ŽIVINARSTVO/POULTRY BREEDING

Транскрипт

1 Glavna odgajivačka organizacija Institut za stočarstvo Beograd - Zemun STRUČNI IZVEŠTAJ I REZULTATI OBAVLjENIH POSLOVA KONTROLE SPROVOĐENjA ODGAJIVAČKOG PROGRAMA U GODINI GOVEDARSTVO Holštajn - frizijska rasa

2 UVOD Holštajn-frizijska rasa goveda vodi poreklo od autohtonih crnih i belih rasa dve holandske pokrajine North Holland i Friesland. Ove rase su se dugi niz godina ukrštale i selekcionisale u pravcu, na prvom mestu, dobrog iskorišćavanja pašnjaka. Kao krajnji rezultat dobijena je efikasna, visoko produktivna crno-bela rasa. Sredinom devetnaestog veka, kada se u Americi razvilo tržište mleka, u više navrata su vršeni uvozi ove rase, koja je dalje intenzivno selekcionisana u pravcu visoke mlečnosti. Tako je dobijena specijalizovana mlečna rasa koja je zatim izvožena u mnoge zemlje Evrope. Danas je ovo najmlečnija rasa, koja je zahvaljujući veoma dobroj aklimatizacionoj sposobnosti, zastupljena u svim zemljama sveta koje se bave intenzivnom proizvodnjom mleka. Engleski naziv rase je Holstein, Black and White, a međunarodni kod rase za genetsku ocenu je HOL ili HO. Naziv rase se razlikuje na nacionalnim nivoima, a u našoj zemlji je prihvaćen naziv holštajn-frizijska rasa (HF). Deo populacije HF u kome se javlja crvena boja vodi se kao crveni holštajn (RHF) u istim matičnim knjigama. Holštajn-frizijska rasa goveda se masovno uvozila u našu zemlju u periodu između i godine. Priplodne junice i krave su u to vreme uvožene uglavnom iz Holandije a kasnije su uvožene i iz drugih zemalja Evrope (Nemačka, Danska, Belgija). Danas se u Republici Srbiji gaji oko krava i junica holštajn frizijske rase. Najveći broj gaji se u Vojvodini a manji deo u Centralnoj Srbiji. Ako se izuzmu krave koje se gaje u okolini Beograda u vrlo intenzivnoj organizovanoj proizvodnji na nekoliko velikih farmi broj koji se gaji na malim farmama u Centralnoj Srbiji je mali i iznosi svega nekoliko hiljada. Dosadašnja selekcija goveda holštajn-frizijske rase uglavnom je bila usmerena u pravcu poboljšanja osobina mlečnosti. Dugogodišnjom selekcijom grla na visoke prinose mleka ozbiljno su narušene reproduktivne osobine. 2

3 Kao i u prethodnom Glavnom odgajivačkom program, tako i u važećem, holštajn-fizijska rasa i sve selekcijske mere kojom je obuhvaćena, su posebno opisane i definisane, tako da svi subjekti na terenu za ovu rasu mlečnog usmerenja posebno konkurišu pri Ministarstvu poljoprivrede i zaštite životne sredine a Glavna odgajivačka organizacija-institut za stočarstvo piše poseban stručni izveštaj. Na osnovu neposredne kontrole mera sprovođenja odgajivačkog programa na terenu, pregleda matične evidencije i prateće dokumentacije, uvidom u rad odgajivačkih organizacija, obradom podataka, urađen je stručni izveštaj o realizovanim poslovima za sprovođenje odgajivačkog programa za godinu. U izveštaju se pored toga šta je urađeno u prethodnom periodu ukazuje i na problem i poteškoće u radu, ali i predlažu mere za njihovo prevazilaženje, što je u skladu sa potpisanim ugovorom o kontroli poslova za sprovođenje odgajivačkog programa za godinu. S obzirom na činjenicu da je u godini, Uredba za sprovođenje odgajivačkog programa objavljena što je mnogo ranije u odnosu na prethodnu godinu, Institut za stočarstvo kao Glavna odgajivačka organizacija predlaže da ova uredba izađe na samom početku godine, po mogućnosti u prva dva meseca godine, a neposredno nakon toga i konkurs, kako bi odgajivačke organizacije na terenu imale više vremena u toku godine i tako kvalitet rada podigle na jedan viši nivo. U tabeli 1 prikazani su rezultati sprovođenja odgajivačkog programa u godini, odnosno: broj odobrenih mera na osnovu ugovora između Ministarstva poljoprivrede i zaštite životne sredine sa odgajivačkim organizacijama, obim dostavljenih mera, kao i realizovani tj. priznati obim od strane Instituta za stočarstvo za holštajn-frizijsku rasu. Realizacija ugovorenih selekcijskih mera obavljena je u velikom procentu osim selekcijeske mere progeni test na telesnu građu koji uopšte nije rađen. 3

4 Tabela 1. Rezultati poslova sprovođenja odgajivačkog programa u godini Table 1. Results of execution of the Breeding program for Selekcijska mera Selection measure Odobreno ugovorima Contracted Dostavljeno Submitted Realizovano Realized Realizovano u odnosu na ugovoreno Realized in relation to contracted (%) :2 Selekcijska smotra krava Selection and evaluation of cows Linearna ocena prvotelki Linear score assessment of cows Kontrola mlečnosti umatičenih krava Milk recording control of registered cows Kontrola bikovskih majki Control of bull dams Performans test bikova Bull performance testing Biološki test bikova Biological bull testing Progeni test na mlečnost Progeny testing for milk performance Progeni test na telesnu građu Progeny testing for body conformation , , , , , , , ,0 U koloni»dostavljeno» može se zapaziti da su odgajivačke organizacije kao i svake godine odradile i dostavile Institutu za stočarstvo značajno veći obim selekcijskih mera od onih koje su planirane po uredbi, gde se posebno ističu: selekcijska smotra, linearna ocena prvotelki, kontrola mlečnosti, kontrola bikovskih majki i performans test bikova. Ovu konstataciju treba imati u vidu prilikom planiranja obima mera za narednu godinu. Takođe treba obratiti pažnju da je broj 4

5 odobrenih mera znatno niži od broja mera koje su planirane po Glavnom odgajivačkom programu a koji je usvojila Vlada Republike Srbije. Selekcijska smotra i linearna ocena prvotelki U rasnoj strukturi goveda u Republici Srbiji procenjuje se da simentalska rasa čini oko 75%, grupa crno-belih holštajn-frizijskih goveda oko 15%, dok autohtone rase i melezi čine oko 10% od ukupnog broja goveda. Selekcijska smotra predstavlja jednu od osnovnih zootehničkih mera za efikasno unapređenje govedarstva, a sastoji se u tome da se od raspoloživih grla za priplod odaberu ona koja najbolje odgovaraju postavljenom cilju. Odabiranje grla za matični zapat vrši se jedanput godišnje na selekcijskim smotrama ili kod vlasnika grla. Odabiranje grla obavlja komisija sastavljena od predstavnika osnovne i regionalne odgajivačke organizacije. Za matični zapat se odabiraju grla koja su dobila odgovarajuće linearne ocene a prema uputstvu za linerno ocenjivanje tipa i kondicije goveda (V. Pantelić g. prezentacija sa seminara Odgajivačkih organizacija Srbije), zatim koje se redovno tele, koje imaju servis period ne duži od 240 dana, te grla poznatog porekla. Nakon završene selekcijske smotre sačinjava se komisijski zapisnik o odabranim grlima za matični zapat. Tabela 2. Struktura selekcijske smotre za HF rasu u godini Table 2. Strucutre of Selection and evaluation for HF breed, in 2016 Ukupno Total 1+2 Staroumatičene krave Previously registered cows 1 Novoumatičene krave Newly registered cows 2 Izlučene krave Culled cows 3 Priplodni podmladak Breeding progeny Ukupan broj umatičenih krava HF rase iznosio je , od čega su novoumatičene. Procenat novoumatičenih grla u godini bio je nešto niži nego u godini, ali je i dalje na zadovoljavajućem nivou i iznosio je 26,27% od ukupnog broja umatičenih krava. Na području centralne Srbije najveća koncentracija grla HF rase prisutna je u Beogradskom okrugu, krava, koje se nalaze u matičnom zapatu i obuhvaćene su selekcijskom smotrom, što je nešto niže 5

6 u odnosu na godinu. Navedeno stanje potkrepljuje činjenica da se u ovom regionu nalaze velike farme PKB korporacije, PIK Zemun, AD Dragan Marković Obrenovaci, BD Agro Dobanovaci. Pojedini okruzi u Srbiji nemaju umatičene krave ove rase ili imaju zanemarljiv broj. Takođe, treba istaći činjenicu da su pojedine odgajivačke organizacije kao i ranijih godina dostavile Institutu urađenu selekcijsku smotru i kontrolu mlečnosti krava HF rase, bez obzira što im ova mera nije odobrena na konkursu Ministarstva, a sve u cilju ostvarivanja prava po pravilniku o podsticajima u stočarstvu. Tabela 3.Broj umatičenih krava HF rase, obuhvaćenih selekcijskom smotrom u godini, po regionima Srbije Table 3. Number of registerd HF cows, included in selection measure - selection and evaluation of cows in 2016, by districts Okrug District Ukupan broj umatičenih grla Total number of registered cattle Novoumatičena grla Newly registered cattle Udeo novoumatičenih u ukupnom broju grla Share of newly registered in total number of cattle (%) 8.MAČVANSKI (Šabac) MAČVANSKI (Loznica) KOLUBARSKI PODUNAVSKI BRANIČEVSKI ŠUMADIJSKI POMORAVSKI BORSKI ZAJEČARSKI ZLATIBORSKI MORAVIČKI RAŠKI RASINSKI NIŠAVSKI TOPLIČKI PIROTSKI JABLANIČKI PČINJSKI BEOGRADSKI Ukupno/Total

7 Institut za stočarstvo i ove godine napominje da u budućem periodu prilikom planiranja programa sprovođenja odgajivačkog programa, ovu selekcijsku meru ne bi trebalo dodeljivati odgajivačkim organizacijama koje prate zanemarljiv broj grla (3, 5, itd.). Preporuke ICAR-a koje se odnose na evidenciju konformacije kod višestrukih mlečnih rasa su integrisane sa smernicama Svetske federacije holštajn-frizijske rase, a u pogledu harmonizacije ocene linearnog tipa, definicije osobine, standard ocene i objavljivanja podataka za bikove koji se odnose na tip. Ovaj dokument sadrži listu odobrenih standardnih osobina, odnosno, listu osobina koje bi svaka organizacija trebalo da ocenjuje na isti način kako bi se poboljšala harmonizacija/usklađivanje na međunarodnom nivou, odnosno na nivou Interbull-a. Podaci koji su prikupljni korišćenjem ovih standarda se kvalifikuju za MACE evaluaciju Interbull-a. Dalje, dokument sadrži listu 5 osobina koje se obično koriste od strane organizacija kod mlečnih i rasa za kombinovanu namenu širom sveta. Ova lista zajedničkih/opštih standardnih osobina je dodata kako bi se poboljšala i njihova harmonizacija. Grafikon 1. Broj umatičenih krava HF rase, obuhvaćenih selekcijskom smotrom u periodu godine Graph 1. Number of registered HF cows, included in selection measure - selection and evaluation of cows in period

8 Pored davanja definicija standardnih osobina, date su i preporuke koje se odnose na poboljšanje transparentnosti u sakupljanju podataka i nadzoru nad osobama koji vrše klasifikaciju. Linearne osobine tipa su osnova svih savremenih sistema klasifikacije, i predstavljaju temelj svih sistema za opis mlečne krave. Linearna klasifikacija se bazira na merama/merenju individualnih osobina tipa umesto davanja mišljenja. Ona opisuje stepen postojanja osobine, a ne poželjnost. Grafikon 2. Broj linearno ocenjenih prvotelki HF rase od godine Graph 2. Number of linear evaluated first calving heifers of HF breed, Prednosti linearnog ocenjivanja su: o Osobine se ocenjuju pojedinačno o Ocene pokrivaju biološki opseg o Varijacije u okviru jedne osobine se mogu identifikovati/odrediti o Evidentira se stepen neke osobine a ne poželjnost. Linearna ocena prvotelki holštajn frizijske rase obuhvatila je sledeće osobine: I OKVIR 1. Visina krsta 2. Širina grudi 3. Dubina tela 4. Položaj karlice (sapi) 5. Širina karlice 8

9 II MLEČNI KARAKTER 6. Mlečne karakteristike III NOGE 7. Položaj zadnjih nogu, pogled otpozadi 8. Položaj zadnjih nogu, sa strane 9. Ugao papka IV VIME 10. Prednja veza vimena 11. Pozicija prednjih sisa 12. Dužina sisa 13. Dubina vimena 14. Visina zadnjeg vimena 15. Centralni ligament 16. Pozicija zadnjih sisa Tabela 4. Broj linearno ocenjenih prvotelki HF rase u godini Table 4. Number of HF first calving heifers in 2016 linear score assessment Okrug District Ukupan broj prvotelki Total number of first calving heifers 8.MAČVANSKI MAČVANSKI (Loznica) 5 9. KOLUBARSKI PODUNAVSKI BRANIČEVSKI ŠUMADIJSKI POMORAVSKI BORSKI ZAJEČARSKI ZLATIBORSKI MORAVIČKI RAŠKI 43 9

10 Okrug District Ukupan broj prvotelki Total number of first calving heifers 19. RASINSKI NIŠAVSKI TOPLIČKI PIROTSKI JABLANIČKI PČINJSKI BEOGRADSKI 2680 Ukupno/Total 3796 Kontrola mlečnosti krava Prema Glavnom odgajivačkom programu, osnovna odgajivačka organizacija dužna je da izradi i sprovodi osnovni odgajivački program koji mora biti u skladu sa glavnim odgajivačkim programom. U sprovođenju odgajivačkog programa osnovna odgajivačka organizacija vrši kontrolu proizvodnih sposobnosti domaćih životinja nad najmanjim brojem domaćih životinja koji omogućava pravilno izvođenje odgajivačkog programa. Tabela 5. Mlečnost krava Holštajn-Frizijske rase u periodu godine (standardna laktacija) Table 5. Milk performance of Holstein-Friesian cows in period (standard lactation) Godina Year Broj laktacija Number of lactations Mleko Milk () Mlečna mast Milk fat () Mlečna mast Milk fat (%) Protein () Protein (%)

11 Regionalna odgajivačka organizacija sprovodi glavni odgajivački program na svojoj teritoriji. Regionalna odgajivačka organizacija izvršava poslove predviđene Zakonom i Glavnim odgajivačkim programom tako što obavlja superkontrole kod kontrole mlečnosti AT4 metodom. Kontrola produktivnosti u mlečnom govedarstvu podrazumeva kontrolu mlečnosti svih osobina koje imaju ekonomski značaj. Na prvom mestu to je prinos mleka, sadržaj mlečne masti i sadržaj proteina. Kontrola produktivnosti je zootehnička mera koja pored ostalog ima najveći uticaj na profitabilnost proizvodnje mleka. Na osnovu kontrola mlečnosti vrši se ocena genetskih vrednosti plotkinja i priplodnjaka, čija je tačnost neophodna za postizanje pozitivnog genetskog trenda za osobine mlečnosti. Bez kontrole mlečnosti nemoguće je dobiti kvalitetno, zdravstveno bezbedno mleko za konzum i preradu u mlečne proizvode koje bi poslužilo za podmirivanje domaćeg tržišta a koje istovremeno može biti konkurentno i na svetskom tržištu. Ukupan broj zaključenih laktacija u godini iznosio je Prosečna mlečnost krava u standardnoj laktaciji prema AT4 metodi iznosila je sa 3,59% odnosno 253 mlečne masti. Kontrolisane plotkinje imale su sadržaj proteina u mleku od 3,13%, odnosno 221 proteina. Ukupan broj zaključenih laktacija u godini kod prvotelki holštajn-frizijske rase iznosio je Prosečna mlečnost prvotelki u standardnoj laktaciji prema AT4 metodi iznosila je sa 3,58% mlečne masti, odnosno 247 mlečne masti. Kontrolisane prvotelke imale su sadržaj proteina u mleku od 3.14%, odnosno 217 proteina. Grafikon 3. Broj zaključenih laktacija krava Holštajn-Frizijske rase u periodu godine Graph 3. Number of completed lactation of Holstein-Friesian cows in period

12 Grafikon 4. Proizvodnja mleka krava Holštajn-Frizijske rase u periodu (standardna laktacija, ) Graph 4. Production of milk of Holstein-Friesian cows in period (standard lactation, ) Grafikon 5. Proizvodnja mlečne masti krava Holštajn-Frizijske rase u periodu (standardna laktacija, ) Graph 5. Production of milk fat of Holstein-Friesian cows in period (standard lactation, ) 12

13 Smanjenje prosečne proizvodnje mleka u odnosu na prethodne godine, je direktna posledica smanjenja proizvodnje mleka kod najvećih farmi, pre svega kod PKB Korporacije i BD Agro Dobanovaca. Tabela 6. Mlečnost krava holštajn frizijske rase po okruzima (AT4 metoda) Table 6. Milk performance of Holstein-Friesian cows by districts (AT4 method) Okrug District N Prinos mleka Milk yield Prinos mlečne masti Milk fat yield, 305 dana 305 days Sadržaj mlečne masti Milk fat content % Prinos proteina Protein yield Sadržaj proteina Protein content % 8 MAČVANSKI KOLUBARSKI PODUNAVSKI BRANIČEVSKI ŠUMADIJSKI POMORAVSKI BORSKI ZAJEČARSKI ZLATIBORSKI MORAVIČKI RAŠKI RASINSKI NIŠAVSKI TOPLIČKI PIROTSKI JABLANIČKI PČINJSKI GRAD BEOGRAD Prosečno za Srbiju Average for Serbia

14 Okrug District Smanjena proizvodnja mleka kod PKB Korporacije od 177, i BD Agro Dobanovaca od čak 1667 dovela je do smanjenja prosečne proizvodnje za celu populaciju holštajn-frizijkih goveda za skoro 200. Analizirajući pad proizvodnje mleka na ovim farmama došli smo do zaključka da su na smanjenje proizvodnje uticali faktori menadžmenta, pre svega promena ishrane, zatim zdravstveni faktori, oboljenje papaka kod krava, izlučenje krava u ranoj fazi laktacije i prelazak na sistem krava-tele kod farme BD Agro Dobanovci, kao i pojava izuzetno visokih temperatura u letnjem periodu i samo zahvaljujući pravilno izvršenim merama sprovođenja odgajivačkog programa na ovim farmama pad proizvodnje mleka nije bio još izraženiji. Tabela 6a. Mlečnost krava holštajn frizijske rase po organizacijama (AT4 metoda) Table 6a. Milk performance of Holstein-Friesian cows by organisations (AT4 method) Organizacija Organization 8 MAČVANSKI OKRUG N Prinos mleka Milk yield Prinos mlečne masti Milk fat yield, 305 dana 305 days Sadržaj mlečne masti Milk fat content % Prinos proteina Protein yield Sadržaj proteina Protein content % 1 Mat 2012 Šabac M.I. FINANCE Vetbol klinika Bogatić AGRO-MAT PLUS DOO, Šabac Vesa Mat, Očage Veterinarska stanica Krupanj VS NEOVET PLUS doo Matijevac, Vladimirci Ukupno/Total Prosečno za okrug/district average KOLUBARSKI OKRUG 1 Zoon Valjevo Veterinarska stanica Mićko, Mionica Veterinarska stanica Osečina doo Pecka Ukupno/Total

15 Prosečno za okrug/district average PODUNAVSKI OKRUG 1 Plandište Velika Plana Ukupno/Total 107 Prosečno za okrug/district average BRANIČEVSKI OKRUG 1 Stočari Homolja Suvi Do ZZ Ranovčanka Ranovac IKS PLUS doo, Požarevac OZZ Skipovljanka Požarevac Stočar DH Požarevac Ukupno/Total 318 Prosečno za okrug/district average ŠUMADIJSKI OKRUG 1 Purenjak sistem,knić Udruženje stočara opštine Topola Dejan-vet Aranđelovac UOGSR Šumadija Kragujevac Mat Toponica Ukupno/Total 633 Prosečno za okrug/district average POMORAVSKI OKRUG 1 VS Paraćin Ukupno/Total 15 Prosečno za okrug/district average BORSKI OKRUG 1 UOGSR područja opštine Bor VS Bor, Bor Ukupno/Total 26 Prosečno za okrug/district average ZAJEČARSKI OKRUG 1 Agrobiser Boljevac, HF Agrobiser Boljevac, RHF

16 3 ZZ Boljevac, HF ZZ Boljevac, RHF Gen Zaječar Agroprojekt Timok Zaječar Ukupno/Total 194 Prosečno za okrug/district average ZLATIBORSKI OKRUG 1 VS Strujić doo, Priboj Tara agrar inženjering Bajors Ježevica Ukupno/Total 46 Prosečno za okrug/district average MORAVIČKI OKRUG 1 Suvobor Kop Čačak Dragačevski simentalac, Kotraža Ukupno/Total 33 Prosečno za okrug/district average RAŠKI OKRUG 1 Simental Kraljevo DOO Simhol, Kraljevo Zovet Obrva Univet Ratina Ukupno/Total 173 Prosečno za okrug/district average RASINSKI OKRUG 1 ZOOMATIK doo Trstenik Udruženje odgajivača goveda Mims Veterinarska stanica Varvarin Eko-župa Aleksandrovac Vrbnica Selekt, Kruševac Agroprojekt 10 plus Veliki Šiljegovac Ukupno/Total Prosečno za okrug/district average

17 20 NIŠAVSKI OKRUG 1 KK Nonijus Agrarservis tim Donji Matejevac VS Niš Prosperitet Plus, Ražanj Kazneno popravni zavod Niš, Niš Jevtić agrar Ražanj Agronom Kvatro Ukupno/Total 205 Prosečno za okrug/district average TOPLIČKI OKRUG 1 Udruženje proizvođača mleka Grgure Ukupno/Total Prosečno za okrug/district average PIROTSKI OKRUG 1 DOO Stado, Dimitrovgrad Veterinarska klinika Pirot Ukupno/Total 233 Prosečno za okrug/district average JABLANIČKI OKRUG 1 Goran-vet Guberevac DOO Đura-vet, Manojlovce Jablaniči simentalac Leskovac Ukupno/Total 91 Prosečno za okrug/district average PČINJSKI OKRUG 1 VS Bujanovac Ukupno/Total 13 Prosečno za okrug/district average GRAD BEOGRAD 1 ZZ Sloga Mladenovac ZZ Barajevo Udruženje odgajivača stoke i živine Lazarevac

18 4 Udruženje polj. uzgajivača stoke i živine Barajevo PKB Korporacija Padinska Skela FARMER KONSALTING doo, Boljevci BGD Institut za primenu nauke u poljoprivr BD Agro, Dobanovci Dragan Marković u restrukturiranju PIK Zemun Ukupno/Total 7267 Prosečno za okrug/district average Ukupno/Total Prosečno za Srbiju Average for Serbia Tabela 7. Mlečnost prvotelki holštajn frizijske rase po okruzima (AT4 metoda) Table 7. Milk performance of Holstein-Friesian first claving heifers by districts (AT4 method) Okrug District N Prinos mleka Milk yield Prinos mlečne masti Milk fat yield, 305 dana 305 days Sadržaj mlečne masti Milk fat content % Prinos proteina Protein yield Sadržaj proteina Protein content % 8 MAČVANSKI KOLUBARSKI PODUNAVSKI BRANIČEVSKI ŠUMADIJSKI POMORAVSKI BORSKI ZAJEČARSKI ZLATIBORSKI MORAVIČKI

19 Okrug District N Prinos mleka Milk yield Prinos mlečne masti Milk fat yield, 305 dana 305 days Sadržaj mlečne Prinos masti proteina Milk Protein fat yield content % Sadržaj proteina Protein content % 18 RAŠKI RASINSKI NIŠAVSKI TOPLIČKI PIROTSKI JABLANIČKI PČINJSKI GRAD BEOGRAD Prosečno za Srbiju Average for Serbia Koliki je genetski potencijal mlečnosti holštajnske rase najbolje ilustruju proizvodni podaci za 3 vrhunska grla, zabeleženi u knjizi rekorda. Tako je krava Beecher Arlinda Ellen godine, za 365 dana proizvela mleka sa 2,8% masti (714 masti). Zatim, grlo Robton Suzet Padu dalo je mleka sa 3,9% masti i 3,4% proteina, dok je krava La-Foster Blackstar Lucu-607, godine za 365 dana imala proizvodnju od mleka, 789 masti (2,31%) i 983 proteina (2,88%). 19

20 Okrug District Tabela 7a. Mlečnost prvotelki holštajn frizijske rase po organizacijama (AT4 metoda) Table 7a. Milk performance of Holstein-Friesian first calving heifers by organisations (AT4 method) Organizacija Organization 8 MAČVANSKI OKRUG N Prinos mleka Milk yield Prinos mlečne masti Milk fat yield, 305 dana 305 days Sadržaj mlečne masti Milk fat content % Prinos proteina Protein yield Sadržaj proteina Protein content % 1 Mat 2012 Šabac M.I. FINANCE Vetbol klinika Bogatić AGRO-MAT PLUS DOO, Šabac Vesa Mat, Očage Veterinarska stanica Krupanj VS NEOVET PLUS doo Matijevac, Vladimirci Ukupno/Total Prosečno za okrug/district average KOLUBARSKI OKRUG 1 Zoon Valjevo Veterinarska stanica Mićko, Mionica Veterinarska stanica Osečina doo Pecka Ukupno/Total Prosečno za okrug/district average PODUNAVSKI OKRUG 1 Plandište Velika Plana Ukupno/Total 14 Prosečno za okrug/district average BRANIČEVSKI OKRUG 1 Stočari Homolja Suvi Do ZZ Ranovčanka Ranovac IKS PLUS doo, Požarevac OZZ Skipovljanka Požarevac

21 7 Stočar DH Požarevac Ukupno/Total 72 Prosečno za okrug/district average ŠUMADIJSKI OKRUG 1 Purenjak sistem,knić Udruženje stočara opštine Topola Dejan-vet Aranđelovac UOGSR Šumadija Kragujevac Mat Toponica Ukupno/Total 171 Prosečno za okrug/district average POMORAVSKI OKRUG 1 VS Paraćin Ukupno/Total 2 Prosečno za okrug/district average BORSKI OKRUG 1 UOGSR područja opštine Bor Ukupno/Total 8 Prosečno za okrug/district average ZAJEČARSKI OKRUG 1 Agrobiser Boljevac, HF Agrobiser Boljevac, RHF ZZ Boljevac, HF ZZ Boljevac, RHF Gen Zaječar Agroprojekt Timok Zaječar Ukupno/Total 50 Prosečno za okrug/district average ZLATIBORSKI OKRUG 1 Tara agrar inženjering Bajors Ježevica Ukupno/Total 11 Prosečno za okrug/district average

22 17 MORAVIČKI OKRUG 1 Suvobor Kop Čačak Dragačevski simentalac, Kotraža Ukupno/Total 7 Prosečno za okrug/district average RAŠKI OKRUG 1 Simental Kraljevo DOO Simhol, Kraljevo Zovet Obrva Univet Ratina Ukupno/Total 55 Prosečno za okrug/district average RASINSKI OKRUG 1 ZOOMATIK doo Trstenik Udruženje odgajivača goveda Mims Eko-župa Aleksandrovac Vrbnica Selekt, Kruševac Agroprojekt 10 plus Veliki Šiljegovac Ukupno/Total Prosečno za okrug/district average NIŠAVSKI OKRUG 1 Agrarservis tim Donji Matejevac VS Niš Prosperitet Plus, Ražanj Kazneno popravni zavod Niš, Niš Jevtić agrar Ražanj Agronom Kvatro Ukupno/Total 49 Prosečno za okrug/district average TOPLIČKI OKRUG 1 Udruženje proizvođača mleka Grgure Ukupno/Total Prosečno za okrug/district average

23 22 PIROTSKI OKRUG 1 DOO Stado, Dimitrovgrad Veterinarska klinika Pirot Ukupno/Total 55 Prosečno za okrug/district average JABLANIČKI OKRUG 1 Goran-vet Guberevac DOO Đura-vet, Manojlovce Jablaniči simentalac Leskovac Ukupno/Total 33 Prosečno za okrug/district average PČINJSKI OKRUG 1 VS Bujanovac Ukupno/Total 2 Prosečno za okrug/district average GRAD BEOGRAD 1 ZZ Sloga Mladenovac PKB Korporacija Padinska Skela FARMER KONSALTING doo, Boljevci BGD Institut za primenu nauke u poljoprivr. Dragan Marković u restrukturiranju PIK Zemun Ukupno/Total 2486 Prosečno za okrug/district average Ukupno/Total 3542 Prosečno za Srbiju Average for Serbia

24 Bikovske majke Bikovske majke se odabiraju prema kriterijumima iz odgajivačkog programa, obično na velikim mlečnim farmama, ali i na razvijenim porodičnim gazdinstvima. To su elitna grla matične populacije, izabrane na osnovu kriterijuma za proizvodnju mleka, eksterijera i poreklom od najboljih očeva. Sprovođenje odgajivačko-selekcijskog programa za holštajn frizijsku rasu podrazumeva izbor bikovskih majki i bikovskih očeva, usmerenu oplodnju, dobijanje muške teladi za testnu stanicu, biološki test mladih bikova i testiranje bikova na mleko i eksterijer. S obzirom na velike razlike u proizvodnim osobinama, kao i to da su pored proizvodnih osobina kriterijumi za odabir bikovskih majki vezani za telesnu građu, plodnost i zdravstveno stanje, u daljem selekcijskom radu trebalo bi izbegavati odabir bikovskih majki koje se nalaze na individualnom sektoru. Elitne plotkinje sa PKB Korporacije nisu u dovoljnoj meri iskorišćene, jer broj dobijene teladi ne upotpunjava adekvatan broj potrebne muške teladi u performans testu. Takođe komisije koje vrše selekciju bikovskih majki trebale bi u narednom periodu da pooštre kriterijume za njihov odabir kada je u pitanju HF rasa i privatni sektor. Treba istaći i činjenicu da telad koja potiču od bikovskih majki sa individualnog sektora ne odlaze u testne stanice stočarsko veterinarskih centara godinama u nazad, te pomenuto treba uzeti u obzir prilikom raspodele selekcijskih mera za sprovođenje odgajivačkog programa. Primenom veštačkog osemenjavanja, najveći genetski napredak, čak 85%, u populaciji holštajn-frizijskih goveda ostvaruje se selekcijom bikovskih očeva i očeva krava. Iako se, na nivou populacije, selekcijom bikovskih majki i majki krava očekuje genetski napredak od svega 15%, ova dva selekcijska pravca su izuzetno značajna za svakog pojedinačnog odgajivača. Genetski napredak svakog zapata podjednako zavisi od odgajivačkih vrednosti priplodnjaka i plotkinja. 24

25 Centri za VO Nukleus odgajivači x telad za test Centri za VO Mladi - Performans kontrola mleč. Biološki lin. ocena Progeni test za VO za PP Odgajivači kvalitetnih priplodnih grla - i grla za tov - Nekontrolisana populacija Kao što se može videti na grafikonu 6, broj grla u ovoj kategoriji varirao je u poslednjih 10 godina u rasponu od 102 do 174. U toku Godine, na području Republike Srbije odabrane su 102 krave holštajn-frizijske rase u kategoriju bikovskih majki, što je najmanji broj u prethodnih deset godina. Smanjenje broja bikovskih majki posebno je izraženo u prethodne dve godine kada se broj bikovkih majki smanjio za trećinu. Najveći broj bikovskih majki holštajn frizijske rase odabran je na farmama PKB Korporacije (91), što je smanjenje od 32 grla u odnosu na godinu. 25

26 Grafikon 6. Broj bikovskih majki HF rase u periodu Graph 6. Number of HF bull dams in period Laktacija po redu Lactation N Prosek Average Tabela 8. Mlečnost bikovskih majki HF rase, PKB Korporacije Table 8. Milk performance of HF bull dams, PKB Corporation Mleko Milk yield SD Prosek Average Standardna laktacija, 305 dana Standard lactation, 305 days Ml.mast Milk fat % Ml. mast Milk fat SD Prosek Average SD Protein Protein yield Prosek Average SD Protein Protein % Prosek Average I ,31 318,14 34,45 3,32 0,18 303,28 35,58 3,10 0,09 II ,02 351,30 46,07 3,29 0,19 327,52 44,33 3,07 0,10 III ,82 368,87 66,63 3,33 0,23 346,64 62,71 3,12 0,12 IV ,75 346,29 38,68 3,35 0,22 325,64 34,32 3,12 0,10 Ukupno Total ,47 346,15 46,46 3,33 0,20 325,77 44,24 3,10 0,10 SD Prosečna mlečnost u standardnoj laktaciji bila je najveća kod bikovskih majki iz PKB Korporacije i iznosila je mleka sa 3,33% i 346 mlečne masti. Sadržaj proteina od 3,10% obezbedio je ukupno 326 mlečnih belančevina. Znatno manja mlečnost od 6804 mleka i 259 mlečne masti ostvarena je u maksimalnoj laktaciji bikovskih majki HF rase na individualnom sektoru u Rasinskom okrugu, ali koje su imale veći sadržaj mlečne masti za čak 0,49%. 26

27 Preporuke ICAR-a koje se odnose na kontrolu/evidenciju konformacije kod višestrukih mlečnih rasa su integrisane sa smernicama Svetske federacije holštajn-frizijske rase, a u pogledu harmonizacije ocene linearnog tipa, definicije osobine, standarda ocene i objavljivanja podataka za bikove koji se odnose na tip. Grafikon 7. Mlečnost bikovskih majki HF rase na farmama PKB Korporacije u periodu godine Graph 7. Milk performance of HF bull dams on PKB Corporation farms in period Tabela 9. Mlečnost bikovskih majki HF rase, individualni sektor Table 9. Milk performance of HF bull dams, individual/provate farms Br. No. Organizacija Organisation 1.AGROPROJEKT 10 PLUS Prosek za Srbiju Average for Serbia N Mleko Milk Prva laktacija First lactation Mlečna mast Milk fat % Mlečna mast Milk fat Maksimalna laktacija Maximum lactation Mlečna Mlečna Mleko mast mast Milk Milk Milk fat fat % Mleko Milk Poslednja laktacija Last lactation Mlečna mast Milk fat % Mlečna mast Milk fat Protein % Protein , , , , , , , ,

28 Tabela 10. Linearna ocena bikovskih majki HF rase- PKB Korporacije Table 10. Linear score of HF bull dams PKB Corporation O K V I R M K N O G E V I M E VK ŠG DT PK ŠK MK PZNa PZNb UP PVV PPS DS DV VZV CL PZS Min Max Prosek Average 6,19 6,99 7,69 6,01 6,75 6,73 6,36 5,58 5,18 5,85 5,33 4,77 7,03 6,80 6,30 6,64 Legenda/Legend: VK visina krsta/rump height; ŠG Širina grudi/chest width; DT Dubina tela/body depth; PK Položaj karlice/pelvis position; ŠK Širina karlice/pelvis width; MK Mlečni karakter/dairy character; PZNa Položaj zadnjih nogu, otpozadi/rear leg position, rear view; ; PZNb Položaj zadnjih nogu, bočno/rear leg position, side view; UP Ugao papaka/hoof angle; PVV Prednja veza vimena/front udder attachment; PPS Pozicija prednjih sisa/front teat placement; DS Dužina sisa/teat length; DV Dubina vimena/udder depth; VZV Visina zadnjeg vimena/rear udder height; CL Centralni ligament/central ligament; PZS Pozicija zadnih sisa/rear teat placement Tabela 11. Eksterijerne mere i linearna ocena bikovskih majki HF rase-individualni sektor Table 11. Exterior measures and linear score of HF bull dams individual/private farms R.br No. Organizacija Organisation N Eksterijerne mere Exterior measures TM Linearne ocene Linear score VK DT DK ŠK OG O M F V 1. AGROPROJEKT 10 PLUS Prosek za Srbiju Average for Serbia Performans test bikova Selekcija bazirana na rezultatima performans testa od posebnog je značaja za one osobine koje se karakterišu srednjim i/ili visokim vrednostima heritabiliteta. Pored osobina porasta, kao najvažnije grupe osobina, značajni indikatori za što precizniju procenu bikova u performans testu su i osobine telesne razvijenosti. Za mlečne rase goveda za ocenu odgajivačke vrednosti uzimaju se u obzir podaci o telesnim merama grla, odgajivačkim vrednostima roditelja za osobine mlečnosti i telesnim merama kao i podaci o reprodukcijskim osobinama. 28

29 Performans test obavlja se na izabranim muškim grlima dobijenim planskim osemenjivanjem bikovskih majki sa bikovskim očevima, u performans testnoj stanici. Mušku telad dobijenu iz planskog osemenjivanja ocenjuje stručna komisija sastavljena od predstavnika selekcijske službe i predstavnika testne stanice. To ocenjivanje se obavlja kad su telad u uzrastu od oko 50 dana, a na osnovu njihovog rasta i razvoja. Tom prilikom utvrđuje se zdravstveno stanje i uzima krv za potvrđivanje porekla životinje. U test se preuzimaju dobro razvijena telad potvrđenog porekla i zdravstvenog stanja. U performans testnu stanicu telad dolaze u uzrastu od dana, a test započinje sa 120 dana i traje do 365 dana života grla. Performans testiranje bikova HF rase tokom godine sprovedeno je za ukupno 14 priplodnjaka, koje je testirala PKB Korporacija. U tabeli 12 prikazani su rezultati performans testa bikova HF rase. Tabela 12. Rezultati performans testa bikova HF rase (PKB Korporacija) Table 12. Results of the performance testing of HF bulls (PKB Corporation) Br. No Ime i broj bika Bull s name and No. PRIJAM RS BLAF RS SEVDAH RS PEKAM RS POINT RS PERUN RS SVAROG RS STRIBOR RS SIRIN RS Farma Farm PKB / 03 PKB / 01 PKB / 02 PKB / 03 PKB / 03 PKB / 03 PKB / 01 PKB / 01 PKB / 02 Datum rođenja Date of birth Masa 12 m. Mass 12 month s Obim Grudi Chest circ. cm Visina krsta Rump height cm Dužina Trupa Body length cm Dub. Grudi Chest depth cm Obim skrot. Test. circ. cm Širina kukov a Width of hips cm Širina Karlice Pelvis width cm Dnev. Prirast Daily gain g RPV RBV % / / / / / / / / /

30 SERDAR RS SANTI RS SKAJ RS STAR RS BRANDO RS PKB / 01 PKB / 02 PKB / 03 PKB / 01 PKB / / / / / / -30 Prosek/Average Najveći prirast ostvario je bik Sirin RS od grama, a najmanji bik Point RS od 953 grama. Najbolju relativnu priplodnu vrednost (RPV) imao je takođe priplodnjak Sirin RS od 128,9%, a najmanju bik Point RS od 87,3%. Prosečne vrednosti telesne mase i eksterijernih mera nakon završenog testa iznosile su: o telesna masa 444 o obim grudi 170 cm o visina krsta 140 cm o dužina trupa 143 cm o dubina grudi 69 cm o širina kukova 43 cm o širina karlice 42 cm o dnevni prirast g o RPV 99,96% 30

31 Biološki test bikova U toku godine testirano je šest bikova, i to pet na farmama PKB Korporacije, a jedan bik na području gde odgajivački program sprovodi osnovna odgajivačka organizacija Agroprojekt 10+. Uredbom o sprovođenju odgajivačkog programa za godinu predviđeno je da se testiraju 3 bika holštajn-frizijske rase. Rezultati testiranja bikova u biološkom testu, prikazani su u narednoj tabeli. Tabela 13. Rezultati biološkog testa bikova na PKB Korporaciji Table 13. Results of the bull biological test - PKB Corporation Živorođena Mrtvorođena TM na Ocena Ukupno Ocena Liveborn Stillborn Muška Ženska rođ., toka Br. Ime i HB broj bika teladi teladi telad telad BM at teljenja blizanaca Name and HB Total Calf Males Females birth Calving calves n % n % Twins score ease MARIO , , ,32 4,40 4,37 18 JENISEJ ,63 6 9, ,67 4,53 4,67 0 TORO , , ,92 4,37 4,30 8 MARKIZ ,70 8 9, ,70 4,30 4,30 10 FLAVIO ,81 7 6, ,04 4,30 4,50 2 Prosek Average , , ,62 4,37 4,39 5,59 Biološkim testom utvrđuje se uticaj priplodnjaka na tok telenja, posebno na pojavu teških telenja, mrtvorođene teladi, te pojavu degenerativnih osobina u potomstvu. Podaci za izračunavanje biološkog testa dobijaju se tokom upisa teladi u knjigu registar teladi, koje obavlja osnovna odgajivačka organizacija. Rezultati biološkog testa objavljuju se kod priplodnjaka za koga su na raspolaganju podaci od najmanje 50 potomaka. Prilikom procene priplodne vrednosti bikova, test na tip teljenja i prisustvo semiletalnih i letalnih gena predstavlja prvu informaciju od koje zavisi njihovo dalje korišćenje u programu osemenjavanja i ispitivanja u biološkom testu. Na osnovu dobijenih rezultata može se konstatovati da je bik Mario HB 2205 imao najveći broj ispitanih teladi (227), a najmanji broj imao je priplodnjak Jenisej HB 2206 (64 teladi). Najmanju prosečnu masu teladi (36,7 ) imao je bik Markiz HB 2249, dok su telad bika Mario HB 2205 imala najveću telesnu masu pri rođenju od 38,32. Kod bika Toro HB 2252 je 31

32 utvrđena najveća stopa mrtvorođene teladi od 12,63 %, i takav bik treba da se isključi iz dalje proizvodnje. Najbolju prosečnu ocenu teladi na rođenju od 4,53 imao je bik Jenisej HB Kao što se može videti iz tabele, varijabilnost telesne mase teladi od ispitivanih bikova bila je relativno mala. Prosečan procenat mrtvorođene teladi bio je 9,26. Tabela 14. Rezultati biološkog testa bikova HF rase, individualni sektor Table 14. Results of the biological testing of HF bulls, individual holdings Ime i HB broj bika Bull s name and HB R.S.ILIJAD 2092 Ukupno teladi Total calves Živorođena Liveborn Mrtvorođena Stillborn n % n % Mušk a telad Males Ženska telad Female s TM na rođ. BM at birth Ocena teladi Calf Score Ocena toka teljenja Calving score Br. blizanaca Twins Na osnovu podataka o rezultatima biološkog testa bika, može se kvalitetnije organizovati plan njihovog korišćenja i na taj način izbeći osemenjavanje junica i manjih krava sa bikovima koji daju veći procenat teških teljenja. Progeni test na mlečnost Proizvodnja mleka i mlečne masti ograničena je na samo jedan pol, te se potencijalna sposobnost priplodnjaka za ove osobine utvrđuje na osnovu proizvodnih rezultata majki, sestara, kćeri. Poznavanje kvaliteta bikova i načina prenošenja pojedinih osobina na potomstvo centralno je pitanje odgajivačkih programa. Primena veštačkog osemenjavanja i dugotrajnog čuvanja semena dovodi do smanjenja broja bikova u populacijama, te je njihov individualni uticaj na efekte selekcije i ukrštanja znatno veći. U godini, obavljeno je progeno testiranje na mlečnost kod sedam bikova holštajnfrizijske rase (tabela 15). Treba napomenuti da su rezultati testa dobijeni na osnovu proizvodnih rezultata prvotelki koje se nalaze na farmama PKB Korporacije. Za izračunavanje progenog testa bikova holštajn-frizijske rase na mlečnost, primenjen je mešoviti model (BLUP): Yijkl = µ + Bi + Fj + Gk + b1(x1-x) + eijkl 32

33 Yijkl=Proizvodni rezultat l-te krave, kćeri i-tog bika, koja je oteljena na j-toj farmi k-te godine µ = Opšti prosek Bi Fj Gk = Slučajni uticaj i-tog bika-oca = Fiksni uticaj j-te farme = Fiksni uticaj k-te godine b1(x1-x) = Regresijski uticaj servis perioda eijkl = slučajna greška Tabela 15. Rezultati progenog testa na mlečnost Table 15. Results of the progeny testing of milk performance Bik Bull Br.kćeri No. of daughte rs Br.farmi No. of farms GULIVER B OZIRIS KLEO MORNAR ZAK LISABON LUTER UKUPNO Total Pokazatelj Parameter Mleko Milk Mlečna mast Milk fat % Standardna laktacija Standard lactation Mlečna mast Protein Milk fat % Protein 4%MKM 4% FCM PV -527,33 0,13-8,91 0,08-11,15-358,88 Prosek Average 6756,61 3,56 240,10 3,18 213, ,29 SD 1451,63 0,13 52,19 0,13 44, ,07 PV 503,59-0,05 14,11-0,04 12,54 419,76 Prosek Average 8161,24 3,40 277,11 3,08 251, ,17 SD 1318,06 0,13 45,12 0,12 41, ,06 PV 437,32 0,03 17,76 0,10 21,50 446,85 Prosek Average 7420,20 3,45 255,51 3,17 235, ,17 SD 1102,79 0,15 38,78 0,16 37, ,24 PV 518,07 0,00 18,28-0,05 12,00 494,54 Prosek Average 8447,39 3,45 290,09 3,09 260, ,29 SD 1354,98 0,19 41,63 0,13 39, ,63 PV 412,83 0,00 13,00-0,02 10,33 370,69 Prosek Average 8457,08 3,34 281,48 3,08 259, ,54 SD 1836,39 0,14 58,75 0,09 53, ,24 PV 219,21 0,14 17,83 0,05 10,09 362,63 Prosek Average 7523,43 3,57 267,20 3,19 238, ,51 SD 1652,88 0,16 53,58 0,12 49, ,67 PV 48,04 0,07 7,07 0,04 4,51 124,21 Prosek Average 7291,51 3,52 256,47 3,17 231, ,03 SD 1185,33 0,13 39,35 0,09 37, ,63 Prosek Average 7662,59 3,48 265,37 3,14 240, ,87 SD 1517,14 0,16 48,94 0,12 45, ,15 CV,5 19,80 4,70 18,44 3,95 18,90 18,88 33

34 Ukupan broj kćeri ispitivanih bikova iznosio je 259 koje su ostvarile prosečnu proizvodnju mleka 7.662, sa 3,48 % sadržaja mlečne masti, odnosno 265 mlečne masti. Na farmama PKB Korporacije u godini bikovi HF rase su progeno testirani i na sadržaj proteina u mleku. Prosečan procenat proteina u mleku iznosio je 3,14%, a količina proteina 240. Najveću proizvodnju mleka imale su kćeri bika Zak HB 2047 od 8.457, a najmanju kćeri bika Guliver HB B 412 od Testiranje bikova na osobine mlečnosti na velikim farmama ima svoju opravdanost iz razloga što se osemenjavanje plotkinja vrši planski i što se svakodnevnom kontrolom mlečnosti dobijaju verodostojni podaci. ZAKLJUČAK Zahvaljujući činjenici da je u godini, Uredba za sprovođenje odgajivačkog programa objavljena u prvoj polovini godine, proizvodnja mleka nije bila u značajnom padu uprkos faktorima koji su uticali na prizvodnju na velikim komercijalnim farmama. Kvalitet rada je zadržan na zadovoljavajućem nivou, a da bi u narednom periodu rezultati bili još bolji Institut za stočarstvo predlaže da zbog specifičnosti posla, ova uredba mora da izađe odmah, još na početku godine, u prva dva meseca, kao osnova svih uredbi koje se kasnije donose iz oblasti stočarstva. Selekcija i reprodukcija stoke su osnovne mere na kojima se zasniva unapređenje govedarske proizvodnje i poboljšanje proizvodnih kapaciteta grla na širem području Republike. Kontrolisano razmnožavanje plotkinja i kontrola produktivnosti krava su preduslov za pouzdan izbor bikovskih majki, performans test mladih bikova i progeni test bikova na proizvodnju mleka i mesa. Očekivani rezultati unapređenja govedarske proizvodnje sprovođenjem Glavnog odgajivačkog programa su: o povećanje broja grla po gazdinstvu o veća proizvodnja mleka, mesa, priplodnog podmladka o poboljšanje kvaliteta mleka i mesa 34