PREGLEDI LITERATURE BIBLID: 0354 2793, 136(2008) Suppl 2, p. 166-170 ZAVISNOST PERIFERNE FAZE SAZREVAWA B LIMFOCITA OD POSTOJAWA T LIMFOCITA Institut za histologiju i embriologiju Aleksandar Đ. Kostić, Medicinski fakultet, Univerzitet u Beogradu, Beograd KRATAK SADRŽAJ Do skora se smatralo da centralna i perifer na fa za sa zre va wa B lim fo ci ta ne za vi se od ti mu sa i T lim fo ci ta. Ko risteći pacove ko ji ne ma ju funk ci o nal ni ti mus (tzv. nu de pa co vi) kao eksperimentalni model, pokazano je da pravil n o o d v i j a w e p e r i f e r n e f a z e s a z r e v a w a B l i m f o c i t a z a v i si o d p o s t o j a w a T l i m f o c i t a. U p e r i f e r n oj k r v i i l i m f n i m č v o r o v im a o v i h ž iv ot iw a z ap až a se p ov e ć aw e b r o j a n e z r e l i h s u b p o p u l a c i j a (CD90 snažno IgM snažno i CD90 snažno IgM slabo ) i s m a w ew e b r oj a z r el i h s u bp op ul ac ij a (CD90 IgM s la bo i CD90 IgM snažno ) B l i m f o c i t a. O v a k a v n a l a z u k a z u j e n a p o s t o j a we blo ka u pe ri fer noj fa zi sa zre va wa B l i mf o c i t a ko d t z v. nu d e ž i v o t i w a. Uz t o, p o v r š i n sk a e ks p r e s i j a fu n k c i o n a l n o z n ač ajn i h m ol ek ul a MHC k l ase II, ICAM-1, CD44 i L- se l e k t i n a j e z n a č aj n o s n i ž e n a n a n e z r e l i m i z r e l i m s u b p o p u l a c i j a m a B l i mf oc it a nu d e p ac ov a. I m p l a nt ac i j a t k i v a t i m u s a p o d k a p s u l u bu b r e g a o t k l a w a o v aj b l o k u s a z r e v a wu B l i m f o c it a, a kor ig uj e i p or em eć en u e ksp r es ij u p o v r š i n s k i h m o l e k u l a. Od go v a r a j u ć i e f e k t i p o s t i ž u se i a d o p t i v nim pre no še wem T l i mf oc it a. Sv e o v o p ok az uj e d a j e s a z r e v a w e B l i m f o c i t a nud e p a c o v a p o r e m e ć e n o us l e d n e p o s t o j a w a T lim fo ci ta, kao i da su T l i mf oc it i n e o p ho d n i z a p r a v i l n o o d v i j a w e p e r i f e r n e f a z e o v o g p r o c e s a i a d e kvat nu eks pre si ju po vr šin skih mo le ku la. Ove na la ze tre ba ima ti u vi du pri li kom le če wa bo le sni ka s T l i m f o c i t n i m d e f ic ij e nc ij am a. Kqučne reči: sazrevawe B limfocita; interakcije B i T limfocita; površinski molekuli B limfocita UVOD Dobro je poznato da kostna srž predstavqa mesto u kojem se kod sisara odvija centralna faza sazrevawa B limfocita, tokom koje oni prolaze kroz nekoliko dobro definisanih stupweva razvoja, posle čega prelaze u cirkulaciju [1]. Međutim, tokom nekoliko posledwih godina pokazano je da posle ove centralne faze sazrevawa B limfociti prolaze i kroz dodatnu, perifernu fazu sazrevawa, koja se odvija u slezini, kada se odigrava konačno oblikovawe B ćelijskog repertoara, s uklawawem autoreaktivnih klonova [2, 3]. Ukoliko se slezina hirurški odstrani iz organizma, dolazi do trajnog selektivnog povećawa broja B limfocita u perifernoj krvi [4, 5]. Tokom ove periferne faze sazrevawa B limfociti takođe prolaze kroz nekoliko stupweva razvoja. U perifernom imunom sistemu pacova se, primenom Thy-1 glikoproteina (CD90) i imunoglobulina M (IgM) kao pokazateqa, može izvršiti fina fenotipska karakterizacija ćelija ukqučenih u ovu fazu sazrevawa i mogu se definisati stupwevi razvoja [6, 7]. Naime, mogu se jasno razlikovati dve subpopulacije nezrelih B limfocita (CD90 sna žno ) i dve subpopulacije zrelih B limfocita (CD90 ): nezreli, stvoreni u kostnoj srži, tzv. novoformirani (NF; engl. newly for med NF) B limfociti (CD90 snažno IgM snažno ) ulaze u cirkulaciju i migriraju u slezinu, gde se razvijaju u drugu nezrelu subpopulaciju, rane recirkulišuće folikularne (RRF; engl. early re cir cu la ting fol li cu lar ERF) B limfocite (CD90 snažno IgM slabo ). RRF B limfociti mogu da se konačno diferenciraju u zrele recirkulišuće folikularne (RF; engl. re cir cu la ting fol li cu lar RF) B limfocite (CD90 IgM sla bo ). Drugu zrelu subpopulaciju predstavqaju ćelije sa fenotipom B limfocita marginalne zone (MZ; engl. mar gi nal zo ne phenotype MZ) slezine, koje su CD90 IgM sla bo, za koje se smatra da se mogu razviti od RRF i RF B limfocita i predstavqaju krajwi stepen razvoja [7], a mogu se naći i u cirkulaciji, kao i u drugim limfatičnim organima [8]. Odgovarajući stupwevi razvoja opisani su i kod miševa [9]. TZV. NUDE ŽIVOTIWE KAO MODEL ZA PROUČAVAWE SAZREVAWA B LIMFOCITA Uopšte uzevši, smatra se da sazrevawe B limfocita ne zavisi od timusa i T limfocita, pre svega zato što se kod odraslih timektomisanih i životiwa s nedostatkom άβ-t ćelijskih receptora (TĆR), kao i kod nu de životiwa, u perifernoj krvi može zabeležiti normalan broj B limfocita [10, 11]. Kod nude miševa i pacova dešava se mutacija jednog transkripcionog faktora (win ged he lix nu de Whn), koji je neophodan za diferencijaciju epitelnih ćelija timusa i adekvatnu keratinizaciju dlake [12]. Usled ove mutacije, nu de životiwe nemaju dlaku, kao ni funkcionalan timus. Rezultat ovog posledweg oštećewa je gotovo potpuni izostanak T limfocita u perifernom imunom sistemu ovih životiwa [13]. Početna ispitivawa su pokazala da su neke funkcionalne odlike B limfocita nu de životiwa normalne [14, 15]. Stoga su ove životiwe bile široko korišćene kao idealan model za ispitivawe funkcije B limfocita [11, 16]. Međutim, neki rezultati koji su govorili u 166
suprotnom smislu uglavnom su ignorisani [17, 18], a nedavno je pokazano da je centralna faza sazrevawa B limfocita u kostnoj srži poremećena kod nu de miševa [19]. Ovi nalazi su ukazali na mogućnost poremećaja i u perifernoj fazi sazrevawa B limfocita nu de životiwa. U ispitivawima izvedenim kod nas su stoga iskorišćene mogućnosti koje ovaj soj životiwa pruža, kako bi se detaqno ispitala uloga T limfocita i timusa u ovom procesu. POVEĆANA ZASTUPQENOST NEZRELIH B LIMFOCITA U PERIFERNOJ KRVI I LIMFNIM ČVOROVIMA NUDE PACOVA Ovakav poremećaj u proporcijama subpopulacija B limfocita kod nu de pacova ukazuje na blok u perifernoj fazi wihovog sazrevawa, na prelazu između nezrelih i zrelih oblika B limfocita. Sličan zastoj zapaža se i kod životiwa s oštećenim signalnim putem receptora B ćelija [9] ili im nedostaje lanac nepromenqivih molekula (Ii) [21], kao i kod miševa kojima nedostaju nepromenqivi lanac i DM molekuli [22]. Kod svih ovih životiwa takođe je povećana zastupqenost nezrelih B limfocita, dok je odeqak zrelih B limfocita značajno smawen. Broj limfocita u perifernoj krvi nu de pacova je značajno mawi nego kod normalnih životiwa, što je posledica gotovo potpunog izostanka T limfocita. Nasuprot ovome, broj B limfocita je jednak onom kod normalnih pacova [20]. Ukoliko se analiziraju subpopulacije B limfocita periferne krvi, uočava se, međutim, da kod nu de pacova postoji blok u perifernoj fazi sazrevawa B limfocita. Naime, u krvi ovih životiwa preovlađuju nezreli CD90 + B limfociti (NF i RRF), koji čine 55% B limfocita krvi, dok zreli B limfociti (RF i MZ) predstavqaju samo 45% B limfocita krvi. Ovo je u suprotnosti s nalazom kod normalnih pacova, kod kojih nezrele subpopulacije čine 23%, a zrele 77% B limfocita krvi (Grafikon 1). Apsolutni broj NF i RRF je zaista značajno povećan, dok je broj RF i MZ B limfocita značajno mawi kod nu de pacova nego kod normalnih životiwa [20]. Sličan nalaz dobija se i ukoliko se analizira subpopulacija B limfocita limfnih čvorova, kada se zapaža povećan broj nezrelih, a smawen broj zrelih oblika kod nu de pacova [20]. GRAFIKON 1. Poremećene proporcije subpopulacija B limfocita krvi nude pacova. Procenat nezrelih NF (CD90 snažno IgM snažno ) i RRF (CD90 snažno IgM slabo ) B limfocita je povećan, dok je procenat zrelih RF (CD90 IgM slabo ) i MZ (CD90 IgM snažno ) B limfocita smawen kod nude pacova u poređewu s normalnim pacovima. Svaka subpopulacija je uokvirena, a za ove analize korišćena je protočna citofluorimetrija. Prerađeno prema [20]. GRAPH 1. The proportions of B lymphocyte subsets are disturbed in the blood of nude rats. The percentages of immature NF (CD90 high Ig M high ) and ERF (CD90 high IgM low ) B lymphocytes are increased, whereas those of mature RF (CD90 IgM low ), and MZ phenotype (CD90 IgM high ) B lymphocytes are decreased in nude rats, compared with normal rats. Each subset is framed, flow cytofluorimetry was used to perform the analysis. Modified from [20]. GRAFIKON 2. Smawewe ekspresije MHC klase II i ICAM-1 na svim subpopulacijama B limfocita krvi nude pacova. A Reprezentati vni histogram ekspresije MHC klase II. B Reprezentativni histogram ekspresije ICAM-1 na NF (CD90 snažno IgM snažno ), ERF (CD90 snažno IgM slabo ), RF (CD90 IgM slabo ) i MZ fenotip (CD90 IgM snažno ) B limfocitima krvi normalnih (siva linija) i nude (crna linija) životiwa. Prerađeno prema [20]. GRAPH 2. Decreased expression of MHC class II and ICAM-1 on all blood B cell subsets of nude rats. A Representative histograms of the MHC class II expression. B Representative histograms of the ICAM-1 expression on NF (CD90 high IgM high ), ERF (CD90 high IgM low ), RF (CD90 IgM low ), and MZ phenotype (CD90 IgM high ) blood B lymphocytes in normal (grey line) and nude (black line) animals. Modified from [20]. 167
SMAWENA EKSPRESIJA POVRŠINSKIH MOLEKULA NA B LIMFOCITIMA NUDE PACOVA Pretpostavili smo da je poremećaj, odnosno blok u perifernoj fazi sazrevawa B limfocita nu de pacova mogao biti praćen i drugim poremećajima. Ispitivawem većeg broja funkcionalno važnih površinskih molekula, koji su ukqučeni u prikazivawe antigena, ćelijske interakcije i migraciju B limfocita, uočava se značajno slabija ekspresija MHC klase II (glavni kompleks tkivne histokompatibilnosti klase II), ICAM-1 (međućelijski adhezioni molekul 1), CD44 i L-selektina na B limfocitima periferne krvi i limfnih čvorova nu de pacova u poređewu s normalnim životiwama. Uočava se značajno smawewe ekspresije MHC klase II na svim subpopulacijama B limfocita krvi (Grafikon 2A). Istovetni rezultati dobijaju se za oba haplotipa (RT1B i RT1D) molekula MHC klase II. Slično ovome, značajno smawewe ekspresije ICAM-1 zapaža se na svim subpopulacijama B limfocita periferne krvi nu de pacova (Grafikon 2B). Veoma zanimqivo je smawewe ekspresije L-selektina na RRF, RF i MZ B limfocitima nu de pacova [20]: za razliku od ovih subpopulacija, NF B limfociti i kod normalnih pacova pokazuju veoma slabu ekspresiju L-selektina [6, 7, 9], pa se smatra da je to mehanizam kojim se ova najnezrelija subpopulacija B limfocita, po izlasku iz kostne srži, usmerava ka slezini [23]. Za razliku od limfnih čvorova, L-selektin nije potreban za ulazak limfocita u slezinu, što ovoj nezreloj subpopulaciji omogućava naseqavawe u ovom organu [23]. Snižewe površinske ekspresije CD44 se takođe zapaža, ali je značajno samo na zrelim RF i MZ B limfocitima [20]. Odgovarajući rezultati dobijaju se analizom ekspresije B limfocita limfnih čvorova nu de pacova [20]. Nasuprot gorenavedenim molekulima, površinska ekspresija ά 4 -integrina, MHC klase I, ά lanca interleukina 2, kao i LFA-1, nije smawena kod nu de pacova u poređewu s normalnim životiwama [20]. ULOGA TIMUSA I T LIMFOCITA U PERIFERNOJ FAZI SAZREVAWA B LIMFOCITA GRAFIKON 3. Procenti NF, RRF i RF B limfocita krvi nude pacova, nude pacova kojima je implantirano tkivo timusa i normalnih pacova. Implantacija timusa otklawa neravnotežu između nezrelih i zrelih B limfocita krvi nude pacova. Zvezdicom je označena statistički značajna razlika između normalnih i implantiranih nude životiwa (p<0,05). Prerađeno prema [20]. GRAPH 3. The percentages of NF, ERF, and RF B lymphocytes in the blood of nude, nude thymus-grafted and normal rats. The imbalance between immature and mature B lymphocytes in the blood of nude rats is alleviated by thymus engraftment. Asterisk indicates a significant difference between normal and nude thymus-grafted rats (p<0.05). Modified from [20]. S obzirom na to da nu de životiwe nemaju funkcionalni timus, što dovodi do potpunog izostanka T limfocita iz wihovog imunog sistema, moglo se pretpostaviti da bi to predstavqalo uzrok poremećaja i blokade periferne faze sazrevawa B limfocita, koje je zapaženo kod ovih životiwa. Da bi se proverila ova hipoteza, najpre je izvršena implantacija timusnih graftova normalnih pacova pod kapsulu bubrega nu de životiwa. Implantacija timusnih graftova je korigovala broj T limfocita u krvi nude pacova (6±3% pre implantacije, 25±7% posle implantacije, 40±8% na kontroli). Ustanovqeno je da timusni graftovi snažno koriguju perifernu fazu sazrevawa B limfocita nu de pacova. Ovo se ogledalo u smawewu broja nezrelih NF i RRF B limfocita i istovremenim povećawem broja zrelih RF i MZ B limfocita (Grafikon 3). Slične promene u odnosu nezrelih i zrelih subpopulacija B limfocita zapažene su i u limfnim čvorovima nu de pacova posle implantacije timusnih graftova normalnih pacova pod kapsulu bubrega ovih životiwa. Međutim, implantacija timusnih graftova nu de pacovima ne samo da otklawa blok u perifernoj fazi sazrevawa B limfocita i koriguje odnos nezrelih i zrelih subpopulacija ovih ćelija u perifernom imunom sistemu, već dovodi i do korekcije poremećene ekspresije površinskih molekula na subpopulacijama B limfocita periferne krvi ovih životiwa. Dolazi do povećawa površinske ekspresije MHC klase II na svim subpopulacijama B limfocita (Grafikon 4i), kao i do povećawa ekspresije ICAM-1 na RRF, RF i MZ B limfocitima periferne krvi (Grafikon 4ii), a odgovarajuće promene zapažaju se i na B limfocitima limfnih čvorova. Uzimajući u obzir to da timus stvara veći broj aktivnih supstanci koje se oslobađaju u cirkulaciju [24], ostalo je nejasno da li su zapažene promene rezultat postojawa implantiranog timusnog tkiva per se ili su posledica javqawa T limfocita u imunom 168
ZAKQUČAK GRAFIKON 4. Implantacija timusa koriguje smawenu ekspresiju MHC klase II i ICAM-1 na RF B limfocitima krvi nude pacova. Reprezentativni histogrami površinske ekspresije MHC klase II (i) i ICAM-1 (ii) na RF B limfocitima (CD90 IgM slabo ) krvi nude (tamno sivo), nude pacova kojima je implantirano tkivo timusa (prozirno) i normalnih pacova (svetlosivo). Kontrola predstvaqa intenzitet pozadinskog prebojavawa kod izostanka primarnog antitela. Za ove analize korišćena je protočna citofluorimetrija. Prerađeno prema [20]. GRAPH 4. Thymus implantation normalizes the decreased expression of MHC class II and ICAM-1 on recirculating follicular (RF) B lymphocytes in the blood of nude rats. Representative histograms of the MHC class II (i), and ICAM-1 (ii) expression on RF B lymphocytes (CD90 IgM low ) in the blood of normal (light grey), nude (dark grey), and nude thymusgrafted (transparent) animals are demonstrated. Control is the background staining of lymphocytes in the absence of primary antibody. Flow cytofluorimetry was used to perform the analysis. Modified from [20]. sistemu nu de pacova. Da bi se razjasnilo ovo pitawe, vršena je rekonstitucija nu de pacova kongenim T limfocitima. Na taj način uspostavqan je normalan broj T limfocita u wihovom imunom sistemu, a izbegnuto je samo tkivo timusa. U ovim eksperimentima korišćeni su normalni LEW pacovi (RT7 b ) kao davaoci T limfocita, a nu de pacovi (RT7 a ) kao primaoci; ovi sojevi su kongeni za RT7 aloantigensku determinantu, pa ovaj model omogućava naknadno razlikovawe donorskih RT7.2 od domaćinovih RT7.1 limfocita [25]. Ustanovqeno je da uspešna rekonstitucija dovodi do snažno izraženog povećawa površinske ekspresije MHC klase II na B limfocitima krvi nu de pacova do nivoa koji se beleži kod normalnih životiwa [20]. Istraživawa obavqena kod nas su pokazala da se nu de životiwe mogu uspešno koristiti kao eksperimentalni model za proučavawe uloge timusa i T limfocita u perifernoj fazi sazrevawa B limfocita. Pokazano je da je kod nu de pacova periferna faza sazrevawa poremećena, da zastoj u sazrevawu nastaje na prelazu između nezrelih i zrelih oblika B limfocita, da je ekspresija grupe površinskih molekula B limfocita snižena, da su poremećaj periferne faze sazrevawa B limfocita i poremećena ekspresija površinskih molekula podložni korekciji timusnim graftovima, te da je ova amelioracija posledica direktnog dejstva T limfocita, a nije izazvana dejstvom strome timusa. Na osnovu ovih nalaza može se zakqučiti da periferna faza sazrevawa B limfocita zavisi od postojawa T limfocita. Najverovatnije je da su, kao i u drugim imunim reakcijama, za pravilno odvijawe ovog procesa potrebni kako direktni kontakti T i B limfocita putem površinskih molekula, tako i parakrino dejstvo citokina koje stvaraju T limfociti. Nalazi pokazuju i da je, uprkos wihovom normalnom broju, populacija B limfocita nu de pacova poremećena, tj. da je odnos zrelih i nezrelih subpopulacija poremećen, kao i ekspresija funkcionalno veoma važnih površinskih molekula. Sve navedeno se mora uzeti u obzir kod primene nu de životiwa kao eksperimentalnog modela, a posebno prilikom razmatrawa rezultata ranijih radova u kojima su ove životiwe korišćene za ispitivawe B limfocitnih funkcija. ZAHVALNICA Rezultati prikazani u ovom radu dobijeni su u saradwi sa kolegama Jirgenom Vestermanom (Jürgen Wester mann) iz Libeka, Hans-Jirgenom Hedrihom (Hans- Ju er gen He drich) iz Hanovera, Klausom Norudijem (Klaus Nohro u di) iz Kelna i Živanom Milićević iz Beograda. Istraživawa su deo projekta We 1175/4-3, koji je finansiralo Nemačko istraživačko društvo (Deutsche For schung sge me in schaft), i Projekta br. 1472, koji je finansiralo Ministarstvo za nauku i zaštitu životne sredine Republike Srbije. Rad je omogućen i zahvaqujući potpori Fondacije Aleksandar fon Humbolt (Ale xan der von Hum boldt-stif tung) iz Bona u vidu stipendije Novici M. Milićeviću. LITERATURA 1. Hardy RR, Hayakawa K. B cell development pathways. Annu Rev Immunol 2001; 19:595-621. 2. Cancro MP. Peripheral B-cell maturation: the intersection of selection and homeostasis. Immunol Rev 2004; 197:89-101. 3. Cariappa A, Chase C, Liu H, Russell P, Pillai S. Naive recirculating B cells mature simultaneously in the spleen and bone marrow. Blood 2007; 109:2339-45. 169
4. Milićević NM, Luettig B, Trautwein C, et al. Splenectomy of rats selectively reduces lymphocyte function-associated antigen 1 and intercellular adhesion molecule 1 expression on B-subsets in blood and lymph nodes. Blood 2001; 98:3035-41. 5. Milićević NM, Milićević Ž, Westermann J. Lymphocyte functionassociated antigen-1 and intercellular adhesion molecule-1 expression on B-cell subsets and the effects of splenectomy-experimental studies. Leuk Lymphoma 2002; 43:2071-4. 6. Kroese FGM, de Boer NK, de Boer T, Nieuwenhuis P, Kantor AB, Deenen GJ. Identification and kinetics of two recently bone marrow-derived B cell populations in peripheral lymphoid tissues. Cell Immunol 1995; 162:185-93. 7. de Boer NK. B cell lineages in the rat: proefschrift. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen; 1994. 8. Milićević NM, Nohroudi K, Milićević Ž, Westermann J. Blood lymphocytes, monocytes and NK cells modulate their expression of CD44, ICAM-1, LFA-1 and MHC class II after arrival into lymphoid organs. Immunol Invest 2004; 33:439-52. 9. Loder F, Mutschler B, Ray RJ, et al. B cell development in the spleen takes place in discrete steps and is determined by the quality of B cell receptor-derived signals. J Exp Med 1999; 190:75-89. 10. Mombaerts P, Mizoguchi E, Ljunggren H-G, et al. Peripheral lymphoid development and function in TCR mutant mice. Int Immunol 1994; 6:1061-70. 11. Kindred B. Nude mice in immunology. Prog Allergy 1979; 26: 137-238. 12. Nehls M, Kyewski B, Messerle M, et al. Two genetically separable steps in the differentiation of thymic epithelium. Science 1996; 272:886-9. 13. Nehls M, Pfeifer D, Schorpp M, Hedrich H, Boehm T. New member of the winged-helix protein family disrupted in mouse and rat nude mutations. Nature 1994; 372:103-7. 14. Sprent J. Circulating T and B lymphocytes of the mouse. I. Migratory properties. Cell Immunol 1973; 7:10-39. 15. Sprent J, Basten A. Circulating T and B lymphocytes of the mouse. II. Lifespan. Cell Immunol 1973; 7:40-59. 16. Croy BA, Osoba D. Nude mice A model system for studying the cellular basis of the humoral immune response. Cell Immunol 1973; 9:306-18. 17. Mond JJ, Scher I, Cossman J, et al. Role of the thymus in directing the development of a subset of B lymphocytes. J Exp Med 1982; 155:924-36. 18. Wortis HH, Burkly L, Hughes D, Roschelle S, Waneck G. Lack of mature B cells in nude mice with X-linked immune deficiency. J Exp Med 1982; 155:903-13. 19. Szabo P, Zhao K, Kirman I, et al. Maturation of B cell precursors is impaired in thymic-deprived nude and old mice. J Immunol 1998; 161:2248-53. 20. Milićević NM, Nohroudi K, Milićević Ž, Hedrich HJ, Westermann J. T cells are required for the peripheral phase of B-cell maturation. Immunology 2005; 116:308-17. 21. Shachar I, Flavell RA. Requirement for invariant chain in B cell maturation and function. Science 1996; 274:106-8. 22. Kenty G, Martin WD, Van Kaer L, Bikoff E K. MHC class II expression in double mutant mice lacking invariant chain and DM functions. J Immunol 1998; 160:606-14. 23. Tang MLK, Steeber DA, Zhang X-Q, Tedder TF. Intrinsic differences in L-selectin expression levels affect T and B lymphocyte subsetspecific recirculation pathways. J Immunol 1998; 160:5113-21. 24. Milićević NM, Milićević Ž. Thymus cell-cell interactions. Int Rev Cytol 2004; 235:1-52. 25. Kampinga J, Kroese FG, Pol GH, et al. RT7-defined alloantigens in rats are part of the leucocyte common antigen family. Scand J Immunol 1990; 31:699-710. T LYMPHOCYTES ARE NECESSARY FOR THE PERIPHERAL PHASE OF B LYMPHOCYTE MATURATION Institute of Histology and Embryology Aleksandar Đ. Kostić, School of Medicine, University of Belgrade, Belgrade ABSTRACT Until recently, B lymphocyte maturation was considered to be independent of the thymus and T lymphocytes. However, using nude animals, which lack the functional thymus, we have shown that T lymphocytes are required for the peripheral phase of B lymphocyte maturation. We showed that the proportion of immature B lymphocyte subsets (CD90 high IgM high and CD90 high IgM low ) was significantly increased, whereas that of mature B lymphocyte subsets (CD90 IgM low and CD90 IgM high ) was decreased in the peripheral blood and lymph nodes of nude rats. In addition, the expression of functionally important surface molecules MHC class II, ICAM-1, CD44 and L-selectin was significantly down-regulated both on immature and mature B lymphocyte subsets. The implantation of thymic tissue under the kidney capsule of nude rats alleviated the block in B lymphocyte maturation and normalized of the defective expression of surface molecules. Comparable effects were seen after the adoptive transfer of T lymphocytes. This shows that in nude rats B lymphocytes do not mature properly due to the lack of T cell help and that T lymphocytes are required for the peripheral phase of B lymphocyte maturation, as well as for the appropriate expression of surface molecules. This should be considered when treating patients with T lymphocyte deficiencies. Key words: B lymphocyte maturation; B lymphocyte/t lymphocyte interactions; B lymphocyte surface molecules Institut za histologiju i embriologiju Aleksandar Đ. Kostić Medicinski fakultet Višegradska 26, 11000 Beograd Tel.: 011 3615 772 Faks: 011 3612 567 E-mail: emilicen@etf.bg.ac.yu * Pristupno predavawe je održano 12. marta 2007. godine. 170