Upravljanje transportom u logistici Doc. dr Goran Avlijaš Pojam transporta Transport - savladavanje prostornih distanci izme

Транскрипт

1 Upravljanje transportom u logistici Doc. dr Goran Avlijaš gavlijas@sinergija.edu.ba Pojam transporta Transport - savladavanje prostornih distanci između dobavljača, proizvođača i potrošača. Tri osnovne funkcije transporta su: 1. Utovar - pripremu voznog sredstva, organizaciju utovarnog mesta, sortiranje tovara i formiranje dokumentacije koja prati prevoz tereta. 2. Prevoz - osnovna funkcija, kretanje transportnih sistema (vozilo-tovar) zahteva posebnu pažnju pri izboru maršute i pri samom transportu. 3. Istovar - spuštanje tovara sa transportnog sredstva, na mesto za odlaganje i predaja tovara sa pratećom dokumentacijom. 1

2 Vrste transporta Transport se može posmatrati kao: 1. Spoljni transport (ulazni i izlazni) - obavlja se od dobavljača do naručioca i od proizvođača do njegovih kupaca, kao i 2. Unutrašnji transport - služi za prevoz materijala i/ili (polu)proizvoda unutar preduzeća. Izbor transportnog sredstva Transportno sredstvo - svi tehnički uređaji kojima roba, neposredno ili posredno može da se prenosi. Kriterijumi troškova: 1. troškovi prevoza, 2. sporedni transportni troškovi, 3. troškovi rukovanja, 4. ostali logistički troškovi i 5. delovanje troškova izvan logistike 2

3 Izbor transportnog sredstva Kriterijumi učinka: 1. vreme transporta, 2. frekvencija transporta, 3. tehnička povoljnost (pristupa mestu prijema i isporuke), 4. mogućnost umrežavanja, 5. fleksibilnost (prilagodljivost transportnog sredstva teretu), 6. polazne i krajnje tačke (ciljevi) vrste transporta, 7. sigurnost i tačnost, 8. sporedni efekti. Modeli transporta Za prevoz robe na raspolaganju stoji više nosilaca transporta: 1. drumski transport, 2. železnički transport, 3. vodni transport, 4. vazdušni transport, 5. cevni transport, 6. kombinovani transport. 3

4 Drumski transport Sredstva drumskog teretnog transporta koriste se najčešće na kratkim rastojanjima i dele se na: 1. Radna vozila - bageri, rovokopači, pokretne dizalice, itd. 2. Teretna vozila vozila s poluprikolicama, prikolicama i drugim priključnim vozilima Zakonski regulisan - tehničke osobine i dimenzije vozila, način kretanja i održavanja, obeležavanje tereta, pakovanje robe, prevoz opasnih materija, itd. Drumski transport 4

5 Drumski transport Prednosti drumskog transporta: 1. Veća konkurencija 2. Velika gustina saobraćajne mreže 3. Prevoz od vrata do vrata bez pretovara 4. Male, elastične transportne jedinice 5. Niski terminalni i konkurentni ukupni troškovi 6. Dobra pouzdanost i urednost 7. Komercijalna brzina prevoza 8. Fleksibilnost i frekventnost 9. Male štete, bolje obezbeđenje robe pri prevozu 10. Rad tokom cele godine (male količine robe) Drumski transport Nedostaci drumskog transporta: 1. velika potrošnja goriva, 2. veće cene na većim udaljenostima od vodenog i železničkog, 3. niska produktivnost rada, 4. niska efikasnost iskorišćenja pogonske snage, 5. osetljivost na vremenske neprilike, 6. veća zagađenja okoline. 5

6 Železnički transport Železnicom se efikasno prevoze robe ili putnici u vagonima koji se kreću po pruzi uz lokomotivsku vuču. Proizvodi u čvrstom agregatnom stanju, pakovani ili rasuti proizvodi kao što je ugalj, pesak, šljunak, kamen, tehnička roba, automobili i sl. Železnicom je moguće prevoziti i cisterne napunjene tečnošću i gasom, sa povećanom brigom za očuvanje prirodne okoline. Nosilac kontinentalnog prevoza, omogućava, brz prevoz, različitih vrsta proizvoda, različite vrednosti, velikih količina, na udaljene destinacije. Železnički transport Prednosti železničkog transporta: 1. Velika transportna urednost i sposobnost 2. Nezavisan je od klimatskih prilika 3. Niski troškovi i na prevoznom putu 4. Niski ukupni troškovi za prevoze na srednja i velika odstojanja 5. Visok stepen bezbednosti 6. Pouzdan, neprekidan, tačan i masovan prevoz 7. Energetska štedljivost, ekološka tolerantnost 8. Mogućnost primene automatizacije 6

7 Železnički transport Nedostaci železničkog transporta: 1. neelastičnost (češći pretovar, gubici vremena), 2. sporiji od drumskog i avio transporta, 3. visoka cena (troškovi pakovanja zbog zaštite robe), 4. veća potrošnja goriva u odnosu na vodeni saobraćaj 5. manja efikasnost kapaciteta u odnosu na vodeni saobraćaj Železnički transport Prema opštoj nameni železnička vozila se dele na: 1. vučna vozila 2. vučena vozila 3. vozila za vlastite potrebe železnice 7

8 Vodeni teretni transport Jedan od najstarijih oblika transporta, kod transporta brodovima treba razlikovati unutrašnju plovidbu od pomorske plovidbe. Unutrašnja plovidba se prvenstveno primenjuje kod dopreme velikih količina roba. Pomorski transport ima veliki značaj u uvozu i izvozu roba koji obavljaju industrijska i trgovinska preduzeća. Vodeni teretni transport Prednosti vodenog transporta: 1. Najniži troškovi i ušteda energije 2. Najveća transportna sposobnost 3. Velika (neograničena) propusna moć plovnih puteva 4. Masovan prevoz, jeftinih roba na velike udaljenosti 5. Mala brzina, veliki teret 6. Dominira u internacionalnom prevozu 7. Mali koeficijent odnosa vlastite težine i nosivosti. 8

9 Vodeni teretni transport Nedostaci vodenog transporta: 1. ograničenost rasporedom rečne mreže (uređenje plovnih puteva) 2. mala brzina dostave, 3. sezonski prevoz tokom godine (podložnost klimatskim uslovima). Vodeni teretni transport Za potrebe vodenog prevoza koriste se različite vrste brodova: 1. Remorkeri 2. Brodovi za prevoz komadnih i rasutih proizvoda 3. Tankeri 4. Kontejnerski brodovi 5. Upliv-ispliv brodovi 6.,,Rol on-rol off brodovi 9

10 Vazdušni transport Vazdušni transport je najefikasniji za prevoz putnika i tereta na udaljenosti većoj od 600 km. U razvijenim zemljama vazdušni prevoz je specijalizovan za: 1. međukontinentalni i kontinentalni prevoz i 2. unutrašnji i međunarodni prevoz na kraćim linijama. Prema nameni deli se na linijski (prema utvrđenom voznom redu i tarifama) i čarter (uslove ugovara transporter i korisnik usluge). Vazdušni transport Prednosti vazdušnog transporta: 1. Najveća brzina prevoza 2. Fleksibilnost (prevoz u nedostupne reone) 3. Visoka bezbednost 4. Smanjivanje drugih troškova logistike (pakovanja, zaliha i skladištenja) 5. Dobra frekventnost, manevar i operativnost 6. Sigurnosna roba (manje otuđenja i manipulativnih gubitaka) 7. Jednostavnost 8. Terminal-terminal (pretovar). 10

11 Vazdušni transport Nedostaci vazdušnog transporta: 1. visoka cena, 2. nizak koeficijent iskorišćenja težine (manje količine robe), 3. veliki gubitak energije, 4. velika potrošnja goriva po jedinici prevezene usluge, 5. zavisnost od klimatskih uslova, 6. zagađenje okoline i buka. Kombinovani transport Višestruko se kombinuje primena sredstava drumskog, železničkog, vazdušnog i vodenog transporta, da bi se iskoristila prednost. Kao vrste kombinovanog transporta razlikujemo: 1. kombinovani kontejnerski 2. Hucke-pack 3. Ro/Ro (Roll-on / Roll-off) 4. LASH transport 11

12 Kombinovani transport Prednosti - mogućnosti iskorišćenja specifičnih prednosti transportnih sredstava koja učestvuju u transportnom lancu. Nedostaci - ukupno vreme kombinovanog transporta tereta višestruko duže nego kod uključenja isključivo jednog nosioca transporta. Cevni transport Specifična vrsta transporta, jer se cevima transportuju voda, nafta, naftni derivati, gasovi i čvrsti materijali koji se mešaju s vodom Transportno sredstvo za transport tečnosti-nafte se naziva naftovod, a gasova-gasovod. Tečnosti i gasovi koji,,putuju" kroz cevovod ostaju netaknute od spoljnih uticaja, čiste i očuvane, pa ne ugrožavaju prirodnu okolinu. Kod cevnog transporta transportni put, transportni sud i transportno sredstvo čine jednu jedinicu. 12

13 Cevni transport Prednosti cevnog transporta: 1. Visoka pouzdanost 2. Veliki kapacitet prevoza 3. Visoka produktivnost i niski operativni troškovi 4. Visoki stepen mehanizacije radova 5. Visok stepen hermetičnosti 6. Neprekidnost toka 7. Masovan transport tečnih i gasovitih energetskih sirovina 8. Brzina i sigurnost 9. Visok stepen zaštite robe Cevni transport Nedostaci cevnog transporta: 1. izgradnja i održavanje infrastrukture, mreže cevovoda i pratećih instalacija, uz izuzetno velike investicije. 2. zahteva kontinualnu kontrolu protoka tečnosti ili gasova iz sigurnosnih razloge. Poseduje malu brzinu protoka do 8 km/h. 13

14 Integralni transport Objedinjavanje robe koja se prenosi pomoću transportnog sredstva kod kojeg se od većeg broja manje komadne robe, zajedno sa transportnim sredstvom obrazuje jedinstvena tovarna jedinica Osnovni cilj integralnog transporta je: 1. Ušteda u vremenu i troškovima prevoza 2. Racionalizacija celokupnog sistema distribucije robe Integralni transport Tovarne jedinice integralnog transporta su: 1. palete, 2. mali kontejneri, 3. srednji kontejneri, 4. veliki kontejneri (trans-kontejneri), 5. kompletna drumska i železnička vozila, barže rečnog teretnog saobraćaja ili samo pojedini delovi vozila (sedlaste prikolice) i izmenjivi transportni sudovi. 14

15 Troškovi u transportu Transportni troškovi prema mestu nastanka su: 1. Početno završni troškovi - svi troškovi oko poslova prijema i otpravljanja robe i putnika i troškovi prispeća i izdavanja. 2. Troškovi čistog prevoza svi troškovi koji se odnose na obavljanje samog procesa prevoženja. Izvor: Marketing logistika, Ekonomski fakultet u Beogradu Troškovi u transportu Ako ukupnu sumu troškova za prevoz jedne tone robe na udaljenost L kilometara označimo sa T, onda je: = + A= iznos početno završnih troškova po 1 toni B= iznos čistih prevoznih troškova 1 tone robe na 1 km udaljenosti Troškovi po 1 tonskom kilometru = + Izvor: Marketing logistika, Ekonomski fakultet u Beogradu 15

16 Troškovi u transportu Primer 1: Neka troškovi nezavisni od daljine prevoza (početno završni) iznose 100 KM po jednoj toni, a troškovi čistog prevoza 2 KM po jednom neto tonskom kilometru, koliko iznose ukupni troškovi prevoza na udaljenost od 100 km, a koliko cena koštanja 1 netotonskog kilometra? Troškovi po 1 tonskom kilometru = + = Troškovi po 1 tonskom kilometru = + = Troškovi u transportu Primer 2: Neka troškovi nezavisni od daljine prevoza (početno završni) iznose 100 KM po jednoj toni, a troškovi čistog prevoza 2 KM po jednom neto tonskom kilometru, koliko iznose ukupni troškovi prevoza na udaljenost od 200 km, a koliko cena koštanja 1 netotonskog kilometra? Troškovi po 1 tonskom kilometru = + = Troškovi po 1 tonskom kilometru = + =. 16

17 Troškovi u transportu Ponašanje jediničnih i ukupnih početno-završnih troškova u zavisnosti od daljine prevoza PZT ukupni početno završni troškovi Pzt jedinični početno završni troškovi po 1 km L udaljenost prevoza Troškovi u transportu Ponašanje jediničnih i ukupnih troškova čistog prevoza u zavisnosti od daljine prevoza TČP ukupni početno završni troškovi tčp jedinični početno završni troškovi po 1 km L udaljenost prevoza 17

18 Optimizacija rute kretanja Primer 1. Rutiranje vozila koje se ne vraća u početnu tačku Pronaći putanju kretanja vozila koje treba da obavi isporuku na zadatom broju destinacija, koja minimizira vreme i udaljenost putovanja, sa pretpostavkom da ne postoji problem ograničenja kapaciteta vozila Izvor: Marketing logistika, Ekonomski fakultet u Beogradu Optimizacija rute kretanja Metoda izlistavanja A B C D E F G AB=9 BC=9 CD=14 DG=15 ED=7 FE=10 GD=15 AC=11 BE=14 CE=11 DF=10 EF=10 FD=10 GF=11 BA=9 CA=11 DC=14 EB=14 FG=11 CB=9 DE=7 EC=11 Optimalna finalna ruta: A-B-C-E-D-F-G = =57 18

19 Optimizacija rute kretanja Primer 2. Rutiranje vozila koje se vraća u početnu tačku Vozilo polazi iz skladišta lociranog u tački A i treba da obezbedi isporuku robe kupcima lociranim u tačkama B, C, D, E, F i G i da se posle isporuke vrati u polaznu tačku. Potencijalne rute i udaljenosti prikazane su na slici Izvor: Marketing logistika, Ekonomski fakultet u Beogradu Optimizacija rute kretanja Problem trgovačkog putnika A B C D E F G A 0 B 9 0 C D E F G

20 Optimizacija rute kretanja 1. iteracija: A B A = = iteracija: A C B A = = 30 A B C A = = iteracija: A D B C A = = 44 A B D C A = = 32 A B C D A = = iteracija: A E B D C A = = 54 A B E D C A = = 44 A B D E C A = = 54 A B D C E A = = iteracija: A F B E D C A = = 84 A B F E D C A = = 70 A B E F D C A = = 60 A B E D F C A = = 70 A B E D C F A = = 78 Optimizacija rute kretanja 6. iteracija: A G B E F D C A = = 94 A B G E F D C A = = 97 A B E G F D C A = = 86 A B E F G D C A = = 76 A B E F D G C A = = 81 A B E F D C G A = = 82 Optimalna finalna ruta: A B E F G D C A = 76 20