagawe za sekoj ~as. Na organiziraniot pazar za elektri~na energija mo`e da u~estvuvaat samo onie u~esnici koi imaat licenca za trguvawe. Vo 2002 godina se trguva{e na dva segmenti: dneven pazar i pazar za dispe~irawe so predimstvo. Na dnevniot pazar se trguva sekoj raboten den i toa so energija koja im e potrebna za sledniot den. Kaj pazar so prvenstveno dispe~irawe se pazaruva so energija, koja {to e predmet na prvenstveno dispe~irawe, pazareweto se izveduva edna{ sedmi~no, obi~no vo ~etvrtok. Dnevniot pazar i pazarot so prevsntveno dispe~irawe bea i osnova za presmetka na slovene~kiot indeks na pazarewe so elektri~na energija (SLOeX). SLOeX se presmetuva kako aritmeti~ka sredina pome u prose~na vrednost na site izvr{eni transakcii na dnevniot pazar i prose~nata vrednost na site izvr{eni transakcii na pazarot so prevenstveno dispe~irawe. Najniska i najvisoka dostignata cena vo 2002 godina (SIT/MWh): Najniska cena: Najvisoka cena: Raboten den: 2,361 10, 308 Vikend: 1,741 9,000 Trguvawe so elektri~na energija preku granicite Trguvaweto so elektri~na energija vo Slovenija se zapo~na ve}e vo 2001 godina iako toga{ pazarot se u{te ne be{e celosno otvoren. Vo 2001 godina vladata na Republika Slovenija odredi koli~ini na elektri~na energija koi mo`ea da se uvezat. Kaj izvozot na elektri~na energija nema{e ograni~uvawe. Najinteresno be{e sekako trguvaweto preku italijanskata granica. Kapacitetite za prenos na elektri~na energija (posebno izvozot) go dodeluva ELES po princip na proporcionalnost. Uslovite vo 2002 godina ovozmo`ija da bide trguvaweto osobeno aktivno, pogotovo izvozot koj be{e pogolem od uvozot na elektri~na energija. Slovenija najgolemiot izvoz go realizira vo Italija a uvozot od Avstrija. Ceni na elektri~na energija (2002 godina) Na slednava slika e prika`ana strukturata na cenata na elektri~na energija

9 C5-02 9/10 Kone~na cena na ellektri~na energija Proizvodstvo Energija Pazarni funkcii Snadbuvawe + Uvoz Cena za upotreba na mre`ite Regulirani funkcii Mre`arina- prenos Mre`arina- distribucija Odreduva Regulatorot (Agencija za energija) Sistemski uslugi Regulator Prvenstveno dispe~irawe Borzen Odreduva vlada na RS Slovenija Слика 4: Struktura na cenata na elektri~na energija Uloga na regulatorot pri organiziarawe na pazar za elektri~na energija (Agencija za energija) Regulatorot (Agencija za energija) e nezavisna organizacija koja ima zada~i propi{ani so zakonot i se odnesuvaat pred se na pravilata na deluvawe na pazarot so elektri~na energija i priroden gas. Taa treba da im ovozmo`i na site u~esnici nepristrasno u~estvo na pazarot za elektri~na energija. Vizija na regultorot e da vospostavi takva strategija i regulatorna ramka, kade }e bidat zemeni predvid celite na energetskite pretpijatija i potro{uva~ite. Zaklu~ok Za slovene~kiot energetski sektor slobodno mo`eme da ka`eme deka restruktuiraweto koe {to go nalaga{e EU direktivata, zapo~na vo 1999 godina i zavr{i mo{ne uspe{no. Od toga{ se formiraa site potrebni subjekti na pazarot so elektri~na energija, a cenata na elektri~na energija bitno ne se promeni. Se poka~i, no minimalno. Planot na privatizacija e predlo`en, ne se znae koga }e zapo~ne realizacijata. Izgleda na nikogo ne mu se brza. Slovenija te{ko se odlu~uva da go privatizira energetskiot sektor. Dr`avata ve}e vo 2000 godina go re{i problemot so proizvodstvoto. Toj ne se prodava. Holding slovenski elektrarni (HSE) e trenutno najbogato i najprofitabilno pretprijatie koe e vo 100% vlast na dr`avata. Dali }e ostane taka, koga }e se otvori i nadvore{niot pazar ostanuva da se vidi. Sega za sega pokraj golemite zarabotuva~ki na HSE, pove}e od jasno e deka dr`avata ja ima celata kontrola vo svoi race i deka i' nema vistinska konkurencija. Toa pred se go ~ustvuvaat firmite koi sakaat da stanat energetski mo}ni a vsu{nost nemaat golemi {ansi. Sega za sega HSE e dominanten i ima prednost. Dr`avata ima vlijanie i vrz regulatorot. Se postavuva pra{aweto kakva e toga{ ulogata na regulatorot i dali e toj vsu{nost nezavisen. Distribuciite nakako ostanuvat bez kompas vo celata rabota. Se spremaat za privatizacija, vladata ne dade zeleno svetlo. Se spremaat za holding, pa dobija negativen odgovor od dr`avata. Kakva }e bide nivnata sudbina, ostanuva da se vidi do prvata inicijativa od

10 C /10 stranstvo. Koga i dr`avata nema da ima interes da se protivi. Edno e sigurno. Prenosot ostanuva dr`aven, a edinstvenoto ne{to {to brzo mo`e da go smeni svojot gospodar se distribuciite. 2. ЛИТЕРАТУРА [1] Energetski zakon na republika Slovenija [2]Godi{en izve{taj na Agencija za energija na Republika Slovenija