Pokrajinski zavod za sport

Aktuelno u praksi POKRAJINSKI ZAVOD ZA SPORT AKTUELNO U PRAKSI 9 NOVI SAD, 2010. god. XXII 1

Pokrajinski zavod za sport AKTUELNO U PRAKSI ČASOPIS ZA NAUČNO-STRUČNA PITANJA U SEGMENTU SPORTA IMPRESUM Izdavač Pokrajinski zavod za sport, Novi Sad, Masarikova 25/2 Za izdavača: dr Nenad Sudarov Glavni i odgovorni urednik: Prof. dr Jan Babiak Urednik: Dragan Doder, naučni saradnik Domaći uređivački odbor: Prof. dr Srećko Jovanović-Predsednik Prof. dr Zoran Ćirković Prof. dr Slavko Obadov Prof. dr Zoran Mašić Prof. dr Siniša Crvenković Doc. dr Goran Kasum Međunarodni uređivački odbor: Prof. dr Milorad Stričević, USA-Predsednik Prof. dr Izet Rađo, Bosna i Hercegovina Prof. dr Hrvoje Sertić, Hrvatska Prof. dr Mališa Radović, Crna Gora Prof. dr Žarko Kostovski, Makedonija Prevodi: Saša Mihić i Ivan Milojković Lektura i korektura: Olivera Krivošić Naslovna strana: Bokseri (reljef) Milan Trkulja Tehnička priprema: Goran Glamočić Tiraž: 100 primeraka UDK 796 YU ISSN 0351-2037 Štampa: «ALFA graf» - štamparija 2

Aktuelno u praksi POKRAJINSKI ZAVOD ZA SPORT 3

Pokrajinski zavod za sport SADRŽAJ Srećko Jovanović, Nenad Koropanovski, Goran Kasum UTICAJ IZMENA PRAVILA SUĐENJA NA TAKMIČARSKU AKTIVNOST U KARATEU 5 Ćirković Zoran, Mirilović Marko, Kasum Goran METODSKI POSTUPAK OBUČAVANJA KRETANJA U BOKSU 16 Kasum Goran, Jovanović Srećko, Ćirković Zoran NARODNI OBLICI RVANJA I NJIHOV UTICAJ NA MODERNO RVANJE 31 Slavko Obadov, Sandra Vujkov, Tatjana Trivić ZNAČAJ RAZVOJA REPETITIVNE SNAGE STAJNE NOGE KOD DŽUDISTA 45 Jan Babiak, Dragan Doder GIPKOST KARATISTA JUNIORA I SENIORA 51 Kasum Goran, Ćirković Zoran, Jovanović Srećko NARODNO I SPORTSKO RVANJE U SRBIJI 58 Zoran Mašić, Agelaku Filanti, Nina Đukanović TEHNOLOŠKE MOGUĆNOSTI EVIDENTIRANJA DINAMIČKE ČVRSTOĆE 72 Sandra Vujkov, Slavko Obadov, Tatjana Trivić, Jovan Pejčić ELEMENTARNE IGRE ZA RAZVOJ KOORDINACIJE KOD MLADIH DŽUDISTA 78 Tatjana Trivić, Slavko Obadov, Sandra Vujkov, Jovan Pejčić POLIGON ZA RAZVOJ SPECIFIČNE MOTORIKE MLADIH DŽUDISTA 87 Zoran Đurđev, Miroslava Mileusnić, Mica Bujošević SVRSISHODNOST I METODOLOGIJA SISTEMATSKOG PREGLEDA U SP. MEDICINI 92 Zoran Stefanov, Nenad Koropanovski SUĐENJE KAO FAKTOR USPEHA U KARATE SPORTU 98 Jugoslav Vojinović, Dragan Doder PSIHOLOŠKA PRIPREMA KARATISTA 104 Stevan G. Pujić, Mihajlo Pujić, i Miroslav Jočić ANALIZA MEĐUNARODNOG DŽUDO PRVENSTVA - Trofej Pančeva 2008. 109 4

Aktuelno u praksi Originalni naučni rad Srećko Jovanović 1, Nenad Koropanovski 2, Goran Kasum 1 1 Univerzitet u Beogradu, Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja, Beograd, Srbija 2 Kriminalističko-policijska akademija Zemun UTICAJ IZMENA PRAVILA SUĐENJA NA TAKMIČARSKU AKTIVNOST U KARA- TEU INFLUENCES OF CHANGES IN REFFEREING IN COMPETETIVE KARATE Summary: In response to viewers losing interest, martial arts organization are constantly trying to change the rules by introducing elements that would make the competitions more interesting for viewers. In this sense, almost in all sports, we come across following tendencies: favorising more attractive techniques, lowering the score for passive fighters, increasing the maximum possible score, adding the points of the consecutively showed actions etc. In this work we analyze a total of 375 fights in karate, of which 287 were fought by the rule "to the three points" and 88 by the rule "to eight points." Research was based on the analysis of the most important European, World and the Yugoslav competitions in karate. It is realised that the use of the system "to eight points" resultes in increase of points achieved by attack on the head and foot, while the percentage of points gained on the ground and by hand decreases. However, the importance of these changes does not indicate significant changes in the structure of karate fights. 1. PROBLEM Key words: martial arts, karate, fight, rules, scoring techniques Sve do sredine prošlog veka, dominantno mesto u globalnoj organizaciji sportova zauzimali su boks i rvanje kao tradicionalno prihvaćeni borilački sportovi, koji su se nalazili u stalnom programu Olimpijskih igara i zvaničnih svetskih prvenstava. Šesdesetih godina, međutim, dolazi do pojave borilačkih sportova sa prostora Dalekog Istoka, koji su za neobično kratko vreme stekli izuzetnu popularnost u celom svetu. U tom smislu, posebno interesovanje izazvali su džudo, zatim karate a, u poslednje vreme, taekvondo. Ovi sportovi, zahvaljujući 5

Pokrajinski zavod za sport prilagođavanju pravila suđenja, uređenoj organizaciji takmičenja kao i autentičnoj tehnici i metodici, izborili su, uz boks i rvanje, status takozvanih bazičkih borilačkih sportova. Oni se, u takmičarskom smislu, mogu smatrati»čistim«sportovima, jer se zasnivaju na određenoj, pravilima strogo definisanoj, grupi tehnika (udarci ili bacanja). Pored nabrojanih sportova, u poslednje vreme, zapažena je pojava većeg broja»novih«sportova. Ovi sportovi, još uvek nemaju usaglašenu stručnu verifikaciju ali, zahvaljujući propagandi kao i nekim realnijim borilačkim karakteristikama, izazivaju sve veću pažnju gledalaca u današnje vreme. Ono što ih razdvaja od bazičnih (»čistih«) borilačkih sportova je to da se zasnivaju na većem broju tehnika mešovitog tipa (bacanja, udarci, poluge, ). Uslovno, mogu se smatrati»kompilativnim«disciplinama s obzirom da, u prvoj fazi svog razvoja,»pozajmljuju«tehnike i takmičare iz drugih (bazičnih) borilačkih sportova. Polazimo od predpostavke da interesovanje za borilačke sportove sa aspekta motivacije mladih za upražnjavanjem i takmičenjem a posebno za pasivnim učešćem posmatračke publike, zaslužuje dublju psiho-sociološku analizu. Međutim, iz uže stručnog ugla, treba istaći da se ove pojave dešavaju u najbližem okruženju rada diplomiranih stručnjaka iz oblasti fizičke kulture. Zbog toga, smatramo da je od neobičnog značaja njihova obaveštenost koja se odnosi na aktuelne trendove u ovoj oblasti a koja će im pomoći u razlikovanju pravih borilačkih vrednosti sa proverenim utilitarnim, zdravstvenim i vasitnim uticajima od onih oblika koji, zbog sumnjivih kvaliteta i mogućnosti negativnih vaspitno-obrazovnih uticaja, ne bi smeli da nađu mesto u populacijama dece i omladine. Praćenjem razvoja borilačkih sportova u dužem periodu, uočili smo različite transformacije, koje su, verovatno, posledica dinamičnih promena i zahteva savremenog društva. Uočili smo, najpre, da se, u odnosu na ranije periode, menja interesovanje za pojedine sportove. S druge strane, sami sportovi doživljavaju velike promene (naročito u pravilima suđenja). 2. CILJ I ZADACI Osnovni cilj ovog rada je sagledavanje povezanosti izmena pravila suđenja i takmičarske aktivnosti u borilačkim sportovima sa posebnim osvrtom na karate. Na bazi postavljenog cilja, definisani su sledeći zadaci: 6

Aktuelno u praksi 1. pregled najvažnijih izmena pravila suđenja u afirmisanim borilačkim sportovima (karate, rvanje, boks, džudo) u dužem vremenskom periodu, 2. navođenje osnovnih pokazatelja izmena takmičarskih karakteristika modernih borilačkih sportova pod uticajem izmena pravila suđenja, 3. analiza rezultata konkretnog istraživanja elemenata takmičarske aktivnosti u različitim sistemima suđenja u karateu. 3. REZULTATI 3.1. Pregled izmena pravila suđenja i takmičarske modifikacije modernih borilačkih sportova Ovo istraživanje je pokazalo da se najizraženije promene dešavaju u domenu pravila suđenja. Ove promene direktno se reflektuju na izmenu takmičarske slike modernih borilačkih sportova, a dešavaju se, po našem mišljenju iz sledećih razloga: 1. povećanje egzaktnosti (objektivnosti) kriteijuma prilikom dosuđivanja poena, 2. zaštita takmičara od povreda i 3. povećanje atraktivnosti i interesantnosti takmičenja. Prvi razlog koji se postavlja pred olimpijske borilačke sportove dovodi do stalnih promena i usavršavanja takmičarskih pravila, posmatrano uopšteno za sve borilačke sportove, dovodi do sledećih promena: definisanje bodovnih jedinica za konkretne poentirajuće akcije, uvođenje zaštitne opreme, kao i zabrana poentirajućih tehnika koje se po svojoj prirodi teže kontrolišu i mogu da izazovu teže povrede takmičara /9/. Kao odgovor na gubljenje interesovanja gledalaca, organizacije u borilačkim sportovima pokušavaju da u pravila suđenja stalno uvode elemente koji bi doprineli većoj interesantnosti za gledaoce. U tom smislu, gotovo u svim sportovima, beležimo sledeće tendencije: bodovno favorizovanje atraktivnijih tehnika, sankcionisanje pasivnosti, povećanje bodovnog maksimuma, sabiranje bodova sukcesivno izvedenih akcija i slično. Kao posebno interesantne, analiziraćemo aktuelne takmičarske karakteristike karatea i rvanja sa aspekta izmena takmičarskih pravila. 7

Pokrajinski zavod za sport U prvim decenijama nastanka karate sporta dominirao je sistem takmičenja u sportskim borbama do jednog poena sa dve bodovne jedinice: IPON (jedan poen) i VAZARI (dva poena). Ovaj sistem takmičenja je izvorno blisko simbolizovao osnovnu borilačku ideju karate veštine - rešiti borbu jednim udarcem. U uslovima takmičenja do jednog poena borba se odvija u napregnutim, nižim stavovima i tvrđim gardovima. Razlog za to je, verovatno, trajanje borbe, koja može biti završena nakon jednog uspešnog udarca protivnika. Otuda je i kretanje svedeno na manju meru a napadačke i odbrambene tehnike ograničene na pojedinačne pokrete sa naglašenim elementom eksplozivne snage. Ovaj režim borbe genealoški bliže simbolizuje izvorni princip karatea, koji se ispoljava kroz koncentraciju maksimalne energije u jednom pokretu (saglasno osnovnoj borilačkoj ideji rešiti borbu jednim udarcem ). Ovde bi trebalo istaći i okolnost da se borba odvija bez zaštitnih rukavica, što od takmičara zahteva viši nivo standardne tehnike i kontrole. Dosledno tome, u ovom sistemu suđenja, prilikom vrednovanja poentirajućih akcija strožiji su kriterijumi u elementima: forma, stabilnost stava, ravnoteža, ispoljenost snage... Međutim, za neupućene gledaoce, ovakav sistem suđenja kao i samo takmičenje, bili su relativno neinteresantni i apstraktni. Zbog toga je uveden sistem takmičenja do tri poena. Ova izmena, uz još neke druge izmene u pravilima suđenja, značajno su uticale na stvaranje nove slike karate borbe i karate sporta uopšte. Novim pravilima definisane su sledeće izmene: bodovni maksimum je povećan na tri poena, uvedena je obavezna zaštitna oprema (štitnici za zube i genitalije, rukavice i meki štitnici za potkolenice), uvedeno je bodovanje povezanih akcija, uvedni su protivkazneni poeni za ponovljene zabranjene radnje kao i izlaske iz borilišta, dozvoljen je nastavak akcije posle pada protivnika. Ova pravila dovela su do značajne izmene spoljašnje slike sportske karate borbe. Navešćemo osnovne elemente kroz koje se mogu sagledati te izmene: izgled borbenog stava, garda i kretanja, zastupljenost poentirajuiih tehnika, kriterijumi u zahtevu za kvalitetom standardnih tehničkih modela. Naime, takmičenje do tri poena, borce je oslobodilo napregnutosti koja je proisticala iz kratkoće borbe. Samim tim, takmičari su se podigli u prirodnije, slobodnije stavove, opuštenije gardove i počeli da se kreću slobodnije. U borbi se, osim pojedinačnih eksplozivnih pokreta (u presretanju i odbrani), češće primenjuju povezane napadačke tehnike rukama i nogama. Zbog toga su ove tehnike bitno modifikovane u odnosu na modele tehnike klasičnog karatea. Zbog postojanja zaštitnih rukavica, izgubljen je element kontrole a udarci 8

Aktuelno u praksi su postali labaviji, sa manje naglašenim elementom jednokratne eksplozivne snage. Pored toga, mogućnost bodovanja akcija posle pada protivnika stimulisala je primenu tehnika narušavanja ravnoteže (naročito brzih trenutnih hvatanja i čišćenja). Sveukupno, sportska borba u ovom režimu suđenja, postala je dinamičnija, sa manje prekida i ograničenja. Navedene novine su, u svakom slučaju, doprinele dinamičnosti i atraktivnosti takmičenja u sportskoj karate borbi. Međutim, i dalje je ostao problem koji se odnosio na veliko učešće slobodne sudijske procene bodovne vrednosti izvedenih akcija. Pored toga, sa aspekta gledalaca borba je i dalje bila monotona zbog zastupljenosti uskoograničenog broja poentirajućih tehnika (uglavnom je dominirala ručna tehnika gjaku zuki). To su, verovatno, bili osnovni razlozi za donošenje najnovijg pravila suđenja u karateu. Ova pravila sadrže brojne izmene a, najvažnije su: - uvođenje bodovnih jedinica za tačno definisane akcije (IPON, NIHON I SAMBON), produženje trajanja borbe po osnovu bodovnog maksimuma (borba se završava kada jedan takmičar ostvari razliku od 8 poena), razdvajanje kazni po vrstama, strožije sankcionisanje pasivnosti, stroga zabrana kontakta u glavu. Ne upuštajući se u detaljno objašnjenje ovih, trenutno aktuelnih pravila, za kontekst ovog rada značajno je da se istakne da su ova pravila dovela do favorizovanja nožnih tehnika (tehnika nogom u glavu boduje se sa tri poena a tehnika nogom u telo sa dva poena), tehnika čišćenja (poentirajuća tehnika posle delimičnog narušavanja ravnoteže boduje se sa dva poena a posle potpunog čišćenja sa tri poena), kao i bacanja (dozvoljena su bočna bacanja, nakon čega se poentirajući udarac boduje sa tri poena). Ako se na ovo doda i povećanje bodovnog maksimuma i kažnjavanje pasivnosti u smislu izbegavanja borbe povlačenjem i hvatanjem protivnika, može se realno očekivati da sportska borba u karateu postane atraktivnija, dinamičnija i intresantnija kao i razumljivija sa aspekta konkretnije definisanih kriterijuma za bodovanje poentirajućih akcija. Slične tendencije zapažene su u ukviru promena rvačkih pravila /10/. Proučavajući razvoj takmičarskog rvanja uočili smo da su se pravila suđenja često menjala a sve iz razloga da se poboljšaju uslovi za takmičenje i da se rvanje učini atraktivnijim za gledanje. Glavna promena odnosi se na stalnu tendenciju skraćivanja vremena trajanja rvačke borbe. Posle Drugog svetskog rata i Olimpijskih igara u Helsinkiju 1952. godine, trajanje borbe smanjeno je na 15 minuta, da bi zatim najduže važilo pravilo da borba traje 3x3 minuta sa 1 minut odmora između rundi. Dalje je borba skraćivana na 2x3 minuta sa minutom pauze, pa zatim na 5 9

Pokrajinski zavod za sport minuta bez pauze, a od 1998. godine borba ponovo traje 2x3 minuta sa 30 sekundi odmora. Od 2005. godine trajanje borbe se ograničava na dve dobijene runde od po dva minuta. Drugi karakterističan trend odnosi se na stalne modifikacije pravila sa ciljem pospešivanja aktivnosti i atraktivnosti a sankcionisanjem pasivnosti. U tom smislu, u današnjoj rvačkoj borbi, uvedeni su tehnički bodovi (od 1 do 5 bodova), pri čemu se posebno favorizuju atraktivna bacanja velike amplitude iz stojećeg stava, akcije posle dizanja iz partera kao i sukcesivno izvedene akcije. Suprotno ovome, pasivnost se sankcioniše postavljanjem takmičara u položaj koji bira njegov protivnik a posebno nesportsko ponašanje i nedozvoljene opasne radnje kažnjavaju se sa 1 ili 2 boda. Navedene izmene pravila u mnogome su povećale dinamičnost i atraktivnost moderne rvačke borbe. S druge strane, preciznom klasifikacijom tehničkih poena povećana je egzaktnost u suđenju poentirajućih akcija ali i razumljivost za praćenje. Što se tiče boksa i džudoa, nisu registrovane značajnije promene u sistemu takmičenja koje bi se reflektovale na takmičarsku sliku ovih sportova. Analizirajući današnje takmičarske karakteristike ova dva sporta, zapazili smo povećanje intenziteta borbi, koje je, po našem mišljenju, rezultat promene trajanja rundi u boksu (4x2 minuta), smanjivanja vremena držanja i izraženije borbe za gard u džudou. 3. 2. Uticaj promena pravila suđenja na zastupljenost poentirajućih tehnika Istraživanje je zasnovano na analizi najznačajnijih evropskih, svetskih i jugoslovenskih takmičenja u sportskim borbama u karateu u dva različita sistema suđenja: sistem suđenja do tri poena i sistem suđenja do osam poena. Analizirano je ukupno 375 borbi, od čega 287 borbi po pravilima do 3 poena i 88 borbi po pravilima do osam poena. U vezi sa postavljenim ciljem rada, u analizu su uvršćeni sledeći elementi: nivo poentiranja i vrsta poentirajuće tehnike. Prilikom analize sportskih borbi praćena je zastupljenost svih dozvoljenih tehnika u karateu i to: 1. udarac rukom, oi zuki (OZ) 2. udarac rukom, gjaku zuki (GZ) 3. udarac rukom, kizami zuki (KZ) 4. udarac rukom, uraken uči (URU) 10

Aktuelno u praksi 5. udarac nogom, mae geri (MG) 6. udarac nogom, mavaši geri (MVG) 7. udarac nogom, aši mavaši geri (AMVG) 8. udarac nogom, ura mavaši geri (URMVG) 9. udarac nogom, uširo mavaši geri (UŠMVG) 10. udarac nogom, uširo geri (UŠG) Na osnovu registrovanih podataka izračunati su numerički i procentualni pokazatelji praćenih elemenata, a zatim izvršena komparativna analiza njihove zastupljenosti u dva različita sistema suđenja. Tabela 1: Zastupljenost poentirajućih tehnika po pravilima «do 3 poena» NPT OZ GZ KZ URU MG MVG AMVG URMV UŠMV UŠG G G Nivo glave 5 328 121 13 0 10 13 8 3 0 501 Nivo tela 2 368 3 0 4 4 0 0 0 9 390 7 696 124 13 4 14 13 8 3 9 891 Tabela 2: Procentualne zastupljenosti poentirajućih tehnika po pravilima «do 3 poena» % NPT OZ GZ KZ URU MG MVG AMVG URMVG UŠMVG UŠG Nivo glave 0.55 36.73 13.54 1.45 0 1.11 1.45 0.89 0.33 0 56.05 Nivo tela 0.22 41.20 0.33 0 0.44 0.44 0 0 0 0.66 43.29 0.78 77.93 13.88 1.45 0.44 1.56 1.45 0.89 0.33 0.99 99.34 U tabelama 1 i 2 prikazani su numerički i procentualni pokazatelji poentiranja u sistemu suđenja do tri poena na ukupnom uzorku od 287 borbi. U analiziranim borbama ukupno je ostvareno 893 poentiranja, od čega 56.05% u nivo glave i 43.29% u nivo tela. Posmatrano po tehnikama, najveću zastupljenost pokazuje udarac rukom gjaku zuki (GZ). Naime, ovom tehnikom poentirano je 696 puta (77.93% u odnosu na ukupan broj poentiranja), od čega 36.73% u nivo glave a 41.20% u nivo tela. Tehnikom kizami zuki (KZ) ukupno je ostvareno 124 poentiranja (13.54%). Ostale tehnike su pokazale veoma malu zastupljenost i to: uraken uči (1.45%), oi zuki (8.78%), mavaši geri (1.56%), aši mavaši geri (1.45%), ura mavaši geri (0.89%), uširo mavaši geri (0.33%) i uširo geri (0.99%). Dakle, u najvećem broju slučajeva, poentiranje je ostvarivano ručnim tehnikama (94.06%), dok je nogama poentirano u svega 5.93% slučajeva. Ovaj rezultat 11

Pokrajinski zavod za sport je u saglasnosti sa rezultatima koji su dobijeni praćenjem sportskih borbi u ranijim periodima (po pravilima «do jednog poena» i «do 3 poena»). Takođe je potvrđena dominacija udarca rukom gjaku zuki u odnosuna sve ostale poentirajuće tehnike. Tabela 3: Zastupljenost poentirajućih tehnika po pravilima «do 8 poena» NPT OZ GZ KZ URU MG MVG AMVG URMV UŠMV UŠG G G Nivo glave 0 98 59 1 0 7 12 5 0 0 182 Nivo tela 0 94 0 0 0 13 0 0 0 3 110 0 192 59 1 0 20 12 5 0 3 292 Tabela 4: Procentualne zastupljenosti poentirajućih tehnika po pravilima «do 8 poena» % NPT OZ GZ KZ URU MG MVG AMVG URMV UŠMV UŠG G G Nivo glave 0 33.35 20.20 0. 0 2.41 4.11 1.71 0 0 61.78 Nivo tela 0 31.81 0 0 0 4.42 0 0 0 1.01 37.24 0 65.16 20.20 0. 0 6.83 4.11 1.71 0 1.01 99.02 U tabelama 3 i 4 prikazani su numerički i procentualni pokazatelji poentiranja u sistemu suđenja do osam poena na ukupnom uzorku od 88 borbi. U analiziranim borbama ukupno je ostvareno 292 poentiranja, od čega 61.78% poentiranja u nivo glave i 37.24% u nivo tela. Najveću zastupljenost pokazuje udarac rukom gjaku zuki. Ovom tehnikom poentirano je 192 puta (65.16% u odnosu na ukupan broj poentiranja), od čega 33.35% u nivo glave a 65.16% u nivo tela. Tehnikom kizami zuki (KZ) ukupno je ostvareno 59 poentiranja (20.20%). Ostale tehnike su pokazale manju zastupljenost i to: mavaši geri (6.83), aši mavaši geri (4.11%), ura mavaši geri (1.71%), i uširo geri (1.01%). Kao i u predhodno analiziranim takmičenjima do 3 poena, dominantno mesto u poentiranju zauzimaju ručne tehnike (85.97%), dok je nogama poentirano u 14.03% slučajeva. Takođe je potvrđena dominacija udarca rukom gjaku zuki i kizami zuki, a od nožnih udaraca, iako još uvek u relativno niskim procentima, najzastupljeniji su mavaši geri i aši mavaši geri. 12

Aktuelno u praksi 4. ZAKLJUČAK U radu su dobijeni rezultati koji potvrđuju da se kod svih borilačkih sportova danas dešavaju česte promene takmičarskih pravila. Konstatovano je da su karakteristične sledeće promene: 1. definisanje bodovnih jedinica za konkretne poentirajuće akcije, 2. uvođenje zaštitne opreme, 3. zabrana poentirajućih tehnika koje se po svojoj prirodi teže kontrolišu i mogu da izazovu teže povrede takmičara, 4. bodovno favorizovanje atraktivnijih tehnika, 5. sankcionisanje pasivnosti, 6. povećanje bodovnog maksimuma, 7. sabiranje bodova sukcesivno izvedenih akcija i slično. Ove promene direktno utiču na takmičarsku aktivnost u ovim sportovima (trajanje borbi, vrste poena, broj osvojenih poena, pojava novih standardnih tehnika, karakteristike stava, garda, kretanja, kazne, ). Sa druge strane, neki pokazatelji takmičarske aktivnosti se bitno ne menjaju, bez obzira na promene takmičarskih pravila. Ovo je potvrđeno na osnovu dobijenih rezultata istraživanja zastupljenosti poentirajućih tehnika u sportskim borbama u karateu po različitim takmičarskim pravilima. U odnosu na ukupan broj poentiranja, u 61.78% slučajeva registrovano je poentiranje u nivou glave, a 37% slučajeva u nivou tela. U odnosu na ranija pravila, zapaža se nešto veći procenat poentiranja u nivou glave ali ova razlika nije statistički značajna. Kao i u ranijim periodima, dominantno mesto u poentiranju zauzimaju tehnike rukama (85.97%), s tim što se zapaža tendencija povećanja procenta poentirajućih tehnika nogama (14.03%) u odnosu na ranija pravila (5.96%), što se, verovatno, može pripisati bodovnom favorizovanju nožnih tehnika po najnovijim pravilima suđenja. Potvrđena je dominacija udarca rukom gjaku zuki (65.16%) i kizami zuki (20.2%), a od nožnih tehnika, u odnosu na ranija pravila, veću zastupljenost su pokazale nožne tehnike mavaši geri (6.83%) i aši mavaši geri (4.11%). Ovaj odnos zastupljenosti poentirajućih tehnika verovatno proističe iz različite informacione složenosti tehnika i koja se bitnije ne menja pod uticajem promena pravila suđenja. 13

Pokrajinski zavod za sport LITERATURA 1. Blagojević, S. (2002): Osnovne varijante odbrana u sportskoj borbi u karateu (Diplomski rad), Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja, Beograd 2. Božović, A. (1992): Ispitivanje zastupljenosti udaraca rukama u sportskoj karate borbi, (Diplomski rad), Fakultet fizičke kulture, Beograd 3. Brković, S. (2005): Karakteristike poentirajućih tehnika na takmičenjima vrhunskih kik boksera (Magistarska teza), FSFV, Beograd 4. Ćirić, S. (1992): Primena nožnih udaraca u sportskoj karate borbi, (Diplomski rad), Fakultet fizičke kulture, Beograd 5. Ćorić, M. (1997): Komparativna analiza tehničko-taktičkih karakteristika evropskih i japanskih takmičara u sportskoj borbi (Diplomski rad), Fakultet fizičke kulture, Beograd 6. Gužvica, M. (2000): Tehničko-taktičke karakteristike težinskih kategorija u jugoslovenskom karateu (Magistarski rad), Fakultet fizičke kulture, Beograd 7. Hisitaka, M. (1976): Sciefintik Karate-Do, Japan Publikations, Inc., Tokyo 8. Jovanović, S., Mudrić, R. (1997): Karakteristična obeležja modernog sportskog karatea, Godišnjak 7, Fakultet fizičke kulture u Beogradu, Beograd 9. Jovanović, S., Ćirković, Z., Kasum, G. (2001): Savremene tendencije u borilačkim sportovima, Godišnjak 10, FFK Beograd, str. 67-73, 10. Kasum, G. (2008): Evolucija rvačkih pravila, Aktuelno u praksi, 6, Pokrainski zavod za sport, Novi Sad, Pančevo, str. 60-71, 11. Koropanovski, N. (2001): Osnove sistema za praćenje sportske borbe u karateu (Diplomski rad), Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja, Beograd 12. Mudrić, R. (1999): Varijabilitet vremenskih napada u karateu (Doktorska disertacija), Fakultet fizičke kulture, Beograd 13. Mudrić, R., Jovanović. S., Milošević, M. (1997): Specifične sposobnosti karate sportista u izvođenju kombinovanih tehnika napada, Fizička kultura 3, Beograd 14. Mudrić, R.; Milošević, M., Jovanović. S (2004): Napad u karateu, Viša škola unutrašnjih poslova, Beograd 15. Obradović, P. (2003): Osnovne vrijante presretanjau sportskoj borbi u karateu (Diplomski rad), Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja, Beograd 16. Oliva, A.S., Torres, F. B., Navarro, J.M (2002): Combate supremo, Este libro se termino de imprimir en Diseno Grafico Am 2000, Madrid 17. Romanić, S. (1999): Komparativna analiza rezultata postignutih na Evropskim prvenstvima u judou 1994. i 1995. godine (Magistarski rad), Fakultet fizičke kulture, Beograd 18. Stojadinov, P (2004): Analiza Evropskog prvenstva u Moskvi 2004. (Diplomski rad), Fakultet spota i fizičkog vaspitanja, Beograd 14

Aktuelno u praksi 19. Stričević, M.; Dačić, D.; Mijazaki, T. i Anderson DŽ. (1990): Moderni karate, Prometej, Novi Sad 20. Tepavčević, S. i Lemajić, M. (2000): Nova internacionalna karate pravila (WKF), KSV, Novi Sad 21. Vučenović, B. (1998): Analiza načina poentiranja u modernom karate sportu, (Diplomski rad), Fakultet fizičke kulture, Beograd 22. Pravilnik WUKO 15

Pokrajinski zavod za sport Stručni rad Ćirković Zoran 1, Mirilović Marko 1, Kasum Goran 1 1 Univerzitet u Beogradu, Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja, Beograd, Srbija. METODSKI POSTUPAK OBUČAVANJA KRETANJA U BOKSU METHODOLOGICAL MOVEMENT TRAINING PROCEDURE IN BOXING Summary: The technique of movement in boxing represents one of the most important aspect of boxing. Learning and training the movement in boxing is a long-term process which is directly connected with other aspects of training. The beginning of training is about learning the basic boxing stance, after which the basic steps like moving forward, backward and moving in the side are learnd. After completing the first part of the training we start with learning more complex elements such as: turning around the legs ("side - step"), as well as circular and mixed movements. Practice that provide assistance and help in developing of the ankles, as well as knee joints and hips, are mostly different combinations of movement with or without a partner. That practising results in more dynamic movement, better coordination and better balance. 1. UVOD Key words: boxing, boxing stance, movement in boxing, exercise. Učenje i usavršavanje tehnike kretanja u boksu je dugotrajni proces na koji se nadovezuju ostali delovi treninga. Početak obučavanja je rezervisan za formiranje osnovnog borbenog stava, posle čega sledi uvežbavanje osnovnih bokserskih koraka, pravolinijskih i kružnih, kao i pokreti rukama i telom. Prema mišljenju mnogih autora tehnika kretanja, odnosno rad nogu, predstavlja najznačajniji deo tehnike boksa na koji se kasnije nadograđuju svi ostali segmenti tehnike boksa. Uspešno izvođenje celokupne tehnike boksa u celini predstavlja sinhronizovano povezivanje pokreta svih delova tela. Prvenstveno treba omogućiti spajanje delovanja između donjih i gornjih ekstremiteta u cilju izvođenja konačne tehnike boksa. Dobra tehnika kretanja, takozvani rad nogu, daje u boksu velike prednosti izvođenju svih udaraca kako u napadu tako i u odbrani. 16

Aktuelno u praksi 2. TEHNIKA BOKSA Tehnika boksa predstavlja vodeći deo u pripremanju sportista i podrazumeva elemente i načine izvođenja kretnih aktivnosti na ringu. Dobra tehnička pripremljenost omogućava sportisti da uspešno iskoristi svoja fizička, taktička, psihološka i teorijska saznanja u cilju što bolje pripremljenosti za takmičenje. Tehnika boksa deli se na sledeći način (Ćirković i Jovanović, 2002): a) STAVOVI dijagonalni frontalni paralelni b) KRETANJA napred nazad u stranu kružno kombinovano c) UDARCI direktni krošei aperkati d) ODBRANE pokretima ruku pokretima nogu pokretima telom kombinovane 3. TEHNIKA KRETANJA U BOKSU Segment tehnike koji obrađuje kretanje u boksu je vrlo specifičnog karaktera odnosno podrazumeva specifičan način kretanja u ringovnom prostoru za vreme borbe. Acikličnog je karaktera, dosta je složeno i predstavlja polaznu tačku pri savladavanju ostalih segmenata tehnike boksa. 17

Pokrajinski zavod za sport Autori Ćirković i Jovanović (2002) daju i detaljnu klasifikacija kretanja u boksu (Tabela 1): Prilikom obučavanja i usvajanja tehnike kretanja osnovna stvar je formirati pravilan borbeni stav - gard. To je stav koji je najpogodniji za izvođenje svih pokreta iz tehnike napada i odbrane u svim fazama borbe, uz obavezno održavanje stabilne 18

Aktuelno u praksi ravnoteže i balansa tela. Kod dobrog borbenog stava (garda) uvek se napred postavlja uslovno slabija ruka i slabija noga, dok se uslovno jača ruka i jača noga postavljaju nazad. Iz svega rečenog se može zaključiti da je u boksu najcelishodniji i najprimenjivaniji dijagonalni borbeni stav - gard. Znači, postoje dva osnovna stava i to su: levostrani i desnostrani.tek nakon usvajanja osnovnog borbenog stava - garda može se preći na obučavanje kretanja u boksu. Kretanje počinje sa osnovnim bokserskim koracima: 1.napred 2.nazad 3.levo 4.desno Nakon usvajanja osnovnih pravaca kretanja prelazi se na složenija kretanja, kao što su okretanja oko prednje i zadnje noge sajd step, kružno krtanje u oba smera i mešovita kretanja. Ravnoteža borbenog stava i balans su vrlo značajne komponente u tehnici kretanja. Bokser može uspešno izvoditi tehničke zadatke samo ako mu je telo u dobroj ravnoteži. Čovečije telo je u ravnoteži onda kada su sve delujuće sile podjednako raspoređene i usaglašene u tom lancu kretanja. Sile koje deluju na čovečije telo su: 1.sila zemljine teže 2.mišićna sila 3.sila inercije 4.sila trenja 5.sila reaktivnog prenošenja zamaha 6.centripetalna sila 7.centrifugalna sila 8.spreg sila 9.sila sudara 10.sila akcije - reakcije Ako bilo koja sila, koja dejstvuje na čovečije telo, iz nekog razloga bude narušena, ravnoteža i balans će se poremetiti. Zato se, za uspešno izvođenje kretanja u boksu, unutrašnji razmak nogu ne sme povećavati, jer se u tom slučaju povećava 19

Pokrajinski zavod za sport stabilnost na račun smanjenja pokretljivosti. Uspešno izvođenje kretanja moguće je kada su kolena u položaju blage fleksije - ugao od 175 178 stepeni. Važnost u tehnici kretanja u boksu ima i položaj stopala, odnosno njihov kontakt sa podlogom. Kod levostranog stava (garda), prilikom napada, desna noga potiskuje a leva stvara silu oslonca. Kod odbrane leva noga potiskuje, a desna noga se oslanja. 4. OSNOVNI DIDAKTIČKI PRINCIPI Didaktički principi čine osnovu trenažnog procesa u sportu. Oni određuju tok treninga i postupanja trenera i sportista, čine trenažni proces racionalnim, svrsishodnim i omogućavaju maksimalno moguće efekate rada. Pod osnovnim didaktičkim principima podrazumevaju se: 1.princip svestranosti 2.princip svesne aktivnosti 3.princip očiglednosti 4.princip postupnosti i sistematičnosti 5.princip ponavljanja 6.princip individualizacije 1.Princip svestranosti: podrazumeva da trenažni proces u boksu treba posmatrati kao proces svestranog obrazovanja i vaspitanja. U prvom redu učenici (vežbači) moraju da ovladaju celokupnom tehnikom boksa. 2.Princip svesne aktivnosti: kao osnovno podrazumeva da učenik u svakom trenutku razume smisao, strukturu i krajnji cilj svakog postavljenog zadatka. 3.Princip očiglednosti: najviše dolazi do izražaja u početnim fazama učenja tehnike boksa, a zasniva se na primeni većeg broja očiglednih sredstava kao što su: filmovi, kinogrami, slajdovi, crteži Posebno mesto, ipak, zauzima metod demonstracije. 4.Princip postupnosti i sistematičnosti: se zasniva na dva osnovna pravila,,od lakšeg ka težem" i,,od poznatog ka nepoznatom", a ovo se ostvaruju primenom uvodnih i pripremnih vežbi. 20

Aktuelno u praksi 5.Princip ponavljanja: je jedan od osnovnih principa koji mora biti stalno prisutan kako kroz obuku tako i kroz treninge. 6.Princip individualizacije: upućuje na potrebu individualnog pristupa svakom sportisti. 5. VEŽBE ZA OBUČAVANJE KRETANJA U BOKSU 5.1. Pojedinačne vežbe 1. vežba (sl. 1, 2, 3) Iz dijagonalnog borbenog stava (sl. 1) vrši se prenošenje težine tela na prednju (levu) iskoračnu nogu (sl. 2), zatim na zadnju (desnu) nogu kao što se vidi na sl. 3. Cilj vežbe je da se stvori predstava osećanja za prenošenje težišta, a da telo ostane u ravnoteži. Slika 1 Slika 2 Slika 3 21

Pokrajinski zavod za sport 2. vežba (sl. 4, 5) Korak udesno: na komandu jedan zadnjom (desnom) nogom iskoračimo udesno (sl. 5), dok na komandu dva prednju (levu) nogu pomerimo udesno onoliko koliko smo pomerili zadnju nogu. Težina tela je ravnomerno raspoređenja na obe noge. Slika 4 Slika 5 3. vežba (sl. 6, 7, 8) Sajd step okretanje oko leve noge sa iskorakom u stranu: iskoračimo levom nogom u stranu levo uz istovremeno prenošenje težine tela na levu nogu kao na sl. 7. Desnom nogom vršimo pokret okretanja oko leve stajne noge 30 40 cm ulevo (sl. 8). 22

Aktuelno u praksi Slika 6 Slika 7 Slika 8 4. vežba (sl. 9, 10) Vežbe visoke koordinacije sa košarkaškim loptama koje spajaju rad ruku i nogu: prva vežba se izvodi istovremenim odbijanjem dve lopte sa levom i desnom rukom od pod sa kretanjem u svim pravcima kao na sl. 9. Druga vežba se izvodi isto kao i prva s tim što se lopte odbijaju od pod naizmenično odnosno prvo leva zatim desna (sl. 10), uz konstantno kretanje dok traje vežba. 5. vežba (sl. 11, 12) Vežba se sastoji od poskoka na jednoj nozi (napred nazad, levo desno), prema šemi koja je prikazana na sl. 12. Prikazana šema prvo se savladava poskocima levom nogom, a zatim desnom nogom u određenom broju serija. 23

Pokrajinski zavod za sport Slika 9 Slika 10 Slika 11 Slika 12 6. vežba (sl. 13, 14) Vežba se sastoji od izvođenja bočnih koraka u stranu prema šemi koja je prikazana na sl. 14. Kretanje se izvodi u obe strane. 24

Aktuelno u praksi Slika 13 Slika 14 7. vežba (sl. 15) Skok u dalj iz mesta Slika 15 8. vežba (sl. 16) Skok u vis iz mesta sa rotiranjem trupa (levo-desno) 25

Pokrajinski zavod za sport Slika 16 Slika 17 9. vežba (sl. 17) Skokovi na jednoj nozi između dve klupe kao na sl. 17. 10. vežba (sl. 18) Skokovi se izvode kao i u predhodnoj vežbi s tim što se kretanje izvodi u nazad Slika 18 Slika 19 11. vežba (sl. 19) Partneri drže jedan drugoga za ruke, imajući zadatek da nadmudre i nagaze stopala svom partneru kao na sl. 19. 12. vežba (sl. 20) Slika 19 26

Aktuelno u praksi Kružno kretanje napred nazad: kružno kretanje napred (sl. 20), izvodi se isto kao i kretanje napred, s tim što se kretanje izvodi po liniji zamišljenog kruga u čijem centru bi trebalo da se nalazi protivnik. Kod ovakog kretanja posebnu pažnju treba obratiti na mekoću pokreta u zglobovima kolena. Na sličan način izvodi se i kružno kretanje unazad, a zavisno od stava postoje sledeća kružna kretanja: 1. kružno kretanje u dijagonalnom stavu, 2. kružno bočno kretanje u frontalnom stavu, 3. kružno kretanje oko prednje noge. Slika 20 Poligoni za uvežbavanje kretanja Za vreme obuke treba primenjivati i kombinovana kretanja (kombinacije) i tako upotpuniti pojedinačnu obuku kretanja koracima. Na osnovu velikog broja vežbi moguće je sastaviti više različitih poligona za obučavanje kretanja u boksu. Jedan od poligona mogao bi da izgleda ovako: 1. skok u vis iz mesta, 2. skok u vis iz mesta sa visoko podignutim kolenima, 3. skok u vis iz mesta sa rotiranjem trupa, 4. skok iz čučnja u vis sa opruženim telom i rukama u uzručenju, 5. bočni skok preko klupe visine 45 cm sa doskokom na obe noge, 27

Pokrajinski zavod za sport 6. bočni skok preko klupe odrazom desne noge i doskokom na levu nogu, 7. nakok na klupu iz raskoračnog stava na klupu koja se nalazi između raširenih nogu, 8. trčanje uz stepenice sa naglašenim podizanjem kolena, 9. sunožni skokovi preko medicinke, 10. preskakanje preko viječe. Izbor datih vežbi ima za cilj, pre svega, striktno angažovanje skočnog zgloba, kolena i zgloba kuka. Kao glavne nosioce sprovođenja inpulsa podloge energije koja se dalje prenosi preko trupa do ramena na gornje ekstremitete. Sve ove vežbe (ukupno 90) kao prirodni oblici kretanja lako angažuju skeletne mišiće koji pokreću ova tri zgloba. Upražnjavanjem ovih vežbi, pojedinačno ili kroz različite poligone, postiže se dinamično kretanje, jačanje skeletne muskulature nogu, poboljšana koordinacija i spretnost uključivanja i isključivanja glavnih nosilaca tehnike kretanja u boksu (skočnog zgloba, zgloba kolena i zgloba kuka). Dobijanje osećaja fine mišićne sinhronizovane međuzglobne kordinacije glavni je i najteži zadatak u formiranju pravilne tehnike kretanja. Aksiom da u boksu boksuju noge i glava (Hudadov, 1972) upravo se može ostvariti jedino preko programa koji u svom sadržaju daje veliki broj vežbi namenjenih rzvoju mišića pokretača skočnog zgloba, zgloba kolena i kuka. Kombinovanjem ovih vežbi sa učenjem tehnike kretanja dobija se potpuna celina onoga što propisuje dobra tehnika boksa. 8. ZAKLJUČAK Neosporna je činjenica da tehnika kretanja u boksu predstavlja jednu od najznačajnijih i najsadržajnijih grana tehnike boksa, a celokupna tehnika boksa može se podeliti na sledeći način: 1. Stavovi: dijagonalni, frontalni, paralelni 2. Kretanja: napred, nazad, u stranu, kružno 3. Udarci: direktni, krošei, aparkati 4. Odbrane: pokretima ruku, pokretima nogu, pokretima telom 28

Aktuelno u praksi Tehnika kretanja predstavlja prve i vrlo značajne korake prilikom usvajanja tehnike u boksu. Učenje i obučavanje tehnike kretanja je dugotrajni proces na koji se nadovezuju ostali procesi treninga. Početak obučavanja je rezervisan za formiranje osnovnog borbenog stava, posle čega sledi uvežbavanje osnovnih bokserskih koraka odnosno kretanja napred, nazad i kretanja u stranu. Posle toga prelazi se na složenije elemente kao što su: okretanje oko prednje i zadnje noge ( sajd step ), kružna i mešovita kretanja. Prilikom obučavanja tehnike kretanja, ali i bokserske tehnike u celini, neophodno je ispoštovati i uvažavati osnovne didaktičke principe: princip svestranosti, svesne aktivnosti, očiglednosti, postupnosti i sistematičnosti, ponavljanja i individualizacije. Prilikom učenja tehnike kretanja često se usvajaju nepravilne navike tj. javlja se veliki broj grešaka. Metode ispravljanja grešaka vrši se: rečima, demonstrcijom i prekidom vežbanja. Vežbe koje se daju kao pomoć u formiranju dobrog i skladnog angažovanja skočnog zgloba, te zgloba kolena i kuka, mahom predstavljaju različite kombinacije prirodnih oblika krtanja sa rekvizitima ili sa partnerom, a upražnjavanjem ovih vežbi postiže se dinamično kretanje, jačanje skeletne muskulature, poboljšanje kordinacije i dobar balans. LITERATURA 29

Pokrajinski zavod za sport 1. Arnold, P (1989): Boxing. London. 2. Bošković, V. (2003): Razvoj snage u boksu sa posebnim osvrtom na specifične vežbe. Imanuel. Beograd. 3. Ćirković, Z., Jovanović, S. (2002): Borenja boks karate. FSFV Beograd. Beograd 4. Ćirković, Z (2005): Taktika u boksu. SIA. Beograd. 5. Ćirković, Z. (1979): Kako naučiti dolazak u osnovi borbeni stav. Fizička kultura. Beograd. 6. Hudadov, N. A. (1972): Psihološka priprema boksera. Prevod Sport indok centar, JZFK. Beograd. 7. Koprivica, V. J (2002): Osnove sportskog treninga. Beograd. 8. Mirilović, M. (2008): Metodski postupak obučavanja kretanja u boksu. Diplomski rad, FSFV, Beograd. 9. Roglić, M (1980): Škola boksa. Beograd. 30

Aktuelno u praksi Kasum Goran 1, Jovanović Srećko 1, Ćirković Zoran 1 1 Univerzitet u Beogradu, Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja, Beograd, Srbija. NARODNI OBLICI RVANJA I NJIHOV UTICAJ NA MODERNO RVANJE Stručni rad REGIONAL FORMS OF WRESTLING AND THEIR INFLUENCE ON MODERN WRESTLING Summary: All forms of wrestling can be devided in traditional and sport wrestling. Traditional forms have local significance and the rules are not usually strictly defined, while forms of sports wrestling have a global character and defined rules which are internationally accepted. Various forms of traditional wrestling appeared independently, under different historical conditions and surrounding influences. Throughout history, a large number of different types of wrestling were developed, based on the variety of racial, ethnic and regional characteristics. All forms of sport wrestling represent the most prominent forms of wrestling, which over the time attracted attention and interest of many people from the entire world, and gained the status of internationally recognized forms. The number of those forms is not definitive, which is showed by launching of the world wrestling games and official championship of the world in certain non-olympic forms of wrestling, and therefore it is predicted that that number will increase, while the status of some other forms will eventually change. Quality of the sport wrestling in most countries is greatly connected with the tradition and its popularity. This work illustrates the connection between forms of sport wrestling and some forms of traditional wresling, which existed or still exist in the world. Key words: traditioanl wrestling, sport wrestling, popularity, tradition, quality. 1. UVOD Kroz istoriju, nastao je veliki broj različitih formi i oblika rvanja, sa raznim specifičnostima vezanim za istorijske, rasne, etničke i regionalne karakteristike naroda koji ga je upražnjavao. Mada je vrlo teško utvrditi tačan sled istorijskih događaja, nameće se zaključak da su odlike i karakteristike različitih oblika rvanja proizvod međusobnih političkih, društvenih i kulturnih uticaja mnogih grupa koje su prešle preko teritorija na kojima ono egzistira. Neki od tih oblika rvanja su odav- 31

Pokrajinski zavod za sport no prestali da se primenjuju, neki se retko i od strane relativno malog broja aktera upražnjavaju i danas, dok neki oblici narodnog rvanja i danas uživaju značajnu popularnost i privlače interesovanje vrlo velikog broja rvača i posmatrača. Svi ovi oblici rvanja su, kroz dugu istoriju svog postojanja, odigrali značajnu ulogu u procesu evolucijskog razvoja čoveka. Ovaj rad predstavlja pokušaj da se svi oblici rvanja sistematizuju na jedan prihvatljiv način, kao i da se kroz kratak presek i pregled pojedinih formi narodnog rvanja, ilustuje njihov uticaj na kvalititet i popularnost modernog sportskog rvanja. 2. PODELA RVANJA Rvanje je kao oblik vežbanja i nadmetanja poznato praktično svim ljudskim kulturama u istoriji, od kineskog»dana rvanja«, iz trećeg milenijuma stare ere, do danas (Ćirković, 2006). Većina autora je sve forme i vidove rvanje podelilo na narodne oblike rvanja i sportsko rvanje. U suštini, sportsko ili međunarodno rvanje predstavljaju vidovi rvanja koji su rasprostranjeni po celom svetu, međunarodno su priznati, i imaju jedinstvenu organizaciju i pravila za ceo svet, dok grupu narodnih oblika rvanja čine sve forme rvanja koje egzistiraju širom sveta, ili su nekada upražnjavani na pojedinim teritorijama ili u pojedinim etničkim zajednicama, ali nemaju globalni karakter. Njihov broj je jako veliki, a u literaturi je opisano preko 300 oblika rvanja. U sportsko rvanje se, već duže vreme, ubrajaju tri oblika olimpijskog rvanja (rvanje grčko-rimskim stilom, rvanje slobodnim stilom i rvanje za žene), kao i neolimpijski oblik rvanja sambo. Od pre dve godine Svetska rvačka federacija - FILA, je, kao međunarodno razvijene i priznate oblike sportskog rvanja, prihvatila i rvanje na plaži, grapling i pankracion. Tako se od prošle godine održavaju Svetske rvačke igre, koje na programu imaju međunarodno priznate neolimpijske vidove rvanja, a pobednici dobijaju titule svetskih šanpiona u tom obliku rvanja. U turskom gradu Antalija, od 7. do 9. septembra 2007. godine, održane su Druge svetske rvačke igre, a takmičenja su održana u sambou, rvanju na plaži, graplingu i pankracionu. Na ovom takmičenju učestvovalo je oko 200 rvača iz 22 zemlje, u kojima se upražnjavaju ovi oblici rvanja. Osim toga, pojedine forme narodnog rvanja, koje su se svojom masovnošću, atraktivnošću i organizacijom posebno nametnule, dobile su atribut međunarodnosti i počele da organizuju i održavaju međunarodna takmičenja čak i na nivou svetskih prvenstava. 32

Aktuelno u praksi FORME RVANJA BEZ PARTERA 1.Bez korištenja nogu i hvatova za noge -v shvatku (Rusija), -trinte drpte (Moldavija), -kurjaš (Tatarstan), -kurjaš ferganski (Uzbekistan- Ferganski reon), -čukotsko-korjaksko rvanje (Rusija), -kalmicko rvanje (Rusija), 2.Sa korištenjem nogu i bez hvatova za noge -ne v shvatku (Rusija), -kureš (Kirgizija), -gušti (Tadžikistan), -čidaoba (Gruzija), -koh (Armenija), -trinte-kupedike (Moldavija), -kurdacaj tustu (Jakuti), -kabiš (Osetija), -gouren ili bretonsko rvanje (Francuska), -starogrčko rvanje, 3.Sa korištenjem nogu i hvatovima za noge -buharska gušti (Tadžikistan), -kureš ili hureš (Tuvini), -barilda (Mongoli), -hapsagaj (Jakuti), -tutuš (Severni Kavkaz), -sumo (Japan), -švingen (Švajcarska), -hivinski slobodni stil (Turkmenistan), -keč gold (Enleska), -kurjaš buharski (Uzbekistan- Buharski reon), -rvanje na plaži (međunarodno), FORME RVANJA SA PARTEROM 1.Bez korištenja nogu i zahvata za noge -grčko-rimski stil (međunarodno), 2.Sa korištenjem nogu i zahvatima za noge -slobodni stil (međunarodno), -rvanje za žene (međunarodno), -drevno grčko rvanje, -gjuleš (Azerbejdžan), -košti (Iran), -kušti (Pakistan), -gjureš (Turska), -lankaširski stari slobodni stil (Engleska), -suvo rvanje (Bugarska), -grčko narodno rvanje, -dini (Škotska), -koledž rvanje (Amerika), 3.Sa korištenjem nogu, zahvatima za noge i polugama -drevno egipatsko rvanje, -sambo (međunarodno), -grapling (međunarodno), -keč-ez-keč-ken (Amerika), -sabmišen, -brazilska jiu-jitsu, -tradicionalna jiu-jitsu (Japan), -judo (međunarodno), -vale tudo (Brazil), -pankracion (međunarodno). 33

Pokrajinski zavod za sport Na pomenutim Svetskim rvačkim igrama su, kao demonstracioni sportovi, prikazani rvanje u pojas, kuraš i sumo, i na taj način je dat podstrek za dalji razvoj ovih oblika rvanja. Treće svetske rvačke igre održaće se od 18. do 20. septembra 2008. godine, a za očekivati je da interesovanje bude još veće, kako od strane takmičara, tako i od strane publike. Veliki broj autora u sportsko rvanje ubraja i džudo. Ovaj sport, po svojim karakteristikama i osobenostima, spada u grupu sportova na bazi hvatova, ili kako se to često kaže rvačkih sportova, ali je vremenom stekao toliko veliku masovnost širom sveta da se potpuno odvojio od ostalih vidova sportskog rvanja, i danas egzistira kao zaseban sport. Pored ove najopštije podele rvanje na narodno i sportsko, sve oblike sportskog i narodnog rvanja, moguće je podeliti i na osnovu kriterijuma da li se borba odvija isključivo u stojećem stavu ili se nastavlja i u parteru. Dalja klasifikacija rvanja mogla bi da se izvrši prema kriterijumima o delovima tela kojima se može dejstvovati i na koje su dejstva dozvoljena. Tako je rvanje u stojećem stavu, kao i rvanje u kojem se borba odvija i u parteru, moguće podeliti na oblike u kojima je zabranjeno izvoditi dejstva nogama i na noge protivnika, na oblike u kojima je dozvoljeno izvoditi dejstva nogama ali bez hvatova za noge protivnika, kao i na oblike u kojima je dozvoljeno izvoditi dejstva nogama i izvoditi hvatove za noge protivnika. Naravno, i mnogi drugi kriterijumi mogu biti upotrebljeni da bi se mnogobrojni oblici rvanja sistematizovali na prirodan i logičan način. Sistematizacija koja je ovde data predstavlja, po našem mišljenju, jednu od najlogičnijih i najpraktičnijih, a zasniva se na principima koje je preporučio Galkovskij (prema Stepanov, 2005). Svi oblici rvanja podeljeni su na one one bez borbe u parteru i one u kojima se borba nastavlja u parteru, uz dalju podelu obe grupe na podgrupe po osnovu delova tela kojima se i na kojima se izvode pravilima dozvoljena dejstva. 3. NARODNO RVANJE U VODEĆIM RVAČKIM ZEMLJAMA 34

Aktuelno u praksi Istorija rvanja predstavlja u stvari istoriju narodnih oblika rvanja. Ljudi koji su vodili sportsko rvanje u nekadašnjem Sovjetskom Savezu, bil su svesni značaja narodnog rvanja i koristi koju njihovo sportsko rvanje ima od narodnih oblika rvanja. Zato su 14. aprila 1982. godine, na zasedanju Svesovjetske federacije sportskog rvanja, doneli odluku da značajno pomognu radu i razvoju narodnih oblika rvanja u svojim republikama i reonima (Konsultacije, 1982). Ova odluka je obrazlagana izutno velikim brojem kvalitetnih i perspektivnih rvača upravo iz onih reona gde narodni oblici rvanja imaju veliku popularnost. U Rusiji se i danas neguje preko 20 nezavisnih oblika narodnog rvanja, a mnogi veliki šampioni su svoje prve rvačke korake načinili u narodnom rvanju. Veliki broj narodnih oblika rvanja godinama negovanih u Rusiji, rezultirao je njihovom dugogodišnjom dominacijom u svetskom sportskom rvanju. Ranije u sklopu Sovjetskog Saveza, a od 1992. i kao samostalna reprezentacija, Rusija gotovo bez prekida neprikosnoveno vlada svetskim rvačkim strunjačama. Nije nikakvo iznenađenje što su rvači Rusije i na poslednjem Prvenstvu sveta u Bakuu, od sedam kategorija u slobodnom stilu, osvojili šest zlatnih i jednu bronzanu medalju (FILA, 2007). U grčko - rimskom stilu ta dominacija nije toliko izražena, ali i tu nikada ne prođe veliko takmičenje bez njihovih predstavnika na najvišem postolju. Slična situacija je i sa sambom, a i u džudou imaju vrlo zapažene pojedince, mada bez tako naglašene dominacije. Ovakva superiornost Ruskog rvanja u direktnoj je vezi sa popularnošću i tradicijom koju narodni oblici rvanja imaju u ovoj zemlji. Iz ovog mnoštva narodnih oblika rvanja vremenom se posebno izdvojilo rvanje u pojas sa svoje dve varijante: klasična, koja ne dozvoljava korištenje nogu, i slobodna u kojoj je dozvoljeno korištenje nogu. U obe varijante borba traje 5 minuta, a pre borbe se hvata i obmotava oko ruku protivnikov pojas, koji je labavo vezan oko struka. Cilj je protivnika baciti direktno na leđa, što automacki donosi 5 poena i pobedu. Bacanja kojima se protivnik ne dovede direktno na leđa donose po dva poena i sabiraju se do prednosti od 6 poena, kada se borba završava. U oktobru 2007. godine, u Baškiriji je održano Šesto Svetsko prvenstvo u rvanju za pojas, a učestvovao je veliki broj rvača, uglavnom iz bivšeg Sovjetskog Saveza. Ovo kvalitetetno i vrlo zanimljivo takmičenje pratila je gotovo sva rvačka elita sa tih prostora, a publicitet koji mu je dat ravan je publicitetu kakav dobija svetsko ili evropsko prvensvo u olompijskim oblicima rvanja. Inače, rvanje sa kopčanjem oko pojasa je veoma stari oblik rvanja, a pojedini autori opisuju ga kao glavni u Ruskom rvanju. U prošlosti je bilo popularno na celoj teritoriji Rusije, tako da je u XIX veku profesionalno cirkusko rvanje kopčanjem oko pojasa 35

Pokrajinski zavod za sport ustvari proisteklo iz ovog oblika. Na reklamnim plakatima ovi događji u cirkusima su često nazivani kao švajcarsko - rusko rvanje. Nije bilo zvaničnih sudija, učestvovali su i strani rvači, a za pobedu je trebalo protivnika baciti tri puta. Veliki profesionalni rvač, Ivan Podubni, slavu je počeo da stiče 1898. godine, postavši šampion u rvanju sa kopčanjem za pojas. Nastupi i uspesi velikih rvača sa početka 20. veka ukazuju na njihov postepeni prelazak od rvanja sa kopčanjem za pojas, preko rvanja v shvatu, do grčko-rimskog rvanja. Kada se govori o superiornosti Rusije u rvanju slobodnim stilom često se kaže da njima nije teško da sa tako ogromnog prostranstva izaberu one najbolje. Međutim, prava istina je nešto drugačija, pa ogromnu većinu njihovih reprezentativaca daje samo region Kavkaza. Većina najkvalitetnijih rvača Rusije, a time i sveta, selektirana je uz regiona koji verovatno nema više stanovnika od, recimo, Srbije. Takva superiornost slobodnog stila rvanja usko je povezana sa popularnošću i kvalitetom narodih oblika rvanja na Kavkazu. Kada se kaže kavkasko rvanje obično se odmah pomisli na čidaoba i guleš rvanje, ali broj stilova koji tamo egzistiraju mnogo je veći. Samo dagestansko rvanje čini 8 različitih varijanti narodnog rvanja, od kojih sve imaju ratničke odlike. Katkabi je najstariji od svih i ima najbogatiji tehnički arsenal, koji čini 80 različitih zahvata. U nekim regijama pobednikom se proglašava rvač koji uspe da baci protivnika na grudi, zato što protivnik bačen na leđa ima više opcija za odbranu. U mnogim selima postoje mesta posebno uređena za trening i takmičenja u rvanju (Dibirov, 1973). U više varijanti lechum bukavu rvanja dominiraju zahvati za noge, a pobeđuje rvač koji baci protivnika na leđa. Ankumara rvanje jako podseća na čidaoba rvanje bez muzike i plesa, a u ovoj regiji veoma je popularan i tutus, u kojem rvači nose neku vrstu košulje, pojas i cipele. Rvači hvataju jednom rukom za pojas protivnika, drugom po slobodnom izboru, a za pobedu treba protivnika oboriti na leđa i pri tome ostati na nogama. Kod Slovenskih naroda poseban značaj i tradiciju ima sloveno goricko rvanje. Ono predstavlja modernu kombinacija boksa i tradicionalne ruske rvačke tehnike, i na neki način predstavlja imitaciju borbenog ratničkog rvanja (Belov, 1993), i predstavlja neku vrstu prototipa pankraciona koji je danas priznat od strane FILA. Pored toga, kombinovanjem sistema samozaštite bez oružja, koji je, oslanjajući se na džudo i ju-jutsu, 1921. godine utemeljio a 1923. i predstavio Spiridonov, kao i velikog broja tehnika iz narodnih oblika rvanja, 30 ih godina dvadesetog veka razvija se oblik sportskog rvanja sambo. Sambo je objedinio opremu, bacanja i pripremu za zahvat iz ruskog narodnog rvanja v shvat- 36

Aktuelno u praksi ku i ne v shvatku, kačenja nogu i bacanja preko boka sa hvatom za odeću iz gruzijskog čidaoba, razne zahvate za noge iz azerbejdžanskog i burat-mongolskog rvanja, obaranja iz tatarskih, turkmenskih i uzbečkih oblika rvanja, pripremni hvat za bacanje iz tadžičkog rvanja, kao i poluge iz altajskih i srednjeazijskih oblika rvanja. U Gruziji je rvanje izvorni nacionalni sport. Ima veoma dugu tradiciju vrlo važnu ulogu u njihovoj istoriji i načinu života. U gruzijskom rvanju se posebno ceni veština a ne snaga, i gotovo da nema Gruzijca koji ne zna da se rve. Tehnički arsenal gruzijskog rvanja je veoma bogat, ima puno zahvata sličnih onim koji se koriste u rvanju slobodnim stilom, sambou i džudou. Najpoznatiji oblik narodnog rvanja u Gruziji je čidaoba. Borba se vodi na zemlji i posebnim prostirkama, a rvači oblače specijalne kostime, čobu, vrstu vojne bluze bez rukava sa mekim kajišem oko pojasa. Danas je Gruzija jedna od vodećih zemalja u svim oblicima sportskog rvanja. Takav kvalitet i uspešnost na međunarodnoj sceni prosto je nemoguće ne dovesti u vezu sa kvalitetom i popularnošću koje čidaoba rvanje ima u ovoj državi. Ostaće zabeleženo da je na Svetskom prvenstvu u slobodnom stilu 1954. godine, čak sedam od ukupno osam rvača tadašnjeg Sovjetskog Saveza, u sportsko rvanje prešla nakon višegodišnjeg upražnjavanja čidaoba rvanja (Petrov, 2000). Koh rvanje je najrazvijeniji narodni sport u Jermeniji. Takmičenje se izvodi na prostirci ili travi. Rvači oblače posebnu vojnu bluzu zvanu džoha, pantalone i mekani opasač. Pre takmičenja rvači izvode ples, a posle pobede pobednik igra slaveći pobedu. U prošlosti trajanje takmičenja nije vremenski bilo ograničeno. Danas to obično nije duže od 7 minuta. Pobednik je onaj rvač koji uspe da protivnika baci na leđa. Takmičenja su praćena narodnom muzikom. Postoji više varijanti ili bolje reći više grupa, ali su za pobedu zahtevi isti: lorient koh (zabranjeni su zahvati ispod struka), širakski koh (rvači oblače neku vrstu suknje i pojas, a dominiraju zahvati za noge i suknju), džoka-gulaš (rvanje na kolenima gde rvači, koristeći samo ruke i bez ustajanja, pokušavaju da bace protivnika na leđa). Popularnost ovih stilova rezultirala je velikim brojem šampiona koje je imala i ima Jermenija, i koji su nastupali ili nastupaju za veliki broj evropskih zemalja. Kada bi svi rvači iz Jermenije takmičili za istu reprezentaciju, ta reprezentacija bi vrlo često bila najuspešnija na najvećim svetskim takmičenjima. U Turkmenistanu je vrlo popularano narodno rvanje zvano jakalašma. Ovaj oblik rvanja svoje korene vuče iz davnih vremena, i uvek je imao značajno mesto prilikom narodnih i državnih prazvnika, te narodnih i porodičnih svečanosti. U 37

Pokrajinski zavod za sport nekim reonima se čak 80% muškog stanovništva bavilo ovim oblikom rvanja (Ananjijazov, 1982). Velika većina turkmenistanskih reprezentativaca u rvanju, sambou i džudou, početnu obuku stekla je vežbajući jakalašma rvanje. Ova činjenica, je, krajem osamdesetih godina, dovela do inplementacije programa obuke ovog vida rvanja u školske programe. Mada za bavljenje jakalašmom nisu potrebni posebni uslovi, jer svaka ravna travnata površina može biti pretvorena u mesto za rvanje, u novije vreme se obično inprovizuje strunjača. Guleš je oblik narodnog rvanja veoma popularan u Azerbejdžanu. Takmičenja se održavaju na otvorenom, ranije na zemlji a danas na strunjačama. Rvači oblače lake cipele, vrlo uske pantalone i kaiš oko pojasa. Mečevi su praćeni istočnjačkom muzikom. Pobednik je rvač koji obori protivnika na leđa, a u prošlosti i onaj ko baci protivnika na kolena. Dozvoljeno je držanje ruku, tela i nogu ili pantalona. Meč traje 10-15 min. Jaki rvači su ponekad kačili ogledala na svoja kolena u nameri da pokažu da nisu dotakli zemlju (Bakalova, 2006). Velika popuarnost ovog oblika rvanja reflektovala se i na izuzetne rezultate koje rvači iz ovih zemalja postižu u sportskom rvanju. Narodno rvanje igra važnu ulogu u životu Bugara. Glavni stil korišten u Bugarskoj sličan je rvanju slobodnim stilom i obično se naziva narodna borba, a u nameri da se razlikuje od masnog rvanja, ovo rvanje zovu i suvo rvanje. Borbe se izvode na zemlji, prostor i vreme nisu bili ograničeni, a postoji samo jedna kategorija. Rvači su goli do pojasa ili nose svakodnevnu odeću. Arsenal tehnika ovog stila je veoma bogat zato što su dozvoljena hvatanja za sve delove tela, osim hvatanja za odeću i brutalnog zahvta. Pobeda se proglašava samo bacanjem protivnika i njegovim zadržavanjem u tom položaju. Pored ovog oblika rvanja, u istočnoj Bugarskoj je veoma popularno bilo i masno rvanje. Većina velikih bugarskih šampiona starije generacije počeli su da se rvu u poljima. Veoma bogat tehnički arsenal ovih narodnih oblika rvanja sve više je korišten i inplementiran u moderno sportsko rvanje. Ovo je iniciralo Bugarsku rvačku federaciju da 1958. godine ustanovi pravila narodnog rvanja. U Bugarskoj se godišnje organizuje 600-800 takmičenja, obično na nacionalnim sajmovima, a takmičenja prati puno gledalaca. Lankašir rvanje, ili rvanje uhvati kako uhvatiti možeš, nastalo je u Engleskoj od najmanje tri izvorna stila. Na Olimpijskim igrama 1908. u Londonu, kada je britanija osvojila 2 zlatne medalje, rvalo se po pravilima uzetim iz lankašir rvanja. Iz ovog stila kao osnove, pored modernog rvanja slobodnim stilom, razvilo se i profesionalno keč rvanje i američko koledž rvanje. Još početkom tridesetih go- 38

Aktuelno u praksi dina 20.- og veka, nekolicina Švajcaraca koji su se bavili rvanjem švingen, uspela je da na svetskoj sceni ostvari najvrednije rezultate. Kod Turaka, rvanje je bilo najomiljeniji sport i pre nego što su se ustalili na današnjim teritorijama. Još od 1349. godine, pored Adrionopolja, današnjeg Jedrena, organizuju se najveća takmičenje u narodnom rvanju u svetu. U Turskoj se praktikuje više oblika rvanja, a jagli gureš je jedan od najpopularnijih. Mesto za rvanje je velika površina, ne manja od 30 x 30 metara. Rvači oblače specijalne kožne pantalone kispet, napravljene od volovske kože. Pre takmičenja najbolji rvači obilno namažu svoju kožu biljnim uljem. Posle prvog poraza rvač je eliminisan iz daljeg takmičenja. Ranije je takmičenje trajalo i po 5-6 sati, do pobede jednog od rvača, što je značilo da je izdržljivost bila veoma važna. Lakši rvači su, zahvaljujući dobroj tehnici i izdržljivosti, uspevali da pobede i znatno teže protivnike. Pobednik je rvač koji obori protivnika na leđa, ali da njegova leđa, rame ili grudi nemaju kontakt sa zemljom. Pobeda se priznaje i rvaču koji načini tri koraka noseći protivnika, posle slučajnog cepanja kispeta, posle povrede. Pobednik dobija vredne nagrade. Karakušak gureš je oblik rvanja, u kojem rvači nose kratke kombinizone i kratke pantalone napravljene od jareće kože. Takmičenja se održavaju na travi i prema unificiranim pravilima, na površini 30 x 30 metara, a rvači su podeljeni u 4 starosne grupe i u 9 težinskih kategorija. U zavisnost od uzrasta takmičenja traju 6, 8, 12, 15 minuta. Treba pomenuti da su mnogi šampioni prve korake u rvanju načinili u ovom obliku. Slično je nekim kavkaskim stilovima i stilovima Centralne Azije. Aba je oblik rvanja u Turskoj, u kome učesnici oblače tešku vunenu odeću, dok je šalvar gureš je oblik rvanja u kome rvači rvu u čakširama i goli do pojasa. Posle Drugog svetskog rata većina olimpijskih i svetskih šampiona prvo su se dokazali u narodnim oblicima rvanja. Imajući u vidu veliku popularnost koju ovi oblici rvanja imaju u Turskoj, dominacija i kvalitet njihovih rvača u sportskom rvanju, nameću se kao logična posledica. Korene skoro svih japanskih borilačkih veština moguće je pronaći u istoriji kineskog rvanja, a nastale su mešanjem stranih uticaja. Sumo rvanje se razvijalo u različitim pravcima. Rvanje je praktikovano od strane ruralne populacije, a kasnije se mešalo sa drugim borilačkim tehnikama i razvilo u inperijalni sport. Borilište je krug prečnika 4,5 m. Za pobedu protivnika treba prisiliti da dodirne podlogu bilo kojim delom tela sem stopalom, ili ga izgurati van borilišta. Borba obično ne traje duže od minuta, a zabranjeni su brutalni zahvati. Njegov uticaj je vrlo uočljiv na većinu oblika modernog sportskog rvanja, a posebno na rvanje grčko - rimskim i 39

Pokrajinski zavod za sport slobodnim stilom, kao i rvanje na plaži. Internacionalna amaterska sumo federacija je osnovana 1972. godine, a pravila se razlikuju od profesionalnog sumoa, i postoje kategorije: do 80, do 100 i preko 100. Postoje takmičenja i bez težinskog limita. Takmičenje je ograničeno na tri minuta. Ju jutsu je stari japanski sistem samoodbrane, koji podrazumevao gipkost, mekoću i sposobnost korištenja protivnikove sile. Ovaj način borenja postojao je još u 7. veku, a sam termin se prvi put pojavio u 14. veku, i označavao je generalizovana i sistematizovana iskustva borenja u bliskom kontaktu. Poznajući potrebe samuraja, logična je bila potreba da se protivnik neutrališe ili ubije udarcima ruku ili nogu, guranjima, pritiscima, bacanjima ili obaranjima, a u periodi 17 19 vek broj ovih škola bio je veoma velik. Mnogi autori ovaj oblik rvanja dovode u vezu sa sumo rvanjem, mada je sumo relativno rano primilo takmičarski karakter, što sa ju-jutsu nije bio slučaj. Džudo, aikido, grapling i pankracion, samo su neki od sportova nastalih na osnovama ju jutsua. U skladu sa policijskim zahtevima, danas se protežiraju neke od ovih varijanti, dok su neke od varijanti dobile obeležja sporta i postale vrlo popularne širom sveta. Dominaciju koju rvačice i rvači iz Japana imaju u svetu nemoguće je ne povezati sa tradicijom i popularnošću ovih oblika rvanja. U ženskom rvanju Japanke vrlo nadmoćno osvajaju prva mesta na najvećim svetskim takmičenjima, u slobodnom i grčko-rimskom stilu redovno osvajaju medalje, a džudo, kakav se godinama radi u Japanu, bio je i ostao ideal ka kojem teže svi džudisti sveta. Mađarsko narodno rvanje se održavalo na prostirkama ili na travi, u cirkuskoj areni. Rvači su nosili odeću ili kombinezone ili vunene potkošulje. Pobeda se osvajala obaranjem protivnika ili njegovim izgurivanje van borilišta. Pravila su veoma slična sumo rvanju, ali je teško reći ko je tvorac tih pravila. Mađarsko rvanje ima vrlo bogatu istoriju. Još u XV veku kraljevski dvor je imao rvačkog trenera po imenu Galesti. Najbolji rvači u narodnom rvanju, koji su bili uz feudalne gospodare, a kasnije i cirkuski rvači kao promoteri iste tradicije, mogu se smatrati predhodnicima grčko-rimskog rvanja i njegove popularnosti. Prva pravila su ustanovljena 1886. godine. Mađari danas predstavljaju jednu od vodećih zemalja u svetskom sportskom rvanju, a naročito u grčko-rimskom stilu. Povezanost narodnog i sportskog rvanja se prosto nameće sama. Narodno rvanje u Iranu uživa uzuzetnu popularnost. Takmičenjima narodnog rvanja čuha, koje se svake godine održava u provinciji Horasan, obavezno prisustvuje više od deset hiljada ljudi, a, za razliku od ostalih muških takmičenja u Iranu, mogu da ga gledaju i žene. Pobedikom se smatra rvač koji svog protivnika 40

Aktuelno u praksi digne u vazduh i počne da okreće oko sebe, ili ga obori na pleća. Pored čuha rvanja, u Iranu postoje i drugi popularni oblici narodnog rvanja. Svake godine, tokom meseca jula, za vreme odmora od radova u poljima, 33 sela organizuju u provinciji Mazarderan takmičenje u kušti rvanju. Ovaj turnir se naziva Lučo kušti i veoma je kvalitetan i posećen. Ovakva popularnost rvanja u ovoj provinciji za posledicu ima činjenicu da mnogi svetski poznati rvači potiču upravo iz ove sredine, a Iran predstavlja jednu od vodećih zemalja u svetskom rvanju. U ovom veoma starom i dosta brutalnom obliku rvanja na zemlji je malo šta bilo zabranjeno, a početkom 20. og veka nekoliko poznatih rvača je, zahvaljujući njihovoj pripremi u kušti rvanju, nizalo briljantne pobede u profesionalnim mečevima u Evropi i Americi. Ovo rvanje poslužilo je kao osnova za nastanak modernog slobodnog stila ali i međunarodno priznatog rvanja na plaži, stila u kojem se od 2006. godine, u organizaciji FILA, u okviru Svetskih rvačkih igara održavaju zvanična svetska prvenstva. Amerika neguje veliki broj oblika narodnog rvanja, od kojih su najpoznatiji koledž rvanje i keč-ez-keč-ken. Čuveni koledž stil je rvanje slobodnim stilom sa nešto uprošćenim pravilima. Borba traje 7 minuta i ima tri dela (3+2+2). U drugom i trećem delu borbe rvači, jedan put jedan a posle drugi, biraju da li žele da se bore u stojci, kao gornji u parteru ili kao donji u parteru. Ustajanje iz partera donosi bod, a držanje protivnika u parteru duže od 1 minut takođe donosi bod. Kraj borbe je tuš, koji se označava ako se protivnik 5 sekundi zadrži na leđima. Bacanja se boduju sa 2 ili 3 boda, a iz partera se boduju samo zahvati kojima je protivnik duže od 5 sekundi zadržan u mostu ili polumostu. Bacanja bez zadržavanja na leđima se ne boduju. Atraktivnost i popularnost ovog stila je tako velika da nije iznenađenje da na takmičenjima bude prisutno i 20 000 gledalaca, a iz redova uspešnih rvača u ovom stilu regrutuju se rvači za olimpijske vidove rvanja. Keč-ez-keč-ken je oblik rvanja koji danas predstavlja komercijalnu varijantu i svojevrstan šou, i koji u Americi uživa veliku popularnost, a značajno utiče na transformaciju uvreženih shvatanja i poimanja rvačkog sporta u celini (Kasum, 2006). Ovaj oblik rvanja predstavlja nastavak tradicije profesionalnog rvanja slobodnim stilom, koji je krajem 19. i početkom 20. veka imao veliku popularnost u Americi. Za razliku od profesionalnog rvanja, u istom periodu se razvijalo i amatersko rvanje slobodnim stlom, koje je vremenom preraslo u međunarodno priznato rvanje slobodnim stilom. I mnogi drugi stilovi rvanja, poput graplinga i sabmišem rvanja u Americi su stekli veliku popularnost, i vremenom stekli međunarodni značaj. Zahvaljujući širokoj bazi i popularnosti, koje sustvorili ovi stilovi, Amerika danas predstavlja 41

Pokrajinski zavod za sport velesilu u sportskom rvanju. Sa ukupno osvojenih 117 medalja (49, 43, 25), Amerika se po broju osvojenih olimpijskih medalja nalazi odmah iza Rusije URS, koja je ukupno osvojila 161 medalju (83, 44, 34). I na Svetskim rvačkim igrama, održanim ove godine u Antaliji, rvači Amerike su imali zapaženu ulogu, a posebno naglašenu dominaciju pokazali su u graplingu. Skandinavske zemlje neguju veliki broj različitih oblika rvanja. Glima podrazumeva hvatove za remenje bez prava raspuštanja hvata, bondetak ili litvak je rvanje u stojećem stavu sa opisanim glima zahvatom bez složenih zahvata gde pobedu odlučuje superiornost u snazi, finsko ritpaini sa uzvođenjem zahvata hvatovima za pantalone, švedsko rigcast ili finsko risancosti sa slobodnim zahvatima, švedsko beltestcast ili finsko hausupai sa kopčanjem pojasa, švedsko bonscast ili finsko viopaini sa zahvatima za pantalone i noge, armesloengija - slično rvanju slobodnim stilom, norveško rigegneša - statičko rvanje i savijanje protivnika u leđuma, švedsko armtag, finsko sulipaini ili norveško slentag sa kopčanjem oko ruku. Ovako veliki broj stilova rezultirao je da u grčko-rimskom stilu, po broju olimpijskih medalja, Finska zauzima drugo mesto sa 20 zlatnih, 19 srebrnih i 18 bronzanih medalja, iza neprikosnovenih Rusa - URS sa skorom 38, 23, 13 (Belov, 2005), dok treće mesto na večitoj listi pripada Šveđanima. Kada se posmatra ukupan broj olimpijskih medalja u grčko-rimskom i slobodnom stilu na večitoj listi Finci zauzimaju treće (26, 27, 28) a Šveđani četvrto mesto (28, 26, 26), iza Rusije -URS i Amerike (FILA, 2004). Rvanje slobodnim stilom u SFRJ takođe se razvilo na osnovama narodnih obika rvanja, najviše zahvaljujući tradiciji i kvalitetima koje je imalo pelivansko rvanje, ali i rvanje sa hvatom za krsta i rvanje u kaiš. Praktično, prva generacija rvača slobodnim stilom u Makedoniji, gde je ono vremenom dostiglo visok međunarodni nivo, bili su zapravo pelivani iz vremena sa kraja pedesetih i početka šezdesetih godina 20. og veka (Bojović, 1983). Njihovi kvaliteti i veština, stečeni upražnjavanjem pelivanskog rvanja, poslužili su kao izvanredna osnova za izgradnju široke baze potrebne za razvoj kvalitetnog slobodnog stila. Vremenom, uloge su se donekle promenile, tako da danas slobodni stil rvanja značajnije utiče na narodne oblike rvanja u svetu nego oni na njega. Nije retkost slučaj da poznati rvači slobodnim stilom, privučeni pozivima viđenih domaćina, kao i vrednim nagradama koje se dodeljuju najuspešnijim pelivanima, oprobaju svoje kvalitete u borbama po pravilima ovog oblika narodnog rvanja. 42

Aktuelno u praksi 4. ZAKLJUČAK Različiti oblici narodnog rvanja su se pojavljivali nezavisno, pod različitim istorijskim uslovima i podsticajima iz okoline. U sličnim uslovima, postojeći tipovi rvanja su podsticali i razvijali slične oblike, ali su određene razlike po pitanju pravila i tehnika rvanja, čak i unutar istih etničkih grupa, predstavljale specifičnost pojedinih regiona i vremena u kojem je nastalo. U izmenjenim uslovima, pojavljivale se nove varijante rvanja, ali su i one imale dodirnih tačaka sa starijim oblicima rvanja. Uticaj jednog tipa rvanja na drugi je značajan, i karakteriše ceo ovaj proces. Kroz istoriju, nastao je veliki broj različitih tipova rvanja sa različitim rasnim, etničkim i regionalnim odlikama. Svi oblici sportskog rvanja predstavljaju ustvari najprominentnije oblike rvanja, koji su vremenom privukli pažnju i interesovanje velikog broja ljudi iz celog sveta, i stekli status međunarodno priznatih oblika rvanja. Broj međunarodno priznatih oblika rvanja nije konačan, a dešavanja koja su obeležila pokretanja svetskih rvačkih igara i zvaničnih šampionata sveta u pojedinim neolimpijskim oblicima rvanja, nagoveštavaju da će se broj međunarodno priznatih oblika rvanja povećavati, a status pojedinih oblika rvanja menjati. Ovaj rad predstavlja svojevrsnu ilustraciju povezanosti pojedinih oblika sportskog rvanja i različitih oblika narodnog rvanja, koji su egzistitali ili još uvek egzistiraju u svetu. Analizirajući ukupnu problematiku i fenomenologiju rvanja, i uvažavajući informacije iznete u ovom radu, moguće je izvesti određene opšte zaključke, koji se odnose na veze i interakcije različitih oblika rvanja: Svi oblici modernog sportskog rvanja nastali su na osnovama koje su činili narodni oblici rvanja, odnosno njihovim kombinovanjem i modifikacijom, Svi oblici sportskog rvanje su u početku uglavnom preuzimali neka pravila, takmičarske tehnike i takmičare iz narodnih oblika rvanja, ili već formiranih oblika sportskog rvanja, da bi nakon dostizanja visokog nivoa kvaliteta i konkurencije ovaj proces tekao u suprotnom pravcu, pa danas sportsko rvanje značajno utiče na modifikovanje i modernizaciju narodnih oblika rvanja, Vremenom je diferencijacija pojedinih oblika rvanja dovela do toga da, za svaki oblik rvanja, postoje specijalisti koji u drugim oblicima rvanja ili ne takmiče, ili ne postižu vrednije rezultate, Sve države, koje imaju vodeću ulogu i rezultate u sportskom rvanju, imaju bogatu dudogodišnju tradiciju narodnog rvanja, kao i veliki broj formi narodnog rvanja koje se upražnjavaju, ili su se upražnjavale, na njenim prostorima, 43

Pokrajinski zavod za sport Vremenom se javila realna potreba za pokretanjem i afirmacijom novih oblika rvanja, koji ne samo da nisu negativno uticali na kvalitet već postojećih oblika rvanja, već je uočen njihov izuzetno pozitivan i stimulativan uticaj na popularnost i kvalitet postojećih formi rvanja. LITERATURA 1. Ananjijazov, A. A., (1982): Turkmenistansko nacionalno rvanje jakalašma i sistem fizičkog vaspitanja, Teorija i praksa fizičke kulture, Moskva, 6, str. 54-55, 2. Bakalova, S. (2006): Tradicionnite borbi po sveta, Avangard Prima, Sofija, 3. Belov, A. (1993): Sloveno goricko rvanje, Moskva 4. Belov, V. S. (2005): Istorija grčko-rimskog rvanja u Rusiji, www.krugosvet.ru, 5. Birli, P. (1970): Razvitak pravila rvanja od 1948. do danas i njihov uticaj na dalji razvoj tehnike i taktike, Diplomski rad, FFK, Beograd, 6. Bojović, S. (1978): Rvanje grčko rimskim stilom, Sportska knjiga, Beograd, 7. Bojović, S. (1983): Rvanje slobodnim stilom, Sportska knjiga, Beograd, 8. Ćirković, Z. (2006): Teorija borenja, FSFV Univerziteta u Beogradu, Beograd, 9. Dibirov, M. (1973): Dagestanska narodna fizička kultura, Magačkala, 10. Draeger, E. N., Smith, R. W. (1974): Asian Fighting Arts, Tokyo et Palo Alto, 11. FDR (2007): Istorija džudoa, Džudo federacija Rusije, www.judo.ru 12. FILA (2006): Međunarodna pravila sambo rvanja, Lozana, 13. FILA (2005): Međunarodna pravila rvanja, Lozana, 14. FILA (2004): Rvanje na olimpijskim igrama od Atine do Atine, Budimpešta, Mađarska, 15. FILA (2007): Seniors World Chamionship, Results, Baku, 16. Frazer, J. G. (1923): The golden Bough, Londres, 17. Haralampijev, A. A. (2002): Sistem Sambo, Fair-Press, Moskva, 18. Jovanović, S., Ćirković, Z., Kasum, G. (2001): Savremene tendencije u borilačkim sportovima, Godišnjak 10, FFK Beograd, 19. Kasum, G. (1991): Uticaj rvačkih pravila na taktiku vođenja borbe, Diplomski rad, FFK, Beograd, 20. Kasum, G. (2006): Evolucija rvačkih pravila, Drugi naučno stručni međunarodni simpozijum - zbornik radova, Pokrainski zavod za sport Novi Sad i SO Pančevo, Pančevo, str. 21-32, 21. Konsultacije (1982): Veća pažnja masovnom razvoju sportskog rvanja, Teorija i praksa fizičke kulture, Moskva, 6, str. 51-52, 22. Kupcov, A. P., Šadzevskij,E.B. (1999): Klasifikacija tehnika sportskog rvanja uz pomoć pravila takmičenja i prakse suđenja, Teorija i praksa fizičke kulture, Moskva, 2, 23. Kurinoj, I. I. (2005): Borenje:istorija, geografija, zakonitosti, http:new chronologia.org, 24. Moldalijev, E. (2005): Grčko rimsko rvanje naš ponos, www.krugosvet.ru, 44

Aktuelno u praksi 25. Petrov, R. (2000): The roots of wrestling the traditional wrestling styles, IAWFS, Luasanne, Suisse, 26. Stacura, J. F. (1993): Pravila takmičenja za borbu pankracion, Inform-Dinamo, Moskva, 27. Stepanov, A. N. (2005): Vidovi borenja, http:sambo.spb.ru 28. Svetski grepling komitet (2007): Međunarodna grepling pravila i vodič, FILA, Lozana. Stručni rad Slavko Obadov 1, Sandra Vujkov 1, Tatjana Trivić 1 1 Univerzitet u Novom Sadu, Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja, Novi Sad, Srbija. ZNAČAJ RAZVOJA REPETITIVNE SNAGE STAJNE (INSISTIRAJUĆE) NOGE KOD DŽUDISTA THE IMPORTANCE OF THE REPETITIVE STRENGTH DEVELOPMENT OF THE STANDING LEG IN JUDOKAS Summary: The training process in judo demands the development of certain specific motor abilities which supposedly influence the throwing technique in a judo fight. Throwing techniques which are dominated by repetitive strength of the standing leg are abundantly used, and, statistically, are considered as one of the most efficient. The problem of their inefficient application by some of the elite Serbian judokas lies in an insufficient development of repetitive strength of the standing leg. 1. UVOD Key words: repetitive strength, standing leg, training process, development. Tehničke karakteristike džudo sporta su veoma kompleksne i brojne. Džudo sport prepoznaje oko sto osnovnih tehnika bacanja i kontrole, od kojih se mnoge mogu izvesti u više varijanti. Posebno je to karakteristično kod nožnih tehnika bacanja (Ashi-waza), koje se mogu izvesti čišćenjem (Barai), košenjem (Gari), blokadom (Sasae), kvačenjem (Gake), točkom (Guruma), obaranjem (Otoši) i protiv-bacanjem (Gaeši). 45

Pokrajinski zavod za sport Posebna karakteristika nožnih tehnika bacanja je da se one mogu izvesti na na dva načina: trenutnim bacanjem i insistirajućim (Ken-ken) bacanjem. Karakteristika insistirajućih bacanja je u tome što je Tori (borac koji izvodi bacanje) jednom nogom oslonjen na strunjaču, a drugom nogom izvodi bacanje. Kod pojedinih nožnih tehnika bacanja (Uči Mata, Ouči Gari, Osoto Gari, Kouči Makikomi, Kosoto Gari, Kosoto Gake) Uke (borac na kome se izvodi tehnika) ima mogućnost da narušenu ravnotežu (Kuzuš) određenim pokretima i poskocima stajne noge dovede svoje telo u relativno ravnotežan položaj i onemogući Torija da uspešno realizuje tehniku bacanja. U ovakvim situacijama Tori snažnim repetitivnim poskocima stajne noge pronalazi neravnotežan položaj Ukea i uz pomoć ruku i radne noge uspeva da izvrši bacanje Ukea. Nedovoljna pažnja razvoja repetitivne snage stajne noge, koja je prilikom realizacije ovih tehnika insistirajuća noga, i olak pristup razvoju dominantnih motoričkih sposobnosti, vrlo često predstavljaju remeteći faktor sportske uspešnosti. Želeći da pomognu otklanjanju nedostataka u trenažnom procesu, autori ovog rada su pokušali da ukažu na česte nedostatke i zapostavljanje razvoja repetitivne snage stajne (insistirajuće) noge. 2. INSISTIRAJUĆE TEHNIKE BACANJA Određen broj nožnih tehnika bacanja može veoma efikasno da se izveda kao insistirajuće tehnike bacanja. Ove varijante osnovnih tehnika imaju svoje specifične hvatove u gard (Kumikata) i načine završnice napada, odnosno bacanja (Kake). Jedna od najefikasnijih insistirajućih tehnika je Ken-ken Uči Mata. Da bi se ova tehnika mogla uspešno izvesti neophodno je da se primeni varijanta nožne Aši Uči Mate, sa raznim modalitetima hvata u gard (sl. 1). Tehnika Ouči Gari, koja se vrlo često radi kao insistirajuća varijanta, vrlo često je specijalna tehnika velikih džudo šampiona. I ova varijanta insistirajuće tehnike izvodi se u više modaliteta hvata u gard (sl. 2). 46

Aktuelno u praksi sl. 1 sl. 2 Tehnika Kouči Gake uglavnom se izvodi kao insistirajuća tehnika i ima veliku efikasnost u sportskoj borbi. Varijante ove tehnike vide se na (sl.3). Tehnika Osoto Gari, takođe se vrlo često radi kao insistirajuća varijanta i ima više svojih modaliteta hvata u gard i pravaca ulazaka (sl. 4). sl. 3 sl. 4. 47

Pokrajinski zavod za sport Sve ove tehnike mogu se uspešno realizovati samo ako je stajna insistirajuća noga snažna i ima svoje agilne repetitivne pokrete, koji imaju za cilj da naruše Ukeovu ravnotežu. 3. ZNAČAJ RAZVOJA REPETITIVNE SNAGE STAJNE NOGE Posmatrajući hijerarhijsku strukturu antropoloških karakteristika vezanih za uspeh u džudou može se zaključiti da je snaga (.22) na prvom mestu. Takođe, posmatrajući izolovano samo udeo motoričkih sposobnosti u hipotetskoj jednačini specifikacije uspeha u džudo sportu, takođe možemo konstatovati da je snaga (.25) na prvom mestu (Sertić i Lindi, 2003). Prvi vid snage koji najviše utiče na rezultate u džudo borbama je maksimalna snaga. Na drugom mestu je repetitivna snaga, koja obezbeđuje veliki broj ulazaka insistirajućih tehnika. Da bi se efikasno izveo repetitivni pokret stajnom nogom i da bi se uspešno mogla realizovati željena tehnika bacanja neophodno je da se džudistima, u okviru razvoja svojih motoričkih sposobnosti, izgradi i razvije repetetivna snaga stajne noge, koja je u fazi završnice tehnike bacanja (Kake) insistirajuća noga. Analizirajući efikasnost tehnika bacanja stranih boraca, sa velikih međunarodnih takmičenja i vršeći poređenje sa borcima iz Srbije, veoma lako se može zaključiti da takmičari sa prostora Srbije veoma slabo ili retko koriste insistirajuće nožne tehnike. Tehnike poput Ken-ken Uči Mata, insistirajući Ouči Gari, Osoto Gari, Kosoto Gake i Kouči Makikomi, predstavljaju tehnike koje su po statističkim podacima u samom vrhu efikasnosti na velikim međunarodnim takmičenjima. Takođe, sprovođenjem inicijalnog testiranja repetitivne snage stajne (insistirajuće) i radne (koja vrši napad) noge, na uzorku od 40 juniora i kadeta džudista Vojvodine, može se zaključiti da nema bitne razlike u repetitivnoj snazi obe noge, pa čak u velikom broju slučajeva, radna noga ima veću repetitivnu snagu od insistirajuće noge. Ovi podaci ukazuju da se u trenažnom procesu u klubovima veoma mala pažnja posvećuje razvoju repetitivne snage uopšte, a posebno repetitivne snage stajne noge, kao i radu na insistirajućim varijantama određenih nožnih tehnika bacanja. Takmičari koji nemaju dovoljno razvijenu repetitivnu snagu stajne noge nisu u mogućnosti da uspešno izvedu insistirajuću tehniku bacanja, jer nakon jednog do dva poskoka zbog nedostatka snage padaju na kolena, ili bok i ne mogu da realizuju treću fazu tehnike (Kake), što predstavlja veliki problem u efikasnosti borbe. 48

Aktuelno u praksi 4. VEŽBE ZA RAZVOJ REPETITIVNE SNAGE STAJNE NOGE Repetitivna snaga, koja ima sposobnost izvođenja jednostavnih pojedinačnih i ponavljajućih pokreta, može se od svih motoričkih sposobnosti najviše i najbrže razvijati, jer je veličina varijanse faktora koji je pod uticajem genetičkih komponenti (koeficijent urođenosti) svega.50, što daje velike mogućnosti uticaja na razvoj. Repetitivna snaga stajne noge može se veoma efikasno razvijati ukoliko se u trenažnom procesu uključe sledeće vežbe: 1. Poskoci na stajnoj nozi preko piramida od kartona. Vežba se izvodi u sali na strunjači na kojoj je postavljeno najmanje 10 kupa od kartona, visine 15 santimetara i na međusobnom odstojanju od 60-70 sntimetara. Zadatak vežbača je da stajnom (insistirajućom) nogom repetitivnim poskocima prođe poligon (sl. 5). 2. Poskoci u kvadratu. Vežba se izvodi u sali na strunjači na kojoj je trakama od selotejpa iscrtan veći (100x100 cm.) i manji (50x50cm.) kvadrat sa odgovarajućim dijagonalama. Zadatak vežbača je da repetitivnim poskocima što brže obiđe krug. 3. Troskok i petoskok na stajnoj nozi. Vežba se izvodi u sali na strunjači. Zadatak vežbača je da repetitivnim poskocima stajnom nogom pokušaju svaki put da skoče što dalje. 4. Borba poskocima u kvadratu.vežba se izvodi u sali na strunjačama, na kojoj je trakom od selotejpa obeležen kvadrat dimenzija 200x200cm. Dva vežbača koji se nalaze u okviru obeleženog kvadrata teže poskocima na stajnoj nozi i udaranjem ramenima jedan drugog izbace protivnika iz kvadrata (sl. 6). 49

Pokrajinski zavod za sport sl. 5 sl. 6 sl. 7 5. Preskakanje pojasa. Vežba se izvodi u sali na strunjačama. Dva vežbača, koji su 3 metara na odstojanu jedan od drugoga, drže džudo pojas u visini natkolenica. Vežbač malim poskocima na stajnoj nozi doskakuta do pojasa a zatim istom nogom preskoči pojas (sl.7). 5. ZAKLJUČAK Problem nedovoljnog razvoja repetitivne snage stajne (insistirajuće) noge, koji je izražen u trenažnom procesu kod džudista Srbije, uzrokuje da naši takmičari ne postižu željene rezultate, jednim delom i zbog činjenice da slebije primenjuju insistirajuće tehnike bacanja. Autori rada ukazuju na sve veću problematiku ovog nedostatka i predlažu da se u trenažnom procesu (u pripremnom delu treninga (više primenjuju predložene vežbe za razvoj repetitivne snage stajne (insistirajuće) noge. LITERATURA 1. Dragić, B. (1996). Džudo za obrazovanje trenera. Novi Sad. Fakultet fizičke kulture Novi Sad. Novi Sad. 50

Aktuelno u praksi 2. Vujkov, S. (2008). Antropološke karakteristike džudista i karatista dečijeg uzrasta. Magistarska teza. Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja Novi Sad. Novi Sad 3. Obadov, S. (2005). Džudo. Univerzitetski udžbenik. Novi Sad. Fakultet fizičke kulture Novi Sad. Novi Sad. 4. Rađo, I. (2001). Judo. Fakultet sporta i tjelesnog odgoja. Univerzitet u Sarajevu. 5. Sertić, H., Lindi, M. Baić, (2003). Specifičnosti motoričkih postupaka za poučavanje judo tehnika. Zbornik radova 12. letnje škole kineziologa Republike Hrvatske, Rovinj (str. 171-174) Zagreb: Hrvatski kineziološki savez. 51

Stručni rad Jan. Babiak 1 i Dragan Doder 1 1 Pokrajinski zavod za sport, Novi Sad GIPKOST KARATISTA JUNIORA I SENIORA FLEXIBILITY OF JUNIOR AND SENIOR KARATISTS Summary: On sample of 907 sportists age from 16 to 28 years old, flexibility status is determined, using tests deep forward bend (DPRT), and stick-invert (IPAL). Parallel sample was a sample of karatist (n=192). Collected data are not showing uniform trend of flexibility development neither in common sport population nor the karateists. That is why we can argue about differences in flexibility development. In average, karatists have better values in shoulder flexibility than common sample of sport population. Only in period of 22-26 years of age those values are lower. Karateists flexibility of a back thigh, in early age, have lower values. In age of 22-24 those values oscillate around average values of the common sample of sport population. After that karatists have better flexibility values. All those changes have a logic and biological explanation. In ending simplification those samples can be shown as morphological factors and training type. Key words: flexibility, topology measure, development, common sample of sport population, karateists. 1. UVOD Faktor gipkosti (fleksibilnosti, pokretljivosti) je definiran kao sposobnost izvođenja pokreta s maksimalnom amplitudom. Poznata su dva tipa gipkosti: ekstendirana (rastezna, dosežna) i dinamička gipkost. Ekstendirana gipkost je definirana kao sposobnost zadržavanja položaja raspona sa maksimalnom amplitudom a dinamička gipkost se manifestuje brzim ponavljenjem velikih amplitude pokreta. Ova poslednja je slabo ispitana, neki je svrstavaju u područje brzine, a pod dinamičkom gipkošću podrazumevaju sposobnost da se u jednom balističkom pokretu napravi što veća amplituda. 52

Model aktivne i pasivne gipkosti neki osporavaju i podvlače topološki faktor gipkosti, a faktor ugaone (angularne) gipkosti mnogi smatraju više kao rezultat pristupa u merenju, nego stvarnim faktorom. U okviru ovog rada se neće analizirati faktorska struktura ove sposobnosti, već će više pažnje biti posvećeno razvojnim aspektima gipkosti, posegno kod karatista. Konkretnije, ovde će biti reči o komparaciji nekih vrednosti gipkosti karatista juniora i seniora sa rezultatima opšteg sportskog uzorka. U analizi statusa gipkosti, iz segmenta mernih jedinica uzeta su dva testa, po jedan od gore pomenutih i sigurno dokazanih prostora fleksibilnosti. 2. METODOLOGIJA RADA Osnovni sportski uzorak ispitanika bio je sačinjen od 907 sportista muškog pola raznih sportova, starih od 16-28 godina i poslužio je kao komparativni uzorak za procenu gipkiosti kod karatista (juniora i seniora). Uzorak karatista su sačinjavali ispitanici muškog pola, sa najmanje dvogodišnjim bavljenjem u karate sportu, starosti 16-28 godina. Broj ispitanika u tom uzorku je bio192. Uzorak mernih instrumenata su predstavljali već poznati testovi: duboki pretklon trupa na klupici (DPRT) i iskret sa palicom (IPAL). Tehnika merenja u okviru ovih testova je vršena po već uobičajenoj standardnoj metodologiji. Predmet merenja prvog testa je bio gipkost zadnje lože buta i kičme, dok je drugi test predstavljao meru gipkosti ramenog zgloba. U okviru obrade podataka primenjena je osnovna deskriptivna statistika. Pri tome su rezultati gipkosti opšteg uzorka sportista u jednom i drugom testu uzeti aproksimativno, odnosno intepretirani su u obliku prave između prosečnih rezultata najmlađih (16) i najstarijih (28) sportista, dok su kod testiranja karatista uziman svaki prosečni rezultat posebno u pojedinim subuzorcima ispitanika. Ti rezultati su prikazani i u obliku dijagrama, te su na kraju analizirane tendencije kretanja ovih rezultata karatista u odnosu na opšti sportski uzorak. 53

3. REZULTATI ISTRAŽIVANJA I DISKUSIJA 3.1. Karatisti i gipkost ramenog pojasa Kod testa IPAL treba imati na umu da je isti inverzno orijentiran, odnosno, da niže vrednosti u testu su u stvari bolje vrednosti. Već gruba inspekcija aproksimativne krive gipkosti ramenog pojasa, dakle testa IPAL pokazuje, da se može govoriti o vrednostima gipkosti, koje sa starošću blago padaju. U odnosu na opštu sportsku populaciju gipkost ramena karatista je značajno viša, ali se vremenom približava prosečnim vrednostima opšteg sportskog uzorka, da bi posle 22. godine starosti se izjednačila sa vrednošću opšteg uzorka ili povremeno (u 23. odnosno 25. godini) bila i manja. U odnosu na apsolutne vrednosti gipkosti ramenog zgloba kod karatista je takođe uočljivi najpre blagi a posle 17. godine brži pad vrednosti. Najslabije vrednosti su evidentirane u 25. godini a periodi izvesnog poboljšanja gipkosti u ovom zglobu je u 22. i 27. godini. Minimalne i maksimalne vrednosti u okviru testa IPAL dosta verno prate, razume se na izvenom rastojanju, rezultate prosečnih vrednosti, mada je u okviru minimalnih vrednosti (gornja linija) porast vrednosti zabeležen u 19., 22., 24. i 27. godini. Najhomogeniji poduzorak karatista evidentiran je u 24. godini starosti. Kretanje rezultata gipkosti ramenog pojasa zavisi od raznih faktora. Ipak jedan od glavnih, koji represivno deluje na status ove sposobnosti je razvoj mišićne mase, pogotovu trupa, odnosno još konkretnije ramenog pojasa, te je blaga depresija vrednosti u ovom testu u vremenu najintenzivnije produkcije mišićne mase kod ispitanika sasvim logična. 54

Kretanje rezultata testa gipkosti ramenog zgloba prikazano je na dijagramu 1. ١٤٠ ١٢٠ ١٠٠ ٨٠ ٦٠ ٤٠ ٢٠ ٠ ١٦ ١٧ ١٨ ١٩ ٢٠ ٢١ ٢٢ ٢٣ ٢٤ ٢٥ ٢٦ ٢٧ ٢٨ IPAL/k ٦٦.٨ ٦٧.٣٨ ٦٩.٨٨ ٧٢.٧٦ ٧٢.١٨ ٧٧.١٧ ٧٤.٧٧ ٨٥.٦ ٨٠.٢ ٨٧.٩ ٧٨.٩٥ ٧٦ ٧٩.١٨ opsti uz ٧٦.٩ ٨٤ min ٩٦ ١٠١ ١٠٩ ٩٤ ١١٤ ١٠٧ ٩٣ ١١٥ ٨٢ ١٠٧ ١٠٧ ٨٨ ٩٦ max ٤٥ ٤٣ ٣٣ ٤٠ ٤٤ ٥٧ ٥٠ ٦٢ ٧٧ ٧٦ ٥٠ ٥٩ ٥٠ Dijagram 1: Kretanje rezultata kod testa iskret palicom 3.2. Karatisti i gipkost zadnje lože buta U okviru vrednosti gipkosti zadnje lože buta (test DPRT) kod uzorka sportista na opštem nivou već gruba komparacija rezultata pokazuje da sa godinama starosti se ova sposobnost samo neznatno poboljšava. Karatisti u okviru ovog tipa gipkosti uglavnom balansiraju u odnosu na opšti uzorak. Konkretnije, u startu (16-22. godina) zabeležen je niži nivo vrednosti gipkosti kod karatista. U daljem toku razvoja (do 25. godine) vrednosti gipkosti kod karatista osciliraju uglavnom oko prosečnih vrednosti opšteg sportskog uzorka, da bi posle toga isti bili značajno bolji od kompariranog uzorka sportista. Analiza kretanja samih vrednosti gipkosti zadnje lože buta kod karatista pokazuje skoro neznačajan porast vrednosti u periodu 16-18. godina, da bi posle 55

toga bila zabeležena brža ili sporija progresija vrednosti do 26. godine. Posle te godine gipkost ima tendenciju oscilacije vrednosti (pada ili blage progresije). Disperzija minimalnih i maksimalnih vrednosti testa DPRT dosta realno prati kretanje rezultata centralnih vrednosti, ali su oscilacije vrednosti veće u maksimalnim vrednostima (što se moglo i očekivati). Najhomogeniji uzorak karatista evidentiran je u 27. godini starosti. Kretanje rezultata u testu DPRT, dakle vrednosti gipkosti zadnje lože buta i kičmenog stuba prezentirani su u dijagramu 2. ٥٠ ٤٥ ٤٠ ٣٥ ٣٠ ٢٥ ٢٠ ١٥ ١٠ ٥ ٠ Dijagram 2: Kretanje rezultata kod testa duboki pretklon trupa ١٦ ١٧ ١٨ ١٩ ٢٠ ٢١ ٢٢ ٢٣ ٢٤ ٢٥ ٢٦ ٢٧ ٢٨ DPRT ٢٥.١٤ ٢٤.٤٣ ٢٤.٣٨ ٢٧ ٢٨.١٢ ٢٧.٤١ ٢٩.٩٢ ٣٢.٣٣ ٢٦.٤ ٣١.٤ ٣٥.٣ ٣١.٥ ٣٢.٧٦ opsti uz ٢٨.٩ ٣١ min ١٧ ١٣ ١٥ ١٧ ١٨ ٢٠ ٢٠ ٢٢ ٢٠ ٢١ ٢١ ٢٦ ٢٣ max ٣١ ٣٣ ٣٠ ٤٢ ٣٦ ٣٧ ٤٠ ٤٤ ٤١ ٤٠ ٤٦ ٣٨ ٤٣ Razloge takve orijentacije gipkosti zadnje lože buta i kičmenog stuba treba tražiti u dosta kompleksnom uticaju raznih faktora. Od njih je svakako najznačajniji longitudinalni morfološki faktor. Poznato je da u fazama brzog rasta izduživanjem mišića se osetno smanjuje njihova gipkost. Ta je gipkost kod karatista još prouzrokovana dodatnim jačanjem mišića zadnje lože buta zbog česte primene niskih stavo- 56

va. Treba li onda psebno objašnjavati niže vrednosti karatista u odnosu na druge sportiste do uzrasta 22. godine starosti? Prema tome, može se zaključiti da razvojne tendencije pojedinih tipova gipkosti karatista, ali i drugih sportista, nemaju ujednačen trend. Ta je razlika očita i u odnosu sportisti opšteg uzorka i sportisti-karatisti. Karatisti imaju u proseku bolje vrednosti gipkosti ramenog zgloba od opšteg sportskog uzorka a samo u periodu od 22-26. godine starosti te su vrednosti slabije. Kod gipkosti zadnje lože buta karatisti u početnim godištima imaju niže vrednosti gipkosti, u godinama od 22. do 24. te vrednosti osciliraju oko prosečnih vrednosti opšteg uzorka sportista, da bi posle toga karatisti zabeležili bolje vrednosti gipkosti. 4. ZAKLJUČAK Na uzorku od 907 sportista raznih sportova, starosti od 16 do 28 godina, utvrđen je status gipkosti. Isto je učinjeno i na paralelnom uzorku karatista (n=192). Status gipkosti izmeren je pomoću testa duboki pretklon trupa (DPRT), odnosno iskret palicom (IPAL). Dobijeni rezultati su obrađeni metodama deskriptivne statistike, te prezentirani tabelarno i, radi boljeg sagledavanja problematike, u obliku dijagrama. Dobijeni rezultati ne pokazuju ujednačeni trend razvoja gipkosti niti unutar opšte sportske populacije, niti kod karatista. Čak se ne može govoriti ni o nekoj paraleli jednih u odnosu na druge. Može se dakle govoriti o razlici u razvoju gipkosti. Karatisti imaju u proseku bolje vrednosti gipkosti ramenog zgloba od opšteg sportskog uzorka a samo u periodu od 22-26. godine starosti te su vrednosti nešto slabije. Kod gipkosti zadnje lože buta karatisti u početnim godištima imaju niže vrednosti gipkosti, u godinama od 22. do 24. te vrednosti osciliraju oko prosečnih vrednosti opšteg uzorka sportista, da bi posle toga karatisti zabeležili bolje vrednosti gipkosti. Sve ove promene u statusu gipkosti, bez razlike o kojoj se gipkosti radi, imaju svoje logičko biološko objašnjenje. Uzroka je svakako mnogo, ali oni najbitniji se u krajnjoj simplifikaciji mogu svesti na neke morfološke faktore, odnosno način treninga. 57

LITERATURA 1. Malacko, J., Doder, D. (2008). Tehnologija sportskog treninga i oporavka. Novi Sad: Pokrajinski zavod za sport. 2. Milanović (2007). Teorija treninga. 3. izdanje, Zagreb, Kineziološki fakultet Sveučilišta u Zagrebu. 3. Matvejev L. P. (1966) Nekotorije čerti mnogoletnej dinamiki sportivnih rezultatov. Teorija i Praktika Fizičeskoj Kulturi. 4. V. M. Zaciorski (1975): Fizička svojstva sportiste. Savez za fizičku kulturu Jugoslavije, Beograd. 58

Stručni rad Kasum Goran 1, Ćirković Zoran 1, Jovanović Srećko 1 1 Univerzitet u Beogradu, Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja, Beograd, Srbija. NARODNO I SPORTSKO RVANJE U SRBIJI NATIONAL AND SPORT WRESTLING IN SERBIA Summary: Wrestling in Serbia has significant popularity and tradition, and it is as old as Serbian nation. As well as sport wrestling, some of the national forms remained popular: rvanje u koštac, rvanje u pojas, rvanje u ruke, pelivanstvo, svebor i and various types of nadvlačenja. Sport wrestling has a century old tradition, and one form which needs to be particularly mentioned is the graeco - roman style. In this form of wrestling, wrestlers from Serbia have won a very large number of medals on the international scene, including 75 medals on European championships and championships of the world, as well as on the Olympic Games. In addition, 36 medals were won in sambou, while in the free style and in female wrestling there were not any significant results. 1. UVOD Key words: Serbia, wrestling, the graeco-roman style, sambo, national forms. Kada se govori o rvanju vrlo često se ističe da je ono staro koliko i čovečanstvo. Kroz istoriju i različite epohe, ono se dosta menjalo i modifikovalo, odražavajući na svoj način različite želje i potrebe koje su karakterisale određeno vreme i određeno podneblje. U zavisnosti od istorijskog trenutka, kao i etničke zajednice koja ga je upražnjavala, ovaj stari sport je na svoj način odslikavao religiozne, ritualne, kulturne, političke i ratničko- vojne osobenosti cele društvene zajednice. Ovo su osobenosti koje su zajedničke za sve istorijske periode i razdoblja, kao i za sve etničke i društvene zajednice, a od ovih opštih principa ne odudara ni rvanje koje je postojalo i postoji na prostorima naše zemlje. Ovaj rad predstavlja pokušaj da se prikaže razvoj i specifičnosti rvanja u Srbiji, da se opišu oblici rvanja karakteristični 59

za našu zemlju i narod, kao i da se sumiraju rezultati koje su naši rvači postizali na međunarodnoj sveni. 2. NARODNI OBLICI RVANJA U SRBIJI Srbi su se na ove prostore doselili u perodu VI - VII veka, i bili formalno u vazalskom odnosu prema Vizantiji. U IX veku formalno su se pokrstili u istočno pravoslavno hrišćanstvo, a do kraja XII veka srpska država formirana u Raškoj priznavala je vlast vizantijskog cara (Britanika, 2005). Prvo kao kraljevina i od prve polovine XIV veka kao carevina, Srpsko carstvo se krajem XIV veka raspada na male oblasti, da bi od 1459. godine postalo deo Osmanlijskog carstva. Srbija se od Turaka potpuno osamostalila 1878. godine, da bi posle Prvog svetskog rata postala deo Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, koja se od 1929. godine naziva Jugoslavija. Početkom devedesetih godina XX veka, raspadom stare Jugoslavije, nastaje SR Jugoslavija, koja 2003. menja naziv u Srbija i Crna Gora, da bi se 2006. godine Srbija i Crna Gora definitivno razdvojile u zasebne države. Ovako burna zbivanja, koja su pratila bližu i dalju prošlost Srbije, ostavila su puno traga na običaje, navike i afinitete Srba, ali i ostalih naroda koji su u živeli na prostorima Srbije. Sve to se dobrim delom odražavalo, a odražava se i danas, na dugu tradiciju i veliku popularnost rvanja u Srbiji. Stari Sloveni su se za borbe pripremali uvežbavajući rukovanje oružjem, trčanje po raznim terenima, plivanje i ronjenje, kao i veštinu rvanja. Pošto su svi muškarci ratovali, svi su morali da prođu ovu obuku. Početke stvaranja Srpske države karakteriše privilegija vlastele da kada treba ratuje, a da u miru uvežbava borilačke veštine (Milošević, 1989). Vremenom su borilački kvaliteti sve više bivali na ceni. Car Dušan Silni (1308-1355), u čije vreme je Srbija dostigla vrhunac svoje moći, bio je čuven po veoma dobrom vladanju borilačkim veštinama a među njima i rvanjem, dok je škola borenja i rvanja, koju je vodio Despot Stefan (1374-1427), imala evropsku slavu. Kasni srednji vek za Srbe je karakterističan po otporu koji se u narodu sve više spontano organizuje za oslobođenje od ropstva. Srpski narod ima svoje oblike otpora zulumu i tiraniji. Taj, najpre prkosni i osvetnički, pojedinačni otpor naroda, polako prima razne forme organizovanog oružanog otpora. U mnogim našim krajevima organizovane su oružane družine i čete hajduka. Hajduci su u to doba izuzetno cenili veštinu rvanja. Svaki novi član koji je trebalo da bude primljen u 60

hajdučku družinu, morao bi da pokaže da ume dobro da se služi sabljom, da ume da rukuje vatrenim oružjem i da je vešt kao rvač. Rvanje je u to vreme postalo omiljena disciplina koja se mladima spontano nametala kao vrlo moćna forma izražavanja snage i veštine, te su se o blagdanima, crkvenim i verskim prazicima, svadbama i drugim narodnim veseljima organizovali prigodni spektakularni rvački turniri na kojima su mladići pokazivali šta znaju i umeju boreći se narodnim formama rvačke veštine, onako kako su se u narodu zadržali i sačuvali običaji i pravila rvanja. Rvanje može da se definiše kao takmičenje dvojice boraca u pokušaju da jedan drugog obori ili baci na tlo primenjujući pri tome najrazličitije tehnike i taktičke zamisli, a prema utvrđenim pravilima rvanja. Pored najčešće upotrebljavanog termina rvanje, u našoj se zemlji upotrebljavaju mnogi drugi izrazi kao na primer: borenje u Lužnici i Nišavi, nošenje u Dragačevu, jakanje u Jugozapadnoj Srbiji, brečanje u nekim delovima Vojvodine, vučenje u Zapadnoj Srbiji. Međutim, neki autori rvanje definiše kao borbu dva borca u kojem oni odmeravaju snagu (Cvetković, 1982), pa je u raznovrsnost različitih oblika rvanja moguće ubrojati i razne vrste nadvlačenja: vučenje kuke, vučenje klička ili klipka, obaranje ruke. Rvanje obično započinje iz visokog stava, a osnovni je zadatak da se suparnik obori na plećke. Ponekad se borba ponavlja da se posvjedoči, pa i do tri puta. Rvači se redovno bore na ravnoj travnatoj poljani, na neomeđenom prostoru. Rvu se i deca, i momci, i odrasli, često radi zabave, ali ponekad je to ozbiljna borba, neka vrsta megdana. Tako se u Sandžaku, slično kao u Crnoj Gori, pojavljuje i izazivanje u vidu podbadanja potencijalnog protivnika šiljkom (Ćirković i Jovanović, 1992). Najčešći oblici narodnog rvanja u Srbiji su: 1. u koštac ili u kosti, 2. u pojas ili u kaiš, 3. u ruke, 4. pelivansko, 5. svebor, 6. razna nadvlačenja. 1. Rvanje u koštac ili kosti je naziv oblika rvanja koji je veoma popularan među seoskom omladinom i ima veliku tradiciju u narodu. Najviše se upražnjava kod čobana i seoske školske dece. Takmičenja ili nadmetanja se održavaju na raznim skupovima i svečanostima, posebno praznikom u Porti, prilikom vršidbe, 61

na svadbama, vašarima, saborima, litijama i sličnim prilikama. Nema uzrasnih ni težinskih kategorija, a obično se rvu bosi i nagi do pojasa, dok donji deo predstavljaju svakodnevni delovi garderobe Pobednik se smatra simbolom snage, veštine, okretnosti i muškosti. Kod rvanja u kosti ili koštac, rvači stoje okrenuti prsima jedan nasuprot drugome, a iskoračena noga im, u nekim varijantama, može biti na povučenoj liniji ili na nekom postavljenom tankom štapu. Obuhvataju jedan drugoga, i to tako što jednom rukom idu preko ramena, a drugom ispod pazuha. Čim utvrde da imaju dobar, čvrst hvat, na znak sudije sad ili počni počinje borba koju karakteriše: pritiskanje, podizanje, nošenje, zamahivanje, preturanje i obaranje. Borba je završena kada je jedan borac oboren na leđa a drugi nad njime. Obaranje na tlo može biti u stranu - nasatice ili natrag. Ako oba rvača padnu u stranu, taj položaj zovu pokoške, to jest oba su rvača podjednaka i nanovo se rvu. Ako su borci jednako snažni, teško je slomiti protivnika u pasu, pa borba može trajati veoma dugo, što je opisano u narodnoj pesmi Kraljević Marko i Musa Kesedžija. Ako je razlika u snazi boraca veća, borba se brzo završava, pobeđuje jači. U drugoj varijanti, po predhodnom dogovoru, jači borac daje prednost slabijem tako što zauzima manje povoljan početni položaj, pa klekne na jedno koleno (Milićević, 1984). U nekim se krajevima smatra da je pobednik onaj koji obori protivnika na plećke i tako ga zadrži određeno vreme ostajući na njemu (Kurelić, 1953). Ovaj oblik rvanja je na Petoj seoskoj sportskoj olimpijadi, održanoj 1973. godine u Majdanpeku, privukao 43 učesnika iz 15 ekipa. Zbog velikog interesovanja i dinamičnosti ovo rvanje je uvršteno u stalni program Seoske sportske olimpijade, a u komentaru ovog rvanja nakon završetka Devete seoske sportske olimpijade zapisano je sledeće:,,snaga, znanje, pa i sportske sreća odlučuju u ovoj disciplini, koja se očekuje sa velikim nestrpljenjem a prati sa velikim uživanjem. Na strunjačama ljuti protivnici i privatno veliki prijatelji, učesnici u narodnom rvanju daju primer iz fer pleja i dokazuju kako sport oplemenjuje čoveka. Do sada još nije zabeležen slučaj nekog nesporazuma kod takmičara u narodnom rvanju (SOFK Majdanpek, 1978). Kao modifikacija ovog hvata ponekad se javlja nešto visočiji hvat za vrat i ramena, kao i varijanta hvata za krsta koji se u nekim krajevima zemlje naziva lomljenje kičme. 2. Rvanje u pojas - započinje iz visokog stava, borci se hvataju za kaiš, pojasni deo pantalona ili za same pantalone u visini bokova. Odatle u narodnoj pesmi izraz boka junačkoga znači rvanje. U Srbiji, naročito u Leskovačkom 62

području, izraz bok ili za bok ima drugo značene: to je rvanje sa hvatom za ispust na pantalonama nešto iznad kolena, a borci se hvataju za pantalone sa jedne i druge strane, ili sa jedne strane za pantalone, a sa druge za pojas. Ipak, najčešće se koristi hvat jednom rukom za pojas u predelu stomaka a drugom u predelu leđa. Ponekad druga ruka ne hvata pojas sve dok ne počne borba. Pobedom se smatra bacanje protivnika a da se ostane na nogama, a nekad se pobedom smatra i kada protivnik dodirne zemlju rukom, kolenom, leđima ili grudima (Cvetković, 1982). Rvači se međusobno dodiruju bradom o rame i gledaju da se nogama što više udalje jedan od drugoga. Sličan je način borbe i u okolini Teslića pod nazivom za šavrele, a u ovom obliku više dolazi do izražaja spretnost i veština, a snaga nešto manje nego kod rvanja u koštac (Lajevac, 1997). Pre početka borbe protivnici pitaju jedan drugoga: Jel može, pa tek po dogovoru može počinje borba. Ovde su dozvoljene različite akcije: zaplitanje i podmetanje nogu, previjanje preko bedara, i različite druge varke. Rvači obaraju jedan drugoga na jedno ili oba kolena, ali se iz tog položaja opet dižu ne puštajući sve vreme iz ruku jedan drugoga. I ovde protivnika treba oboriti na leđa, ponekad se traže dve pobede u tri pokušaja, ili se pobeda priznaje tek nakon trećeg obaranja. Varijante i korišteni nazivi ovog rvanja su još i: o pas, u pasove, za pojas, za kaiš, za boka, za preljke, za džepove, za broč pantalona. 3. Rvanje u ruke ili za mišice je oblik rvanja koji se u Srbiji sreće nešto ređe nego predhodna dva, a protivnici hvataju jedan drugoga za nadlaktice. U nastojanju da jedan drugoga sruše na zemlju koriste i saplitanje nogama. Borba je vrlo naporna i traje dosta duže nego kod predhodna dva oblika rvanja, pa do izražaja posebno dolazi izdržljivost. Rvači su goli do pojasa, ali postoje varijante sa hvatom za rukave košulje ili za jelek. Ovaj oblik rvanja je prisutan u Severnom Banatu (Stefanović, 1974 78). 4. Pelivanstvo je oblik rvanja karakterističan za Kosovo i Makedoniju, ali se često sreće i u Sandžaku. Pojava pelivanstva kod nas vezuje se za dolazak Turaka i predstavlja značajne običaje na našem tlu. Sama reč pelivan potiče od persijske reči pelevan što znači junak. Kod nas je ova reč dobila dvojako značenje: šire, koje označava čoveka izvanrednih fizičkih sposobnosti, i uže, čovek koji se bavi specifičnim narodnim oblikom rvanja. Kod nas su se pelivani najpre nalazali na dvorovima aga i begova koji su ih držali radi svoje slave i zabave. Pretežno su bili Turci, ali se kasnije pelivanstvo, paralelno sa islamom, proširilo i među stanovništvo naših krajeva. 63

Takmičenja u pelivanskom rvanju se održavaju prilikom raznih svečanosti, svadbi ili prilikom obrezivanja (suneta) male muške dece. Obično se u ovim prilikama takmiči nekoliko parova takmičara - pelivana, uz pratnju zurli i bubnjeva (tapana). Pelivani nastupaju goli do pojasa u posebnim kožnim čakširama zvanim kispet, i namazani uljem što jača i štiti kožu, a otežava hvatanje. Borbe se odvijaju na otvorenom travnatom terenu. Pelivani ulaze u borilište svaki sa svoga kraja i idu prema sredini. Tu se rukuju, naprave krug pljeskajući se po nogama, vrate se u sredinu hvatajući se za ramena kao da će početi sa rvanjem, opuštaju ruke i još jednom krenu unaokolo. Vrativši se u sredinu započinju borbu zauzevši predhodno visoki početni stav, savijeni u pojasu i spremni za napad (Bojović, 1994). U toku borbe dozvoljen je veliki broj hvatova akcija, stoga pelivansko rvanje veoma liči na savremeno rvanje slobodnim stilom. Često se upotrebljava takozvani kurtpandž (zahvat koji podseća na dupli nelzon), bondruk (hvat s leđa za vrat), sarma (uvrtanje sa prebacivanjem), čerek (hvat iza pasa i ispod jedne noge). Takmičenje može da traje veoma dugo. Ponekad se borba prekida zbog mraka i nastavlja narednog dana. Ako borba traje predugo događa se da borci dizanjem ruke traže od sudije da objavi nerešenu borbu. Pelivan je izgubio borbu ako: dodirne tlo obema plećkama, dođe u položaj mosta ili polu-mosta, bude dignut sa tla do visine svojih kolena ili više, preda borbu iz bilo kojeg razloga. Tokom borbe može da dođe do odluke, a da se borba ne prekine odmah. Sudija ima više. Pošto obično rvu dva para paralelno, za svaki par se izaberu do tri sudije (svako selo ima par dobrih starih pelivana, pa se oni pojavljuju kao sudije, a njihove se odluke primaju bez pogovora). Pelivani su podeljeni na četiri grupe ili kategorije, i to po sposobnostima. U najvišu kategoriju idu baš - pelivani, najbolji i nepobeđeni (četvrta ruka). U drugu baš alti, koji su gubili samo od pelivana najviše kategorije. U trećoj grupi su bujukorta -pelivani, koji su gubili od obe kategorije. Poslednja kategorija kičikorta - pelivani, sastavljena je od početnika. Pelivan se obično vaspitava uz oca ili nekog rođaka iskusnog pelivana ili dobrog poznavaoca pelivanstva. Dete se uvodi u manja čobanska takmičenja čim podraste i pokaže prirodnu snagu. Uglavnom se selekcionišu veći, snažniji momci. Roditelji se brinu da budućem pelivanu pruže što bolji život i ishranu, a ako to ne mogu, pomažu im seljani. Kao i u ostalim narodnim sportovima mnogo se pažnje poklanja odmoru pre takmičenja. Pelivani bivaju pošteđeni težih seokih radova, a najboljom pripremom se smatra bivanje na planini uz dobru ishranu. Borba je 64

gotovo jedini trening, mada kako kažu seljani, pelivan se vežba i na drvo: privlači ga, diže, čupa, savija. Blizu Prizrena, u kraju Gora opštine Dragaš, pelivanstvo se posebno raširilo. Prvi pelivani krajem XVI i početkom XVII veka bili su nadničari i naučili pelivanstvo od turskih pelivana. Takmičenja su se organizovala prilikom svadbenih svečanosti, a kasnije povodom svih proslava. Pravila nalikuju onima pri takmičenju slobodnim stilom. Postoji šest kategorija: teška, poluteška, srednja, polusrednja, laka i polulaka. Turski nazivi ovih kategorija su: baš, bašalti, orta, bujukorta, jenlik, bujukjenlik. Kategorizacija zavisi od težine i sposobnosti borca. Takmičenje traje dok jedan ne pobedi ili sudija ne proglasi borbu nerešenom. Pobeda se postiže obaranjem protivnika na leđa i podizanjem protivnika do ramena. Zabranjena je grubost (lomljenje ruke, diranje ili udaranje osetljivih delova tela). Sudije, takođe iz redova pelivana, kažnjavaju prestupe opomenom, a najteže kazne su isključenje borca. Borba može trajati i po nekoliko sati. Takmičari se bore na mekoj livadi, a za to vreme sviraju zurle i udaraju gočevi prateći ritam borbe, dok gledaoci u krugu oko livade glasno bodre borce. Svaka pobeda se oglašava udaranjem u gočeve, dok pobednik izvodi ritualni pozdrav: desnom rukom trlja pantalone, zatim se diže u vis, prislanja čelo i klanja se publici, i to sve nekoliko puta. Pelivan je u kožnim pantalonama zvanim kispet, koje se kao i golo telo mažu jestivim uljem. Mnogi goranski pelivani koji su u poslednjih 200 godina trijumfovali na prvenstvima u Krk Bunaru, koja se sada održavaju u Jedrenima u Turskoj, i sada se pominju u Gori. To su: Karcula, Rahim, Hazlum, a svi su nosili nadimak Pelivan. 5. Svebor je narodni oblik borenja koji se razvija pod pokroviteljstvom Srpske pravoslavne crkve, a predstavlja mešavinu rvanja i drugih borilačkih sportova i veština. Pravila nisu strogo definisana pa, u zavisnosti od afiniteta boraca, osim rvačkih bacanja mogu biti dozvoljeni udarci rukama i/ili nogama, kao i poluge na zglobovima. Posebnu atrakciju predstavljaju demonstracije borbi mačevima i drugim hladnim oružjem koje izvode vitezovi u karakterističnoj nošnji. Ipak, rvačka veština je dominantna u ovom obliku borenja, a Crkva sve više forsira rvačko nadmetanje u koštac u kojem se pobeda ostvaruje sa tri uspešna bacanja protivnika na leđa. Takmičenju predhodi tradicionalni crkveni ritual, a cela manifestacija se održava u veoma svečenoj i dostojanstvenoj atmosveri. Deo svebor nadmetanja predstavlja i vađenje Časnog krsta iz reke ili jezera na dan Bogojavljenja 19. janura. Za tu priliku, takmičari poređani u vrstu, skaču u ledenu vodu na znak sudije i plivaju 33 metra do krsta. Pobednik je onaj koji prvi dohvati Časni krst. 65

6. Nadvlačenja predstavljaju oblike narodnih borenja, koji po svojoj fizionomiji nisu rvanje u klasičnom smislu, ali zbog prisutnih elemenata naglašenog odmeravanja snage i veštine, ponekad se ubrajaju u narodna rvanja. Najpoznatiji oblici nadvlačenja su: vučenje kuke, vučenje klička i obaranje ruke. Vučenje kuke je čest oblik nadvlačenja u kojem protivnici međusobno zakače srednji prst jače šake, spoljašnje strane stopala istoimene noge naslone jedno uz drugo, a suprotnu nogu i slobodnu ruku drže nazad. Hvat prstiju je na sredini iznad stopala, a na znak sudije počinje vučenje, cimanje i uvrtanje, sa ciljem da se protivnik prevuče na svoju stranu, izvuče iz ravnoteže i natera da pomeri prednju nogu ili natera da pusti hvat. Vučenje klička (klipka) je čest oblik nadvlačenja u kojem takmičari sednu na tlo, saviju kolena i odupru se stopalima nogu jedan o drugog, te rukama u širini ramena naizmenično uhvate štap dužine oko jednog metra. U početnoj poziciji štap se nalazi na sredini između takmičara iznad linije gde se spajaju stopala. Na znak sudije počinje nadvlačenje, a pobednik je onaj koji protivnika ili ga natera da pusti štap. Vreme nije ograničeno, a ponekad snažniji čovek izazove po dvojicu (Levajac, 1997). Obaranje ruke je vrlo čest oblik nadvlačenja, koji se može upražnjavati svuda, pa čak i u kafanama. Protivnici sednu ili stanu uz sto, jače ruke savijene pod uglom od 90 stepeni oslone laktovima na sto, a šakama se uhvate dlan u dlan. Na znak sudije počinje vučenje u pravcu suprotne ruke, a ni jedan drugi deo tela osim lakta ne sme dodirnuti sto. Vreme nije ograničeno, a ovo nadmetanje može da se primenjuje i u ležećem položaju, s tim što slobodna ruka ne sme dodirivati tlo. 3. NASTANAK I RAZVOJ SPORTSKOG RVANJA U SRBIJI Početci sportskog rvanja u Srbiji, ali i ostalim državama bivše Jugoslavije, vezani su za Sokolska društva. Uz telesno vežbanje i sportsku gimnastiku, njihovi članovi su se mogli baviti i teškom atletikom: dizanjem tegova, rvanjem, mačevanjem i boksom. Pisani tragovi govore da je 1983. godine, na međunarodnom turniru u francuskom rvanju održanom u Budimpešti, Subotičanin Lajoš Vermeš osvojio prvo mesto, a 1993. isti rvač je napravio pravu senzaciju pobedivši do tada nepobedivog profesionalnog rvača Poljaka Pitlašinskog (Kolundžija, 1998). U Somboru su 1896. i 1897. godine organizovano takmičenje u rvanju uz učešće rvača iz Sombora, a i na Prvim obnovljenim olimpijskim igrama modernog doba, na kojim je u rvanju učestvovalo samo pet rvača, takmičio se, kao član Ugarske reprezentacije, naš čovek iz bačkog sela Nadalia - Momčilo Tapavica. Njegova borba 66

sa Grkom Hristopulosom iz Patrasa bila je prva borba u rvanju i završena je odustajanjem Tapavice od daljeg takmičenja, čime je zvanično zauzeo četvrto mesto. Prvi rvački klub Radnički formiran je u Somboru juna 1912. godine. Zatim su stvoreni klubovi u: Subotici, Zrenjaninu, Beogradu, Kikindi, Senti, Novom sadu i Vršcu. Vrlo često se održavaju tromeči između Sombora, Subotice i Novog Sada. Sombor postaje rvački centar u kome se od 1924. godine održavaju skoro sva prvenstva Jugoslovije. 1922. godne, osniva se Jugoslovenski teško-atletski savez, kao organizacija rvača i dizača tegova, a 1924.godine prima boksere pod svoje okrilje i menja naziv u Jugoslovenski teško - atletski i šakački savez. Delovao je do 1929. godine, kada se bokseri izdvajaju a ostaju dizači i rvači pod jednim nazivom Jugoslovenski teško - atletski savez. Prvo takmičenje u organizaciji Jugoslovenskog teško - atletskog saveza održano je 2. maja 1923.godine. Prvi zvanični nastupi jugoslovenskih rvača na veliki takmičenjima bili su učešće Somboraca, Nikole Grbića i Ištvana Nađa, na Olimpijskim igrama 1924. godine u Parizu, te nastup Grbića i Hofman Friđeša iz Novog Sada na Evropskom prvenstvu u Budimpešti 1927. godine. Naši rvači su nastupili i na Olimpijskim igrama 1928. u Amsterdamu pa 1936. u Berlinu, kao i na Evropskom prvenstvu 1931. u Pragu. Od 1932. godine, kada su počeli da se održavaju balkanski šampionati, naši rvači učestvuju redovno i sa dosta uspeha, a već na Prvom balkanskom šampionatu osvojene su četiri medalje, po dve srebrne i bronzane. Balkanski šampionati održavani su do 1966. godine, a naši rvači ukupno su osvojili 72 medalje. Ipak, najvećim uspehom našeg rvanja pre Drugog svetskog rata smatra se deoba 5. i 6. mesta Somborca Nikole Grbića na Olimpijskim igrama u Parizu 1924. godine. Rvači iz Srbije su i pre Drugog svetskog rata imali zapaženu ulogu na međunarodnoj sceni, ali zlatno vreme rvanja u Srbiji i tadašnjoj Jugoslaviji počinje u drugoj polovini 20.-og veka. Prvu medalju za SFRJ, bronzanu, osvojio je Milorad Arsić na Svetskom prvenstvu u Karlsrueu 1955. godine, dok je zvanično poslednju medalju upisanu pod SFRJ, bronzanu, bukvalno dan pre zvaničnog proglašenja Savezne Republike Jugoslavije, osvojio Goran Kasum na Evropskom prvenstvu u Kopenhagenu, od 24. do 26. aprila 1992. godine. Za četrdesetak godina rvači SFRJ su na prvenstvima sveta i Evrope i na olimpijskim igrama osvojili ukupno 96 medalja: 76 u grčko rimskom i 20 u slobodnom stilu rvanja, kao i još 5 medalja u grčko rimskom stilu nakon raspada bivše SFRJ. I ako ni jednu medalju u slobodnom stilu rvanja nisu osvojili rvači iz Srbije, od 76 medalja osvojenih u grčkorimskom stilu čak 70 osvojili su rvači iz Srbije, što, uz još pet medalja osvojenih 67

nakon raspada SFRJ, čini zaista inpresivan skor. Dok je u slobodnom stilu svih 20 medalja za SFRJ osvojilo 4 rvača, sva 4 iz Makedonije, u grčko-rimskom stilu je za SFRJ, SRJ, SCG i Srbiju osvojena, od strane 27 rvača, ukupno 81 medalja. Od tih 27 rvača samo četvorica, sa ukupno 6 osvojenih medalja, nisu bili, ili nisu i danas, državljani Republike Srbije. Bez obzira što na olimpijskim igrama nije osvojena medalja od Seula 1988. godine, a u grčko - rimskom još od Los Anđelesa 1984., rvanje i dalje nosi epitet najtrofejnijeg olimpijskog sporta u Srbiji i bivšoj Jugoslaviji. Ukupno 62 rvača SFRJ, SRJ i SCG učestvovalo je do sada na olimpijskim igrama i veliku većinu, osim 11 rvača u slobodnom stilu, činili su rvači iz Srbije (Jovanović, 1996). Popularnost rvanja i interesovanje za ovim sportom u Srbiji bili su na visokom nivou sve do raspada bivše Jugoslavije početkom devedesetih godina prošlog veka, kada je zabeležen određeni pad interesovanja za rvanje ali i neke druge do tada vrlo popularne sportove (Jovanović i saradnici, 1997). Kriza koja je trajala desetak godina ipak nije ostavila dugoročnije posledice na rvanje u Srbiji, pa od početka 21.-og veka ovaj sport beleži konstantan napredak i razvoj kvaliteta i popularnosti. Pored grčko - rimskog stila, koji je svakako najdominantniji i najkvaliteniji, u Srbiji je veoma razvijen sambo, a od skora je pokrenuto i rvanje slobodnim stilom, grapling, te oživljene neke gotovo nestale tradicije narodnih obika rvanja. Sve ovo vrlo pozitivno utiče na stvaranje pozitivne slike i raspoloženja ukupne javnosti u odnosu na rvački sport i rvače u celini (Kasum i Ćirković, 2006). U Srbiji danas, pod okriljem Rvačkog saveza Srbije, aktivno deluje 30 rvačkih klubova, sa ukupno blizu hiljadu aktivnih registrovanih rvača. Rvanje za žene u Srbiji se upražnjava tek nekoliko godina, pa neki vredniji rezultati još nisu ostvareni. Ipak, prvi koraci su učinjeni, neki manji uspesi zabeleženi su i na međunarodnoj sceni, a Rvački savez Srbije je zauzeo stav da razvoj ovog oblika rvanja treba podržati sa više energije i pozitivnog raspoloženja nego što je to bio slučaj do sada. (Kasum, 2006). Osim olimpijskih oblika rvanja, u Srbiji značajan kvalitet i popularnost ima neolimpijsko sportsko rvanje sambo. Ovaj sport je u Srbiji i Jugoslaviji počeo da se razvija od 1972. godine, nakon povratka gospodina Svetozara Mihajlovića sa stručnog usavršavanja u SSSR. Krajem te godine, na Prvom prvenstvu Evrope u Rigi, osvojena je i prva medalja, a osvajač te srebrne medalje bio je Slavko Obadov. Isti takmičar je, godinu dana kasnije u Teheranu, osvojio srebrnu medalju na Prvom prvenstvu sveta, da bi 1974. godine, na Prvenstvu Evrope u Madridu, bile osvojene čak tri medalje: Lučić i Bajčetić srebro, a Obadov bronzu. Posle ovih velikih uspeha iznenada je nastupila velika kriza, tako 68

da naši sambisti nisu ni učestvovali na takmičenjima sve do 1993. godine. Od tada naši sambisti u kontinuitetu osvajaju medalje na evropskim i svetskim prvenstvima, a gotovo potpunu dominaciju u Jugoslaviji imali su klubovi iz Srbije i Crne Gore. Pored velikog broja medalja koje su osvajane u mlađim uzrasnim kategorijama, naši sambisti su osvojili i 36 seniorskih medalja (Sambo savez Srbije, 2008). OI SP EP UK RB IME I II III I II III I II III 1 Arsić 1 1 2 Vukov 1 1 2 3 Horvat 1 2 3 6 4 Simić 1 1 1 3 5 Martinović 1 1 1 1 4 6 Marinko 1 1 1 1 4 7 Nenadić 1 1 2 2 1 7 8 Damjanović 1 2 1 1 1 6 9 Nišavić 1 1 10 Kecman 1 2 3 11 Čorak* 1 1 1 3 12 Koletić* 1 1 13 Čović* 1 1 14 Frgić 1 1 2 1 1 6 15 Petković 1 3 1 5 16 Memišević 1 1 2 1 5 17 Kasap 3 1 4 18 Ilić 1 1 2 19 Tertei 1 1 1 1 1 5 20 Lisjak* 1 1 21 Sabo 1 1 22 Rizvanović 1 1 23 Trajković 1 1 24 Kasum 2 1 3 25 Jovančević 1 1 26 Štefanek 1 1 2 27 Fris 1 1 2 UKUPNO 3(2) 5(4) 4 5 17(16 ) 17 8(7) 8 14(12) 81(75 ) UKUPNO 12 (10) 39 (3) 40 (37) 81(75) nisu državljani Srbije (medalje državljana Srbije) 69

OI SP EP UK RB IME I II III I II III I II III 1 Saliovski* 2 2 2 Seidi* 2 2 2 6 3 Trstena* 1 1 1 2 3 2 10 4 Šorov* 1 1 2 UKUPNO 1 1 2 2 1 4 4 5 20 UKUPNO 4 3 13 20 SP EP UK RB IME I II III I II III 1 Obadov Slavko 1 1 1 3 2 Bajčetić Pavle 1 1 3 Lučić Momir 1 1 4 Blagojević Zorica 1 1 5 Milić Marija 1 1 6 Đurđevac Danojla 1 1 7 Bojanić Slađana 1 2 3 8 Gnjatović Biljana 1 1 2 9 Ognjenović Nada 1 1 10 Milenković Dragana 2 1 3 11 Pavićević Dejan 1 1 12 Mihajlović Živan 1 1 13 Kvrgić Radmila 1 1 14 Savatović Nikola 1 1 15 Trivić Tatjana 3 1 4 16 Mandić Vanja 1 1 17 Aleksić Danijela 1 1 18 Aleksić Katarina 1 1 2 19 Ćerviz Tijana 1 1 20 Rogić Jovana 1 1 21 Babić Jelena 1 1 22 Ćupović Nevenka 1 1 2 23 Emini Igor 1 1 24 Marković Sanela 1 1 UKUPNO 3 9 6 18 UKUPNO 12 24 36 70

4. ZAKLJUČAK Rvanje u Srbiji ima dugu tradiciju i uživa veliku popularnost. Narodni oblici rvanja sunegovani i prenošeni generacijski, a i danas se primenjuju oblici rvanja: u koštac, u pojas, u ruke, pelivansko rvanje i svebor. Pored ovih oblika rvanja, u Srbiji se često upražnjavaju i različiti narodni oblici borenja, koji po svojim karakteristikama imaju dosta elemenata rvanja ali ne predstavljaju predstavljaju klasične oblike rvanja. Ovi oblici nadmetanja predstavljeni su različitim vrstama nadvlačenja, a među njima su najpopularniji vučenje kuke, vučenje klička i obaranje ruke. Sportsko rvanje u Srbiji ima stogodišnju tradidiciju, a daleko najveći kvalitet i popularnost dostigalo je rvanje grčko rimskim stilom. Pored grčko rimskog stila, međunarodno vredne rezultate postizali su i sambisti Srbije, dok se veoma zapaženi rezultati slobodnostilaša, ostvareni u vreme SFRJ, ne mogu pripisivati rvačima iz Srbije. Ukupno 75 medalja na olimpijskim igrama i prvenstvim Evrope i sveta, osvojli su rvači grčko rimskog stila iz Srbije, što predstavlja rezultat vredan svake pažnje. Velika popularnost i kvalitet koji ima rvanje grčko - rimskim stilom na određeni način je sputavalo razvoj ostalih oblika sportskog rvanja, ali se u poslednje vreme čine značajni koraci za podizanje masovnosti i kvalieta drugih oblika sportskog rvanja, a pre svih rvanja slobodnim stilom i graplinga. 71

LITERATURA 1. Bojović, S. (1994): Pelivanstvo tradicionalna forma rvanja, Unireks, Beograd, 2. Cvetković, J. (1982): Stari sportovi Jugoslavije, Brođanci, 3. Enciklopedija (2005): Britanika (8), Narodna knjiga, Politika, Beograd, 4. Jovanović, M. (1996): Prvih 100 godina, Graphic, Novi Sad, 5. Ćirković, Z., Jovanović, S. (1992). Basic characteristics of wrestling forms used by people in Serbia, BAHRPRES, Bulletrin No.2, Belgrade, pp. 58-62, 6. Jovanović, S., Ćirković, Z., Kasum, G. (2001): Savremene tendencije u borilačkim sportovima, Godišnjak 10, FFK Beograd, 7. Jovanović, S., Popović, S., Ćirković, Z., Kasum, G., Obradović, Z. (1997): Stručno i naučno tretiranje problematike borenja u časopisu Fizička Kultura Beograd, u periodu 1949-1996. godine, Godišnjak 9, FFK Beograd, str. 197-206, 8. Kajević, I. (1962): Pelivansko rvanje kao deo pohlivanjenja u Makedoniji i delu Sandžaka od Bijelog Polja do Novog Pazara, Beograd, 9. Kasum, G. (2006): Žensko rvanje, Međunarodna naučna konferencija i Drugi nacionalni seminar Žena i sport - zbornik radova, FSFV Univerziteta u Beogradu i OKSCG, Beograd, str.171-176, 10. Kasum, G., Ćirković, Z. (2006): Dileme i ideje vezane za slobodni stil rvanja u Srbiji i Crnoj Gori, Sport Mont, Crnogorska Sportska Akademija, Montenegrosport Podgorica, jun, br. 10 11/IV, str. 465-471, 11. Kolundžija, D. (1998): Rvanje u Jugoslaviji, Savez rvačkih sportova Srbije, Beograd, 12. Kurelić, N. (1953): Naši narodni sportovi (II deo Borilački sportovi), Fizička kultura, 7 8, Beograd, 13. Levajac, R. (1997): Narodna momačka nadmetanja u Dragačevu, Dom kulture u Guči, Guča, 14. Milićević, M. (1984): Život Srba seljaka, Srpski etnografski zbornik, knj. 1, Prosveta, Beograd, 15. Ministarstvo prosvete i sporta Republike Srbije (2005): Medalje sportista iz srpskih klubova, 16. Sambo savez Srbije (2008): Ostvareni rezultati seniora i seniorki na evropskim i svetskim prvenstvima, 17. SOFK Majdanpek (1978): Decenija seoske sportske olimpijade, Opštinski SOFK - Majdanpek, Majdanpek. 72

Stručni rad Zoran Mašić 1, Agelaku Filanti 2, Nina Đukanović 3 1 Fakultet za menadžment u sportu, Beograd 2 Akademija fudbala, Beograd 3 Medicinska Akademija US Medical School, Beograd TEHNOLOŠKE MOGUĆNOSTI EVIDENTIRANJA DINAMIČKE ČVRSTOĆE TECHNOLOGICAL CAPACITIES FOR RECORDING DYNAMIC STEADINESS Summary: Management Training technology assumes application of precision data on the level of skills of athletes. Problem of determining the level of sport ability is delicate. This is particularly related to the recording of dynamic body the strength of the athletes. The article briefly shown the genesis and evaluation of measuring the dynamic strength, ranging from self-evaluations, expert assessment, indirect assessment, and to measuring the dynamic strength. Research in this area, dating from 1996, and applying the system of probe and platform for measuring muscle force enabled the measurement of dynamic strength. 1. UVOD Key words: technological capacities, dinamičke čvrstoće, karate Precizno utvrđen postojeći nivo antropomotoričkih sposobnosti je preduslov za dobro planiranje i uspešnu realizaciju trenažnog procesa, odnosno dovođenje sportista u željeno stanje, radi postizanja takmičarskih uspeha. Jedno od značajnih pitanja sa kojim se susreću istraživači koji se bave problemima merenja i identifikacije antropomotoričkih sposobnosti je konstruisanje i primena adekvatnih testova (mernih instrumenata), kao i njihov antropološki značaj. Ove dileme se odnose i na antropomotoričke sposobnosti koje su tokom dužeg vremenskog perioda predmet istraživanja (merenja). Stoga je razumljivo da su slične dileme prisutne i prilikom is- 73

pitivanja dinamičke čvrstoće. Međutim, značaj koji ima dinamička čvrstoća obzirom na učestalost kontakata u sportu, te potreba sticanja saznanja o njoj, pomogli su u iznalaženju načina njenog evidentiranja. Ovo naročito potkrepljuje i nesaglasje da se u eri upravljanja sistemom sporta, kao i pojedinim njegovim segmentima, jedno tako značajno svojstvo razvija nasumice. Na potrebu istraživanja dinamičke čvrstoće ukazao je Korenberg, V. B. (1996), u kontekstu prestrukturiranja sistema sposobnosti sportista gde predlaže: ''1. Uvođenje fizičkog svojstva ''čvrstina'', imajući u vidu konkretnu i sistematsku otpornost na povrede aparata za kretanje: to je nesumnjivo jedna od važnih i kvalitativno izdvojenih strana motorike.'' Postojeća definicija dinamičke čvrstoće ukazuje da je to sposobnost aktuelnog dela čovekovog tela, da u dinamičkim uslovima, izdrži dejstvo spoljnih sila, što većeg intenziteta, bez značajnih posledica po taj deo tela, ni po organizam u celini. Pod tehnologijom se između ostalog podrazumeva: nauka o veštinama i zanatima, naučno prikazivanje ljudske delatnosti kojoj je svrha prerada prirodnih proizvoda (sirovina) za ljudsku upotrebu, a u filozofskom smislu ona predstavlja postupak, metod, način. 2. GENEZA PROCENE I MERENJA DINAMIČKE ČVRSTOĆE U postupku iznalaženja načina dolaženja do podataka o nivou dinamičke čvrstoće do sada je korišćeno više postupaka: samoprocena, ekspertska ocena i indirektno merenje. Samoprocena proističe iz situacija tokom treninga, kao i iz realnih situacija u svakodnevnom životu pri kojima pojedinac određuje koliku će silu da upotrebi primeni za realizovanje određenog kontakta (sudara, udarca) ili koliku će silu koja deluje na njega (neki deo njegovog tela) tolerisati pre nego što prekine kontakt, naravno u situacijama u kojima ima tu mogućnost. Primer iz karatea: prilikom blokiranja (geden barai) napada nogom (mae geri), imajuću u vidu čitav niz informacija, pojedinac odlučuje koliki će intezitet kontakta svojom rukom realizovati. Interesantni su podaci samoprocene specifično treniranih i specifično netreniranih osoba (1996.) u kojoj su obe grupe prilično realno procenile sopstveni nivo dinamičke čvrstoće što je kasnije potvrđeno i merenjem inteziteta udarca. Ekspertska ocena zahteva od iskusnog trenera da proceni adekvatni nivo sile koji sportisti ispoljavaju tokom treninga, na primer: pri sparingu ili specifičnim ve- 74

žbama za razvoj dinamičke čvrstoće. Takođe, ispitivači pri ispitima za pojaseve, empirijski ocenjuju ispoljavanje dinamičke čvrstoće. Indirektno merenje dinamičke čvrstoće, kao prelazni metod, podrazumeva udarac aktuelnim delom tela o relativno deformabilno telo, koje je udarcem tim delom tela moguće izvesti iz stanja mirovanja. Na osnovu poznatih elemenata težine deformabilnog tela, početne visine i dometa se izračunava saopštena sila, po obrascu kosog hica sa razlikom nivoa. Uspostavljanjem sistema tenziometrijskih sondi i tenziometrijskih platformi za merenje mišićne sile (1996.) mogućnosti za evidentiranje dinamičke čvrstoće su poboljšane. Pre svega do inteziteta ispoljenih sila, u statičkim i dinamičkim uslovima, se dolazi bez izračunavanja. Sile u statičkim uslovima se direktno mere za određene mišićne grupe u zadatom položaju. (slika 1.) Slika 1. Sile u dinamičkim uslovima se mere pomoću relativno deformabilnog tela ( medicinke ), koja je konstantne mase i udaljenosti od mernog instrumenta. 75

Slika 2. Poboljšanjem softvera i izradom adekvatnih konstrukcija stvorena je mogućnost merenja ispoljavanja dinamičke čvrstoće u realnom vremenu (slika 3.) U ovom slučaju, ispitanik realizujući udarac aktuelnim delom tela (ulnarnom stranom podlaktice) o relativno nedeformabilno i nepomerljivo telo - merni instrument (tenziometrijsku platformu na čijoj je gornjoj površini drvena ruka ) ispoljava dinamičku čvrstoću tog dela svog tela. Slika 3. 76

Prilikom merenja dinamičke čvrstoće neophodno je imati u vidu saznanja o tri faze balističkih pokreta: zamah, udarac (sudar) i zaustavljanje, odnosno pretvaranje sistema kojim se vrši udarac od elastičnog u čvrst, do kojih je došao Chaidze (1966). Nakon početnog ubrzanja ekstremitet se naglo zaustavlja, čime se gubi na brzini, ali dobija na masi, a opšte i istovremeno skraćivanje mišića koji obuhvataju odgovarajuće zglobove ekstremiteta izazvano biomehaničkom potrebom učvršćivanja zglobova ekstremiteta pred udar i na taj način pretvara sistem u određenom vremenskom periodu u jedinstvenu celinu. Opisani proces u karateu se naziva kime, a uvežbava se prilikom izvođenja udaraca najpre u prazno, a potom u makivare. 3. ZAKLJUČAK Dostignuti nivo saznanja o dinamičkoj čvrstoći (empirijska, istraživačka), postojeća softverska i konstruktivna rešenja, odnosno ukupne tehnološke mogućnosti, daju realnu pretpostavku za njeno utvrđivanje. Kao i kod drugih antropomotoričkih dimenzija maksimalni iskazani nivo testirane sposobnosti zavisi više faktora, kao što su: takmičarski period, dostignuti nivo pripremljenosti, motivisanost sportiste za testiranje, preciznost merne procedure, greška merioca,..., stoga je neophodan sveobuhvatan pristup pri evidentiranju dinamičke čvrstoće. Dalja istraživanja u ovoj oblasti su neophodna radi utvrđivanja mogućnosti poboljšanja nivoa dinamičke čvrstoće, usavršavanja i trajanja dotignutog nivoa, naročito u različitim sportovima, kao i kod različitih rodnih i dobnih kategorija. Može se pretpostaviti da će dalja istraživanja dinamičke čvrstoće imati i pozitivan povratni efekat na razvoj, odnosno usavršavanje tehnologije njenog merenja. 77

LITERATURA 1. Chaidze, L. V.(1966): Problemi centralne regulacije biomehaničke strukture kretnih navika čoveka, članak objavljen u časopisu Teorija i praksa fizičke kulture, Moskva, br. 10, prevod dr S. Popović 2. Drid, P, Stanković, D. i Vujkov, S. (2006): Klasifikacija rekvizita za usvršavanje tehnike i poboljšanje specifične kondicije karatista, Zbornik radova Drugog naučno stručnog međunarodnog simpozijuma Modeli trenažnog procesa u borilačkim sportovima, Pančevo 3. Korenberg, V. B. (1996): Problemi fizičkih i motoričkih svojstava, Теория и практика физической кулътуры, Moskva, br. 7 4. Malacko, J. i Popović, D. (2001): Metodologija kineziološko antropolških istraživanja, Fakultet za fizičku kulturu, Leposavić 5. Mašić Z, Obradović T, Dragojević M. (1996): Osobina čoveka otpornost na udarac, Četvrti internacionalni kongres fizičkog vaspitanja i sporta, Komotini 6. Mašić, Z. (1997): Problem evidentiranja eksplozivne snage čoveka i otpornosti na udarac, Peti internacionalni kongres fizičkog vaspitanja i sporta, Komotini 7. Mašić, Z. (1997): Komparacija ispoljene otpornosti na udaraci njenog samoprocenjenog nivoa specifično treniranih i specifično netreniranih osoba, Peti internacionalni kongres fizičkog vaspitanja i sporta, Četvrti internacionalni kongres severnogrčke asocijacije sportske medicine, Solun 8. Mašić, Z. i sar. (1997): Kvantifikacija rezultata otpornosti na udarac u odnosu na eksplozivnu snagu pojedinca, Četvrti internacionalni kongres severnogrčke asocijacije sportske medicine, Solun 9. Schmidt, R. A. & Wrisberg, C. A. (eds), (2004): Motor learning and performance, Human Kinetics 10. Vujaklija, M. (2004): Leksikon stranih reči i izraza, Prosveta, Beograd 78

Stručni rad Sandra Vujkov 1, Slavko Obadov 1, Tatjana Trivić 1, Jovan Pejčić 1 1 Univerzitet u Novom Sadu, Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja, Novi Sad, Srbija. ELEMENTARNE IGRE ZA RAZVOJ KOORDINACIJE KOD MLADIH DŽUDISTA ELEMENTARY GAMES FOR THE DEVELOPMENT OF COORDINATION IN YOUNG JUDOKAS Summary: Coordination as a motor ability has a significant influence on sports performance in judo. Even though the hereditary coefficient is quite high (.75 -.8 ), it is necessary to affect the development of coordination by way of elementary games for children. The selection and application of the elementary games in the training process ought to be appropriate for the age and level of ability of young judokas. 1. UVOD Key words: coordination, elementary games, training process, young judokas. Proučavanjem jednačine specifikacije uspeha u džudo sportu i hipotetski ili naučno utvrđena hijerarhijska struktura sposobnosti osobina i znanja sportista, koje su neophodne za postizanje visokih sportskih rezultata, može se zaključiti da je motorička sposobnost koordinacija (.22) na visokom drugom mestu. Jedino je snaga (.25), kao motorička sposobnost ispred koordinacije (Sertić i Lindi, 2003). Ovo je, posmatrajući sa pozicije kompleksnosti pokreta u tehničko-taktičkoj strukturi džudo sporta sasvim logično, obzirom da prilikom realizacije džudo tehnike sportista mora besprekorno da vlada sopstvenom ravnotežom, kao i ravnotežom protivnika. Za usklađivanje pokreta sa protivnikom u prostoru i vremenu, kao i za izvođenje veoma složenih tehničko-taktičkih elemenata, potrebne su visoko razvijene koordinacijske sposobnosti različitih vrsta. Iz tih razloga neophodno je od samog početka trenažnog procesa u džudou, i razvoju opšte i specifične motorike kod mladih džudista, raditi na razvoju koordinacijskih sposobnosti. 79

Obzirom da je koeficijent urođenosti koordinacijskih sposobnosti veoma visok (.75-.80) neophodno je da se prilikom izbora vežbi strogo vodi računa o izboru onih vežbi koje su primerene uzrastu i motoričkim sposobnostima mladih džudista. Autori u ovom radu žele da prikažu kompleks elementarnih igara za razvoj koordinacijskih sposobnosti kod mladih džudista. Kada se govori o mladim džudistima onda se to odnosi na sportiste starosne dobi od 7 10 godina, a koji počinju da treniraju džudo sport. 2. ZNAČAJ ELEMENTARNIH IGARA U TRENAŽNOM PROCESU MLADIH DŽUDI- STA Dolaskom mladih sportista u određenu sportsku granu podrazumeva da treneri pedagozi u svom radu sa mladim sportistima od samog početka treba da rade na razvoju opšte i specifične motorike. Jedan od najefikasniji načina za razvoj opšte i specifične motorike je i primena elementarnih igara, koje u svojoj strukturi kretanja imaju zadatak razvoja, pored koordinacije, snage, brzine, fleksibilnosti, ravnoteže i preciznosti. Značaj elementarnih igara je da se putem primerenih vežbi, koje u svojoj strukturi pokreta imaju određene vaspitne, obrazovne i zabavne sadržaje, podiže jedan značajan oblik motoričkih sposobnosti. Pored ovog, primena elementarnih igara u trenažnom procesu obogaćuje same sadržaje treninga, čini ih mnogo zanimljivijim i vezuje decu za sport. Elementarne igre za razvoj koordinacije moraju biti pažljivo odabrane u procesu treninga i primerene motoričkim sposobnostima i uzrasnim karakteristikama samih džudista. Igre, prilikom izvođenja, moraju biti sigurne za same učesnike, kako se ne bi dogodilo da dođe do neke povrede, trebalo bi da imaju određenu crtu takmičarskog karaktera i da se njihovo izvođenje može jednostavno objasniti, kako se ne bi trošilo vreme na objašnjavanje i gubio kontinuitet u radu. Elementarne igre za razvoj koordinacije treba da imaju svoja simbolična imena, kako bi se u nekim narednim treninzima samo spomenuo naziv a vežbači se odmah pripremili za izvođenje. Elementarne igre za razvoj koordinacije se mogu izvoditi individualno, u parovima, sa više učesnika, sa i bez rikvizita. 80

IZBOR ELEMENTARNIH IGARA ZA RAZVOJ KOORDINACIJE MLADIH DŽUDI- STA U radu je predložen kompleks od 15 elementarnih igara za razvoj koordinacije mladih džudista, starosne dobi od 7 10 godina, uglavnom početnika u trenažnom procesu. Sve elementarne igre biće izvedene u parovima, jednostavne su strukture pokreta i neiziskuju strah ili strepnju prilikom izvođenja. 1. Dečija kolica: Početni položaj: jedan vežbač je u stavu klečećem za rukama oslonjen na šake. Drugi vežbač leži leđima na leđa prvog vežbača. Igra: prvi vežbač, sa drugim vežbačom na leđima ide četvoronoške po strunjači. Oba vežbača se trude da drugi vežbač ne padne sa leđa prvog (sl. 1). Vežba ima za cilj da izgradi osećaj održavanja koordinacije ravnoteže oba vežbača 2. Rolba: Početni položaj: oba vežbača su u položaju klečećem za rukama oslonjeni na šake i u bočnom položaju jedan pored drugog. Igra: jedan vežbač stalno pravi bočna kotrljanja preko leđa drugog vežbača i prelazi sa jedne na drugu stranu vežbača koji je stalno u početnom stavu, trudeći se da po završetku kotrljanja obavezno dođe u bočni položaj svome partneru sa druge strane (sl. 2). Vežba ima za cilj da se vežbač, nakon okreta oko uzdužne osa svoga tela, pravilno spusti na strunjaču sa oba kolena i šake. Makaze poskoci:početni položaj: jedan vežbač je u položaju sedećem sa raširenim nogama oslonjen rukama iza leđa. Drugi vežbač je stojećem stavu, prvom vežbaču između nogu (sl. 3). Igra: Vežbač koji sedi odigne obe noge sa strunjače i pravi njima makaze, dok drugi vežbač teži da raznožno-sunožnim poskocima ne stane na partnerove noge (sl. 4). Vežba ima za cilj da koordiniše pokrete vertikalnih poskoka i sunožno-raznižnih pokreta jednog vežbača sa sunožno-raznožnim pokretima drugog vežbača. 81

Slika 1 Slika 2 Slika 3 Slika 4 Bočni preskoci: Početni položaj: jedan vežbač je u položaju ležećem na leđima sa nogama savijenim u kolenima i odignutim od strunjača. Drugi vežbač je stojećem stavu sa bočne strane partnerovih nogu, okrenut licem prema partneru (sl. 5). Igra: vežbač koji je u stojećem stavu bočnim sunožnim poskocima, prvo u jednu stranu preskače obe partnerove noge, a zatim se istim poskocima vraća na drugu stranu (sl. 6). Vežba ima za cilj da koordiniše vertikalne poskoke sa bočnim pomeranjima jednog vežbača. Aplauz nogama: Početni stav: oba vežbača su u raznožnom stojećem stavu, okrenuta licem jedan prema drugom i sa hvatom obema rukama za gornji deo revera kimona. Igra: oba vežbača istovremeno vrše poskoke jednom pa zatim drugom nogom a nogama, koje su odvojene od strunjače vrše donjim delom stopala pljesak jedan o drugi (sl. 7) Poletanje laste: Početni položaj: jedan vežbač je u položaju lećem na leđima sa nogama savijenim u kolenima i odignutim od strunjače i rukama u predručenju. Drugi vežbač je i raskoračnom stojećem stavu, iza partnerovih nogu licem okrenutim prema partneru (sl. 8). 82

Igra: vežbač koji je u stavu ležećem postavlja obe noge partneru na stomak (prepone), dok vežbač koji je u stojećem stavu iz malog počučnja lagano se odbacuje od strunjače i poleće. Partner, čije su obe ruke u predručenju vodi računa da mu partner ne padne sa nogu, kontrolišući njegova ramena (sl. 9). Slika 5 Slika 6 Slika 7 Slika 8 Hromi Daba: Početni stav: oba vežbača su u stojećem stavu okrenuta licem jedan prema drugom, sa desnom nogom u prednoženju i oba vežbača nathvatom uhvate partnerovu nogu. Igra: oba vežbača, zajedničkim usklađenim poskocima, kreću se u krug težeći da očuvaju ravnotežu (sl. 10). 8. Borba rukama: Početni položaj: oba vežbača su u uporu ležećem za rukama, okrenuti glavama jedan prema drugom. Igra: iz ovog položaja oba vežbača nastoje da povlačenjem partnerove ruke (u svim pravcima) naruše upor i obore protivnika da padne na stomak (sl. 11). Šetnja slepca: Početni stav: oba vežbača su u stojećem stavu i imaju oslonjen kažiprst desne ruke jedan o drugi. 83

Igra: jedan vežbač nastoji da se kreće u svim pravcima (držeći kažiprst dlanom na gore), dok partner natoji da prati kretanje, i da ne odvaja svoj kažiprst od kažiprsta partnera (sl. 12). Slika 9 Slika 10 Slika 11 Slika 12 Poskoci sa zadatkom: Početni stav: oba vežbača su u stojećem stavu (malo raznožnom), okrenuta licem jedan prema drugom i na odstojanju dva koraka. Igra: jedan vežbač stoji sa rukama i priručenju i čeka da drugi vežbač doskoči prvim korakom na metar od njega. Neposredno u momentu doskoka partnera, prvi vežbač pokaže prstom leve ili desne ruke u kom pravcu treba da bude drugi poskok. Ova vežba treba da služi razvoju brzinske reakcije vežbača (sl. 13). 11. Visoki sunožni poskoci: Početni stav: oba vežbača su u stojećem stavu, okrenuta licem jedan prema drugom i na odstojanju jedan korak. Igra: jedan vežbač predruči obema rukama sa dlanovima prema dole, na odstojanju 80-100 santimetara od strunjače. Drugi vežbač vrši sunožne poskoke, tako da sa oba kolena svaki put dodirne dlanove partnera (sl. 14). Vežba ima za cilj da se prilikom vertikalnih poskoka, sa nadkolenicama u prednoženju sačuva ravnoteža odskoka i doskoka, a da se izvrši zadatak. 84

12. Umotavanje pojasom: Početni stav: oba vežbača su u stojećem stavu, bočno na odstojanju jedan od drugog na dva metra i sa džudo pojasom od struka jednog do struka drugog vežbača (sl. 15). Igra: Naizmenično jedan pa drugi partner se umotavaju u pojas prvo preko jedne, a zatim i na drugu stranu, pokušavajući da izvedu zadatak brzo a da pri tome ne izgube ravnotežu i ne padnu (sl. 16). Slika 13 Slika 14 Slika 15 Slika 16 13. Vožnja bicikla: Početni položaj: oba vežbača su u ležećem položaju, leđima okrenuti nogama jedan prema drugom, na odstojanju takvom da se može izvesti igra. Vežbači oslone oba svoja stopala jedan na drugog i izvode vežbu kojom imitiraju vožnju biciklom (sl. 17). 14. Ležeća rolba: Početni položaj: jedan vežbač leži na leđima dok je drugi vežbač u ležećem položaju na stomaku tako da partneri obuhvataju rukama skočne zglobove jedno drugome (sl. 18). 85