UNIVERZITET U NIŠU PRIRODNO-MATEMATIČKI FAKULTET DEPARTMAN ZA BIOLOGIJU I EKOLOGIJU TAKSONOMSKA I FITOGEOGRAFSKA ANALIZA DENDROFLORE NIŠKE TVRĐAVE MAS

Транскрипт

1 UNIVERZITET U NIŠU PRIRODNO-MATEMATIČKI FAKULTET DEPARTMAN ZA BIOLOGIJU I EKOLOGIJU TAKSONOMSKA I FITOGEOGRAFSKA ANALIZA DENDROFLORE NIŠKE TVRĐAVE MASTER RAD Kandidat: 255 Mentor: Prof. dr Vladimir Ranđelović Niš, 2018.

2 UNIVERSITY OF NIŠ FACULTY OF SCIENCE AND MATHEMATICS DEPARTMENT OF BIOLOGY AND ECOLOGY TAXONOMICAL AND PHYTOGEOGRAPHICAL ANALYSIS OF THE DENDROFLORA OF THE NIŠKA FORTRESS MASTER THESIS Candidate: 255 Mentor: Prof. dr Vladimir Ranđelović Niš, 2018.

3 BIOGRAFIJA KANDIDATA rođena je 16. jula godine u Vranju, gde godine završava osnovnu, a Hemijsko tehnološku školu sa odličnim uspehom. Prirodnomatematički fakultet u Nišu na Departmanu za biologiju i ekologiju upisuje godine. Osnovne akademske studije završava godine, iste godine upisuje Master akademske studije, smer Ekologija i zaštita prirode.

4 ZAHVALNICA Zahvalnost na prvom mestu dugujem svom mentoru Prof. dr Vladimiru Ranđeloviću na poverenju koje mi je ukazao uključivši me u ovo interesantno istraživanje. Poštovanje za sve ono što je učinio je neizmerno. Hvala mu na stručnim sugestijama i savetima, spremnosti za zajednički rad, uloženom trudu, izdvojenom vremenu kao i nesebičnoj pomoći tokom celokupne izrade ovog master rada. Takođe posebnu zahvalnost dugujem dragim ljudima oko sebe bez kojih ne bih mogla da ostvarim svoje zamisli, naročito svojoj porodici i prijateljima na pruženoj podršci, motivaciij i ljubavi.

5 SAŽETAK U ovom radu istraživana je dendroflora Niške tvrđave. Taksonomskom analizom utvrđeno je prisustvo 66 vrsta biljaka iz 54 roda, 31 familije, 19 redova i 7 nadredova. Golosemenice su zastupljene sa 13 vrsta, a skrivenosemenice sa 53 vrste. Najveći broj vrsta pripada nadredu Rosanae. Dominantna je forma stablovih fanerofita (46 vrsta). Analizom arealspektra uočeno je da jezgro flore tvrđave čini alohtoni areal-tip, koji obuhvata ukupno 32 vrste, odnosno 49,5% ukupne dendroflore. Zelenilo Niške tvrđave prilično je bogato dendro - vrstama koje su uglavnom dobrog zdravstvenog stanja i estetski se uklapaju. Međutim, potrebna mu je revitalizacija. Ključne reči: dendroflora, taksonomska analiza, fitogeografska analiza, životne forme

6 ABSTRACT In this paper, the dendroflora of the Niš Fortress was investigated. Taxonomic analysis revealed the presence of 66 plant species from 54 genera, 31 families, 19 orders and 7 superorders. Gymnosperms are represented with 13 species, and angiosperms with 53 species. Most of the species belong to the superorder Rosanae. Single-stemmed phanerophytes (trees) are the dominant form of the fanerophytes (46 species). By analyzing of the area-spectra it was observed that the core of the flora of the fortress is an allochthous area-type, which comprises 32 species, or 49.5% of the total dendroflora. The greenery of the Niš Fortress is quite rich in dendro - species that are mostly of good health and aesthetically fit. However, he needs revitalization. Key words: dendroflora, taxonomical analysis, phytogeographical analysis, life forms

7 SADRŽAJ 1. UVOD Dosadašnja istraživanja dendroflore u urbanim sistemima u svetu i u Srbiji Geografske karakteristike istraživanog područja Niška tvrđava Fitogeografski položaj i potencijalna vegetacija okoline Niša Značaj dendroflore za urbane ekosisteme MATERIJAL I METODE REZULTATI I DISKUSIJA Pregled dendroflore Niške tvrđave Taksonomska analiza dendroflore Niške tvrđave Analiza životnih formi dendroflore Niške tvrđave Fitogeografska analiza dendroflore Niške tvrđave ZAKLJUČAK LITERATURA... 37

8 1. UVOD Izgradnja ljudskih naselja, industrijskih lokacija i puteva uništava prirodne ekosisteme, a njihova mesta zamenjuju veštački ekosistemi, koji se često transformišu u "urbane pustinje". Infrastruktura utiče na prirodu na direktan i indirektan način: fizičko prisustvo puteva i pruga u pejzažu stvara nove granice između staništa, menja hidrološku dinamiku i narušava prirodne procese u staništima, dok saobraćaj kontaminira okolno okruženje različitim hemijskim zagađivačima i bukom (Seiler, 2011). Na taj način dolazi do zagađenja vazduha i klimatskih promena u urbanim područjima. Zagađivači vazduha imaju negativan uticaj, dok biljke deluju kao akumulatori zagađujućih materija. Današnji razvoj gradova karakteriše sve veća izgradnja. Prostorni, prirodni, veštački i opšti uticajni faktori određuju morfogenetske procese urbane strukture. Zastupljenost objekata pejzažne arhitekture (parkova, drvoreda, zelenih trgova...) na niskom je nivou i pored sve veće funkcionalne i ekološke opravdanosti u vezi poboljšanja kvaliteta životne sredine. Dinamika razvojnih potreba sa daljim tokovima urbanizacije i sve intenzivnijom izgradnjom zasniva se na planerskim standardima, a prirodne funkcionalne komponente, kao što su objekti pejzažne arhitekture, postaju sve dragocenije. Time se uslovljava njihovo definisanje, ne samo kroz odnos, rastojanje i formu, već celovito funkcionalno-prostorno značenje u sklopu složenog urbanog tkiva, kompleksno traženje novih rešenja u postizanju, pre svega kvalitativnih, a zatim kvantitativnih promena u zastupljenosti i načinu formiranja pejzažnog uređenja tih prostora. Zelene površine (Sl. 1) čine gradove otpornijim na efekte klimatskih promena. Na primer, one mogu ublažiti oluje, poboljšati kvalitet vazduha, smanjiti nivo buke, apsorbovati ugljenik, smanjiti potrošnju energije zasenjenjem i hlađenjem (potencijalno ublažavaju efekat gradskog toplotnog ostrva) i smanjuju uticaj ekstremnih vremenskih prilika. Kako temperature stalno rastu zbog klimatskih promena, zelene površine će verovatno postati sve značajnije, naročito zbog njihovog direktnog uticaja na mikroklimu (Salbitano et al., 2016, Jablanović i sar., 2003). Iako su oblikovane elementima iz prirode, delo su ljudskih ruku, čovekove invencije, znanja i mašte. One u gradskim sredinama, pružaju vezu sa prirodom, visoku udobnost i ekološku ravnotežu, uz stvaranje optimalnog urbanog okruženja za stanovanje. Oni su važna mesta za očuvanje biodiverziteta unutar gradova. Međutim na njihovu vegetaciju utiču brojni antropogeni stresori (LaPaix, 2010). U cilju povećanja funkcionalnosti urbanog zelenila neophodno je proceniti njihovo stanje, što je početni deo za rehabilitaciju i poboljšanje zdravlja biljaka i vizuelnog izgleda (Stavretović et al., 2010). 1

9 Slika 1. Zelenilo Niške tvrđave Od brojnih formi biljaka, drveće je najkorisnije i nezamenljivo u urbanim zelenim prostorima (Ocokoljić et al., 2010). Povećanjem broja biljnih vrsta povećava se i raznovrsnost dendroflore, značajno se poboljšava mogućnost obrazovanja stanovnika, kao i mikroklimatske i zaštitne funkcije, strukturne, vizuelne i estetske komponente područja. Vujković i sar. (2003) pokazali su da obilje boje i raznovrsnost oblika čine zelene površine neophodnim u sastavu urbanih prostora. Na fizički dizajn zelenih površina utiču biološke karakteristike svih vrsta (npr. veličina i oblik staništa, obrazac grananja, boje, vreme cvetanja kao i mozaik formiran od lišća, cveća i plodova), te uslovi okoline, kao što su vazduh, zemljište, reljef i voda. Pored ovoga, treba naglasiti da ove oblasti mogu imati i neke drvene vrste koje su invazivnog ili alergijskog karaktera. Alergijske drvene vrste mogu negativno uticati na zdravlje ljudi ili izazvati određene alergijske reakcije. Alergije na polen su sezonske bolesti koje su povezane sa vremenom cvetanja alergijskih biljaka. Polen različitih trava, drveća i korova izaziva alergijske reakcije osetljivih osoba. Najčešće alergijske bolesti su alergijski rinitis, bronhijalna astma, alergijski konjunktivitis, ekcem, koprivnica (Urtikarija). Najčešća alergijska bolest u svetu je alergijski rinitis koji u različitim delovima sveta ima 10-25% populacije, sa visokom zastupljenošću dece i adolescenata (Nestorović i sar., 2011). Invazivne drvenaste vrste mogu ugroziti biodiverzitet i uznemiriti estetiku područja zelenih površina iznenadnim i brzim širenjem. 2

10 Najbolji indikatori ekoloških prilika jedne sredine su svakako floristički elementi zastupljeni u njoj. Osim toga, oni i utiču na faktore sredine što rezultira ublažavanjem ekstremnih dejstava abiotičkih faktora. Najbolje prilagođena uslovima sredine određenog područja, kroz dugotrajni evolucioni period, svakako je autohtona vegetacija. Boljim upoznavanjem karakteristika autohtonih zajednica određenog područja, kao i bioloških osobenosti biljnih vrsta koje ih čine, uz prethodno poznavanje uslova sredine, stvara se jedan ekološki utemeljen osnov za budući pravilan odabir vrsta pri planiranju ozelenjavanja površina. Ciljevi ovog rada su popisivanje svih drvenastih vrsta u Niškoj tvrđavi, utvrđivanje njihovog rasporeda i brojnosti pojedinih vrsta i taksonomska i fitogeografska analiza na osnovu florističkog spiska. Ova istraživanja su izvršena u sklopu nastojanja da se na prostoru tvrđave oformi botanička bašta. Od značaja bi bilo i identifikovanje najvrednijih vrsta u pogledu vitalnosti, ukrasne vrednosti, starosti i bioekoloških karakteristika. Dobijeni rezultati bi služili kao osnova za odabir važnih vrsta u budućim podsticajima rekonstrukcije parka. 1.1 Dosadašnja istraživanja dendroflore u urbanim sistemima u svetu i u Srbiji Zbog svog značaja, flora drvenastih biljaka gradova je zauzela značajno mesto u istraživanjima mnogih autora, pri čemu je većina poseban akcenat stavljala na zastupljenost autohtone i alohtone dendroflore. Na ovom mestu će biti dat pregled istraživanja dendroflore urbanih ekosistema na području Balkanskog poluostrva. Najveći broj radova, a samim tim i najveća pažnja usmerena ka dendroflori urbanih ekosistema, ustanovljen je za područje Hrvatske. Parkovi grada Zagreba u Hrvatskoj istraživani su od strane Karavla (2006), koji je dao predlog za njihovu obnovu i revitalizaciju. Takođe, predložio je da se, u cilju očuvanja parkova, uvede čuvarska služba. Tafra i sar. (2012) su istraživali samoniklu i hortikulturnu dendrofloru Omiša, gradića smeštenog jugoistočno od Splita, na ušću reke Cetine u Hrvatskoj. Na širem području grada zabeleženo je ukupno 239 vrsta iz 156 rodova i 72 familije. Najzastupljenija familija je Rosaceae, a od rodova rod Prunus. Prema tipu habitusa prevladavaju žbunaste forme, zatim slede stablove, a najmanje su zastupljene drvenaste skandentofite. Alohtone vrste su znatno zastupljenije od autohtonih. Pandza (2016) je istraživala dendrofloru u okolini sedam osnovnih škola u Šibensko- kninskoj županiji. Zabeležila je 85 vrsta (8 golosemenica i 77 skrivenosemenica) iz 40 familija. 3

11 Porodice najbogatije vrstama bile su Rosaceae (9 vrsta) i Fabaceae (7 vrsta). Prema tipu habitusa najbrojniji su bili žbunovi, zatim drveće, a najmanje zastupljene su bile penjačice. Prema trajnosti listova zastupljenije su bile zimzelene od listopadnih, dok su alohtone vrste nadvladale autohtone. U alohtonoj flori su najzastupljenije bile vrste azijskog porekla. Ova analiza dendroflore školskih objekata je pokazala da su nepravedno zanemarene autohtone vrste, koje po dekorativnosti ne zaostaju za stranim vrstama. Pored toga su one bolje prilagođene ekološkim uslovima i lakše za održavanje. I u ostalim državama bivše Jugoslavije dendroflora je istraživana iz različitih aspekata. Čurović i sar. (2003) istraživali su autohtonu dendrofloru parkova Podgorice u Crnoj Gori. Istraživanja su bila usmerena ka utvrđivanju parametara koji definišu biološke, zdravstvene i estetske karakteristike autohtonih drvenastih vrsta detaljnim snimanjem postojećeg stanja. Saasvim očekivano, autohtonu dendrofloru ovog grada karakterišu mediteranske vrste, kao što su: Pinus halepensis, Laurus nobilis, Nerium oleander, Viburnum tinus, Quercus ilex, Celtis australis, Ficus carica, Punica granatum i Paliurus aculeatus. Stupar (2009) je istraživao dendrofloru Univerzitetskog parka u Banja Luci u Bosni i Hercegovini. U svom radu detaljno analizira taksonomski sastav, daje zastupljenost pojedinih životnih formi drvenastih biljaka i analizira fitogeografsko poreklo vrsta. On konstatuje da su neke vrste zastupljene sa prevelikim brojem stabala (Pinus abies, P. pungens i P. strobus sa 38%), dok su neke druge, veoma poželjne vrste, kao što je Quercus robur, Pinus wallichiana i Magnolia kobus, zastupljene samo s jednim primerkom. Evidentno je prisustvo nekih vrsta koje bi zbog njihovih estetskih i drugih osobina trebalo izbegavati u gradskim nasadima (Acer negundo, Catalpa bignonioides i dr.), dok su neki veoma dekorativni rodovi žbunja zastupljeni samo sa jednim ili svega nekoliko primeraka (Cotoneaster, Pyracantha, Lonicera, Spiraea) ili uopšte nisu zastupljeni (Crataegus, Viburnum, Laburnum, Buxus, Weigela, Sorbusi dr.). Pored ovoga, forma i struktura zasada su nezadovoljavajući, jer pored drvoreda, i nekih manjih blokovskih površina, celi objekat je podizan neplanski i brzopleto, pa je raspored stabala na području parka veoma neujednačen. Zbog svega navedenog Stupar smatra da je potrebno pristupiti rekonstrukciji parka kako sastanovišta strukture i forme, tako i sa stanovišta sastava. Prilikom istraživanja zelenih površina u Banja Luci, Maksimović i sar. (2018) ustanovili su da je najčešća vrsta Aesculus hippocastanum, dok su dobro zastupljene i različite vrste roda Tilia i Picea abies. Nesamonikla dendroflora je u okviru aglomeracije grada Sarajeva zastupljena sa 947 različitih vrsta, kultivara i varijeteta, od čega je značajan broj alohton (Omanovića i sar., 2012). 4

12 Posebna pažnja u ovom radu je poklonjena biodiverzitetu nesamonikle dendroflore Velikog parka u Sarajevu, gde je registrovano 43 različitih vrsta. Istraživanjem dendroflore gradskog parka u Bihaću, Delić i sar. (2018) zabeležili su prisustvo oko 80 vrsta iz 30 različitih familija. S najvećim brojem vrsta istakla se porodica Rosaceae (10 vrsta). U pogledu habitusa dominirala su stabla, zatim grmovi, penjačice pa puzavice. Listopadne vrste su bile zastupljenije od zimzelenih. Najbrojnija vrsta bio je hibridni platan (Platanus x hispanica Münch) sa 115 jedinki. Prema geografskom poreklu alohtone vrste su zastupljenije od autohtonih. Dendroflora je istraživana i u pojedinim gradovima u Srbiji. Vićentić i sar. (2017) su istraživali dendrofloru zelenih površina vrtića u Beogradu. Ovo istraživanje obuhvata istraživanje glavnih elemenata rasta, procenu vitalnosti i dekorativnosti svakog stabla, kao i utvrđivanje broja alergena i invazivnih vrsta na svakom istraživanom području. Oni su utvgrdili prisustvo 41 biljne vrste sa 359 stabala na 4 istražena područja. Utvrđeno je brojno prisustvo jedne invazivne vrste (Robinia pseudoacacaia L.). Takođe, zabeleženo je 12 alergenih vrsta sa 133 stabla, što je 37,0% od ukupnog broja. Vrsta Betula pendula Roth., koja ima veoma izražene alergijske karakteristike, prisutna je sa 17 stabala, a vrste roda Tilia, koje imaju umerene alergijske karakteristike, sa 21 stablom. U radu Ninić-Todorović i sar. (2015) prikazani su rezultati dobijeni u Futoškom parku u Novom Sadu. Rad izdvaja najtraženije i najcenjenije vrste koje su prilagođene uslovima urbane sredine. Na osnovu ispitanih bioloških i ekoloških parametara, izdvojen je plemeniti čempres (Taxodium distichum (L.) Rich.), kao predstavnik četinara, zatim Platanus x acerifolia (Ait.) Willd., Populus bolleana Lauche i Ulmus effusa Willd., kao predstavnici listopadnih vrsta značajne vitalnosti i dekorativne vrednosti. Na području grada Niša dendroflora nije sistematski istraživana. 5

13 1.2 Geografske karakteristike istraživanog područja Grad Niš se nalazi u severnom delu jugoistočne Srbije (Sl. 2), 10 km uzvodno od ušća Nišave u Južnu Moravu. Izgrađen je na obalama Nišave, u istočnom delu niške kotline, koja je okružena planinskim masivima gotovo sa svih strana, dok je dolinom reke Južne Morave otvorena prema severu. Sa severne strane uzdiže se planina Kalafat (837 m), krajnji zapadni ogranak Svrljiških planina, koja se nastavlja na oniže krečnjačke masive Batalovca (707 m) i Crnog vrha (683 m) i kristalastu masu Popove glave (534 m), odakle se spišta prema Južnoj Moravi. Sa leve obale J. Morave uzdiže se krajnji ogranak Malog Jastrepca. Istočnu i jugoistočnu stranu kotline nadvisuju ogranci Svrljiških planina (brdo Ječava) i Suve planine (Vis i Banjsko brdo). Sa južne strane nalazi se planina Seličevica, krajnji ogranak kristalastog Vlasinskog kompleksa. Prema zapadu, Niška kotlina postepeno prelazi u uzdignute lesne i aluvijalne platoe Batušinačkog visa i dobričkog polja (Kostić, 1983). Neposrednoj okolini grada poseban pečat daju dve krečnjačke klisure, Sićevačka klisura, koja je nastala radom reke Nišave, između Svrljiških i Suve planine, i Jelašnička klisura, nastala radom Jelašničke reke. Razuđenosti terena doprinosi i veći broj manjih klisura, kao što su Svetinikolska i Srećkova klisura na planini Kalafat. Slika 2. Geografski položaj grada Niša u istočnoj Srbiji 6

14 Grad Niš (Sl. 3) se prostire na površini od oko 600 km 2, sa leve i desne strane reke Nišave, od Sićevačke klisure do reke J. Morave. Predstavlja najveći grad u jugoistočnoj Srbiji i sedište je Niškog upravnog okruga. Prema popisu iz godine u gradu je živelo oko stanovnika, što ga čini trećim po veličini u Srbiji. Slika 3. Panorama grada Niša (Аутор: Aleksic Ivan - Сопствено дело, CC BY-SA 3.0, Na ovom području zastupljena je umereno-kontinentalna klima, ali je mezoklima uslovljena razlikama u nadmorskoj visini i brojnim uticajima koji dopiru dolinama Vardara, Južne Morave i Nišave, usled čega je izražen njen prelazni karakter. Srednja godišnja temperatura u nižim predelima (oko 200m nv.) je oko 12 ºC, na nešto većim visinama (oko 700 m nv.) je između 9 i 10ºC, dok je na području Vlasine (1200 m nv.) samo 6.4ºC. Najviši vrhovi na ovom području imaju srednju godišnju temperaturu između 2 i 5ºC. Najmanje srednje mesečne temperature su januara, pa je on najhladniji mesec ovog podneblja. Najtopliji meseci su jul i avgust. Temperatura vazduha od zime prema letu se postepeno povećava, tako da proleće nastupa veoma sporo. Temperature sporo opadaju i u jesen, tako da su jeseni veoma tople. Ovo povoljno utiče na razvoj biljnog pokrivača. Vegetacioni period u nižim predelima je duži od 250 dana, u brdskim predelima je oko 230 dana, dok je u planinskim predelima oko 200 dana. Puni razvoj vegetacije počinje kada temperature dostignu 15 ºC. Na nižim nadmorskim visinama to se događa već u aprilu, u brdskim predelima u maju, a u planinskim predelima u junu. Poznato je da je ovo područje u balkanskim okvirima ima skoro najmanje padavina u toku godine i da spada u semiaridna (polusuva) područja. Prosečna godišnja količina padavina u okolini Niša iznosi svega 550 mm. Sa povećanjem nadmorske visine povećava se i količina padavina, ali nigde ne prelazi 900 mm (npr. na Vlasini 839 mm, što ovo područje ipak 7

15 izdvaja u podneblje sa humidnim klimom). Ova količina padavina nije podjednako raspoređena u toku godine. Kao što se vidi iz klima dijagrama (Sl. 4) postoje dva maksimuma padavina, od kojih je jedan krajem proleća (maj-jun), a drugi u toku jeseni (novembar). Najsuvlji meseci su jul, avgust i septembar. Slika 4. Klima- dijagram grada Niša 1.3 Niška tvrđava U samom centru Niša nalazi se Niška tvrđava, gradsko utvrđenje na desnoj obali Nišave, koje ima kontinuitet od oko dva milenijuma konstantnog postojanja o čemu svedoče mnogobrojni arheološki nalazi. Po svom današnjem stanju, spada među najočuvanije utvrde tog tipa u Srbiji i na Balkanskom poluostrvu. Na mestu današnje Niške tvrđave, postajalo je utvrđenje Naisus i u okviru njega se nalazio čitav grad sa administracijom i vojskom. Prva rimska tvrđava od kamena sagrađena je na ovom mestu oko polovine 2. veka i u vreme Rimskog carstva antički grad Naisus je bio važna pogranična tvđava. Srednjovekovna tvrđava podignuta je na temeljima ranijeg antičkog i vizantijskog utvrđenja. Niška tvrđava je danas jedan od najstarijih i najvrednijih spomenika kulture grada Niša i njegov zaštitni znak. Tvrđava se nalazi u samom centru grada. U njoj se nalazi letnja pozornica, više restorana i kafića, a u letnjem periodu je centar kulturnih događaja (Filmski susreti, Nišvil, koncerti i muzičke svečanosti i drugo). Drugim rečima, tvrđava je prava zelena oaza bez saobraćaja i buke. 8

16 Slika 5. Spoljašnji izgled Niške tvrđave Niška tvrđava je zaštićena kao nepokretno kulturno dobro od velikog značaja za Republiku Srbiju. Kompleks ovog spomenika kulture sačinjen je iz nekoliko celina čiju zajedničku crtu čini postojanje bogatog kulturnog naslojavanja i složena urbana kompozicija prostora različitih namena i funkcija, istovremeno isprepletanih povezanih, ali i sukobljenih na istim relacijama. Istorijski podaci i arhitektonsko nasleđe determinišu ovaj prostor kao centralnu tačku oko koje se, na desnoj obali Nišave, počevši od I veka n.e. razvijaju kako fortifikacije, tako i urbani elementi naselja. Pored utvrđenja iz XVIII veka koje vizuelno dominira prostorom, u okviru bedema i u njegovoj neposrednoj okolini, nalaze se objekti i arheološki ostaci iz različitih istorijskih epoha, sa različitom namenom, stepenom očuvanosti i prezentovanosti. Osim kulturno-istorijskih i urbanih elemenata, kao posebna karakteristika ističe se i specifični prirodni ambijent, koga sačinjavaju uglavnom neuređene i loše održavane zelene površinei visoko listopadno rastinje, što doprinosi postojanju mikroklime koja je znatno kvalitetnijau odnosu na klimatske karakteristike okolnog gradskog urbanizovanog prostora, ali i ugrožava elemente arhitekture i sigurnost korisnika. Celokupna situacija proizvodi haotično stanje i doprinosi međusobnoj negaciji nasleđa i urbanih elemenata. Favorizovanje improvizovanih objekata i neprimerenih sadržaja i potpuna zapuštenost pojedinih delova kompleksa, takođe doprinose apsurdnosti situacije (Vasić-Petrović, 2012). Danas je Niška tvrđava jedno od značajnijih i bolje očuvanih spomenika fortifikacije ove vrste u središnjem delu Balkana. Njena poligonalna osnova, sa osam bastionih terasa, izgrađena je na ostacima antičkog, vizantijskog i srednjovekovnog utvrđenja. Visina bedema je 8m, a prosečna debljina 3,0m, dok je ukupna dužina bedema 2.100m. Bila je opasana rovom. Niška tvrđava, površine od preko 22 hektara, predstavljala je (zajedno sa Beogradskom) snažno 9

17 tursko utvrđenje u balkanskim oblastima Carstva. Tvrđava je, od do godine imala izrazito vojni karakter i kao takva je funkcionisala isključivo u vojne svrhe, za potrebe srpske, odnosno jugoslovenske vojske. Predata je za civilnu upotrebu godine. Niška tvrđava čini središnji deo centralne gradske zone koja se prostire na desnoj obali Nišave. Potencijali lokacije na kojoj se Tvrđava nalazi i njena uloga u današnjoj prostornoj organizaciji grada, dostupnost i blizina ostalih sadržaja (kulturno-istorijskih, ugostiteljskih, turističkih, privrednih) u velikoj meri su neiskorišćeni, zapostavljeni ili potpuno pogrešno angažovani. Međutim, i pored ovih činjenica statistički podaci pokazuju da upravo najveći broj posetilaca u Nišu u toku godine u razne svrhe boravi u Niškoj tvrđavi i njenom okruženju. Visoko zelenilo je pretežno iz perioda formiranja parka posle Drugog svetskog rata, a travnate površine nisu uređene (Vasić-Petrović, 2016). Postojeći zeleni fond uglavnom je u lošem stanju i zahteva ozbiljnu plansku zamenu. Pojedine zone unutar Tvrđave rasterećene su od visokog zelenila zbog toga što se smatra da ono može negativno uticati na arheološke ostatke pod zemljom, ali i na postojeće vidljive objekte. Zona bedema potpuno je oslobođena visokog zelenila jer ono u velikoj meri utiče na njihovu destabilizaciju. Visoko zelenilo ostaje sastavni deo platoa namenjenih deci i južnog dela centralnog platoa. Van tvrđavskih bedema ono je predviđeno u svim graničnim zonama, kao «tampon-sloj» i kao vizuelna blokada ka sadržajima čije je izmeštanje u ovoj fazi bilo nemoguće predvideti. Čitavim prostorom preovladava nisko zelenilo i travnate površine, dok su centralne tačke, trgovi i platoi obogaćeni i cvetnim površinama. 1.4 Fitogeografski položaj i potencijalna vegetacija okoline Niša Prema fitogeografskoj podeli sveta, ovo područje pripada istočnomezijskoj florističkoj provinciji balkanskog florističkog podregiona i srednjeevropskog florističkog regiona (Stevanović, 1992), odnosno balkanskoj florističkoj provinciji borealnog regiona i holarktičkog carstva (Tahtajan, 1986). Okolina Niša se odlikuje prisustvom velikog broja endemičnih biljnih vrsta, a posebno tercijarnih endemorelikata, kao što su nadaleko čuvene Ramondia serbica i R. nathaliae, od kojih je ova druga otkrivena upravo u neposrednom okruženju grada, u Jelašničkoj klisuri. Osim toga, upravo u okolini grada ove dve vrste žive zajedno, u simpatriji, dok su im ostali delovi areala potrpuno razdvojeni (Stevanović et al., 1987). Ovaj deo Srbije se nalazi u zoni klimatogene šume hrastova sladuna i cera (Quercetum frainetto-cerris s. lato) (Sl. 6). Samo najviši, severno eksponirani delovi planina u okruženju 10

18 grada se nalaze u klimazonalnom pojasu okarakterisanom bukovim šumama (Fagetum montanum s. lato), dok su termofilnija staništa na nadmorskim visinama iznad 700 m obrasla kitnjakovim šumama (Quercetum petraeae s. lato). Za samu nišku kotlinu potencijalna vegetacija je šuma hrasta lužnjaka i jasena, Fraxino-Quercetum roboris, koja bi se razvijala na većem delu ovog prostora da nije antropogenog uticaja, dok bi se pored reka razvijale zajednice bele i krte vrbe (Salicetum albo-fragilis) i vrbovo-topolove šume (Salici-Populetum s. lato). Termofilne padine neposredne okoline grada okarakterisane su Slika 6. Potencijalna vegetacija jugoistočne Srbije (Fukarek, Jovanović, ed. 1983) zajednicom belograbića Cayrpinetum orientalis serbicum (Ranđelović et al., 1996). Potencijalna šumska vegetacija je u većoj meri degradirana, pa se na površinama koje bi potencijalno bile pokrivene šumom, razvija sekundarna travnjačka vegetacija. U pojasu hrastovih šuma razvijena je livadska vegetacija okarakterisana različitim vrstama familije trava. 1.5 Značaj dendroflore za urbane ekosisteme Biljke deluju kao "akumulatori" jer apsorbuju atmosferske zagađivače i utiču na smanjenje čestica i gasova u vazduhu (Braun et al., 2007; Ilić i sar., 2009; Tangahu, 2011; Ilić, 2015; Glibovytska, 2017; Rostunov i sar., 2017). Urbane šume mogu obavljati tri zdravstvene funkcije: 1) prevencija bolesti; 2) terapija; i 3) oporavak od bolesti. One mogu smanjiti direktne i indirektne uzroke određenih bolesti i urbane stresore, kao što su ultravioletna zračenja, zagađenje vazduha i buka, a mogu i pomoći u hlađenju životne sredine. Prisustvo i pristup zelenim površinama mogu promovisati aktivni stil života i redovno vežbanje, čime se smanjuju rizici od gojaznosti, dijabetesa tipa 2, koronarnih bolesti srca, poremećaja disanja i neke vrste karcinoma (Salbitano et al., 2016). Drveće je odličan filter za zagađivače i čvrste čestice. Oni 11

19 apsorbuju zagađujuće gasove (kao što su ugljen-monoksid, oksidi azota, ozon i sulfer oksidi) i filtriraju čvrste čestice poput prašine, prljavštine ili dima iz vazduha zarobljavanjem na listovima i kori. Dendroflora ima veliki dekorativni značaj. Vrlo retko ćemo negde naći uzgojenu i neku specifičnu ukrasnu vrstu iz naših predela, iako takvih ima veliki broj, i takvih koje mogu ne samo uspešno konkurisati stranim vrstama, nego čak i nadmašiti ih svojom lepotom (Fukarek, 1972). I pored velikog bogatstva evropske dendroflore, već odavno se osjećala težnja za unošenjem (introdukcijom) novih (alohtonih) vrsta s drugih kontinenata. Pojedine vrste su unošene u Evropu još u starom veku kada su Rimljani unosili neke vrste u osvojene zemlje. Međutim, interes za stranim vrstama i eksperimenti s njima dostigli su kulminaciju tokom, a posebno krajem 18. i početkom 19. veka. Tako je dendroflora Starog kontinenta postajala sve bogatija novim nesamoniklim vrstama koje su se tokom vremena, s više ili manje uspeha, aklimatizovale u novim uslovima sredine. Po mišljenju nekih autora, u botaničke vrtove, parkove i druge zelene površine Evrope unešeno je preko različitih drvenastih vrsta i nižih sistematskih kategorija. Najveći broj vrsta se unosi iz estetskih razloga gde se, osim njihovih uzgojnih osobina cene i habitus, izgled i boja kore, debla i grana, oblik, veličina i boja listova, oblik, boja i miris cvetova, vreme cvetanja i listanja, mogućnost orezivanja i oblikovanja, otpornost na štetočine i na negativne uticaje zagađenog vazduha (dim, prašina, otrovni gasovi). Neke od tih vrsta upotpunosti su se odomaćile u novim uslovima sredine, daleko izvan svog prirodnog areala. Međutim, u poslednje vreme primetan je trend očuvanja genofonda i zaštite autohtonih vrsta. Na 25. Internacionalnom seminaru za šumarsku genetiku i uzgoj šumskog sadnog materijala u Tajzendorfu u oktobru godine objavljeno je da su samo 54 vrste drvenastih biljaka (mahom autohtonih) dobile preporuku od nadležnih organa da se mogu koristiti u Evropskoj Uniji kao sadni materijal pri pošumljavanju. 12

20 2. MATERIJAL I METODE U radu je istraživana dendroflora na području Niške tvrđave. Tokom terenskih istraživanja koja su obavljena jula i avgusta godine identifikovano je 66 drvenastih biljnih vrsta. Istraživanja su se zasnivala na obilasku terena, opisivanju istraživane površine metodom promatranja, utvrđivanju brojnosti dendroloških vrsta i identifikaciji dendroflore. Za identifikaciju vrsta korišćena je sledeća literatura: Čudesni svet biljaka botaničke bašte Jevremovac (vodič kroz dendrofloru) Jovanović, 2005; Flora Srbije I, II, IV, V, VI - Josifović, 1970, 1970, 1972, 1973, 1974; Atlas drveća i grmlja - Šilić, Nomenklatura i klasifikacija biljnih vrsta usklađena je sa bazom podataka Euro+Med database ( a za vrste kojih nema u ovoj bazi, koriščćena je baza The Plant List ( U popisu flore vrste su navedene prema taksonomskoj hijerarhiji koja je korišćena u Flori Srbije (Josifović, 1970). Za svaku vrstu navedeni su sledeći podaci: areal - tip/grupa kojoj vrsta pripada, životna forma i kratak opis. Taksonomska analiza je urađena na osnovu zastupljenosti pojedinih taksona u dendroflori Niške tvrđave. Taksonomska struktura je prikazana grafički. Fitogeografska analiza je urađena na osnovu pripadnosti vrsta florističkim areal tipovima. Pripadnost vrsta flornim elementima određivana je po principima podele Mojzela (Meusel et al., 1965.), koja se zasniva na podudarnosti areala vrsta sa odgovarajućim florističkim horionima (Stevanović, 1992). Zastupljenost pojedinih areal tipova je grafički prikazana. Životne forme su date prema Raunkieovom principu, koji su razradili Elenberg i Miler- Domboa (Ellenberg, Mueller - Dombois, in Mueller- Dombois, Ellenberg, 1974.), a u "Flori Srbije" delimično izmenio Stevanović (1992a.). 13

21 Tumač skraćenica Skraćenice životnih formi biljnih taksona ac semp MesP scap - Stablova fanerofita srednje visine sa četinastim listovima fo dec MesP caesp Listopadna žbunasta fanerofita srednje visine fo dec MesP scap Listopadna stablove fanerofite srednje visine fo dec MiP caesp Listopadna žbunasta fanerofita visine 2 do 5 m fo dec NP rept - Listopadna puzeća fanerofita čije grane se ne izdižu iznad 2 m nad zemljom fo semp MesP caesp - Zimzelena žbunasta fanerofita srednje visine a S lig - leti zelene drvenaste povijuše semp S lig - večnozelene drvenaste povijuše Skraćenice flornih elemenata biljnih taksona Alp-carp - Alpsko-karpatska Atl-Submed - Atlantsko-submediteranski Bor Borealni EAz Istočnoazijska EAz(bor) - Evroazijska borealna EMed-Maz - Istočnomediterasko-centralnoazijski Esmed Istočnosubmediteranska EurAz Evroazijski EurAzM - Evroazijski planinski Eur-Waz - Evropsko-zapadnoazijska Him Himalajska MAz Centralnoazijska Med Mediteranska Med-Maz - Mediteransko-centralnoazijska Med-smed - Mediteransko-submediteranski Meur Srednjeevropski MEur-Med - Srednjeevropsko-mediteranska MEur-Pont - Srednjeevropsko-pontska MEur-SEur oro - Srednjeevropsko-južnoevropska visokoplaninska NAm Severnoamerička NEur-MSEurM - Severnoevropsko-srednjejužnoevropska planinska SeurM - Južnoevropsko planinska 14

22 3. REZULTATI I DISKUSIJA Na osnovu taksonomske analize dendroflore Niške tvrđave utvrđeno je prisustvo 66 vrsta biljaka iz 54 roda i 31 familije. Sve vrste pripadaju razdelu Tracheophyta i podrazdelu Spermatophytina. Golosemenice su predstavljene sa 13 vrsta, od kojih 12 pripada klasi četinara (Pinopsida), a jedna klasi Ginkgopsida. Skrivenosemenice su predstavljene sa 53 vrste, od kojih 37 pripadaju nadredu Rosanae, 10 nadredu Asteranae, 4 nadredu Ranunculanae, a po jedna nadredovima Buxanae i Caryophyllanae. 3.1 Pregled dendroflore Niške tvrđave GOLOSEMENICE (GYMNOSPERMAE) Klasa ginka (Classis Ginkgopsida) Red: Ginkgoales Familija: Ginkgoaceae 1. Ginkgo biloba L. Areal-tip/grupa: Alo/EAz Ginko je listopadno drvo i jedini predstavnik trijaskog reliktnog roda Ginkgo, koji je nekada, u mezozoiku, bio predstavljen velikim brojem vrsta. Ova vrsta golosemenice je u prošlosti bila široko rasprostranjena po čitavom Holarktiku, a nakon ledenog doba zadržala se samo u nekim planinskim predelima centralne i jugoistočne Kine. Početkom 18. veka donešena je u Evropu. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 3 stabla. Klasa četinara (Classis Pinopsida) Red: Cupressales Familija: Cupressaceae 2. Cupressus sempervirens L. Areal-tip/grupa: Med-smed/Med Životna forma: ac semp MesP scap Čempres je vrsta četinara karakteristična za područje Mediterana, mada se prilagodio i malo hladnijim podnebljima. Zbog svoje dekorativne vrednosti i zimzelene forme veoma je poželjna 15

23 na zelenim površinama, a sadi se kao pojedinačna, u drvovredima ili u manjim grupama. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 11 stabala. 3. Platycladus orientalis (L.) Franco Areal-tip/grupa: Alo/EAz Životna forma: ac semp MesP scap Tuja je četinar koji se često uzgaja u dvorištima i parkovima, a kao veoma dekorativna zimzelena biljka, česta je u parkovima. Raste spontano u planinama istočne Azije, odakle je doneta u Evropu. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 45 stabala. 4. Taxus baccata L. Areal-tip/grupa: Med-Smed/Med-Smed Životna forma: ac semp MiP caesp Tisa je mediteranska biljka, koja se često koristi u hortikulturi i uzgaja u parkovima. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa nekoliko stabala iznad letnje pozornice. 5. Juniperus virginiana L. Areal-tip/grupa: Alo/NAm Životna forma: ac semp MiP scap Virdžinijska kleka je žbunasta drvenasta biljka veoma česta u parkovima. U tvrđavi je prisutna na nekoliko mesta, gde raste u grupacijama od više jedinki. Red: Pinales Familija: Pinaceae 6. Larix decidua Mill. Areal-tip/grupa: Alo/Alp-carp Životna forma: ac dec MesP scap Ariš je listopadna vrsta četinara poreklom sa Alpa i Karpata ili severnih delova Evrope. Ova vrsta je česta u parkovima, a na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 50 stabala. 7. Abies alba Mill. Areal-tip/grupa: Bor/MEur-SEur oro Životna forma: ac semp MesP scap Evropska jela je starorimski naziv za ovu vrstu. Kod nas se najčešće naziva samo jela, jelka, borika itd. Areal jele prostire se kroz srednju, južnu i zapadnu Evropu. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 11 stabala. 16

24 8. Abies concolor (Gordon) Lindl. ex Hildebr. Areal-tip/grupa: Alo/NAm Životna forma: ac semp MesP scap Dugoigličava jela je veoma dekorativna drvenasta biljka veoma česta u parkovima. Poreklom je iz Severne Amerike. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 1 stablom. 9. Picea abies (L.) H. Karst. Areal-tip/grupa: Bor/NEur-MSEurM Životna forma: ac semp MesP scap Visoka ili obična smrča je zimzeleno stablo iz porodice borova. Rasprostranjena je u severnoj Evropi, te na brdskim i planinskim područijima srednje i južne Evrope. Koristi se i kao ukrasno stablo u dvorištima i parkovima. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 20 stabala. 10. Picea pungens Engelm. Areal-tip/grupa: Alo/NAm Životna forma: ac semp MesP scap Bodljiva smrča je zastupljena varijetetom glauca Regel. Rasprostranjena je u severnoj Americe, odakle je preneta u Evropu, gde se često sreće u parkovima. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 15 stabala. 11. Pinus nigra J. F. Arnold Areal-tip/grupa: EurAzM/SEurM Životna forma: ac semp MesP scap Crni bor je visoko četinarsko drvo iz porodice Pinaceae. Raste u južnoj Evropi, severozapadnoj Africi i Maloj Aziji. Jedna je od najrasprostranjenijih vrsta borova koji rastu u Srbiji. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 120 stabala. 12. Pinus sylvestris L. Areal-tip/grupa Bor/EAz(bor) Životna forma: ac semp MesP scap Beli bor je četinarsko drvo iz porodice Pinaceae. Obuhvata velik prostor od severne Škotske i Skandinavije preko celog Sibira do Ohotskog mora. U Srbiji raste u planinskim delovima, naročito na hladnijim površinama severne i zapadne Srbije. Često se koristi kao dekorativno drvo i u hortikulturi. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 90 stabala. 13. Pinus wallichiana A. B. Jacks. 17

25 Areal-tip/grupa: Alo/Him Životna forma: ac semp MesP scap Himalajski bor je veoma dekorativna drvenasta biljka koja se odlikuje dugim i povijenim četinama. Poreklom je sa Himalaja, a u Evropu je unet godine, najpre u Englesku, a kasnije i u druge zemlje. Na prostoru Niške tvrđave zastupljen je sa 9 stabala. SKRIVENOSEMENICE (ANGIOSPERMAE) Klasa dikotiledona (Classis Magnoliopsida) Nadred: Caryophyllanae Red: Caryophyllales Familija: Tamaricaceae 14. Tamarix ramosissima Ledeb. Areal-tip/grupa: Alo/EAz Životna forma: fo dec MesP caesp Ova vrsta je pronađena u Kini, a u Evropiu i Aziji se odomaćila i može da se javi i u prirodnim ekosistemima. Kao invazivna vrsta nalazi se gotovo u celom svetu, pogotovo u Sjedinjenim Američkim Državama. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 3 stabla. Nadred: Ranunculanae Red: Ranunculales Familija: Berberidaceae 15. Clematis vitalba L. Areal-tip/grupa: EurAz/EurAz Životna forma: a S lig Pavit je autohtona povijuša veoma česta na rubovima šuma, ali i na površini zapuštenih građevina. U Niškoj tvrđavi je zastupljena na zidinama i na zidovima građevinskih objekata. 16. Mahonia aquifolium L. Areal-tip/grupa: Alo/NAm Životna forma: fo dec MesP caesp Mahonija je ukrasni žbun veoma čest u parkovima. U tvrđavskom parku je zastupljena na više površina nedaleko od glavnog ulaza i Vidinske kapije. 17. Berberis vulgaris L. 18

26 Areal-tip/grupa: EurAz/EurWAz Životna forma: fo dec MiP caesp Obučna žutilovka je ukrasni žbun veoma čest u parkovima. U tvrđavskom parku je zastupljena nedaleko od glavnog ulaza. 18. Berberis thunbergii DC. Areal-tip/grupa: EurAz/EurWAz Životna forma: fo dec MiP caesp Tunbergova žutilovka je zastupljena varijetetom atropurpurea Chenault. Ova vrsta je poreklom iz istočne Azije, a u Evropi je prisutna u parkovima. U Niškoj tvrđavi je zabeležena nedaleko od glavnog ulaza. Nadred: Buxanae Red: Buxales Familija: Buxaceae 19. Buxus sempervirens L. Areal-tip/grupa: Med-Smed/Med-Smed Životna forma: fo semp MiP caesp Šimširika je zastupljena varijetetom suffruticosa L., koja je poznata pod imenom sitnolisna šimširika Ova vrsta je poreklom iz Mediterana, a u Evropi je široko rasprostranjena u parkovima, živim ogradama i žardinjerama. U Niškoj tvrđavi je zabeležena nedaleko od glavnog ulaza. Nadred: Rosanae Red: Crossosomatales Familija: Staphyleaceae 20. Staphylea pinnata L. Areal-tip/grupa: MEur/MEur Životna forma: fo dec MesP caesp Klokočika je listopadni žbun koji se u prirodi javlja u svetlim hrastovim šumama, a na prostor tvrđave je dospela slučajno, gde je naselila tvrđavske zidine. Ovim istraživanjima je zabeležena jedna individua na jugoistočnim zidinama. Red: Fagales 19

27 Familija: Fagaceae 21. Quercus robur L. Areal-tip/grupa: EurAz/EurWAz Lužnjak je vrsta visokog listopadnog drveta iz roda hrastova. Na ovim prostorima je autohtona vrsta, koja je na prvoj rečnoj terasi Niške kotline potencijalno karakteristična vrsta i učestvuje u izgradnji asocijacije Fraxino-Quercetum roboris. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 15 stabala. Familija: Betulaceae 22. Betula pendula Roth Areal-tip/grupa: EurAz/Eur-Az Bela breza je listopadno drvo prepoznatljivo po beloj kori debla i povijenim i tankim granama po kojima je i dobila latinsko ime pendula. U našoj zemlji formira šumske sastojine koje predstavljaju progradacijski stadijum u zarastanju terena na kojima je potencijalna šumska vegetacija posečena. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 25 stabala. Familija: Corylaceae 23. Corylus avellane L. Areal-tip/grupa: EurAz/MEur-Med Životna forma: fo dec MesP caesp Leska je razgrant žbun ili manje drvo. Plod leske je lešnik. Areal leske je veoma širok. Obuhvata Skandinaviju, zapadnu i srednju Evropu, Sredozemlje, Balkansko poluostrvo itd. U Srbiji je široko rasprostranjena u svim krajevima. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 2 stabla. Familija: Juglandaceae 24. Juglans regia L. Areal-tip/grupa: EurAz/EMed-MAz Obični ili pitomi orah je listopadno stablo iz istoimene porodice oraha. Prirodno raste na planinskom području središnje i Male Azije te je poznat pod nazivom persijski orah. U Evropi se u prirodi najčešće sreće u reliktnim šumama u klisurama i kanjonima, ali se najčešće gaji zbog jestivih prodova i ređe kao ukrasna vrsta u parkovima. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 7 stabala. 20

28 Red: Malpighiales Familija: Salicaceae 25. Salix alba L Areal-tip/grupa: EurAz/EurMAz Bela vrba je listopadno drvo rasprostranjeno u rečnim dolinama širom južne Evorpe, središnje Azije i severne Afrike. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 2 stabla. 26. Populus nigra L. Areal-tip/grupa: EurAz/EurMAz Crna topola je listopadno drvo rasprostranjeno u rečnim dolinama Evorpe, središnje Azije i severne Afrike. Na prostoru Niške tvrđave je dospela slučajno i javlja se na zidinama gde je zastupljena sa nekoliko relativno mladih individua. Red: Fabales Familija: Fabaceae 27. Gleditsia triacanthos L. Areal-tip/grupa: Alo/NAm Gledičija je listopadno drvo koje u prirodi raste na prostoru Severne Amerike. U Evropu je unešena u 17. veku. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 80 stabala. 28. Robinia pseudoacacia L. Areal-tip/grupa: Alo/NAm Bagrem je listopadno drvo koje u prirodi raste na jugoistoku Sjedinjenih Američkih Država. Areal ove vrste proširen je na ostatak planete. Veoma lako se širi i predstavlja značajnu invazivnu biljku. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 60 stabala. 29. Styphnolobium japonicum (L.) Schott Areal-tip/grupa: Alo/EAz Sofora ili japanski bagrem je biljka slična bagremu, ali za razliku od njega nema trnove. Prirodno stanište ove vrste je u Kini, ali je introdukovana i u Japan, po kome je dobila ime. 21

29 Veoma je popularno ukrasno drvo u Evropi, Severnoj Americi i Južnoj Africi. Na prostoru Niške tvrđave predstavlja najzastupljenije drvo sa oko 180 stabala. 30. Hippocrepis emerus (L.) Lassen subsp. emeroides (Boiss. & Spruner) Lassen Areal-tip/grupa: Med-Smed/EMed-ESmed Životna forma: fo dec MiP aesp Ovo je listopadni žbun koji u našoj zemlji uglavnom naseljava termofilne krečnjačke stene, tako da su joj zidine tvrđave veoma prijatno stanište, na koje se slučajno naselila. Pronaženo je nekoliko primeraka ove termofilne žbunaste biljke na zidinama tvrđave. Red: Malvales Familija: Malvaceae 31. Tilia platyphyllos Scop. Areal-tip/grupa: MEur/MEur Lipa je domaća u centralnoj i južnoj Evropi. Od svih zemalja u Evropi, jedino se Portugal javlja kao zemlja u kojoj je lipa introdukovana. Pored Evrope, lipa se može naći i u zapadnoj Aziji, na Krimu i Kavkazu. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 200 stabala. Red: Rosales Familija: Elaeagnaceae 32. Elaeagnus angustifolia L. Areal-tip/grupa: EurAz/Med-MAz Ruska maslina je listopadni grm ili niže stablo iz porodice Elaeagnacea. Rasprostranjena je u delovima Evrope, u zapadnoj i srednjoj Aziji i Severnoj Americi. Sadi se kao ukrasna biljka. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 10 stabala. Familija: Moraceae 33. Morus alba L. Areal-tip/grupa: Alo/EAz Dud je rod listopadnih drvenastih biljaka koji zajedno sa smokvama pripada porodici dudova. Najveći broj vrsta potiče iz Azije. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 20 stabala. Familija: Rosaceae 34. Spiraea chamaedryfolia L. 22

30 Areal-tip/grupa: EurAz/EurAz Životna forma: fo dec MiP caesp Suručica je nizak žbun koji je nedavno unet u tvrđavu pored staze do spomenika oslobodiocima Niša od turaka. 35. Rubus caesius L. Areal-tip/grupa: EurAz/EurAz Životna forma: fo dec NP rept Kupina se javlja u onim delovima tvrđave koji su zarasli i ne uređuju se. Najčešće obrasta obod zidina, ali je zabeležena i na njihovoj površini, između kamenja. 36. Rubus ulmifolius Schott Areal-tip/grupa: Med-Smed/Med-Smed Životna forma: fo dec NP rept Brestolisna kupina se javlja u onim delovima tvrđave koji su zarasli i ne uređuju se. Javlja se na zidinama, pored građevina i na zapištenim mestima. 37. Rosa dumalis Bechst. Areal-tip/grupa: EurAz/EurWAz Životna forma: fo dec MiP caesp Divlja ruža je slučajno naselila tvrđavu, gde se javlja na degradiranim istočnim zidinama sa relativno malim brojem primeraka. 38. Pyracantha coccinea M. Roem. Areal-tip/grupa: Alo/Med Životna forma: fo semp MiP caesp Pirakanta je veoma česta zimzelena žbunasta biljka u parkovima. U tvrđavi se javlja na više površina u samom parku, ali je zabeležena i na zidinama, gde je slučajno dospela. 39. Cotoneaster horizontalis Decne. Areal-tip/grupa: Alo/EAz Životna forma: fo semp MiP caesp Horizontalna dunjarica je poluzimzeleni žbun koji se često koristi za ozelenjavanje parkovskih površina. Zbog velikog invazivnog potencijala, ona je česta i kao subspontana u urbanim ekosistemima. U Niškoj tvrđavi je zastupljena nedaleko od Vidinske kapije, gde raste zajedno sa Mahonia aquifolium. 23

31 40. Malus pumila Mill. Areal-tip/grupa: Alo/MAz Domaća jabuka je listopadno drvo sa gustom krošnjom. Nastala je u centralnim delovima Azije. Od 13. veka jabuke su postale veoma uzgajana vrsta širom Evrope. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 1 stablom. 41. Prunus cerasifera Ehrh. Areal-tip/grupa: Alo/ESmed Ova vrsta šljive poznata je i kao crvenolisna šljiva. Domaća je u Jugoistočnoj Evropi i Zapadnoj Aziji. Naturalizovana je širom Evrope i u većim delovima Severne Amerike. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 7 stabala. 42. Prunus domestica L. Areal-tip/grupa: Alo/ESmed Šljiva je drvo koje pripada familiji ruža. Pod šljivom podrazumevamo mnogoborjne sorte domaćih šljiva. Domaća je u centralnoj i istočnoj Evropi, i u delu jugozapadne Azije. S obzirom na njenu sposobnost prilagođavanja klimatskim uslovima, zastupljena je u gotovo čitavom svetu. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 3 stabla. 43. Prunus syriaca Borkh. Areal-tip/grupa: Alo/ESmed Ova vrsta šljive je dobijena selekcijom iz divlje vrste koja potiče iz Anadolije. U Evropi se javlja kao podivljala i česta je na prirodnim staništima. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 2 stabla. 44. Pyrus communis L. subsp. pyraster (L.) Ehrh. Areal-tip/grupa: MEur/Meur Divlja kruška je listopadni grm ili stablo iz porodice ruža. Rasprostranjena je na području Evrope, izuzev krajnjeg severa. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 4 stabla. 45. Sorbus domestica L 24

32 Areal-tip/grupa: EurAz/Eur-WAz Oskoruša je listopadna vrsta drveta, koja je rasprostranjena u južnoj i srednjoj Evropi, severnoj Africi, na Krimu i Maloj Aziji. Teško je odrediti tačne granice prirodne rasprostranjenosti, budući da je od davnina sađena i spontano proširena. Težište areala je na Balkanskom poluostrvu, Apeninskom poluostrvu i južnoj Francuskoj. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 2 stabla. 46. Sorbus intermedia (Ehrh.) Pers. Areal-tip/grupa: Alo/Bor Ova vrsta je u prirodi rasprostranjena u južnoj Švedskoj, ali se može naći na istoku Danske, i na dalekom jugozapadu Finske, Estonije, Letonije i severne Poljske. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 4 stabla. Red: Sapindales Familija: Sapindaceae 47. Acer negundo L Areal-tip/grupa: Alo/NAm Pajavac, negundovac ili japanski javor je listopadno dvodomo drvo. U prirodi je rasprostranjena u rečnim dolinama istočnog i centralnog dela SAD i Kanade. Introdukovana je u Evropu krajem 17. veka. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 15 stabala. 48. Acer pseudoplatanus L Areal-tip/grupa: EurAz/MEur-Pont Gorski javor je listopadno drvo. Rasprostranjen je u zapadnoj, srednjoj i južnoj Evropi, zapadnoj Aziji, na Kavkazu i u severnim delovima Male Azije. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 110 stabala. 49. Acer saccharinum L Areal-tip/grupa: Alo/Nam o 25

33 Srebrnolisni ili šečerni javor ima prirodni areal u Severnoj Americi. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 100 stabala. 50. Koelreuteria paniculata Laxm. Areal-tip/grupa: Alo/EAz Kelreuterija je listopadno stablo. Poreklom je iz istočne Azije (Kina, Koreja). Kod nas se uzgaja kao ukrasno stablo u parkovima. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 15 stabala. Familija: Simaroubaceae 51. Ailanthus altissima (Mill.) Swingle Areal-tip/grupa: Alo/EAz Kiselo drvo, pajasen ili brezorest je vrsta drvenaste biljke iz porodice pajasena, poreklom iz umerenih oblasti istočne Azije. Ovu vrsta se u Evropi pojavljuje godine. Prvobitno je sađeno kao ukrasno drvo, a zatim i za podizanje kvaliteta zemljista i podizanje plantažnih šuma. Zbog izuzetnog invazivnog potencijala, ova vrsta se danas smatra pravom napasti prirodnih ekosistema, a u tvrđavi, posebno na njenim zidinama, prirodnim rušiteljem ovog srednjevekovnog zdanja. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 10 stabala. Familija: Ulmaceae 52. Celtis occidentalis L Areal-tip/grupa: Alo/NAm Američki koprivić je visoko listopadno drvo Severne Amerike. U Evropu je donet početkom 17. veka. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 25 stabala. 53. Ulmus procera Salisb. Areal-tip/grupa: EurAz/Atl-Submed Poljski brest je rasprostranjen širom Evrope i Azije. U našoj zemlji se javlja uglavnom u rečnim dolinama, gde je sve ređe zastupljena zbog delovanja antrologenog faktora. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 65 stabala. Familija: Vitaceae 54. Parthenocissus quinquefolia (L.) Planch. 26

34 Areal-tip/grupa: Alo/NAm Životna forma: a S lig Petolisna lozica je povijuša poreklom iz Severne Amerike. Kod nas se često javlja kao podivljala, a na prostoru tvrđave se javlja subspontano na zidinama. 55. Parthenocissus tricuspidata (Siebold & Zucc.) Planch. Areal-tip/grupa: Alo/EAz Životna forma: a S lig Trorežnjevita lozica je povijuša poreklom iz Japana i Koreje. Kod nas se često javlja kao podivljala, a na prostoru tvrđave se javlja kao živa ograda oko gradske pozornice. 56. Vitis vinifera L. Areal-tip/grupa: Kosm/Kosm Životna forma: a S lig Vinova loza je kosmopolitska povijuša čijim selekcionisanjem je dobijen veliki broj gajenih sorti. Kod nas se često javlja kao podivljala, a na prostoru tvrđave se javlja subspontano na zidinama. Nadred: Asteranae Red: Dipsacales Familija: Viburnaceae 57. Sambucus nigra L. Areal-tip/grupa: EurAz/EurWAz Zova ili bazgda je listopadni grm ili nisko stablo. Rasprostranjena je po celoj Evropi i zapadnoj Aziji. Često raste na rubovima šuma, uz obalu reka i potoka. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 40 stabala. 27

35 Familija: Dipsacaceae 58. Symphoricarpos orbiculatus Moench Areal-tip/grupa: Alo/NAm Životna forma: fo dec MiP caesp Ova žbunasta, listopadna drvenasta biljka je čest stanovnik naših parkova. U Evropu je uneta iz Severne Amerike. U tvrđavi je prisutna u vidu manjih zasada nedaleko od glavnog ulaza. Red: Cornales Familija: Cornaceae 59. Cornus mas L. Areal-tip/grupa: EurAz/MEur-Med Životna forma: fo dec MesP caesp Dren pripada porodici drenova i raste u južnoj Evropi i jugozapadnoj Aziji. Rasprostranjen je po našim šumama i otporan na prouzrokovače bolesti. To je samonikli listopadni grm srednjeg ili velikog rasta. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 2 stabla. Red: Lamiales Familija: Bignoniaceae 60. Catalpa bignonioides Walter Areal-tip/grupa: Alo/NAm Katalpa je listopadno drvo iz familije Bignoniaceae. Zbog svoje lepote se vrlo često javlja kao dekorativna biljka. Njegovo poreklo je Severna Amerika. Raste na zemljištu koje je bogato hranljivim materijama i koje je dobro osunčano. Vrlo se lako adaptira na gradske uslove života, i zbog toga je čest stanovnik brojnih parkova. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 11 stabala. Familija: Oleaceae 61. Fraxinus excelsior L. Areal-tip/grupa: EurAz/Eur-WAz Beli jasen se prostire u celoj zapadnoj i južnoj Evropi i Maloj Aziji. U Srbiji se javlja u lužnjakovim šumama na prvom rečnom platou kao jedna od karakterističnih vrsta. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa oko 185 stabala. 28

36 62. Olea europaea L. Areal-tip/grupa: Alo/Med Životna forma: fo semp MesP scap Maslina je zimzeleni grm ili stablo iz istoimene porodice maslina. Karakteristična je vrsta mediteranskih šuma iz sveze Oleo-Ceratonion. U tvrđavskom parku je zabeležena jedna stabljika. 63. Ligustrum vulgare L. Areal-tip/grupa: MEur/MEur Životna forma: fo dec MesP caesp Kalina je autohtona žbunasta biljka koja se često može naći na parkovskim površinama naše zemlje. Osim u parku, zastupljena je i na zidinama tvrđave. Familija: Paulowniaceae 64. Paulownia tomentosa (Thunb.) Siebold & Zucc. Areal-tip/grupa: Alo/EAz Paulovnija je rod nazvan po velikoj vojvotkinji Ani Pavlovnoj od Rusije. Rasprostranjena u centralnoj i zapadnoj Kini. Kod nas se sve češće gaji zbog veoma brze produkcije drvne mase. Na prostoru Niške tvrđave zastupljena je sa 2 stabla. Familija: Araliaceae 65. Hedera helix L. Areal-tip/grupa: Med-Smed/ Med-Smed Životna forma: semp S lig Bršljan je jako česta zimzelena povijuša širom naše zemlje. Mediteransko-submediteranskog je porekla. U Niškoj tvrđavi obrasta u velikoj meri zapuštene istočne zidine i neuređene objekte infrastrukture. Familija: Araliaceae 66. Solanum dulcamara L. Areal-tip/grupa: EurAz/EurAz Životna forma: a S lig Paskvica ili razvodnik je česta povijuša širom naše zemlje. Najčešće se javlja pored reka i na obodima šuma, ali i kao nepoželjni element urbanih ekosistema. U Niškoj tvrđavi obrasta u zapuštene istočne zidine i neuređene objekte infrastrukture. 29

37 3.2 Taksonomska analiza dendroflore Niške tvrđave Taksonomskom analizom dendroflore Niške tvrđave utvrđeno je prisustvo 66 vrsta biljaka iz 54 roda, 31 familije, 19 redova i 7 nadredova, odnosno podklasa (Tab. 1). Sve vrste pripadaju razdelu vaskularnih biljaka (Tracheophyta) i podrazdelu semenica (Spermatophytina). Golosemenice (Gymnospermae) su predstavljene sa 13 vrsta, od kojih 12 pripada klasi četinara (Pinopsida), a jedna klasi Ginkgopsida. Skrivenosemenice su predstavljene sa 53 vrste, od kojih 37 pripadaju nadredu Rosanae, 10 nadredu Asteranae, 4 nadredu Ranunculanae, a po jedna nadredovima Buxanae i Caryophyllanae. Tabela 1: Taksonomska struktura dendroflore Niške tvrđave Nadred/podklasa Red Familija Vrsta Rod Ginkgoidae Ginkgoales Ginkgoaceae 1 1 Pinidae Cupressales Cupressaceae 4 4 Pinales Pinaceae 8 4 Ranunculanae Ranunculales Ranunculaceae 1 1 Berberidaceae 3 2 Buxanae Buxales Buxaceae 1 1 Caryophyllanae Caryophyllales Tamaricaceae 1 1 Rosanae Crossosomatales Staphyleaceae 1 1 Fagales Fagaceae 1 1 Betulaceae 1 1 Corylaceae 1 1 Juglandaceae 1 1 Malpighiales Salicaceae 2 2 Malvales Malvaceae 1 1 Fabales Fabaceae 4 4 Rosales Moraceae 1 1 Eleagnaceae 1 1 Rosaceae 13 9 Ulmaceae 2 2 Sapindales Sapindaceae 4 2 Simaroubaceae 1 1 Vitales Vitaceae 3 2 Asteranae Cornales Cornaceae 1 1 Dipsacales Viburnaceae 1 1 Caprifoliaceae 1 1 Apiales Araliaceae 1 1 Solanales Solanaceae 1 1 Lamiales Bignoniaceae 1 1 Oleaceae 3 3 Paulowniaceae 1 1 UKUPNO

38 Podklasa Ginkgoidae je predstavljena jednom vrstom, Ginkgo biloba. Podklasa Pinidae je predstavljena sa dva reda, Cupresales (jedna familija, 4 roda i 4 vrste) i Pinales (jedna familija, 4 roda i 8 vrsta) (Sl. 7). Nadred Ranunculanae je predstavljen redom Ranunculales, koji obuhvata dve familije, 3 roda i 4 vrste. Nadredovi Buxanae i Caryophylanae obuhvataju po jednu familiju, rod i vrstu. Nadred Rosanae je najzastupljeniji i obuhvata 6 redova, 15 familija, 30 rodova i 37 vrsta. Nadred Asteranae obuhvata 5 redova sa 8 familija, 10 rodova i 10 vrsta (Sl. 7). Vrsta Slika 7. Zastupljenost podklasa golosemenica i nadredova skrivenosemenica u dendroflori Niške tvrđave Vrsta Slika 8. Zastupljenost redova u dendroflori Niške tvrđave 31

39 Najzastupljeniji red u dendroflori Niške tvrđave je Rosales sa 17 vrsta iz 13 rodova i 4 familije. Većim brojem vrsta odlikuju se i redovi Pinales (8), Sapindales (5) i Lamiales (5), dok su redovi Cupressales, Ranunculales i Fagales predstavljeni sa po 4 vrste (Sl. 8). Najzastupljenija familija je Rosaceae (13), za njom sledi familija Pinaceae (8), a zatim Fabaceae, Sapindaceae i Cupressaceae sa po 4 vrste (Tab. 1). Analizom taksonomske strukture rodova uočava se da tri roda, Pinus, Acer i Prunus sadrže po 3 vrste, dok su ostali rodovi predstavljeni sa jednom ili dve vrste. 3.3 Analiza životnih formi dendroflore Niške tvrđave Skup ili kompleks morfoloških, anatomskih, kao i fizioloških i fenoloških adaptivnih osobina čine životnu ili ekološku formu biljke. Životne forme biljaka uključuju sve njene karakteristike kao sto su: veličina, oblik, dužina života, stepen odrvenjavanja, združnost (samostalnost), opšti izgled (habitus), položaj vršnih pupoljaka, morfologija lista, fenologija, fiziološke adaptacije, periodičnost faza u razviću, način oprašivanja. Zastupljenost pojedinih životnih formi u flori nekog područja naziva se biološki spektar flore. Na osnovu ovog spektra može se rasuđivati o ekološkim karakteristikama, a posebno o klimi područja čija se flora posmatra. Raunkiaer u klasifikaciji životnih formi se zadrzao samo na jednom morfološkom karakeru - organima kojima biljke preživljavaju nepovoljnu sezonu i njihovom položaju, odnosno blizini ili udaljenosti od površine zemljišta (podloge), u vazduhu, zemljištu ili vodi. Definisao je 5 osnovnih tipova životnih formi: fanerofita (Ph), hamefita (Ch), hemikriptofita (H), kriptofita (K) i terofita (T). Ta klasifikacija je naknadno dopunjena i detaljnije razrađena (Ellenberg, Mueller-Dombois, 1967), pri čemu su kriptofita podeljene na geofita (G) i hidrofita (Hyd), a izdvojena je i posebna osnovna životna forma skandentofita ili povijuše (S). Drvenaste biljke, odnosno biljke sa odrvenelim stablom, pripadaju dvema životnim formama, fanerofita i skandentofita. Fanerofite (P) su biljke sa višegodišnjim, trajnim nadzemnim izdancima i granama sa pupoljcima na vrhovima, u vazduhu, na visini većoj od 50 cm. To su, sem retkih izuzetaka, drvenaste biljke koje mogu biti listopadne ili večnozelene. Večnozelene drvenaste biljke mogu imati široke listove, sa izraženom lisnom površinom, ili igličaste listove, četine. Prema spoljašnjem izgledu, habitusu, fanerofite mogu biti žbunaste (caespitosus) (P caesp), sa izraženim stablom u osnovi (scaposus) (P scap) ili sa puzećim izdancima (reptantia) (P rept). Fanerofite se prema visini se dele na megafanerofite - drveće visoko preko 50 m, 32

40 mezofanerofite - drveće visoko od 5-50 m, mikrofanerofite - drveće visoko 2-5 m, i nanofanerofite - žbunovi do 2 m visine. Skandentofite, povijuše ili puzavice, se dele na zeljaste (herbaceus) i drvenaste (lignosus) skandentofite. Dendroflori pripadaju samo skandentofite sa odrvenelim stablima. U dendroflori Niške tvrđave zastupljeno je 60 fanerofita i 6 skandentofita (Tab. 2, Sl. 8). Stablove fanerofite (P scap) su zastupljene sa 46 vrsta, a žbunaste (P caesp) sa 12 vrsta. Dve vrste imaju formu fanerofita sa puzećim izdancima (P rept). Najveći broj fanerofita pripada listopadnim stablovim fanerofitama srednje visine (fo dec MesP scap) (30), a ako tom broju dodamo i listopadnim stablovim fanerofitama visine manje od 5 m (fo dec MiP scap) (5), jasno je da je izrazito diminantna životna forma u dendroflori tvrđave listopadne stablove fanerofite (fo dec P scap). Značajno je i učešće četinara, odnosno stablovih fanerofita sa igličastim listovima (ac P scap) (10), pri čemu je 9 vrsta večnozeleno (ac semp P scap), a jedna, Larix decidua, sa opadajućim četinama (ac dec P scap). Žbunaste listopadne fanerofite (fo dec P caesp) su predstavljene sa 6 vrsta. Brojne su i večnozelene žbunaste fanerofite (semp P caesp) (6), od kojih su dve četinarske (ac semp P caesp), a 4 listove forme (fo semp P caesp). Fanerofite sa puzećim izdancima su predstavljene listopadnim nanofanerofitama (fo dec NP rept). Skandentofita sa odrvenelim stablom (S lig) su zastupljene sa 6 vrsta, od kojih 5 vrsta ima listove koji su zeleni tokom leta, a jedna vrsta je sa večnozelenim listovima (Hedera helix) (Tab. 2, Sl. 9). Tabela 2. Zastupljenost izvedenih životnih formi fanerofita i skandentofita u dendroflori Niške tvrđave Životna forma Izvedena životna forma Broj vrsta ac dec MesP scap 1 ac semp MesP scap 9 ac semp MiP caesp 2 fo dec MesP caesp 6 Phanerophyta (P) fo dec MesP scap 30 fo dec MiP scap 5 fo dec NP rept 2 fo semp MesP caesp 1 fo semp MesP scap 1 fo semp MiP caesp 3 Skandentophyta lignosa, S lig a S lig 5 semp S lig 1 33

41 fd P rept, 2 S lig, 6 ac P, 12 fs P caesp, 4 fd P caesp, 6 fs P scap, 1 fd P scap, 35 Slika 9. Biološki spektar dendroflore Niške tvrđave (fd - fo dec. fs - fo semp) Na osnovu biološkog spektra može se zaključiti da Niška tvrđava predstavlja veom povoljnu sredinu za razvoj drvenastih vrsta svih tipova životnih formi. Ipak, na osnovu zastupljenosti pojedinih vrsta, jasno je uočljivo da diminira životna forma stablovih fanerofita, dok su žbunaste forme prisutne u znatno manjem broju (najviše u blizinu glavnog ulaza u tvrđavu). 3.4 Fitogeografska analiza dendroflore Niške tvrđave Fitogeografskom analizom dendroflore Niške tvrđave utvrđeno je prisustvo 7 različitih areal tipova: alohtoni, kosmopolitski, borealni, evroazijski, srednjeevropski, mediteranskosubmediteranski i evroazijski planinski (Tab. 3, Sl. 10). Skoro polovinu dendroflore tvrđave čine vrste stranog porekla, odnosno alohtoni arealtip, koji obuhvata ukupno 32 vrste, odnosno 49,5% ukpne flore. Među alohtonim vrstama najbrojnije su one koje imaju severnoameričko poreklo (12) i istočnoazijsko poreklo (11). Grupu vrsta sa veoma širokim arealim koji zahvataju područje više fitogeografskih regiona čine kosmopolitski i borealni areal-tip. Kosmopolitskom areal-tipu pripada samo jedna vrsta (Vitis vinifera). Borealni areal-tip je predstavljen sa 4 vrste. Izuzetno je brojna i grupa vrsta koje imaju evroazijski tip rasprostranjenja (19), među kojima su najbrojnije vrste koje svojim arealima zauzimaju Evropu i zapadnu Aziju (6), za kojima slede tipične evroazijske biljke (5). Evroazijski planinski areal tip je predstavljen vrstom Pinus nigra. Mediteransko-submediteranski areal-tip je predstavljen sa 6 vrsta, a srednjeevropski areal-tip sa 4 vrste. Tabela 3. Zastupljenost pojedinih areal-tipova i areal-grupa u dendroflori Niške tvrđave 34

42 Areal tip Areal grupa Broj vrsta Alpsko-karpatska - Alp-carp 1 Borealna - Bor 1 Centralnoazijska - MAz 1 Istočnoazijski - EAz 11 Alohtoni - Alo Istočnosubmediteranska - ESmed 3 Mediteranska - Med 1 Severnoamerička - NAm 12 Himalajska - Him 1 Mediteranska - Med 1 Kosmopolitski - Kosm Kosmopolitski - Kosm 1 Evroazijska borealna - EAz(bor) 1 Borealni - Bor Severnoevropsko-srednjejužnoevropska planinska - NEur-MSEurM 2 Srednjeevropsko-južnoevropska visokoplaninska - MEur-SEur oro 1 Atlantsko-submediteranski - Atl-Submed 1 Evroazijska - EurAz 5 Evropsko-srednjeazijski - EurMAz 2 Evroazijski - EurAz Evropsko-zapadnoazijski - EurWAz 6 Istočnomediterasko-centralnoazijski - EMed-MAz 1 Mediteransko-centralnoazijska - Med-MAz 1 Srednjeevropsko-mediteranska - MEur-Med 2 Srednjeevropsko-pontska - MEur-Pont 1 Evroazijski planinski - EurAzM Južnoevropsko planinska - SEurM 1 Istočnomediteransko-submediteranski-Emed-Esmed 1 Mediteransko-submediteranski - Mediteranska - Med 1 Med-smed Mediteransko-submediteranski - Med-smed 4 Srednjeevropski - MEur Srednjeevropska - MEur 4 MEur, 4 EurAzM, 1 Medsmed, 6 Alo, 32 EurAz, 19 Bor, 4 Kosm, 1 Slika 10. Areal-spektar dendroflore Niške tvrđave 35