INFRASTRUKTURA GENSKE TEHNOLOGIJE I DIJAGNOSTIKE U HRVATSKOJ*

MEDICINSKI FAKULTET SVEU^ILI[TA U ZAGREBU Zavod za anatomiju Istra`uje efikasnost regeneracije kosti, hrskavice i zubi pomo}u ko{tanih i hrskavi~nih morfogenskih proteina, uzgaja kulture stanica i organa, te pomo}u hibridizacijskih tehnika na membrani i rezovima tkiva, te tehnikama PCR, kloniranja i sekvencioniranja, pro~i{}ava bjelan~evine kosti i hrskavice. Klini~ki zavod za laboratorijsku dijagnostiku, KBC Rebro Referentni centar za klini~ku biokemiju i molekularnu dijagnostiku Ministarstva zdravstva RH i Referentni centar za klini~ko laboratorijsku imunodijagnostiku hematolo{kih bolesti Ministarstva zdravstva RH Od 1990. godine koristi se najsuvremenijim metodama molekularne dijagnostike monogenskih i poligenskih bolesti: cisti~na fibroza, mi{i}na distrofija, spinalna mi{i}na atrofija, deficijencija -1 antitripsina, kardiovaskularne bolesti i Alzheimerove bolesti, te za utvr ivanje hematolo{ko-onkolo{kih bolesti, ~imbenika tromboze, koagulacije, te molekularne citologije i imunocitogenetike. Koriste se tehnikama proto~ne citometrije, plinsko- -masene spektrometrije, teku}inske kromatografije, mikroskopije s digitalnom analizom slike, spektrofluorimetrije. Klinika za ginekologiju i porodni{tvo OB Sveti duh Sjedi{te Svjetske udruge za perinatalnu medicinu, suradni centar Svjetske zdravstvene organizacije u podru~ju ultrazvu~ne dijagnostike; djeluje na podru~ju prenatalne dijagnostike, ljudske reproduk- 317

cije, endoskopske kirurgije i ultrazvu~ne dijagnostike Zavod za sudsku medicinu i kriminalistiku, DNK laboratorij Pomo}u dva DNK sekvencera na polimorfnim lokusima koristi se STR (Short Tandem Repeats) tehnika i analizira se genomska i mitohondrijska DNK na tkivima krvi, kosti, zuba, sline, dlake, sperme i dr., radi utvr ivanje biolo{kog o~instva, krvnog srodstva, identiteta po~initelja kaznenih djela, te identifikacije nestalih i stradalih osoba (`rtava Domovinskog rata, i ostalih). Izra ene su hrvatske populacijske studije za mitohondrijski DNK i za STR polimorfne lokuse. KLINIKA ZA TUMORE s p.o., Zagreb Pomo}u metode RT-PCR i specifi~nih genskih markera za gene MAGE i tirozinazu pronalaze se mikrometastatske melanomske stanice u cirkulaciji. Istim metodama (RT-PCR) ispituje se uloga zra~enja na ekspresiju gena za citokine TNF-alfa i TGF-beta. PRIRODOSLOVNO-MATEMATI^KI FAKULTET SVEUÎLI[TA U ZAGREBU Zavod za molekularnu biologiju Koristi se tehnika rekombinantne DNK za istra- ìvanje strukture i funkcije biljnog genoma, ekspresije gena u razvitku i rastu biljnoga organizma i u otkrivanju signalnih molekula odgovornih za procese diferencijacije i regeneracije, te za istraìvanje topoizomeraza u animalnim stanicama. 318 INSTITUT RUDJER BO[KOVI], Zagreb Zavod za molekularnu medicinu Bavi se temeljnim i razvojnim istraìvanjima te molekulskom dijagnostikom tumorskih oboljenja, monogenskih nasljednih bolesti, bakterijskih i virusnih infekcija, razvojnom imunologijom, neurofarmakologijom i endokrinologijom. Istra- ùju se geneti~ki aspekti sindroma multiple endokrine neoplazije tipa II, nasljedne adenomatozne polipoze, sindroma nepolipoznog karcinoma debelog crijeva, sporadi~ni karcinom debelog crijeva, neurofibromatoza tip I, obiteljski melanom, obiteljski rak dojke i jajnika te neki rijetki tumori. Istraùju se novi vidovi genskog lije~enja, novi

potencijalni lijekovi protiv raka i klonalnost tumora. Pri tome se koriste raznovrsne metode molekulske genetike: izdvajenje i karakterizacija nukleinskih kiselina, analiza DNK cijepanjem uz pomo} restrikcijskih enzima (engl. RFLP), analiza odre ivanjem oblika jednolan~anih molekula DNK (engl. SSCP), analiza heterodupleksa, analiza povezanosti (engl. linkage), gubitak heterozigotnosti (LOH), lan~ana reakcija polimerazom (engl. PCR), kloniranje gena, odre ivanje slijeda nukleotida (sekvencioniranje), mikromanipulacija, itd. Istra- ùju se slijede}e monogenske nasljedne bolesti: cisti~na fibroza, sindrom fragilnog X, Duchenne- Beckerova distrofija, miotoni~na distrofija, Huntingtonova bolest, spinocerebelarne ataksije, policisti~ni bubrezi. Molekulsko-geneti~kim metodama odre uje se prisutnost i tipovi bakterija ili virusa: Helicobacter pylori, Actinobacillus actinomycetes commitans, Eicenella corrodens, Porphyromonas gingivalis, humani Papiloma virusi, virus Herpes simplex, virus Epstein-Barr te Citomegalovirus. Tesiraju se i novi potencijalni lijekovi protiv virusa. Zavod za molekularnu genetiku Koristi se rekombinantnom DNK za studije evolucije, studije trna sintetaze, istraìvanje genoma eukariotskih organizama (kukaca) i dr. Definiraju se stani~ni i virusni faktori na rekombinaciju E. coli. VETERINARSKI INSTITUT SVEUÎLI[TA U ZAGREBU Lan~anom polimerazom (PCR) utvr uju se grla s visokim uzgojnim potencijalom, selektira telad za uzgoj elitnih grla prema proizvodnim zna~ajkama mlije~nosti, mesnatosti, nesivosti, prirasta, brzine (u konja), odnosno za utvr ivanje pasminske pripadnosti u slu- ~aju ugroènih pasmina. PLIVA, d.d. Istraìva~ki institut Biotehnologije, Laboratorij za molekularnu biologiju, Odjel Terapijska skupina I, Odjela Terapijska skupina II, u Zagrebu Bavi se razvojnim istraìvanjima za stvaranje novih biotehnolo{ki zanimljivih metaboli~kih puteva, kloniranjem i ekspresijom gena razli~itog podrijetla radi umnaànja (gliko)proteina, metodama izolacije virusne ili bakterijske genomske RNK ili DNK; izolacije plazmidne DNK iz bakterijskih stanica; izolacije ukupne RNK i mrnk iz bakterijskih, biljnih ili ani- 319

malnih stanica; izolacije eksprimiranih proteina i glikoproteina iz prokariotskih i eukariotskih stanica; analizom ekspresije kloniranih gena; analizom replikacije malih molekula DNK (npr. plazmida); restrikcijskom analizom molekula DNK; gel-elektroforezom RNK, DNK i proteina; hibridizacijom (Southern, Northern, Western); umnaànjem DNK i cdnk pomo}u lan~ane reakcije polimeraze (PCR, RT-PCR); transformacijom i transfekcijom; sekvencioniranjem DNK; ra~unalnom analizom novosekvenciranih i novootkrivenih nukleotidnih ili aminokiselinskih nizova iz raznih kompjutorskih programa i slobodno dostupnih banki podataka na Internetu. Rekombinantna DNK tehnologija koristi se za dobivanje novih biolo{ki aktivnih tvari; za kloniranje gena u mikroorganizmima (streptomiceti, E. coli, Bacillus sp.), u pronalaènju novih biosintetskih puteva pomo}u metaboli~kog inènjerstva (mikroorganizmi Ervinia, Aureobacterium) i za dobivanje virusnih vakcina (konstrukcija gena za transfekciju). CENTAR ZA KRIMINALISTI^KO VJE[TAÊNJE IVAN VUÊTI], Zagreb DNA laboratorij, Odsjeka za biolo{ko-toksikolo{ka vje{ta~enja MUP-a RH Bavi se tragovima tkiva krvi, sjemene teku}ine, sline, kosti, tkiva, kose, dlaka, koji potje~u od ljudi i ìvotinja, prilikom rasvjetljavanja okolnosti od va`nosti za krivi~ne i kaznene postupke. Koristi se tehnikom dvostruke difuzije genskog materijala krvi po metodi Ouchterlony, testom za kiselu fosfatazu pomo}u Phosphatesmo KM test trake, te PSA (Prostata Specific Antigen) i SEMA kita (MHS5 Antigena), te amplifikacijom DNK materijala PCR tehnologijom, pomo}u sedam STR sistema. Za sedam karakteristi~nih alela napravljena je populacijska studija za Hrvatsku, a identifikacijska mo} je ve}a od 99,99%. 320 PREHRAMBENO-BIOTEHNOLO[KI FAKULTET SVEUÎLI[TA U ZAGREBU Zavod za biokemijsko inìnjerstvo (Laboratorij za biologiju i genetiku mikroorganizama): Tehnikom PCR i pomo}u sekvencera, bavi se genetikom kvasca te mutagenezom, odnosno geneti~kom toksikologijom.

Zavod za kemiju i biokemiju (Laboratorij za biokemiju) Uz pomo} istih tehnika, bavi se kiselom fosfatazom. AGRONOMSKI FAKULTET SVEUÎLI[TA U ZAGREBU Zavod za mikrobiologiju Identifikacija i karakterizacija autohtonih sojeva Bradyrhizobium iaponicum i Rhizobium meliloti pomo}u RAPD i rep-pcr metoda. Identifikacija autohtonih sojeva Saccharomyces cerevisiae pomo}u RAPD metode. Zavod za oplemenjivanje bilja, genetiku, biometriku i eksperimentiranje Karakterizacija doma}ih sorti vinove loze pomo- }u molekularnih markera (AFLP, RAPD, SSR) pra}enje promjene frekvencije alela molekularnim markerima (SSR, AFLP) u populaciji kukuruza izloènoj rekurentnoj selekciji. Determinacija alela koji kontroliraju perzistentnost kod crvene djeteline pomo}u molekularnih markera (RAPD, SSR). Prou~avanje genetske raznolikosti engleskog ljulja molekularnim markerima (RAPD). Zavod za mljekarstvo Identifikacija autohtone mezofilne kulture Lactococcus sojeva pomo}u RAPD metode. ZAVOD ZA SJEMENARSTVO POLJOPRIVREDNOG INSTITUTA, Osijek Ispitivanje genetske ~isto}e i postupci genetskog i prirodnog oplemenjivanja kultivara lucerne, p{enice, soje, {e}erne repe, kukuruza. BILJE[KA * Podaci su dobiveni na temelju izjava voditelja i suradnika spomenutih institucija i na temelju projekata koje financira Ministarstvo znanosti i tehnologije Republike Hrvatske. Stoga su mo`da neujedna~eni i nepotpuni no ipak korisniji nego da ih uop}e nema. Urednici zahvaljuju dr. Vladimiru Deli}u i dr. Sibili Jelaski, dr. Maji Bili}-Neì} iz Laboratorija za molekularnu biologiju Plive, dr. Slobodanu Vuki- ~evi}u, dr. Mirku Lojki}u, dr. Ani Stavljevi} Rukavina, dr. Jadranki Serti}, mr. Boìdaru Krajini, mr. Zlatku [atovi}u, te suradnicima Zavoda za sudsku medicinu, mr. Goranki Tanackovi} i drugim suradnicima Instituta Rudjer Boškovi} i Odsjeka za biolo{ko-toksikolo{ka vje{ta~enja MUP-a RH. Potpuniji popis projekata genske tehnologije koje financira Ministarstvo znanosti i tehnologije s podru~ja genske tehnologije i ljudske reprodukcije vidi na stranici: http://www.mzt.hr/mzt/hrv/znanost/projekti 321