Pravilnik za opis i pristup građi u arhivima, knjižnicama i muzejima osposobljavanje za primjenu prema modelu edukacija edukatora 3. IFLA LRM: Library Reference Model Prof. dr. sc. Mirna Willer willer.mirna@gmail.com 1
2
IFLA Library Reference Model Opća načela i struktura modela Model obuhvaća podatke koji se tradicionalno pohranjuju u bibliografskim zapisima (entiteti modela FRBR) i u autoriziranim (normativnim) zapisima za imena (nazive) (entiteti modela FRAD) ili predmete (entiteti modela FRSAD) Zamjenjuje sva tri modela Model za bibliografske informacije, ne administrativne, npr. zbirni opis post-produkcijski izvori kao npr. privezi Relacijski model (temeljno): entitet odnos; atributi entiteta; unaprijeđeni s hijerarhijskim modeliranjem (isa) (FRBRoo + CIDOC CRM) Tehnologija semantičkog weba, tj. povezanih podataka (RDF: Resource Description Framework) 3
Zadaci (postupci) korisnika Tablica 3.1 Pronaći Identificirati Odabrati Sažetak korisničkih zadataka Okupiti zajedno informacije o jednom ili više izvora koju su predmet zanimanja pretraživanjem po bilo kojem relevantnom kriteriju Jasno razumjeti prirodu pronađenih izvora i moći razlikovati slične izvore Odrediti primjerenost pronađenih izvora te biti u mogućnosti prihvatiti ili odbaciti pojedine izvore Dobiti Istražiti Pristupiti sadržaju izvora Otkriti izvore koristeći njihove međusobne odnose i tako smjestiti izvore u kontekst 4
Entiteti Entiteti: objekti zanimanja korisnika knjižničnih informacijskih sustava Entiteti Klasa potklasa: unaprijeđeni model entitet-odnos s hijerarhijskim modeliranjem: jest (ili isa) 5
Entiteti Tabela 4.1 Hijerarhija entiteta Najviša razina Druga razina Treća razina LRM-E1 Res -- LRM-E2 Djelo -- LRM-E3 Izraz -- LRM-E4 Pojavni oblik -- LRM-E5 Primjerak -- LRM-E6 Agent -- -- LRM-E7 Osoba -- -- LRM-E8 Kolektivni agent -- LRM-E9 Nomen -- LRM-E10 Mjesto -- LRM-E11 Vremenski raspon 6
Entiteti: prikaz; identifikacija 7
Entitet Res Razlog definiranja entiteta Res kao najvišeg entiteta natklase ostalim entitetima: osigurava da se odnosi i atributi koji su svojstveni ostalim entitetima u modelu opišu na ovoj razini time vrijede za sve entitete nižih razina Npr. odnos imenovanja: LRM-R13 Res ima ime Nomen Npr., atributi: LRM-E1-A1 Kategorija, LRM-E1-A2 Napomena osigurava mapiranja/prevođenja i time interoperabilnost s modelima drugih zajednica odnosno domena ili aplikacijama modela, npr. RDA 8
Gordon Dunsire. LRM-RDA, Wroclaw, 2017. 9
Entitet osoba 10
RDF triplet i LRM [predikat] svojstvo (property) Tehnologija semantičkog weba, tj. povezanih podataka: RDF triplet: [subjekt: URI] [RDF] klasa (class) [LRM] Entitet [predikat: URI] [RDF] svojstvo (property) [LRM] Atribut entiteta i Odnos [objekt] literal/sadržaj ili drugi [subjekt: URI] [RDF] klasa (class) [LRM] Entitet graf povezanih podataka 11
Atributi entiteta Atributi = svojstva entiteta Atributi: definirani za svaki entitet služe za daljnje definiranje njegovih svojstava Atributi definirani kao svojstva entiteta slijede istu organizaciju hijerarhijskoga strukturiranja kao i entiteti: atributi definirani za entitet na višoj razini za klasu, vrijede za sve entitete na nižoj razini 12
Hijerarhija atributa 13
LRM-E2-A2 Reprezentativni atribut izraza 14
Atributi LRM-E4 Pojavnog oblika 15
LRM-E4 Pojavni oblik i ISBD Većina elemenata opisa ISBD-a pridruženi su entitetu LRM-E4 Pojavni oblik, osim manjega broja koji su pridruženi entitetu LRM-E2 Djelo, npr. podatak o koordinatama i podatak o ravnodnevici, ili entitetu LRM-E3 Izraz, npr. podatak o mjerilu i podatak o projekciji kartografske građe Potrebno razlikovati: proces preuzimanje podataka (transcription) s predloška (primjerka određenoga pojavnog oblika): način na koji se izvor sam predstavlja: uključujući slučajne ili namjerne pogreške, nepotpune ili višeznačne podatke osigurava se reprezentativnost pojavnog oblika i time funkcija identifikacije izvora proces bilježenja podataka (recording): ispravljeni, potpuni, jasni podaci podržani referentnim izvorima osigurava se nadzor nad podacima i time funkcija okupljanja podataka o izvorima 16
LRM-E4-A4 Podatak o pojavnom obliku 17
LRM-E4-A4 Podatak o pojavnom obliku 18
ISBD i IFLA LRM: IFLA ISBD Review Group Alignment of the ISBD element set with the IFLA LRM element set by the Task group for the Analysis of the Alignment and Impact of IFLA LRM to ISBD, for the IFLA ISBD Review Group; Approved by the ISBD Review Group; Approved by the FRBR Review Group. Final draft: May 2017 Revizija ISBD-a, 2018-2020: Complete revision of IFLA s International Standard Bibliographic Description to start in 2018 19
Odnosi Odnosi između entiteta: 36 Odnosi definirani između entiteta slijede istu organizaciju hijerarhijskoga strukturiranja kao i entiteti Entiteti služe kao domene (domain) i dosezi (range) odnosa koji su definirani u modelu RDF triplet: subjekt predikat objekt klasa (entitet) svojstvo objekt (entitet) [domena] odnos [doseg] 20
Odnosi 21
Odnosi 22
23
24
Popratna dokumentacija Sažetak promjena od javne rasprave, 2016. Objašnjenja čestih pitanja: Nomen, Res kao entiteti Nasljeđivanje svojstava Što je to stvarni svijet? Fikcionalni agenti, mjesta i vremenski raspon Dokumentacija tranzicije od tri prethodna modela u IFLA LRM https://www.ifla.org/publications/node/11412 Pat Riva & Maja Žumer. Introducing the FRBR Library Reference Model, IFLA, 2015. http://library.ifla.org/1084/1/207-riva-en.pdf 25
Slide 9. Citat G. Dunsire. LRM-RDA. Presented at the meeting on Impact of the IFLA LRM on ISBD, RDA, and Other Bibliographic Standards, Wrocław University Library, Poland, 25 Aug 2017, http://www.gordondunsire.com/presentations.h tm 26
Referentni izvori IFLA Library Reference Model: A Conceptual Model for Bibliographic Information / Pat Riva, Patrick Le Bœuf, Maja Žumer, Consolidation Editorial Group of the IFLA FRBR Review Group. 2017, https://www.ifla.org/files/assets/cataloguing/frbr-lrm/ifla-lrmaugust-2017_rev201712.pdf IFLA-in knjižnični referentni model: konceptualni model za bibliografske informacije / Prevele Mirna Willer i Ana Barbarić ; redakcija prijevoda Tinka Katić. Zagreb: Hrvatsko knjižničarsko društvo, 2019. [u fazi redakcije prijevoda] Gordon Dunsire, RDA data capture and storage. Presented to Committee on Cataloging: Description and Access II (CC:DA) - ALCTS CaMMS, ALA Midwinter 2016, 11 January 2016, Boston, Mass., http://www.gordondunsire.com/pubs/pres/rdadatacap.pptx Willer, Mirna. IFLA LRM IFLA-in knjižnični referentni model: novi konceptualni model knjižnične zajednice za bibliografske informacije. // Arhivi, knjižnice, muzeji 21(2018) [u tisku] 27