729. Na osnovu člana 95 tačke 3 Ustava Crne Gore donosim UKAZ O PROGLAŠENJU ZAKONA O ZAŠTITI PRIRODE ("Sl. list Crne Gore", br. 51/08 od 22.08.2008, 21/09 od 20.03.2009, 40/11 od 08.08.2011) Proglašavam Zakon o zaštiti prirode, koji je donijela Skupština Crne Gore na sedmoj sjednici prvog redovnog zasijedanja u 2008. godini, dana 29. jula 2008. godine. Broj: 01-1569/2 Podgorica, 11. avgusta 2008. godine Predsjednik Crne Gore, Filip Vujanović, s.r. ZAKON O ZAŠTITI PRIRODE I. OSNOVNE ODREDBE Predmet Zakona Član 1 Ovim zakonom uređuje se zaštita i očuvanje prirode. Priroda, u smislu ovog zakona, je jedinstvo geosfere i biosfere, uključujući i prirodna dobra koja se odlikuju biološkom, geološkom, geomorfološkom i predionom raznovrsnošću. Priroda je od interesa za Crnu Goru i uživa posebnu zaštitu u skladu sa zakonom. Pojedina prirodna dobra izuzetnih vrijednosti, koja se odlikuju biološkom, geološkom, ekosistemskom i predionom raznovrsnošću, stavljaju se pod zaštitu (u daljem tekstu: zaštićena prirodna dobra). Sprovođenje zaštite prirode Član 2 Zaštita prirode sprovodi se radi: - očuvanja i unaprjeđivanja biološke (genetičke, specijske, ekosistemske), geološke i predione raznovrsnosti; - utvrđivanja i praćenja stanja prirode; - usklađivanja ljudskih aktivnosti, ekonomskih i društvenih razvojnih planova, programa, osnova i projekata sa održivim korišćenjem obnovljivih i racionalnim korišćenjem neobnovljivih prirodnih vrijednosti i resursa radi njihovog trajnog očuvanja; - sprječavanja štetnih aktivnosti u prirodi koje su posljedica tehnološkog razvoja i obavljanja djelatnosti; - obnove i unaprjeđivanja narušene prirode i njenog dovođenja u stanje prirodne ravnoteže i usklađenih odnosa sa ljudskim djelovanjem; - očuvanja prirodnih svojstava zemljišta, očuvanja kvaliteta, količine i dostupnosti vode, uključujući i kvalitet morske vode. Načela zaštite i unaprjeđivanja prirode Član 3 Osnovna načela zaštite i unaprjeđivanja prirode su: 1) Načelo visokog stepena zaštite prirode - sva pravna i fizička lica dužna su da pri vršenju radnji i obavljanju aktivnosti doprinose zaštiti i unaprijeđivanju prirode, očuvanju biološke i predione raznovrsnosti i opšte korisnih funkcija prirode i prirodne ravnoteže; 2) Načelo održivosti - korišćenje prirodnih resursa može se vršiti samo do stepena koji ne ugrožava biološku i predionu raznovrsnost i funkcionisanje osnovnih prirodnih sistema i procesa; 3) Načelo primjene mjera za zaštitu prirode - u korišćenju prirodnih resursa i prirodnih dobara, planiranju i Strana: 1
uređenju prostora obavezno se primjenjuju propisane mjere za zaštitu prirode; 4) Načelo integrisane zaštite - zaštita i unaprjeđivanje prirode utvrđuje se strategijom održivog razvoja, prostorno planskom dokumentacijom i drugim planovima, programima i osnovama; 5) Načelo prevencije - pravo i obaveza pravnih i fizičkih lica je da preduzmu sve mjere i aktivnosti na zaštiti prirode radi sprječavanja nastanka štetnih posljedica; 6) Načelo "korisnik plaća" - korisnik zaštićenih prirodnih dobara dužan je da plati naknadu za njihovo korišćenje i snosi troškove sanacije i rekultivacije prostora; 7) Načelo javnosti - obuhvata pravo na slobodan pristup informacijama o stanju prirode, pravo na pravovremeno obavještavanje o štetama u prirodi i o preduzetim mjerama za njihovo uklanjanje, kao i pravo na mogućnost učestvovanja u odlučivanju o pitanjima od značaja za prirodu. Na zaštitu i unaprjeđivanje prirode shodno se primjenjuju načela utvrđena zakonom kojim se uređuje zaštita životne sredine. Zaštita prirode Član 4 Zaštita prirode sprovodi se naročito: - utvrđivanjem i procjenom stanja pojava i procesa u prirodi; - uspostavljanjem i utvrđivanjem zaštićenih prirodnih dobara i sistema praćenja njihove zaštite; - sprovođenjem mjera zaštite prirode; - utvrđivanjem mjera i uslova za zaštitu prirode u prostorno planskoj dokumentaciji, osnovama i programima upravljanja prirodnim resursima (rudarstvu, energetici, saobraćaju, vodoprivredi, poljoprivredi, šumarstvu, lovstvu, ribarstvu, turizmu i drugim djelatnostima od uticaja na prirodu); - izradom izvještaja o stanju prirode, donošenjem i sprovođenjem strategija, programa, akcionih i sanacionih planova i planova upravljanja; - uspostavljanjem sistema upravljanja zaštićenim prirodnim dobrima; - povezivanjem i usklađivanjem sistema zaštite prirode sa međunarodnim sistemom zaštite prirode; - podsticanjem naučnog i stručnog rada u oblasti zaštite prirode; - obavještavanjem javnosti o stanju prirode i učestvovanjem javnosti u odlučivanju o zaštiti prirode; - podsticanjem i promocijom zaštite prirode, razvijanjem svijesti o potrebi zaštite prirode u procesu vaspitanja i obrazovanja. Izuzeci Član 5 Ovaj zakon ne primjenjuje se u slučaju suzbijanja i sprječavanja neposredne opasnosti po život i zdravlje ljudi ili imovinu, odnosno spašavanja ljudi i imovine. Ovaj zakon ne primjenjuje se samo za vrijeme trajanja okolnosti iz stava 1 ovog člana, koje se utvrđuju aktom nadležnog organa. Značenje izraza Član 6 Pojedini izrazi upotrijebljeni u ovom zakonu imaju sljedeće značenje: - autohtona vrsta je vrsta divljih biljaka, životinja i gljiva koja je prirodno rasprostranjena u ekosistemima područja Crne Gore; - alohtona vrsta je strana vrsta divljih biljaka, životinja i gljiva koja je u ekosistemima područja Crne Gore dospjela namjernim ili nenamjernim unošenjem; - aktivnost u prirodi je privremeno ili trajno djelovanje čovjeka na prirodu koje se ne vrši radi zaštite i očuvanja prirode, a može narušiti prirodnu ravnotežu; - banka gena je specijalizovana kolekcija živog biljnog i životinjskog materijala i gljiva, koja se sakuplja, skladišti i razmnožava po strogo kontrolisanim i specifičnim uslovima; - biološka raznovrsnost (biodiverzitet) je raznovrsnost živih organizama, uključujući i suvozemne, morske i druge vodene ekosisteme i ekološke komplekse, kao i raznovrsnost u okviru vrste, između vrsta i između ekosistema; - crvena knjiga je popis ugroženih divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva raspoređenih po kategorijama ugroženosti; - derivat je organski ili neorganski produkt živih organizama (rogovi jelena, kljove vepra, oklop kornjače i dr.); - divlje vrste biljaka, životinja i gljiva su vrste koje nijesu nastale kao posljedica ukrštanja, odnosno selekcije Strana: 2
ili uzgojnih aktivnosti ljudi; - ekosistem je kompleksno strukturno-funkcionalno jedinstvo nežive i žive prirode, odnosno biotopa i biocenoze; - ekološka mreža je skup međusobno povezanih ili prostorno bliskih ekološki značajnih područja, koja uravnoteženom biogeografskom raspoređenošću značajno doprinosi očuvanju prirodne ravnoteže i biološke raznovrsnosti; - ekološki koridor je ekološka veza ili više ekoloških veza koje omogućavaju kretanje populacijama živih organizama sa jednog lokaliteta na drugi i čine dio ekološke mreže; - ekološki značajno područje je područje koje bitno doprinosi očuvanju biološke raznovrsnosti u Crnoj Gori; - endemična vrsta je vrsta divljih biljaka, životinja i gljiva čija je rasprostranjenost ograničena na određeno područje; - ex situ očuvanje je očuvanje komponenata biološke raznovrsnosti van njihovih prirodnih nalazišta (staništa) u zoološkim vrtovima, akvarijumima, terarijumima, botaničkim baštama, i očuvanje dokaza geološke raznovrsnosti (stijena, ruda, minerala, kristala i fosila) u muzejima ili zbirkama pojedinaca; - genetička raznovrsnost (diverzitet) je ukupan broj i ukupna raznovrsnost gena, odnosno genetičkih informacija sadržanih u svim pojedinačnim vrstama divljih biljaka, životinja, gljiva i mikroorganizama; - geonasleđe su sve geološke, geomorfološke, pedološke i posebne arheološke vrijednosti nastale tokom formiranja litosfere, njenog morfološkog uobličavanja i međuzavisnosti prirode i ljudskih kultura; - indikatorska vrsta je vrsta divljih biljaka, životinja i gljiva čiji ekološki status ukazuje na status drugih vrsta i opšte stanje u ekosistemu, a koje su osjetljive na promjene uslova u životnoj sredini i koriste se za procjenu opšteg stanja; - iščezla vrsta je vrsta divljih biljaka, životinja i gljiva za koju postoji osnovana sumnja da je i posljednja jedinka te vrste mrtva; - invazivna vrsta je strana vrsta divljih biljaka, životinja i gljiva čije naseljavanje ili širenje ugrožava biološku raznovrsnost Crne Gore; - in situ očuvanje je očuvanje prirodnih ekosistema i staništa, održavanje i revitalizacija vrsta divljih biljaka, životinja i gljiva sposobnih za opstanak u prirodnoj sredini, očuvanje kultivisanih biljaka i domaćih životinja u sredini u kojoj su razvili svoje specifičnosti, i očuvanje pojava geodiverziteta na mjestu nastanka ili nalazišta stijena, ruda, minerala, kristala i fosila; - introdukcija je namjerno ili nenamjerno unošenje pojedinih vrsta divljih biljaka, životinja i gljiva na teritoriju i u ekosisteme, koje do tada nijesu prirodno nastanjivale; - krajnje ugrožena vrsta je vrsta divljih biljaka, životinja i gljiva za koju postoji vjerovatnoća da u neposrednoj budućnosti iščezne u prirodi; - krš je oblik reljefa sa posebnim hidrogeološkim i geomorfološkim odlikama u kojem je podzemno oticanje voda znatno bogatije od nadzemnog, pa se kao posebni oblici javljaju pećine i jame za razliku od površinskih oblika (škrape, ponikve, uvale, polja u kršu); - kišobran vrsta su vrste divljih biljaka, životinja i gljiva čijom zaštitom ujedno se štiti i veći broj drugih vrsta na istom staništu, a koje su manje poznate ili ih je teško štititi na drugi način; - korisnik zaštićenog prirodnog dobra je pravno lice ili fizičko lice ili drugi subjekat kome zaštićeno prirodno dobro nije dato na upravljanje, a koji u zaštićenom prirodnom dobru obavlja aktivnosti, odnosno koristi zaštićeno prirodno dobro ili njegove resurse; - lokalitet (site) je geografski određeno područje čija je površina jasno označena; - mineral je samorodni homogeni hemijski elemenat ili jedinjenje u vidu kristalizovane ili amorfne materije, određene strukture, oblika i sastava, osim mineralnih sirovina; - narušena prirodna ravnoteža je stanje kada dođe do poremećaja kvantitativnih ili kvalitativnih struktura životnih zajednica, odnosno kada se ošteti ili uništi stanište, uništi ili promijeni sposobnost djelovanja ekološkog sastava, prekine međusobna povezanost pojedinih ekoloških sastava, ili prouzrokuje značajnija izolovanost pojedinih populacija; - oblikovana priroda je dio prirode koju je čovjek oblikovao radi uzgoja, obrazovanja, uređenja predionih elemenata, a koji je značajan za očuvanje biološke i predione raznovrsnosti (npr. drvoredi, parkovi, botanički vrtovi, arboretumi i drugo); - obnavljanje prirode je skup stručnih mjera i radnji kojima se narušeno stanje biološke, geološke i geomorfološke i predione raznovrsnosti vraća u stanje blisko izvornom; - očuvanje prirode je postupak koji se obavlja radi održavanja i poboljšanja stanja očuvanja biološke, geološke i predione raznovrsnosti; - očuvanje je niz mjera koje su neophodne za održavanje ili obnovu prirodnih staništa i populacija divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva u povoljnom statusu; - održivo korišćenje prirodnih resursa je korišćenje komponenti biodiverziteta ili geodiverziteta na način i u obimu koji ne vodi ka dugoročnom smanjenju biodiverziteta, odnosno geodiverziteta; - oštećenje prirode je stanje prirode, kada su ljudskim djelovanjem promijenjeni prirodni procesi u tolikoj Strana: 3
mjeri da je narušena prirodna ravnoteža ili su uništene prirodne odlike; - odomaćena vrsta je vrsta divljih biljaka, životinja i gljiva koja je odvojena od procesa prirodne selekcije i podvrgnuta režimu vještačke selekcije; - plan upravljanja zaštićenim prirodnim dobrima je planski dokumenat kojim se planiraju mjere i aktivnosti zaštite i očuvanja zaštićenog prirodnog dobra; - ponovno uvođenje u prirodu (reintrodukcija) je naseljavanje neke organske vrste biljaka, životinja i gljiva na lokalitetu (ekosistem) gdje je nekada živjela, a čiji ekološki uslovi još uvek omogućavaju opstanak vijabilnih populacija divlje vrste biljaka, životinja i gljiva; - populacija je prostorno i vremenski integrisana grupa jedinki iste vrste biljaka, životinja i gljiva koja raspolaže zajedničkim skupom nasljednih faktora, naseljava određeni lokalitet, pripada određenom ekosistemu, a u okviru koje su jedinke međusobno povezane prvenstveno odnosima reprodukcije; - povoljno stanje vrste ili stanišnog tipa je stanje koje u bliskoj budućnosti obezbjeđuje opstanak te vrste divljih biljaka, životinja i gljiva ili stanišnog tipa; - praćenje stanja (monitoring) je plansko, sistematsko i kontinualno praćenje stanja prirode, odnosno djelova biološke, geološke i geomorfološke i predione raznovrsnosti, kao dio cjelovitog sistema praćenja stanja segmenata životne sredine u prostoru i vremenu; - prirodni resursi su djelovi prirode koje čovjek koristi u privredne svrhe i mogu biti neobnovljivi (mineralne sirovine) i obnovljivi (vode, gasovi, obnovljivo zemljište, biološka dobra); - prirodna ravnoteža je stanje uravnot-eženih međusobnih odnosa i uticaja živih bića među sobom i sa njihovim staništima; - prediona raznovrsnost je strukturiranost prostora nastala u interakciji (međudejstvu) prirodnih i stvorenih predionih elemenata određenih bioloških, klimatoloških, geoloških, geomorfoloških, pedoloških, hidroloških, kulturno-istorijskih i socioloških osobenosti; - predio je lokalitet određenog vizuelnog doživljaja, čija su struktura i karakter rezultat interakcije (međudejstva) prirodnih i antropogenih elemenata; - promet divljim vrstama je unos, iznos, uvoz, izvoz, reeksport i unos sa mora divljih vrsta, njihovih prepoznatljivih djelova ili derivata u Crnu Goru i iz Crne Gore; - poluprirodni uslovi su uslovi u ekosistemu ili predjelu na čiji je razvoj čovjek uticao u neznatnoj mjeri, a u kojima se odvijaju prirodni procesi i koji mogu opstati bez direktnog ljudskog djelovanja; - prioritetni tip staništa je tip prirodnog staništa kojem prijeti nestanak razmjerama njegovog prirodnog raspona; - prioritetna vrsta je vrsta divljih biljaka, životinja i gljiva za čije očuvanje Crna Gora je odgovorna, zbog veličine njihove rasprostranjenosti u prirodi; - primjerak je vrsta divljih biljaka, životinja i gljiva, živa ili neživa, njihov dio ili derivat, kao i ostala roba za koju se na osnovu pratećih dokumenata (pakovanje, oznake ili etikete) ili drugih okolnosti, može utvrditi da su djelovi ili derivati životinja ili biljaka; - pećinski nakit je nakit nastao taloženjem kalcijum-karbonata u speleološkim objektima (stalaktiti, stubovi, kadice, salivi, heliktiti i dr.); - prirodno stanište je lokalitet kopna ili mora, odnosno kopna i mora, koje se karakteriše po geografskim, abiotskim i biotskim osobinama, prirodno ili poluprirodno; - ranjiva (osjetljiva) vrsta je vrsta divljih životinja, biljaka i gljiva koja nije ni krajnje ugrožena ni ugrožena, ali joj prijeti opasnost da u prirodnim uslovima iščezne u bliskoj budućnosti; - rijetka vrsta je vrsta divljih životinja, biljaka i gljiva sa malom populacijom, koje nijesu ugrožene ili ranjive, ali su pod rizikom i obuhvataju: vrste koje se nalaze na ograničenim geografskim lokalitetima ili su u malom broju rasute na širem lokalitetu kao i endemične vrste koje zahtijevaju posebnu pažnju zbog specifične prirode njihovih staništa ili mogućeg uticaja njihovog iskorišćavanja na stanište i status očuvanosti; - reliktna vrsta je vrsta divljih životinja, biljaka i gljiva koja je nekada imala široko rasprostranjenje, a čiji je današnji areal sveden na prostorno male djelove (ostatke) nekadašnjeg; - rizik u prirodi je mogućnost da će neka aktivnost posredno ili neposredno prouzrokovati štetu prirodi; - status očuvanosti vrste je skup uticaja koji djeluju na tu vrstu i koji bi mogli uticati na dugoročnu prirodnu distribuciju i brojnost populacije; - speleološki objekat je prirodno formirana podzemna šupljina u karbonatnim stijenama duža od pet metara u koju može ući čovek, a dimenzije ulaza su manje od dubine ili dužine objekta (pećine, jame, ponori, i dr.); - speleološki katastar je baza podataka o speleološkim objektima; - stanište je jedinstvena funkcionalna jedinica ekološkog sistema, određena geografskim i abiotičkim svojstvima; - status očuvanosti prirodnog staništa je skup uticaja koji djeluju na prirodno stanište, odnosno njegove tipične vrste, a koji mogu uticati dugoročno na prirodno kretanje, strukturu i funkcije staništa i na dugoročni opstanak tipičnih vrsta; - stanišni tip je lokalitet specifičnih geografskih, abiotičkih i biotičkih osobina određen na osnovu Strana: 4
međunarodnih kriterijuma koji obuhvata sva staništa iste vrste; - stanište vrste je životna sredina koju karakterišu specifični abiotski i biotski faktori, u kojima vrsta živi u bilo kojoj fazi biološkog ciklusa; - specijalni lokalitet očuvanja je lokalitet od značaja za Crnu Goru na kome se primjenjuju potrebne mjere očuvanja radi održavanja ili obnavljanja povoljnog statusa očuvanosti prirodnih staništa ili populacija vrsta; - tipična vrsta je vrsta divljih biljaka, životinja i gljiva čije prisustvo (ili odsustvo) je od značaja za ostatak biocenoze (ekosistema); - ugrožena vrsta je vrsta divljih biljaka, životinja i gljiva kojoj prijeti opasnost da će iščeznuti u prirodnim uslovima u bliskoj budućnosti; - unos sa mora je unošenje u Crnu Goru pojedinih divljih vrsta biljaka ili životinja koje su uzete u morskom okruženju i unosi se direktno iz morskog okruženja koje nije pod jurisdikcijom ni jedne države, uključujući vazdušni prostor iznad mora, morsko dno i podzemlje ispod mora; - utočište za životinje je prostor, namijenjen privremenom boravku, odnosno liječenju bolesnih ili ranjenih životinja, odbačenih mladunaca koji sami još nijesu sposobni za preživljavanje u prirodi, kao i životinja koje su oduzete od pravnog ili fizičkog lica radi protivpravnog zadržavanja u zatočeništvu, nedozvoljene trgovine, izvoza, uvoza ili drugih zakonom određenih razloga; - vrsta je grupa prirodnih populacija u okviru kojih se jedinke međusobno slobodno ukrštaju i daju potomstvo, a reproduktivno su izolovane od drugih takvih vrsta; - fosil je sačuvana cjelina, djelovi ili tragovi izumrlih organizama i njihovih životnih aktivnosti; - zamka je sredstvo namijenjeno za zadržavanje ili hvatanje životinja kojim se sprječava njihovo slobodno kretanje; - zaštitni pojas je prostor izvan granica zaštićenog prirodnog dobra koji se određuje za sprječavanje negativnog uticaja na to zaštićeno dobro. II. SPROVOĐENJE ZAŠTITE I OČUVANJA PRIRODE Opšte mjere zaštite i očuvanja prirode Član 7 Opšte mjere zaštite i očuvanja prirode su: - zaštita i očuvanje prirode; - zaštita prirodnih dobara; - održivo korišćenje prirodnih resursa i prirodnih dobara i kontrola njihovog korišćenja; - očuvanje ekoloških mreža i koridora; - sprovođenje strategija, planova, programa, osnova i druge dokumentacije; - ublažavanje štetnih posljedica izazvanih aktivnostima u prirodi, korišćenjem prirodnih dobara ili prirodnim katastrofama; - podsticajne mjere za zaštitu i očuvanje prirodnih dobara. Planiranje održivog korišćenja Član 8 Planiranje, uređenje i korišćenje prostora i prirodnih resursa i dobara može se vršiti samo na osnovu prostornoplanske i projektne dokumentacije, osnova i programa upravljanja i korišćenja prirodnih resursa i dobara, u skladu sa mjerama i uslovima zaštite prirode koji su određeni u svrhu očuvanja prirodnih vrijednosti. Zabranjeno je korišćenje prostora i prirodnih resursa i dobara na način kojim se prouzrokuje trajno narušavanje biološke, geološke, hidrološke, klimatske, pedološke i predione raznovrsnosti. Mjere zaštite prirode u planovima, osnovama i programima Član 9 Prostorno-planska i projektna dokumentacija, osnove i programi iz člana 8 moraju da sadrže mjere i uslove zaštite prirode utvrđene zakonom, i to: - mjere za očuvanje biološke, geološke i predione raznovrsnosti; - pregled zaštićenih i registrovanih prirodnih dobara; - mjere zaštite i unaprjeđivanja zaštićenih i registrovanih prirodnih dobara. Prije izrade prostorno-planske i projektne dokumentacije, osnova i programa iz stava 1 ovog člana, obrađivači plana, odnosno korisnici prirodnih resursa i dobara i zaštićenih prirodnih dobara dužni su da od organa uprave nadležnog za poslove zaštite životne sredine (u daljem tektu: organ uprave) pribave uslove zaštite prirode. Strana: 5
Na dokumentaciju iz stava 1 ovog člana mišljenje daje ministarstvo nadležno za poslove zaštite životne sredine (u daljem tekstu: Ministarstvo). Radnje, aktivnosti i djelatnosti u prirodi Član 10 Radnje, aktivnosti i obavljanje djelatnosti u prirodi planiraju se na način da se izbjegnu ili na najmanju mjeru svedu ugrožavanje i oštećenje prirode. Pravno i fizičko lice koje koristi prirodne resurse i dobra dužno je da radnje, aktivnosti i djelatnosti obavlja na način da se oštećenje prirode svede na najmanju mjeru. Pravno i fizičko lice iz stava 2 ovog člana dužno je da, nakon realizacije radnji, aktivnosti i djelatnosti, uspostavi ili približi stanje u prirodi, stanju koje je bilo prije realizacije radnji, aktivnosti i djelatnosti u skladu sa zakonom. Zahtjev za dobijanje odobrenja Član 11 Radnje, aktivnosti i obavljanje djelatnosti u zaštićenom prirodnom dobru mogu se vršiti na osnovu odobrenja organa uprave. Odobrenje iz stava 1 ovog člana izdaje se na osnovu zahtjeva koji sadrži: - opis lokaliteta zaštićenog prirodnog dobra na kojem se planira realizacija radnji, aktivnosti i djelatnosti; - namjenu planiranih radnji i aktivnosti; - vrijeme trajanja radnji, aktivnosti i djelatnosti; - druge podatke neophodne za dobijanje odobrenja. Zahtjev iz stava 2 ovog člana organ uprave dostavlja pravnom licu nadležnom za vršenje stručnih poslova u oblasti zaštite prirode (u daljem tekstu: Pravno lice) radi procjene prihvatljivosti radnji, aktivnosti i djelatnosti na zaštićeno prirodno dobro. Ocjena prihvatljivosti Član 12 Za planirane projekte, radnje i aktivnosti za koje je zakonom utvrđena obaveza izrade procjene uticaja na životnu sredinu, ocjena prihvatljivosti je sastavni dio procjene uticaja na životnu sredinu. Za planirane projekte, radnje i aktivnosti u zaštićenom prirodnom dobru za koje zakonom nije utvrđena obaveza izrade procjene uticaja na životnu sredinu, vrši se ocjena prihvatljivosti tih radnji, aktivnosti i djelatnosti na zaštićeno prirodno dobro. Ocjena prihvatljivosti iz st. 1 i 2 ovog člana sadrži, naročito: uslove i mjere za sprječavanje, smanjenje i otklanjanje mogućih štetnih uticaja na prirodu, kompenzatorne uslove i mjere. Bliži sadržaj i način izrade ocjene prihvatljivosti za planirane projekte, radnje i aktivnosti, vrste radnji, aktivnosti za koje je obavezna ocjena prihvatljivosti, bliži sadržaj zahtjeva za davanje odobrenja iz člana 11 ovog zakona propisuje Ministarstvo. Izdavanje odobrenja Član 13 Ukoliko se ocjenom prihvatljivosti iz člana 12 ovog zakona utvrdi da su planirani projekti radnje i aktivnosti prihvatljive, organ uprave izdaje odobrenje za realizaciju radnji i aktivnosti u zaštićenom prirodnom dobru. Odobrenjem iz stava 1 ovog člana se utvrđuju uslovi i mjere zaštite prirode. Ublažavanje štetnih posljedica na prirodu nastalih realizacijom radnji, aktivnosti i djelatnosti u zaštićenom prirodnom dobru Član 14 Pravno i fizičko lice koje realizacijom projekata, radnji i aktivnosti iz člana 12 ovog zakona izazove štetne posljedice na zaštićenom prirodnom dobru dužno je da sprovede kompenzatorne mjere. Kompenzatorne mjere iz stava 1 ovog člana određuju se zavisno od predviđenih ili prouzrokovanih oštećenja prirode, i to: - uspostavljanjem novog lokaliteta koje ima iste ili slične osobine kao i oštećeni lokalitet; - uspostavljanjem drugog lokaliteta značajnog za očuvanje biološke i predione raznovrsnosti, odnosno za zaštitu prirodnog dobra; Strana: 6
- novčanom naknadom u vrijednosti prouzrokovanog oštećenja lokaliteta u slučaju da nije moguće sprovesti kompenzatorne ili sanacijske mjere. Kompenzatorne mjere iz stava 1 ovog člana utvrđuje organ uprave. Pri određivanju kompenzatorne mjere prednost ima nadoknađivanje novim lokalitetom koje ima iste ili slične osobine kao i oštećeni lokalitet. Novčani iznos na ime kompenzatornih mjera uplaćuje se u budžet Crne Gore. Otklanjanje štetnih posljedica Član 15 Ako se radnje, aktivnosti i djelatnosti u prirodi ili korišćenje prirodnih dobara izvede bez utvrđenih uslova zaštite prirode ili suprotno datim uslovima zaštite prirode i zbog toga nastanu oštećenja prirode, korisnik zaštićenog prirodnog dobra dužan je da, bez odlaganja i o svom trošku, otkloni štetne posljedice svog djelovanja. Zaštita biološke raznovrsnosti Član 16 Zaštita biološke raznovrsnosti ostvaruje se sprovođenjem mjera očuvanja biološke raznovrsnosti pri korišćenju prirodnih dobara i uređenju prostora, kao i zaštitom stanišnih tipova. Zaštita ekosistema Član 17 Zaštita ekosistema ostvaruje se očuvanjem njihovog sastava, strukture i funkcije, kao i biotičke i abiotičke komponente. Stanja posebnih i ugroženih ekosistema, odnosno stanišnih tipova prati Pravno lice i vodi evidenciju ekosistema. Bliži način vođenja evidencije iz stava 2 ovog člana propisuje Ministarstvo. Zaštita šumskih ekosistema Član 18 Očuvanje biološke raznovrsnosti šumskih ekosistema obavlja se radi jačanja opšte korisnih funkcija šuma, u skladu sa zakonom. Gazdovanje šumama mora se zasnivati na načelima održivog razvoja i očuvanja biološke raznovrsnosti, očuvanja prirodnog sastava, strukture i funkcije šumskih ekosistema, obezbjeđi-vanja stalnog procenta zrelih, starih, suvih i oborenih stabala, a naročito stabala sa šupljinama, saglasno uslovima zaštite prirode koji su sastavni dio šumskih osnova. Radi obogaćivanja biološke i predione raznovrsnosti, u gazdovanju šumama postupa se na način da se u najvećoj mjeri očuvaju šumske čistine (livade, pašnjaci i dr.) i šumski rubovi. Pošumljavanje se obavlja autohtonim vrstama drveća u sastavu koji odražava prirodni sastav, koristeći prirodi prilagođene metode, u skladu sa uslovima staništa. Pošumljavanje nešumskih površina može se vršiti samo ako se pošumljavanjem ne ugrožavaju već ugroženi nešumski i rijetki stanišni tipovi. Ugroženi i rijetki stanišni tipovi određuju se planovima upravljanja šumama za određene lokalitete i na osnovu karte stanišnih tipova iz člana 30 ovog zakona. Vlažna i vodena staništa Član 19 Vlažna i vodena staništa, u smislu ovog zakona,su prirodna jezera i bare, lokve u priobalju veće od 0,01 ha, močvare veće od 0,25 ha, cretovi, izvori, ponori i potoci sa obalnim pojasom od 2 m. Uslovi zaštite vlažnih i vodenih staništa Član 20 U vlažnim i vodenim staništima zabranjene su radnje, aktivnosti i djelatnosti kojima se ugrožava hidrološka pojava ili opstanak i očuvanje biološke raznovrsnosti. Količinu vode u vlažnim i vodenim staništima koja je nužna za očuvanje hidrološke pojave i opstanak biološke raznovrsnosti određuje ministarstvo nadležno za poslove poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, uz prethodno Strana: 7
mišljenje Ministarstva. Zaštita mora i podmorja Član 21 Zabranjeno je vršiti radnje, aktivnosti i obavljati djelatnosti kojima se uništavaju morska staništa. Očuvanje biološke raznovrsnosti mora obezbjeđuje se sprovođenjem mjera zaštite u skladu sa ovim zakonom. Zaštita staništa unutar agroekosistema i drugih neautonomnih i poluautonomnih ekosistema Član 22 Očuvanje biološke i predione raznovrsnosti staništa unutar agroekosistema i drugih neautonomnih i poluautonomnih ekosistema sprovodi se prvenstveno očuvanjem i zaštitom rubnih staništa, živica, međa, pojedinačnih stabala, grupe stabala, bara i livadskih pojaseva, kao i drugih ekosistema sa očuvanom ili djelimično izmijenjenom drvenastom, žbunastom, livadskom ili močvarnom vegetacijom. Prilikom ukrupnjavanja poljoprivrednog zemljišta mora se voditi računa o očuvanju postojećih i stvaranju novih rubnih staništa radi obezbjeđenja biološke i predione raznovrsnosti staništa. Upotreba bioloških, biotehničkih i hemijskih sredstava u zaštićenim prirodnim dobrima Član 23 U zaštićenim prirodnim dobrima mogu se koristiti biološka i biotehnička sredstva za zaštitu bilja radi očuvanja biološke raznovrsnosti u skladu sa zakonom. Očuvanje genetske raznovrsnosti Član 24 Radi očuvanja genetske raznovrsnosti divljih biljaka, životinja i gljiva osniva se banka gena. Uzimanje genetskog materijala iz prirode radi korišćenja ne smije ugrožavati opstanak ekosistema ili populaciju divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva u njihovim staništima. Pristup izvorima genetskog materijala Član 25 Genetski materijal iz prirode može se koristiti u skladu sa ovim zakonom. Na genetskom materijalu koji je stvoren od genetičkog materijala divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva ne može se steći svojina. Banka gena Član 26 U bankama gena čuva se biološki materijal nadzirane ili uzgajane populacije ili djelovi biljaka, životinja ili gljiva, sjeme, spore, polne ćelije i drugi biološki materijali, koji se koriste radi očuvanja vrsta, odnosno njihovog genetskog fonda i potencijala. Banku gena iz stava 1 ovog člana može da osnuje pravno ili fizičko lice, koje ispunjava uslove u pogledu kadra, opreme i prostora, na osnovu dozvole organa uprave. Ispunjenost uslova iz stava 2 ovog člana utvrđuje organ uprave. Dozvola iz stava 2 ovog člana izdaje se na zahtjev pravnog ili fizičkog lica. Zahtjev iz stava 4 ovog člana sadrži: - podatke o podnosiocu zahtjeva (naziv, sjedište, matični broj, odnosno ime, adresu i JMBG), - podatke o količini sakupljenog materijala; - lokalitet na kojem je vršeno istraživanje ili sakupljanje. Uz zahtjev se prilaže: - dozvola za naučno istraživački rad iz člana 76 ovog zakona; - dokaz o ispunjenosti uslova iz stava 2 ovog člana; - drugi dokazi od značaja za dobijanje dozvole. Bliže uslove iz stava 2 ovog člana utvrđuje Ministarstvo, uz predhodnu saglasnost ministarstva nadležnog za poslove poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede. Strana: 8
Zaštita predjela Član 27 Predjeli se prema značaju i karakterističnim obilježjima razvrstavaju u prirodne predjele i predjele kulturne baštine. Zaštita predjela vrši se planiranjem i sprovođenjem sveobuhvatnih mjera kojima se sprečavaju neželjene promjene i degradacija prirodnih, prirodi bliskih ili stvorenih predjela, radi očuvanja značajnih obilježja i karaktera predjela, raznovrsnosti, jedinstvenosti i estetske vrijednosti i omogućavanja trajnog korišćenja prirodnih dobara. Prostorno planskom i projektnom dokumentacijom i planovima korišćenja prirodnih dobara definiše se očuvanje značajnih i karakterističnih osobina predjela, kao i održavanje bioloških, geoloških i kulturnih vrijednosti koje određuju njegov karakter i estetski doživljaj. Pod značajnim i karakterističnim obilježjima predjela podrazumijevaju se, u smislu ovoga zakona, djelovi prirode karakteristični za određene predione tipove ili vještački djelovi predjela koji imaju prirodnu, istorijsku, kulturnu, naučnu ili estetsku vrijednost. Speleološki objekti Član 28 Speleološki objekti, u smislu ovog zakona, su pećine, pećinski nakit i drugi djelovi pećina, kao dobra u opštoj upotrebi u Crnoj Gori. Za speleološke objekte izrađuje se katastar speleoloških objekata kao digitalni geografski informacioni sistem (u daljem tekstu: katastar). Katastar sadrži podatke o: položaju, osobinama, vrijednostima, vlasništvu, istraživanju i korišćenju speleoloških objekata. Katastar iz stava 2 ovog člana uspostavlja i vodi organ uprave. Bliži sadržaj, način uspostavljanja i vođenja katastra propisuje Ministarstvo. Zaštita i korišćenje speleoloških objekata Član 29 Zabranjeno je uništavati i sakupljati živi svijet i mijenjati stanišne uslove u speleološkom objektu, njegovom nadzemlju i neposrednoj blizini. U speleološkom objektu mogu se vršiti sljedeće radnje i aktivnosti: - organizovano posjećivanje, korišćenje ili uređenje speleološkog objekta ili njegovog dijela; - otvaranje ili zatvaranje ulaza, odnosno izlaza speleološkog objekta; - izgradnja, obnova ili sanacija svakoga podzemnog objekta; - obavljanje naučnih i stručnih istraživanja; - ronjenje; - snimanje filmova ili fotografisanje; - radnje i aktivnosti koje utiču na primarne osobine, uslove i prirodnu floru ili faunu u speleološkom objektu ili njegovom nadzemlju. Radnje i aktivnosti iz stava 2 ovog člana mogu se vršiti samo na osnovu dozvole koju izdaje organ uprave, uz predhodno mišljenje ministarstva nadležnog za poslove poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede. Dozvola iz stava 3 ovog člana izdaje se na zahtjev korisnika speleološkog objekta. Zahtjev iz stava 3 ovog člana sadrži: - podatke o podnosiocu zahtjeva (naziv, sjedište, matični broj, odnosno ime, adresu i JMBG), - lokalitet na kome se nalazi speleološki objekat; - opis radnji i aktivnosti koje namjerava obavljati u speleološkom objektu; - vremenski period realizacije radnji i aktivnosti; - i druge podatke od značaja za dobijanje dozvole. Naučne i stručne institucije i ustanove koje se bave istraživanjima speleoloških objekata i speleološke organizacije dužne su da organu uprave dostave podatke o rezultatima istraživanja, u roku od tri mjeseca od dana završetka istraživanja. III. EKOLOŠKA MREŽA (NATURA 2000) Stanišni tipovi Strana: 9
Član 30 Ekološku mrežu čine stanišni tipovi i ekološki značajni lokaliteti. Djelovi ekološke mreže povezuju se prirodnim ili vještačkim ekološkim koridorima. Ekološku mrežu i ekološke koridore utvrđuje Vlada. Stanišni tipovi od interesa za Crnu Goru su: - staništa kojima prijeti nestajanje u njihovom prirodnom rasponu; - staništa koja imaju mali prirodni areal kao posljedica regresije ili ograničene oblasti rasprostranjenja; - staništa koja predstavljaju glavne primjere tipičnih karakteristika jednog ili više bio-geografskih regiona (alpskog, kontinentalnog i mediteranskog). Procjenu stanja i ugroženosti stanišnih tipova vrši Pravno lice. Stanišni tipovi se dokumentuju kartom staništa, koju izrađuje organ uprave. Godišnji izvještaj o stanju i ugroženosti stanišnih tipova Pravno lice dostavlja organu uprave. Zabranjeno je vršenje radnji, aktivnosti i obavljanje djelatnosti u zaštićenom prirodnom dobru u kojem se nalazi stanišni tip ili stanište zaštićenih divljih vrsta biljaka, životinja ili gljiva u skladu sa zakonom i međunarodnim ugovorima. Izuzetno, radnje, aktivnosti i djelatnosti iz stava 8 ovog člana mogu se vršiti i obavljati na osnovu dozvole Ministarstva, pod uslovom da se uništenje ili šteta može naknaditi sprovođenjem kompezatornih mjera ili ako su radnje, aktivnosti i djelatnosti od javnog interesa. Vrste stanišnih tipova, kriterijume za određivanje stanišnih tipova, spisak stanišnih tipova i ekološki značajnih lokaliteta iz člana 32 ovog zakona, mjere zaštite za očuvanje stanišnih tipova, način izrade karte staništa, kao i načina praćenja stanja i ugroženosti staništa i sadržaj godišnjeg izvještaja propisuje Ministarstvo. Očuvanje povoljnog stanja stanišnih tipova Član 31 Uspostavljanjem ekološke mreže obezbjeđuje se povezivanje i očuvanje stanišnih tipova u povoljnom stanju, odnosno obnavljanje staništa u kojima je narušeno povoljno stanje. Status očuvanosti prirodnog staništa smatra se povoljnim kada: - je njegovo prirodno područje rasprostranjenja očuvano i površina koju pokriva u tom rasponu stabilna ili se povećava; - postoje, i u doglednoj budućnosti će se održati, specifična struktura i funkcije koje su potrebne za njegov dugoročni opstanak; - je stanje očuvanosti njegovih tipičnih vrsta povoljno. Ekološki značajni lokaliteti kao dio ekološke mreže Član 32 Ekološki značajni lokaliteti, u smislu ovoga zakona, su lokaliteti ugroženih i rijetkih stanišnih tipova, i to: - očuvani lokaliteti koji se odlikuju izuzetnom biološkom raznovrsnošću i od međunarodnog su značaja; - lokaliteti koji doprinose očuvanju biološke i predione raznovrsnosti; - lokaliteti stanišnih tipova koji su ugroženi i rijetki u Crnoj Gori, Evropi i Svijetu; - staništa divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva koja su ugrožena i rijetka u Crnoj Gori, Evropi i Svijetu; - staništa endemičnih divljih vrsta životinja, biljaka i gljiva Crne Gore; - lokaliteti koji bitno doprinose povezanosti populacija bioloških divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva (ekološki koridori); - migratorni putevi, odmarališta životinja i prirodna plodišta; - očuvane šumske cjeline. Lokalitet od značaja za Crnu Goru je lokalitet koji doprinosi održavanju ili obnavljanju povoljnog statusa očuvanja prioritetnog tipa prirodnog staništa kojem prijeti nestanak ili prioritetnih vrsta unutar ekološke mreže. Za životinjske vrste koje su rasprostranjene na velikim teritorijama, lokalitet iz stava 2 ovog člana je mjesto unutar prirodnog raspona tih vrsta, koje obuhvata fizičke i biološke faktore bitne za njihov život i razmnožavanje. Zaštita ekološki značajnih lokaliteta Član 33 Zaštita ekološki značajnih lokaliteta vrši se sprovođenjem propisanih mjera i uslova zaštite prirode u cilju očuvanja biološke i predione raznovrsnosti i zaštite prirodnih vrijednosti, u skladu sa ovim zakonom. Zabranjeno je vršiti radnje i aktivnosti i obavljati djelatnosti koje mogu dovesti do uništenja ili znatne štete na ekološki značajnom lokalitetu. Izuzetno, radnje, aktivnosti i djelatnosti iz stava 2 ovog člana mogu se vršiti i obavljati na osnovu dozvole Strana: 10
Ministarstva, pod uslovom da se uništenje ili šteta može naknaditi sprovođenjem kompezatornih mjera ili ako su radnje, aktivnosti i djelatnosti od javnog interesa. Dozvolom iz stava 3 ovoga člana određuju se i uslovi zaštite i kompenzatorne mjere. Međunarodno ekološki značajni lokalitet Član 34 Međunarodno ekološki značajni lokalitet je lokalitet koji je značajan za očuvanje divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva i njihovih staništa na međunarodnom nivou. Međunarodno ekološki značajni lokalitet utvrđuje Vlada. Međunarodno ekološki značajnim lokalitetom upravlja se u skladu sa ratifikovanim međunarodnim ugovorima. Zabranjeno je vršiti radnje, aktivnosti i obavljati djelatnosti koje mogu dovesti do uništenja ili znatne štete na međunarodno ekološki značajnom lokalitetu. Izuzetno, radnje, aktivnosti i djelatnosti iz stava 4 ovog člana mogu se vršiti i obavljati na osnovu dozvole Ministarstva, pod uslovom ako su radnje, aktivnosti i djelatnosti od javnog interesa. IV. ZAŠTIĆENA PRIRODNA DOBRA Značaj zaštićenog prirodnog dobra Član 35 Zaštićena prirodna dobra mogu biti od: - međunarodnog značaja; - nacionalnog značaja; - lokalnog značaja. Razvrstavanje zaštićenih prirodnih dobara iz stava 1 ovog člana vrši se na osnovu Studije zaštite koju izrađuje Pravno lice. Razvrstavanje zaštićenih prirodnih dobara od međunarodnog i nacionalnog značaja vrši Ministarstvo, a od lokalnog značaja jedinica lokalne samouprave, na osnovu Studije zaštite iz stava 2 ovog člana. Prekogranična zaštićena prirodna dobra Član 36 Zaštićena prirodna dobra mogu se povezivati sa zaštićenim prirodnim dobrima druge države međunarodnim sporazumom. Zaštićena prirodna dobra Član 37 Zaštićena prirodna dobra su lokaliteti koji imaju izraženu biološku, geološku, ekosistemsku ili predionu raznovrsnost. Zaštićena prirodna dobra su: 1) zaštićeni lokaliteti - strogi i posebni rezervat prirode, nacionalni park, regionalni park i park prirode, spomenik prirode, zaštićeno stanište i predio izuzetnih odlika; 2) zaštićene vrste biljaka, životinja i gljiva - strogo zaštićena divlja vrsta i zaštićena divlja vrsta; 3) zaštićeni geološki i paleontološki objekti. 1. Zaštićeni lokaliteti Strogi i posebni rezervat prirode Član 38 Strogi rezervat prirode je lokalitet kopna ili mora, odnosno kopna i mora sa izuzetnim ili reprezentativnim ekosistemima, neizmijenjenom ili neznatno izmijenjenom ukupnom prirodom, a namijenjen je isključivo praćenju stanja i očuvanju izvorne prirode i naučnom istraživanju kojim se ne mijenjaju osnovna obilježja i ne ugrožava slobodno odvijanje prirodnih pojava i procesa. Posebni rezervat prirode je lokalitet kopna ili mora, odnosno kopna i mora sa neizmijenjenom ili neznatno izmijenjenom prirodom, od naročitog značaja zbog jedinstvenosti, rijetkosti ili reprezentativnosti, a koje obuhvata stanište ugrožene divlje vrste biljaka, životinja i gljiva, bez naselja ili sa rijetkim naseljima u kojima čovjek živi Strana: 11
usklađeno sa prirodom, koje se štiti radi očuvanja prirodnih uslova. Posebni rezervat prirode može biti: floristički, mikološki, šumske i druge vegetacije, zoološki (ornitološki, ihtiološki i dr.), geološki, paleontološki, hidrogeološki, hidrološki, rezervat u moru i dr. U strogom i posebnom rezervatu prirode zabranjeno je vršiti radnje i aktivnosti i obavljati djelatnosti koje mogu narušiti svojstva zbog kojih je proglašen zaštićenim prirodnim dobrom (branje i uništavanje biljaka, uznemiravanje, hvatanje i ubijanje životinja, uvođenje novih bioloških vrsta, melioracijski radovi, razni oblici privrednog i drugog korišćenja i sl). Posjećivanje strogog i posebnog rezervata prirode u cilju obrazovanja može se vršiti na osnovu dozvole koju izdaje pravno ili fizičko lice koje upravlja zaštićenim prirodnim dobrima (u daljem tekstu: upravljač). Nacionalni park Član 39 Nacionalni parkovi su prirodni lokaliteti kopna ili mora, odnosno kopna i mora određeni da štite ekološku cjelovitost jednog ili više ekosistema za sadašnje i buduće generacije, pri čemu se onemogućava neadekvatno korišćenje prirodnih dobara ili druge štetne radnje i aktivnosti i obezbjeđuju osnove za duhovne, naučne, obrazovne, rekreativne potrebe i potrebe posjetioca koje treba da budu saglasne sa očuvanjem životne sredine i kulture. U nacionalnom parku zabranjeno je vršiti radnje i aktivnosti i obavljati djelatnosti kojima se ugrožava izvornost prirode. Regionalni park i park prirode Član 40 Regionalni park i park prirode je prostrani prirodni ili dijelom kultivisani lokalitet kopna ili mora, odnosno kopna i mora sa ekološkim obilježjima međunarodne i nacionalne važnosti i predionim vrijednostima. U regionalnom parku i parku prirode zabranjeno je vršiti radnje i aktivnosti i obavljati djelatnosti kojima se ugrožavaju obilježja, vrijednosti i uloga parka. Način vršenja radnji i obavljanja aktivnosti i korišćenje prirodnih dobara u regionalnom parku i parku prirode utvrđuje se aktom o proglašenju, u skladu sa ovim zakona. Spomenik prirode Član 41 Spomenik prirode je lokalitet kopna ili mora, odnosno kopna i mora u kojem se nalazi jedan ili više prirodnih ili prirodno - kulturnih oblika, koji imaju ekološku, naučnu, estetsku, kulturnu ili obrazovnu vrijednost. Spomenik prirode može biti: geološki (paleontološki, mineraloški, hidrogeološki, strukturno-geološki, naftnogeološki, sedimento-loški i dr.), geomorfološki (pećina, jama, stijena i dr.), hidrološki (vodotok, jezero i dr.), botanički (rijetki ili lokacijom značajni primjerak biljnog svijeta i dr.), prostorno mali botanički i zoološki lokalitet i dr. Na spomeniku prirode i u njihovoj neposrednoj okolini, koja čini sastavni dio zaštićenog prirodnog dobra, zabranjeno je vršiti radnje i aktivnosti i obavljati djelatnosti koje ugrožavaju obilježja, vrijednosti i ulogu spomenika prirode. Zaštićeno stanište Član 42 Zaštićeno stanište je lokalitet kopna ili mora, odnosno kopna i mora koje je od značaja za očuvanje populacije pojedinih rijetkih i ugroženih vrsta na koji se primjenjuju mjere aktivne zaštite. Na zaštićenom staništu zabranjeno je vršiti radnje i aktivnosti i obavljati djelatnosti kojima se ugrožavaju njegove vrijednosti. Predio izuzetnih odlika Član 43 Predio izuzetnih odlika je lokalitet kopna ili mora, odnosno kopna i mora, gdje je međusobno dejstvo ljudi i prirode tokom vremena oblikovalo prepoznatljive osobine lokaliteta sa značajnim estetskim, ekološkim i kulturnim vrijednostima, praćeno visokom biološkom raznovrsnošću. U predjelu izuzetnih odlika zabranjeno je vršiti radnje i aktivnosti i obavljati djelatnosti koje narušavaju Strana: 12
obilježja zbog kojih je proglašen. 2. Zaštićene vrste Strogo zaštićene i zaštićene vrste biljaka, životinja i gljiva Član 44 Divlje vrste biljaka, životinja i gljiva koje su ugrožene ili mogu postati ugrožene, kao i vrste koje su rijetke, endemične, štite se kao strogo zaštićene divlje vrste i zaštićene divlje vrste. Strogo zaštićenom divljom vrstom biljaka, životinja i gljiva može se utvrditi: - divlja vrsta kojoj prijeti izumiranje na području Crne Gore i pripada kategoriji krajnje ugrožene i ugrožene vrste; - vrsta iščezla u Crnoj Gori koja je vraćena programom reintrodukcije; - usko rasprostranjeni endem; - divlja vrsta značajna i zaštićena na osnovu zaključenog međunarodnog ugovora, koja predstavlja prioritetnu vrstu za zaštitu na međunarodnom nivou. Zaštićenom divljom vrstom biljaka, životinja i gljiva može se utvrditi: - divlja vrsta koja je osjetljiva, odnosno ranjiva, rijetka ili endemična, a ne prijeti joj izumiranje na području Crne Gore; - divlja vrsta koja nije ugrožena, ali je radi njenog izgleda moguće zamijeniti sa ugroženom divljom vrstom; - indikatorska vrsta; - međunarodno ili nacionalno značajna i zaštićena divlja vrsta za koje je potrebno obezbijediti odgovarajući nivo zaštite. Kao zaštićena divlja vrsta biljaka, životinja i gljiva može se utvrditi i ugrožena autohtona odomaćena biljna sorta i životinjska pasmina određene vrste, koja se razvila kao posljedica tradicionalnog uzgoja i čini dio prirodne i etnokulturne baštine. Mjere zaštite za strogo zaštićene i zaštićene divlje vrste biljaka, životinja i gljiva i mjere zaštite njihovih staništa propisuje Ministarstvo. Lista strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva Član 45 Listu strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva iz člana 44 ovog zakona utvrđuje Ministarstvo, uz predhodno mišljenje ministarstva nadležnog za poslove poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede. Lista iz stava 1 ovog člana objavljuje se u "Službenom listu Crne Gore". Vrste od interesa za Crnu Goru Član 46 Divlje vrste biljaka, životinja i gljiva od interesa za Crnu Goru određuju se na osnovu nacionalnih i međunarodnih crvenih lista ili crvenih knjiga, stručnih nalaza i naučnih saznanja. Vrste od interesa za Crnu Goru su: - ugrožene, osim onih vrsta kojima je prirodni raspon marginalan na toj teritoriji; - osjetljive, odnosno vrste za koje postoji mogućnost da će se u skoroj budućnosti pomjeriti u kategoriju ugroženih vrsta, ukoliko uzročni faktori nastave da djeluju; - rijetke, odnosno sa malim populacijama koje trenutno nijesu ugrožene ili osjetljive, ali rizik za to postoji, a nalaze se u ograničenim geografskim područjima ili su u malom broju rasute na širem području; - endemske koje zahtijevaju posebnu pažnju zbog specifične prirode njihovih staništa ili mogućeg uticaja njihovog iskorištavanja na njihovo stanište ili mogućeg uticaja njihovog iskorišćavanja na njihov status očuvanosti. Crvenu knjigu, odnosno listu koja sadrži ugrožene divlje vrste biljaka, životinja i gljiva, lokalitet na kome se nalaze, brojnost populacije vrsta i stepen ugroženosti utvrđuje Ministarstvo, na predlog Pravnog lica. Crvena knjiga, odnosno lista iz stava 1 ovog člana objavljuje se u "Službenom listu Crne Gore". 3. Zaštićeni geološki i paleontološki objekti Član 47 Zaštićeni geološki i paleontološki objekti (fosili, minerali, kristali i pećinski nakit i dr.) su djelovi geonasleđa koji zbog svoje rijetkosti imaju izuzetan naučni značaj i mogu biti: Strana: 13
- primjerci sintipova i genotipova fosila, kao i tipske vrste fosila koji zbog svoje rijetkosti i izuzetnog naučnog značaja predstavljaju prirodnu vrijednost; - pojedinačni minerali ili kristali, pećinski nakit koji zbog svoje rijetkosti i izuzetnog naučnog značaja predstavljaju prirodnu vrijednost; - zbirke sintipova i genotipova fosila, tipskih vrsta fosila pojedinačnih minerala i kristala koji zbog svoje rijetkosti i izuzetnog naučnog značaja predstavljaju prirodnu vrijednost. Zaštićene geološke i paleontološke objekte utvrđuje i proglašava zaštićenim prirodnim dobrima Ministarstvo na predlog stručnih i naučnih institucija koje se bave geološkim i paleontološkim istraživanjima. Zabranjeno je sakupljanje i uništavanje zaštićenih fosila, minerala, kristala i pećinskog nakita i oštećivanje njihovih nalazišta. Fosili, minerali, kristali i pećinski nakit u svojini su Crne Gore. V. KATEGORIZACIJA I REŽIMI ZAŠTITE U ZAŠTIĆENIM PRIRODNIM DOBRIMA Vrednovanje zaštićenih prirodnih dobara Član 48 Kategorizacija zaštićenih prirodnih dobara vrši se na osnovu sljedećih kriterijuma: - suštinskih svojstava zaštićenog prirodnog dobra: autentičnosti i autohtonosti, odnosno stepenu izvornosti; reprezentativnosti, odnosno stepenu reliktnosti, endemnosti, jedinstvenosti u svojoj vrsti, rijetkosti; raznolikosti, odnosno bogatstvu prirodnih pojava, fenomena i procesa; integralnosti, odnosno funkcionalnog jedinstva; pejzažne atraktivnosti; starosti; očuvanosti područja; - funkcije i značaja zaštićenog prirodnog dobra: ekološke; kulturno-istorijske; vaspitno - obrazovne; naučnoistraživačke; razvojne i dr; - ugroženosti zaštićenog prirodnog dobra. Zaštićeno prirodno dobro ima veću vrijednost ukoliko je jedinstveno, rijetko u svojoj vrsti ili pojavi, odnosno ima manju geografsku rasprostranjenost, ukoliko je tipičan predstavnik svoje vrste po pojavi ili obliku u određenom prostoru i vremenu, odnosno očuvano u izvornom obliku. Kategorizacija zaštićenih prirodnih dobara Član 49 Zaštićena prirodna dobra se razvrstavaju u sljedeće kategorije: - I kategorija - zaštićeno prirodno dobro od izuzetnog značaja; - II kategorija - zaštićeno prirodno dobro od velikog značaja; - III kategorija - značajno zaštićeno prirodno dobro. I kategorija Član 50 U I kategoriju razvrstavaju se zaštićena prirodna dobra koja imaju jednu ili više osobina od izuzetnog značaja za Crnu Goru, i to: - autentičnost sa stanovišta fundamentalnih prirodnih nauka; - reprezentativnost u smislu reliktnosti, endemnosti, jedinstvenosti, u svojoj vrsti; - raznolikost prirodnih pojava i fenomena, bogatstva vrsta i ekoloških procesa; - integralnost staništa, ekosistema, predjela, bioma i ekoloških procesa; - pejzažne vrijednosti u smislu atraktivnosti sa specifičnim rasporedom ekosistema, zajednica i vrsta, estetske, kulturno-obrazovne i istorijske vrijednosti; - ugroženost brojnog stanja jedinki, vrsta ili zajednica ispod minimuma regeneracije, rapidno smanjenje areala i poremećaj ekosistema. II kategorija Član 51 U II kategoriju razvrstavaju se zaštićena prirodna dobra koja imaju jednu ili više osobina od velikog značaja za Crnu Goru, i to: - autentičnost sa stanovišta fundamentalnih prirodnih nauka i primijenjenih biotehničkih disciplina; - ugroženost, smanjenje areala ili smanjenje brojnog stanja jedinki ili zajednica, poremećaj ekosistema i dr; - prirodni fenomen, životnu zajednicu ili stanište vrsta reprezentativnih obilježja na nivou regionalno- Strana: 14