UNIVERZITET U NIŠU

Транскрипт

1 Orginalni naučni rad SPORT I ZDRAVLJE VIII (2013) 2: ORGINALNI NAUČNI RAD Orginalni naučni rad Slađan Karaleić, Ivana Andjelković, Vesko Milenković Fakultet za sport i fizičko vaspitanje Leposavić, Univerzitet u Prištini UDK: : DOI: /SHT K ADAPTIVNE PROMENE MOTORIČKIH SPOSOBNOSTI POD UTICAJEM PROGRAMA ZA KOREKCIJU KIFOTIČNOG LOŠEG DRŽANJA SAŽETAK Osnovni cilj ovog istraživanja bio je da se utvrde promene motoričkih sposobnosti na kraju eksperimentalnog perioda kod eksperimentalne grupe ispitanika obuhvaćenih korekcijom i sanacijom kifotičnog lošeg držanja tela. Uzorak ispitanika činilo je 100 učenika osnovnih škola, muškog pola, uzrasta 10 godina (± 6 meseci) u Nišu. Uzorak je bio podeljen na dve grupe: Prva grupa je imala 50 ispitanika obuhvaćenih korekcijom i sanacijom kifotičnog lošeg držanja tela (eksperimentalna grupa). Druga grupa je imale 50 ispitanika obuhvaćenih nastavom fizičkog vaspitanja u okviru redovnih školskih obaveza po planu i programu (kontrolna grupa). Uzorak mernih instrumenata predstavljao je motoričke sposobnosti u vidu kojih su posmatrane sledeće dimenzije: Repetitivna snaga: dizanje trupa za 30 sekundi, mešoviti zgibovi, čučnjevi; Segmentarna brzina: taping nogom, taping rukom, taping nogama o zid; Koordinacija: okretnost u vazduhu, koordinacija sa palicom, okretnost na tlu. Sirovi podaci obrađeni su Studentovim T-testom, kanoničkom diskriminativnom analizom i analizom varijanse. Rezultati su pokazali da je program korekcije i sanacije kifotičnog lošeg držanja tela imao pozitivan uticaj na motoričke sposobnosti ispitanika. Ključne reči: kifotično loše držanje, motoričke sposobnosti, učenici, kanonička diskriminativna analiza, analiza varijanse. 1. UVOD Pojedina istraživanja slobodnog vremena učenika osnovnih škola pokazuju nezadovoljavajuću nivo bavljenja nekim sportskim aktivnostima u slobodno vreme, posebno kod učenica. Istraživanja navedenih u popisu domaće i inostrane literature ističu nedostatak edukacije o uticaju redovnog fizičkog vežbanja na zdravlje učenika. Autori su istaknuli problem velikog procenta roditelja koji se u slobodno vreme ne bave sportskim aktivnostima te na taj način ne mogu da budu primeri deci, da bi kod njih podsticali stvaranje navike za vežbanjem. Iz mnogobrojnih stručnih analiza može se zaključiti da obim i kvaliteta telesnog vežbanja utiče na zdravstveno stanje. Ne kretanje uslovljava loše stanje lokomotornog i nervnog sistema te je sve veći broj mladih ljudi sa poremećajima lokomocije, posebno zglobova i kičme.

2 Kifotično loše držanje ili kifoza, je posturalni poremećaj ili telesni deformitet, lociran na aktivnim i pasivnim elementima kičmenog stuba, izraženim u sagitalnoj ravni. Osnovna karakteristika kifotičnog lošeg držanja, ogleda se u naznačenoj krivini, koja je najčešće parcijalnog (lokalnog) tipa, i locirana je u grudnom (torakalnom) delu. Konveksitet te krivine je okrenut prema nazad, tako da kod izraženih i težih oblika kifotičnog lošeg držanja, oblik kičmenog stuba, zajedno sa aktivnim snagama odaje sliku sličnu grbi, tako da se ovaj telsni deformitet u narodu često naziva pogrbljenost. Kifoza se bajčešće javlja kao parcijalni deformitet, i lociran je u predelu grudnog koša (torakalni deo kičmenog stuba), zahvatajući 12 grudnih pršljenova. U zavisnosti od činjenice, da li je zahvaćen samo sistem aktivnih snaga (mišići), ili je zahvaćen i pasivni sistem (ligamenti), može se izdvojiti: lakše funkcionalne kifoze (funkcionalne kifoze I stepena), teže funkcionalne kifoze (funkcionalne kifoze II stepena) Generalno se može istaći da su funkcionalne kifoze reduktibilne, moguće ih je u potpunosti sanirati, i program koji se može upotrebiti u tu svrhu je program korektivne gimnastike. Po svom poreklu nastanka, kifoza može biti urođena i stečena. Za proučavanje posturalnih poremećaja iz ugla korektivne gimnastike, od značaja su stečene kifoze. Najčešći stečeni uzrok kifoze je rahitis, zatim loše navike držanja tela. Pored toga, vrlo česti uzrok nastanka kifoze su zapaljiva kifoza, kao uzrok nekih zapaljivih procesa u grudnom predelu kičmenog stuba (tuberkulozni, reumatski procesi). U moguće stečene uzroke se ubrajaju i moguće mehaničke povrede u predelu grudnog koša. Juvenilna kifoza, kao jedna od najprisutnijih stečenih skolioza, je zapažena kod školske dece posebnih stručnih škola, sa praktičnom nastavom, u kojoj se specifično fizičko angažovanje učenika, može smatrati indikovanom pojavom za nastanak nekih posturalnih poremećaja i telesnih deformiteta. Redovna nastava fizičkog vaspitanja sa tri časa nedeljno po 45 minuta prema mnogobrojnim rezultatima istraživanja nedovoljna je za optimalan individualan razvoj antropoloških obeležja učenika. To potvrđuju sve više rezultati istraživanja koji ističu problem opadanja pojedinih sposobnosti. Poseban problem je sa motoričkim sposobnostima čije je opadanje zabrinjavajuće, posebno kada treba realizovati jednostavne svakodnevne motoričke zadatke koje su povezane sa funkcionalnim sposobnostima (Višnjić, Jovanović i Miletić, 2004; Višnjić, 2002, Janković, 2008). Zato osim hipokinezije koja je prisutna kod određenog broja dece, pretilost (debljina) je sledeća u nizu poremećaja koje nastaju kao posledica nedovoljne fizičke aktivnosti. Veća visina i telesna masa usled nedovoljnog kretanja i relativno slabe mišićne muskulature direktno utiču na kosti i zglobove, što je i statistički potkrepljeno rezultatima sistematskih pregleda u osnovnim školama i problemima lošega držanja tela kao i deformitetima kičme i stopala. Rezultati sistematskih pregleda pri upisu u prvi razred dve osnovne škole u godini u Nišu pokazuju da 23% učenika ima nepravilno držanje, a odstupanja od normalnog stopala je utvrđena kod 33% dečaka i 30% devojčica. Strukturalne deformacije kičme su češća pojava kod devojčica. U prilog tome su podaci koji se odnose na pojavu skolioze u osnovnim školama koja je registrovana kod 3,5% dečaka i 4,5% Postoji opravdano bojazan da je kod dece i omladine hipokinezija označila nove nazive populacije mladih ljudi koji su skloni sedentarnom načinu života i koju su na našim prostorima označeni terminima kao; «homo-sedentska populacija» i/ili «populacija mladih staraca». Osnovni cilj ovog istraživanja bio je da se utvrde promene motoričkih sposobnosti na kraju eksperimentalnog perioda kod eksperimentalne grupe ispitanika obuhvaćenih 59

3 korekcijom i sanacijom kifotičnog lošeg držanja tela. 2.1 Uzorak ispitanika METOD RADA Uzorak ispitanika činilo je 100 učenika osnovnih škola, muškog pola, uzrasta 10 godina (± 6 meseci) u Nišu. Uzorak je bio podeljen na dve grupe: Prva grupa je imala 50 ispitanika obuhvaćenih korekcijom i sanacijom kifotičnog lošeg držanja tela (eksperimentalna grupa). Druga grupa je takođe imala 50 ispitanika obuhvaćenih nastavom fizičkog vaspitanja u okviru redovnih školskih obaveza po planu i programu (kontrolna grupa). 2.2 Uzorak mernih instrumenata Konstatacija kifotičnog lošeg držanja tela izvršena je na sistematskom pregledu ispitanika i to kliničkom somatoskopskom metodom. Motoričke sposobnosti činile su sledeće dimenzije: Repetitivna snaga: dizanje trupa za 30 sekundi (MD30), mešoviti zgibovi (MMZG), čučnjevi (MČUČ); Segmentarna brzina: taping nogom (MTAN), taping rukom (MTAP), taping nogama o zid (MTAZ); Koordinacija: okretnost u vazduhu (MOKV), koordinacija sa palicom (MKOP), okretnost na tlu (MONT). Primenjeni skup motoričkih varijabli uzet je iz istraživanja Kurelića i saradnika (1975). Sirovi podaci obrađeni su Studentovim T-testom, kanoničkom diskriminativnom analizom i analizom varijanse 2.3 Eksperimentalni program Eksperimentalni program vežbi za korekciju i sanaciju kifotičnog lošeg držanja tela na časovima korektivne gimnastike realizovan je u Domu zdravlja u Nišu. Eksperimentalni program trajao je dva meseca, sa tri časa vežbanja nedeljno, što ukupno iznosi 24 časa korektivne gimnastike. Trenažni rad za realizaciju eksperimentalnog programa vežbi za korekciju i sanaciju kifotičnog lošeg držanja tela i programa vežbanja koordinacije imao je sledeću strukturu: Uvodni deo časa (5 min) imao je cilj da zagreje organizam ispitanika i uvede ih organizovanoi rad za realizaciju zadataka u glavnom delu časa. Pripremni deo časa (10 min) imao je cilj angažovanja celog mišićnog sistema, pripremu mišića, posebno tetiva i ligamenta, za potpuniju pripremu organizma za realizaciju zadataka korektivnog vežbanja u glavnom delu časa. Glavni deo časa (35 min) sadržao je motorička vežbanja za korekciju i sanaciju kifotičnog lošeg držanja tela i programa vežbanja koordinacije. Završni deo časa (10 min) imao je cilj da podstiče procese oporavka, odnosno postepeno smirivanje svih funkcija organizma i emocija učenika primenom sredstava manje dinamičnosti i slabog intenziteta (npr. relaksirajući poskoci, labavljenje i istezanje ramenog i karličnog pojasa). Obim rada i intenzitet opterećenja na časovima bio je usklađen sa individualnim sposobnostima i osobinama ispitanika eksperimentalne grupe. Vežbe korišćene za korekciju i sanaciju kifotičnog lošeg držanja tela 60

4 Kao primer kompleksa vežbi koji se koristio za korekciju i sanaciju kifotičnog lošeg držanja, opisane su vežbe iz početnog položaja ležeći na trbuhu. Pored ovog početnog položaja, korićeni su i početni položaj stojeći, sedeći, u visu i modifikovani, osnovni početni položaj, klečeći. Vežba 1. Iz p.p. (ruke pored tela) dizanjem ramena pripajati lopatice uz kičmeni stub. Istovremeno dizati glavu od tla. Vežba 2. Iz p.p. kao u vežbi 1. Dizati ruke sa dlanovima okrenutim prema tlu i licem prema podlozi. Vežba 3. U p.p. ruke su na podu, savijene u laktovima, tako da podlaktica i nadlaktica čine ugao od 90. Laktovi su u visini ramenog pojasa. Dizati glavu, grudni deo kičme i ruke do primicanja lopatica uz kičmeni stub. Vežba 4. U p.p. ruke su savijene u laktovima prepletenih prstiju na potiljku. Dizati se što više od tla, glavu i grudni deo kičme. Vežba 5. Iz p.p. dizati glavu što više gore. Lice okrenuto prema tlu. Prepletenih prstiju na potiljku davati snažan otpor. Vežba 6. Iz p.p. ruke pored tela, dlanovi prema podlozi. Odižući ruke, dovesti ih kroz odručenje do uzručenja. Ceo pokret se odvija iznad nivoa ramenog pojasa uz dizanje grudnog dela kičme i glave. Istim putem vatiti se u p.p. Vežba 7. U p.p. ruke su iza tela sa prepletenim prstima. Opružati ruke povlačeći ih što više unazad i gore sa istovremenim okretanjem dlanova unazad i pripajanje lopatica uz kičmeni stub. Vežba 8. Iz p.p. ruke saviti, laktovi i prsti u visini ramena. Nadlaktica i više podlaktica pod uglom od 90. Uz opružanje grudnog dela kičmenog stuba (elongacija) povlačiti podlaktice što više unazad. Vežba 9. U p.p. ruke su savijene u laktovima, prsti prepleteni, dlanovi na potiljku. Povlačiti laktove što više unazad ne odvajajući dlanove od potiljka, grudni koš isturiti unapred. Vežba 10. Iz p.p. sa rukama oslonjenim na karlicu istegnuti kičmeni stub odupirući se rukama. Pri tome glava ostaje u produžetku kičmenog stuba, rameni pojas povlačiti prema dole. Vežba 11. U p.p. ruke su u odručenju dlanovima okrenutim unapred. Povlačiti ruke nazad pripajajući lopatice uz kičmeni stub. Pri izvođenju ovog pokreta paziti da ruke ne idu ispod nivoa ramena. Vežba 12. Ruke savijene, prsti prepleteni sa dlanovima na potiljku. Opružati ruke iznad glave, okrećući dlanove gore. Ne raspličući prste povlačiti što više ruke unazad. 3.1 Studentov T-test REZULTATI ISTRAŽIVANJA Tabela 1. Značajnost razlika između aritmetičkih sredina eksperimentalne grupe: Testovi Mean(i) Mean(f) T-value p MDT MMZG MČUČ MTAN

5 MTAP MTAZ MOKV MKOP MONT Legenda: aritmetička sredina inicijalno (Mean (i)), aritmetička sredina finalno (Mean (f)), vrednost T-testa (T-value) i nivo značajnosti (p) Tabela 1 sadrži rezultate T-testa motoričkih sposobnosti između inicijalnog i finalnog merenja eksperimentalne grupe. Nakon analize dobijenih rezultata zaključuje se da postoji statistički značajna razlika u dizanju trupa za 30 sekundi (MDT30.000), mešovitim zgibovima (MMZG.000), čučnjevima (MČUČ.000), okretnosti u vazduhu (MOKV.007), koordinaciji sa palicom (MKOP.000) i okretnosti na tlu (MONT.001). 3.2 Diskriminativna analiza Tabela 2. Značajnost izolovane diskriminativne funkcije eksperimentalne grupe Disc Eigenvalue Cannonical R Wilks' Chi-Sqr. df P-Level Func. Lambda Legenda: kvadrati koeficijenta diskriminacije (Eugenvalue), koeficijenti kanoničke korelacije (Cannonical R), vrednosti Bertletovog testa (Wilks' Lambda), veličina Hi kvadrat testa (Chi-Sqr), stepeni slobode (df) i nivo značajnosti koeficijenta determinacije (P-Level) Dobijena je jedna značajna diskriminativna funkcija visokog intenziteta (CR=86%) koja pokazuje u kojoj je korelaciji skup podataka na osnovu koje je izvršena diskriminativna analiza dobijenih rezultata (tabela 2). Rezultati diskriminativne jačine motoričkih varijabli dati su testom Wilks-Lambda (.158), što ukazuje da su razlike između inicijalnog i finalnog merenja u prostoru motoričkih sposobnosti eksperimentalne grupe značajne (p=.000). jer veličina Hi kvadrat testa ima visoku vrednost (Chi-Sqr = ). Tabela 3. Faktorska struktura izolovane diskriminativne funkcije eksperimentalne grupe Varijable Root 1 MDT MMZGB MČUČN MOKV MKOP MONT MTAN MTAP MTAZ U tabeli 3 data je struktura diskriminativne funkcije učešća varijabli motoričkih sposobnosti u formiranju značajnih diskriminativnih funkcija. Prikazani centroidi grupa predstavljaju aritmetičke sredine rezultata inicijalnog i finalnog merenja. U cilju provere efikasnosti eksperimentalnog tretmana, izmereno je devet motoričkih testova, za koje se predpostavlja da su dobri prediktori istraživanog prostora. Prikazani rezultati ukazuju da najveći doprinos diskriminativnoj funkciji imaju dizanje trupa za 30 sekundi (MDT ), mešoviti zgibovi (MMZG 0.475) i čučnjevi (MČUČ 0.435). 62

6 Tabela 4. Centroidi merenja eksperimentalne grupe Merenje Root 1 Inicijalno Finalno Rezultati u tabeli 4 predstavljaju diskriminativnu funkciju centroida na osnovu svih motoričkih testova koja iznosi i Značajnost prikazanih centroida merenja koja je testirana kroz značajnost diskriminativne funkcije ukazuje da je njihova udaljenost (diskriminacija) značajna. Tabela 5. Klasifikaciona matrica eksperimentalne grupe MERENJE Inicijalno Finalno Ukupno Inicijalno Finalno Inicijalno 94% 6% 100% Finalno 4% 96% 100% Razdvajanje grupa koje je prikazano u tabeli 5 kao Percentili, ukazuju da se izvršeno razdvajanje (diskriminacije) rezultata merenja pojašnjava sa preciznošću od 95% (srednja vrednost procenta samih grupa) od koeficijenta kanoničke korelacije koji iznosi CR = 86%. Dobijeni rezultati diskriminativne analize motoričkih sposobnosti u finalnom u odnosu na inicijalno merenje kod eksperimentalne grupe ukazuju da je pod uticajem eksperimentalnog tretmana, došlo do značajnih promena motoričkih sposobnosti ispitanika. 3.3 Analiza varijanse Tabela 6. Multivarijantna analiza varijanse između eksperimentalne i kontrolne grupe na finalnom merenju Wilks Lambda Rao s R Q Legenda: vrednosti Bertletovog testa (Wilks' Lambda), Raova F-aproksimacija (Rao s R) i nivo značajnosti (Q) U tabeli 6 prikazani rezultati multivarijantne analize varijanse između ispitanika eksperimentalne i kontrolne grupe na finalnom merenju ukazuju, da je prisutna statistički značajna međugrupna razlika u motoričkim sposobnostima pošto WILK S LAMBDA iznosi.175, što Raovom F-aproksimacijom od daje značajnost razlika na nivou od Q=.000. Prema tome, u primenjenom sistemu motoričkih sposobnosti ispitanika utvrđene su statistički značajne razlike. Tabela 7. Univarijantna analiza varijanse između eksperimentalne i kontrolne grupe na finalnom merenju Testovi Means (E) Means (K) F-odnos Q MDT MMZGB MČUČN MTAN

7 MTAP MTAZ MOKV MKOP MONT Legenda: aritmetička sredina eksperimentalna grupa (Mean (e)), aritmetička sredina kontrolna grupa (Mean (k)), vrednost F-testa (F-odnos) i nivo značajnosti (Q) U tabeli 7 prikazana je univarijantna analiza varijanse testova motoričkih sposobnosti upoređivanjem rezultata aritmetičkih sredina eksperimentalne i kontrolne grupe na finalnom merenju. Na osnovu koeficijenata F-odnosa i njihove značajnosti (P-Level) može se konstatovati da je utvrđena statistički značajna razlika nivoa motoričkih sposobnosti između eksperimentalne i kontrolne grupe kod sledećih motoričkih testova: u dizanju trupa za 30 sekundi (MDT30.000), mešovitim zgibovima (MMZG.000), čučnjevima (MČUČ.000), okretnosti u vazduhu (MOKV.000), koordinaciji sa palicom (MKOP.000) i okretnosti na tlu (MONT.000). ZAKLJUČAK Rezultati Studentovog T-testa i kanoničke diskriminativne analize ukazuju da je u finalnom u odnosu na inicijalno merenje kod eksperimentalne grupe došlo do statistički značajnih promena motoričkih sposobnosti. Rezultati multivarijantne analize varijanse ukazuju na razlike između eksperimentalne i kontrolne grupe na finalnom merenju u motoričkim sposobnostima. Stoga se može reći da je program za korekciju i sanaciju kifotičnog lošeg držanja tela na časovima korektivne gimnastike, koji je trajao dva meseca, sa tri časa vežbanja nedeljno, doneo pozitivne promene u nivou motoričkih sposobnosti. LITERATURA 1. Bjeković, G. (2006). Igra kao metod korektivnog vežbanja dece predškolskog uzrasta, Drugi Kongres Crnogorske akademije i treće međunarodne naučne knferencije. Herceg Novi: Crnogorska sportska akademija. 2. Bjeković, G., Tanović, I i Pelemiš, М. (2011): Korektivna gimnastika sa kineziterapijom - II dopunjeno izdanje, Istočno Sarajevo: Fakultet fizičkog vaspitnja i sporta. 3. Bjeković, G., Vuković, M., Ždrale, М i Mandić, М. (2011): Teorija i praksa korektivne gimnastike. Istočno Sarajevo: Zavod za izdavanje uđbenika i nastavna sredstva. 4. Janković, I. (2008). Adaptivne promene nekih antropoloških obeležja u toku šestomesečnog izvođenja nastave fizičkog vaspitanja kod učenika osnovnih škola. Doktorska disertacija, Pale: Fakultet fizičke kulture i sporta. 5. Kurelić, N., Momirović, K., Stojanović, M., Radojević, Ž. i Viskić-Štalec, N. (1975). Struktura i razvoj morfoloških i motoričkih dimenzija omladine. Beograd: Institut za naučna istraživanja Fakulteta za fizičko vaspitanje Univerziteta u Beogradu. 6. Pržulj, D. (2001). Antropomotorika. Pale: Fakultet za fizičku kulturu. 7. Pržulj, D. (2005). Osnovi antropomotorike. Pale: Fakultet fizičke kulture. 8. Višnjić, D. (2002). Nastava fizičkog vaspitanja. Beograd: Fakultet za fizičku kulturu. 9. Višnjić, D., Jovanović, A. i Miletić, K. (2004). Teorija i metodika fizičkog vaspitanja, Udžbenik, Beograd: Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja Univerziteta u Beogradu. 64