sgs pdf

Величина: px
Почињати приказ од странице:

Download "sgs pdf"

Транскрипт

1 Serbian Dental J, 2006, UDC: : ] ISSN Uloga Streptococcus mutans grupa i imunoglobulina pljuvačke u etiologiji karijesa ranog detinjstva The Role of Streptococcus mutans group and salivary immunoglobulins in etiology of early childhood caries COBISS. SR-ID DOI: /SGS C Andrijana Cvetkovi 1, Mirjana Ivanovi 2 1 Medicinski fakultet Univerziteta u Prištini, Klinika za de ju i preventivnu stomatologiju, Kosovska Mitrovica. 2 Stomatološki fakultet Univerziteta u Beogradu, Klinika za dečju i preventivnu stomatologiju. INFORMATIVNI RAD (IR) INFORMATIVE ARTICLE KRATAK SADRŽAJ Pojava karijesa ranog detinjstva se dovodi u vezu sa greškama u ishrani odoj eta, me utim mehanizam nastajanja oboljenja je mnogo složeniji. Da bi razumeli etiologiju karijesa potrebno je razumeti ekologiju oralne sredine i ustanoviti koji su inioci odgovorni za prelaz nepatogenih (nekariogenih) mikroorganizama usne duplje u patogene (kariogene). Imunoglobulini pljuva ke (SIgA) obrazuju mehanizam specifi ne imune odbrane u pljuva ki i imaju važnu ulogu u oralnoj homeostazi. Osnovna uloga salivarnih imunoglobulina je u kontroli bakterijske oralne flore i uspostavljanju ravnotežnog odnosa izme u bakterija usne duplje i organizma kao celine.u radu je uz opisane klini ke karakteristike karijesa ranog detinjstva pregledno prikazana etiologija ovog obolenja uklju uju i do sada prihva ene stavove o mogu oj ulozi imunoglobulina pljuva ke u pojavi karijesa ranog detinjstva, medu mnogobrojnim faktorima u kontroli oralnaih mikroorganizama. Klju ne re i: Karijes ranog detinjstva,, Klini ki opis, Etiologija, Streptokokus mutans grupa, Imunoglobulini pljuva ke. SUMMARY Dental caries is a bacterial infective disease modified by carbohydrates from food. Eearly childhood caries is a special type of primary teeth caries in infants and toddlers. Appearance of early childhood caries (ECC) is related to mistakes in nutrition of infants, but the mechanism of beginning and progression of this disease is very complex. To understand etiology of caries, it is necessary to understand ecology of oral environment and to determine which factors are responsible for conversion of non-pathogenic microorganisms of the oral cavity into pathogenic. Among host factors, salivary immunoglobulin (siga) constitutes the main specific immune defense mechanism in saliva and may play an important role in the oral homeostasis. Basic role of salivary immunoglobulins is in control of bacterial oral flora and constitution of balance relationship between oral bacteria and organism as whole. Key words: Early Childhood Caries, Clinical description, Etiology, Streptococcus mutans group, Salivary immunoglobulins. U uslovima koji vladaju u oralnoj sredini nakon nicanja mle nih zuba, a koji su naj eš e predisponiraju i za pojavu karijesa (nepravilna ishrana, loša oralna higijena i dr.) dolazi do rane infekcije visokim stepenom kolonizacije Streptococcus mutans grupa. Ovo može dovesti do pojave karijesa ranog detinjstva i pove anja karijes rizika kod te dece u starijem uzrastu 1, 2, 3. Conditions in the oral environment after the eruption of deciduous teeth are in favour of caries development (inadequate nutrition, bad oral hygiene etc.). Early infection of Strptococcus mutans group with high degree of colonization lead to early childhood caries and high caries risk in these children at elder age. 1,2,3

2 114 Stom Glas S, vol. 53, Pojava karijesa ranog detinjstva (KRD) se dovodi u vezu sa greškama u ishrani odoj eta, 4,5 me utim mehanizam nastajanja i progresije ovog oboljenja je mnogo složeniji. Da bi razumeli etiologiju karijesa potrebno je razumeti ekologiju oralne sredine i ustanoviti koji su inioci odgovorni za prelaz nepatogenih (nekariogenih) mikroorganizama usne duplje u patogene (kariogene) 6. Zna ajnu ulogu u ovim procesima imaju imunoglobulini pljuva ke koji zahvaljuju i mehanizmima specifi ne imune odbrane imaju važnu ulogu u oralnoj homeostazi. 6,7,8 Osnovna uloga imunoglobulina pljuva ke je u kontroli bakterijske oralne flore i uspostavljanju ravnotežnog odnosa izme u bakterija usne duplje i organizma kao celine. Imunoglobulini tz. sekretornog imunoglobulinskog sistema sintetišu se kao posledica direktne antigene stimulacije organizma iz oralne sredine 8,9,10. Odrasle osobe su zašti ene SIgA, dok de ja sadrži polovinu koncentracije SIgA u odnosu na odrasle i njegov lokalni nivo je nizak do kraja prve godine života pa i kasnije 11,12. Na osnovu nalaza koncentracija imunoglobulina pljuva ke, smatra se da su sekretorni IgA kvantitativno najzna ajniji 8,9,10. Može se re i da postoji neka vrsta ravnoteže izme u oralne sredine i mikroorganizama i da svako njeno narušavanje dovodi do manifestacije odre enog oboljenja u ovom slu aju karijesa ranog detinjstva. 2 Development of early childhood caries (ECE) is connected with mistakes in baby nutrition, 4,5 but the mechanism of occurrence and development of this disease is much more complex. In order to understand the etiology of caries, it is essential to understand the ecology of oral environment and determine which factors are responsible for conversion of non-pathogen (non-carious) into pathogen (carious) oral microorganisms. 6 Salivary immunoglobulins play an important role in these processes and, thanks to specific immune defense mechanisms, have a very important role in oral homeostasis. 6,7,8 The main role of salivary immunoglobulins is the control of bacterial oral flora and establishing the balance between oral bacteria and the host organism. Immunoglobulins form the secretory immunoglobulin system are synthesized after a direct antigen stimulation from the oral cavity. 8,9,10 The adults are protected by SIgA, but children s saliva contains only half the concentration of SIgA compared to the adults and their local level is low until the end of first year, and even later. 11,12 Based on salivary immunoglobulins concentrations, it is believed that secretory IgA are most important quantitatively. 8,9,10 It can be stated that there is a sort of the balance between oral environment and microorganisms and that any misbalance in this respect leads to a certain disease, in this case early childhood caries. 2 Klini ke manifestacije karijesa ranog detinjstva Karijes ranog detinjstva (KRD) (Drury i sar.,1999) 13 je u svetu priznat od velikog broja autora, kao naj eš i oblik karijesa mle nih zuba, koji se javlja kod odoj eta i dece predškolskog uzrasta. Poznat je tako e kao cirkularni karijes, karijes loše sredine, karijes bo ice sa cuclom, melanodoncija i td. 5, 13, 14, 15. Karijes ranog detinjstva se razlikuje od uobi ajenih formi karijesa mle nih i stalnih zuba po svojoj pojavi, vremenu kada se javlja, lokalizaciji, toku i ishodu 16, 17. Proces karijesa ranog detinjstva uvek po inje na maksilarnim sekuti ima, brzo se širi na ostale zube u gornjoj vilici, a tek kasnije i na zube u donjoj vilici 5. Karijes se obi no javlja, na maksilarnim sekuti ima, zatim maksilarnim i mandibularnim molarima, re e na o njacima, a najre e na mandibularnim sekuti ima (Tabela 1) 5. Tok razvoja karijesa je karakteristi an za obolenje jer zavisi od redosleda nicanja mle nih zuba, vremena trajanja kauzalnih faktora, pokreta oralne musculature 18. Ovaj oblik karijesa po inje u najranijem uzrastu, esto neposredno po nicanju mle nih zuba, stvaranjem karakteristi nih zelenkasto mrkih naslaga na labijalnim površinama gle i vratnog dela krunice maksilarnih sekuti a 17. Zelenkasto mrke naslage nastaju zbog delovanja melanogenih bakterija i prvi su znak da je došlo do poreme aja u flori usne duplje. Clinical manifestations of early childhood caries Early childhood caries (ECC) (Drury et al ) 13 is accepted by many authors in the world as the most frequent kind of deciduous teeth caries that occurs in infants and children of pre-school age. It is also known as rampant caries, bad environment caries, nursing caries, melanodontsia etc. 5, Early childhood caries differs from the usual forms of caries in deciduous and permanent teeth by its appearance, time of development, localization, course and outcome. 16, 17 Early childhood caries process always starts on maxillary incisors, quickly spreads to other teeth in the upper jaw and then later on mandibular teeth. 5 Caries is predominantly localized in maxillary incisors, then maxillary and mandibular molars, less frequently in canines and least frequently in mandibular incisors (table 1). 5 Its development course is characteristic for this disease because it depends on the eruption of deciduous teeth, longevity of causal factors, movements of oral muscles. 18 This form of caries starts in the earliest age, very often immediately after tooth eruption, with the forming of characteristic green-brownish spots on labial surfaces of cervical enamel in maxillary incisors. 17 These spots develop because of melanogenic bacteria and they are the first sign of oral flora misbalance.

3 Serbian Dental J, 2006, Tabela 1. Tipi ne karakteristike KRD Tabe 1. Typical characteristics of Early Childhood Caries Grauwe A. DE., Martens J.K.M. APS. L.C.3 Early Childhood Caries I. Brz razvoj. Progresija karijesa iz gle i u dentin nastaje za 6 meseci ili ranije. II. Maksilarni sekuti i su zahva eni prvi. Ovi zubi obicno ni ui oko 8 meseca starost. III. Sled i zubi koji su zahva en su prvi maksilarni i mandibularni mle ni molari, koji po inju da ni u oko 12 meseca starosti. IV Na kraju, kada bolest postane mnogo teža, sa ošte enjima zuba koja se ne mogu sanirati, zahvaata i mandibularne sekuti e. Gle ispod i oko naslaga ubrzo postaje kredasto bele boje usled demineralizacije. Bele mrlje su znaci progresivnog gubitka minerala iz gledi zuba. Na demineralizovanim mestima gle je porozna, u nju se talože pigmentne materije (braon i crne boje) iz pljuva ke (hrane i bakterija). Ukoliko se u tom po etnom stadijumu razvoja karijesa ne uklone uzro nici demineralizacije, dolazi do pucanja gle i i pojave kaviteta (slika 1.) 5. Enamel beneath and around the spots quickly develop white spots due to demineralization. White spots represent progressive loss of enamel minerals. Enamel is porous in demineralized surfaces and salivary pigments (brown and black) from food and bacteria penetrate it. Unless demineralizing factors are eliminated in this early stage, enamel fractures and cavity forms (figure 1). 5 Slika 1. Karijes ranog detinjstva. Demineralizacije gle ii kavitacije na gornjim mle nim sekuti ima Figure 1. Eearly childhood caries. Demineralization of enamel and caries cavity on upper primary incisive. Karijes se brzo širi površinom gle i, kružno zahvataju i celim obimom vratni deo krunice zuba, ubrzo zahvata i dentin, za veoma kratko vreme dolazi do destrukcije cele krunice, i ostaju samo korenovi 5,16,19 (slika 2 i 3). Od 20 mle nih zuba, prose no je zahva eno karijesom 16 zuba 5. Napredovanje karijesa može da bude izuzetno brzo i da za nekoliko nedelja od pojave belih mrlja, do e do razaranja zuba 16. To je i osnovna karakteristika ovog oboljenja po emu se razlikuje od klasi nog karijesa mle nih zuba koji uglavnom po inje u jamicama i fisurama griznih površina mle nih molara 14. Lokalizacija karijesa ranog detinjstva u vratnoj tre ini krunice zuba i kružno širenje se objašnjava lošijom mineralizacijom gle i vratnog dela krunica svih mle nih zuba koje se mineralizuju posle ro enja, u periodu kada se dete adaptira na spoljašnje uslove sredine (smatra se da karijes po inje na mestu gde je izražena neonatalna linija) 4,16. Tako e je karakteristi no da se subjektivne tegobe i bolovi javljaju kasno, tek po eksponiranju pulpe ili kada se javi infekcija, otok i Caries spreads quickly over enamel surface, circumferentially in the cervical region, soon spreads on dentine and in a very short time, there is a massive destruction of the entire tooth crown so that only roots remain (figures 2 and 3). 5, 16, 19 Out of 20 deciduous teeth, 16 teeth are carious on average. 5 Caries spreading can be extremely fast so that only few weeks after the appearance of white spots teeth destruction occurs. 16 This is the main characteristic that distinguishes this disease from classic form of deciduous teeth which starts in pits and fissures of the occlusal surfaces of deciduous molars. 14 Early childhood caries localization in cervical third of tooth crown and circumferential spreading are explained with inferior mineralization of cervical enamel in all deciduous teeth since it occurs after birth, when the child adapts to external environment it is believed that caries starts in the place of neonatal line). 4, 16 It is also characteristic that symptoms and pain occur late, after pulp is exposed or when infection, swelling and high temperature occur. 4

4 116 Stom Glas S, vol. 53, temperatura 4. Le enje karijesa ranog detinjstva je težak i složen posao, a osnovni cilj terapije je da se uspori akutni tok obolenja, spre e komplikacije i ekstrakcija zuba 20. Treatment of early childhood caries is difficult and complex job, with the main goal to slow down the acute course of the disease, prevent complications and tooth extraction. 20 Slika 2. Karijes ranog detinjstva. Razorene krunice gornjih mlečnih sekutića Figure 2. Eearly childhood caries. Destructed crowns of upper primary incisive. Slika 3. Karijes ranog detinjstva. Razorene krunice gornjih mlečnih zuba Figure 3. Eearly childhood caries. Destructed crowns of upper primary teeth. Etiologija Karijes zuba (caries dentis) je bakterijsko infektivno oboljenje modifikovano ugljenim hidratima iz ishrane 21,22. Ishrana bogata ugljenim hidratima omogu ava formiranje ve e koli ine plaka na zubima i u uslovima loše oralne higijene uslovljava niži ph pljuva ke i eš u pojavu karijesa 23,24. Karijes ranog detinjstva (KRD) predstavlja posebnu vrstu karijesa mle nih zuba, u uzrastu odoj eta i malog deteta 5. Za uzroke pojave karijesa ranog detinjstva postoje razli ite teorije. Neka opšta obolenja (tuberkuloza, rahitis, eksudativna dijateza i dr.) mogu biti uzrok predispozicije prema karijesu i olakšati delovanje drugih kariogenih faktora, ali sama ne mogu da prouzrokuju karijes 5,17. Etiologija obolenja je veoma složena i da bi došlo do njegove pojave moraju da budu ispunjeni odre eni preduslovi me u kojim se izdvajaju: mineralizacija mle nih zuba, osobine pljuva ke, ishrana (prirodna- dojenje, vešta ka bo ica sa cuclom, upotreba te ne i zasla ene hrane, esti neizbalansirani obroci, slatki me uobroci i sl.), zatim loše navike (umakanje cucle i varalice u med, uspavljivanje deteta sa cuclom u ustima i hranjenje deteta no u bo icom sa cuclom, no ni podoji), kao i ne održavanje oralne higijene deteta (rana kolonizacija usne šupljine acidogenim mikroorganizmima, prisustvo plaka ) 5. Karijes ranog detinjstva se naj eš e smatra posledicom loših navika u ishrani odoj eta (upotreba ugljenih hidrata u ishrani, posebno saharoze, israna bo icom, koriš enje cucle i sl.) 4,16,17,25. Ranijih godina se velika pažnja davala nepravilnoj ishrani bo icom. Ishrana bo icom je smatrana glavnim i naj eš im uzrokom pojave ovog oblika karijesa me utim, on se nije javljao kod sve dece koja Etiology Caries (caries dentis) is a bacterial infectious disease modified by food carbohydrates. 21, 22 Nutrition rich in carbohydrates enables large amounts of plaque to develop on teeth, lowers salivary ph and more frequent caries development in the bad oral hygiene. 23, 24 Early childhood caries (ECC) is a special kind of caries in deciduous dentition in infants and toddlers. 5 There are different theories concerning etiology of early childhood caries. Some systemic conditions can lead to caries predisposition and enable the effect of other factors, but cannot induce caries alone. 5, 17 Etiology of this disease is very complex and certain preconditions must be fulfilled among which are: mineralization of deciduous teeth, saliva properties, diet (natural breast feeding, artificial nursing bottles, sugarcontaining foods and drinks, frequent cariogenic snacks and drinks between meals etc.), bad habits and bad oral hygiene in early childhood (lead to early colonization of oral cavity with acidogenic microorganisms and dental plaque development). 5 Early childhood caries is often considered a consequence of bad dietary habits in infants. 4, 16, 17, 25 Earlier, great attention was paid to inadequate bottle feeding. It was considered the most important and predominant cause for this disease but ECC did not occur in all children that used bottles and vice versa. This leads to the conclusion that nursing with sugar-containing food in infants and toddlers probably acts as an introduction into ECC develop-

5 Serbian Dental J, 2006, su je koristila ili se javljao i kod dece koja je nisu koristila. Sve to ukazuje da ishrana zasla enom hranom pomo u bo ice u doba dojen eta i malog deteta verovatno predstavlja uvod u razvoj karijesa ranog detinjstva (KRD) 5. Danas se sve više pažnje posve uje ispitivanju uloge faktora sredine, emu je doprinela široko prihva ena multikauzalna etiologija karijesa 5, 21. Karijes ranog detinjstva predstavlja ozbiljan zdravstveni problem naro ito u siromašnim sredinama 26. Da bi se spre ila pojava ovog obolenja mle nih zuba potrebno je više pažnje posvetiti utvr ivaju tj.registrovanju visoko rizi nih grupa unutar rizi ne populacije i na taj na in poboljšati kvalitet života ove dece. Prevalencija karijesa zuba u dece je zna ajno smanjena u proteklih 50 godina u razvijenim zemljama, ali se ipak smatra da je prevalencija karijesa ranog detinjstva u porastu 27. Potvrdjeno je da se karijes ranog detinjstva javlja kod 3-45% predškolske dece, a u nekim socio-ekonomskim subpopulacijama u SAD evidentiran je ak u 70-90% odoj adi i dece predškolskog uzrasta 15,28. Uloga Streptococcus mutans grupe i imunoglobulina pljuva ke Dete se ra a sa sterilnom usnom dupljom. Naseljavanje oralne sredine mikroorganizmima se ne sme, niti može spre iti jer su oni normalni stanovnici usne duplje odgovrni za razvoj imunološkog sistema deteta 2. Streptococcus mutans grupe je naseljavaju nicanjem prvih zuba, a naj eš e se prenose direktno sa majke na dete (vertikalnom transmisijom) 5, 6. Streptococcus mutans se, takodje, smatra najzna ajnijim mikroorganizmom u pojavi karijesa ranog detinjstva 5. Pove ano prisustvo Streptococcus mutans grupa ne zna i i da e se razviti karijes ranog detinjstva ali se pove ava rizik u zavisnosti od prisustva drugih faktora. Prisustvo fermentabilnih ugljenih hidrata u ishrani deteta pomaže naseljavanje Streptococcus mutans grupa, ija kolonizacija omogu ava rano formiranje dentalnog plaka na glatkim površinama zuba, da bi se u kasnijoj fazi javili drugi acidogeni mikroorganizmi (Lactobacilli, Actinomycete i dr) 22, 29, 30. Važan epidemiološki dokaz veze Streptococcus mutans grupa sa pojavom karijesa su i brojna laboratorijska istraživanja koja su dokazala sposobnost ovih vrsta streptokoka da proizvode mle nu kiselinu koja prouzrokuje demineralizaciju gle i 17,21,31. Primenom molekularne metode za identifikaciju bakteriskih vrsta povezanih sa karijesom ranog detinjstva u dece sa karijesom i sa zdravin zubima utvr ene su zna ajne razlike u zastupljenosti oralnih mikroorganizama u njegovoj pojavi i razvoju: Streptococcus sanguis je bio povezan sa zdravim zubima i manjim brojem bakterija, dok su, Actinomyces gerencseriae, Bifidobacterium, Streptococcus mutans, Veillonella, Streptococcus salivarius, Streptococcus constellatus, Streptococcus parasanguinis i Lactobacillus fermentum bili u vezi sa karijesom. ment. 5 Most recently, more attention is paid to environmental factors due to widely accepted multicausal etiology of caries. 5,21 Early childhood caries is a serious health problem especially in poor communities. 26 In order to prevent this disease, it is important to recognize high risk groups within population at risk and to improve the quality of life of such children. The prevalence of caries in children in vastly reduced in the last 50 years in developed countries. Still, it is believed that the prevalence of early childhood caries is rising. 27 It is confirmed that early childhood caries occurs in 3-45% of pre-school children while in some socioeconomic subpopulations in USA ECC was found in 70-90% of infants and pre-school children. 15, 28 The role of Streptococcus mutans group and salivary immunoglobulins A child is born with sterile oral cavity. Colonization of oral environment by microorganisms must not and cannot be stopped because microbes normal inhabitants of the oral cavity responsible for development of child s immune system. 2 S. mutans groups inhabit the oral cavity after the eruption of very first teeth and are moste frequently transmitted directly from mother to child (vertical transmission). 5,6 S. mutans is also considered the most important microorganism in early childhood caries development. 5 However, increased number of S. mutans groups does not necessarily mean that ECC will occur but increases the risk depending on other factors. The presence of fermentable carbohydrates in child s diet helps colonization of S. mutans groups, which lead to early development of dental plaque on smooth tooth surfaces and other acidogenic microorganisms in the later stage. (Lactobacilli, Actinomyces spp. etc.). 22, 29, 30 Important epidemiological evidence of the relationship between S. mutans and caries development are numerous laboratory studies on the ability of these Strptococci to produce acid products that induce enamel demineralization. 17, 21, 31 Significant differences in predominance and the role of certain oral microorganisms were revealed using molecular identification method: Streptococcus sanguis was related to healthy teeth and small number of microbial species, while Actinomyces gerencseriae, Bifidobacterium, S. mutans, Veillonella, Streptococcus salivarius, S. constellatus, S. parasanguinis and Lactobacillus fermentum were associated with caries. Several studies also conclude the primary role of Streptococcus mutans in caries etiology. 21, 32 S. sobrinus was also associated with caries, but far less than S. mutans

6 118 Stom Glas S, vol. 53, Ovim istraživanjem je još jednom potvr ena 21 primarna uloga Streptococcus mutans-a u pojavi karijesa 32. Streptococcus sobrinus je bio povezan sa karijesom, ali daleko manje i retko se nalazi bez prisustva Streptococcus mutansa. Lactobacillusi se navode kao sporedni uzro nici bolesti zuba zastupljeni u velikom broju kod prisustva otvorenih karijesnih lezija i velike u estalosti unošenja še era. 5,20,31,33. Istraživanja Matee i sar. su pokazala da kod dece sa karijesom ranog detinjstva nema velike razlike u kolonizaciji Streptococcus mutans grupa iz plaka sa zdrave površine gle i i kaviteta. Nivo Lactobacilla je bio 100 puta viši u plaku iz karijesne šupljine, dok su deca sa zdravim zubima imala zna ajno niže vrednosti kolonizacije Streptococcus mutans-a i Lactobacilla, što ukazuje na zna aj rane infekcije Streptococcus mutans grupom u pojavi karijesa ranog detinjstva 34. I drugi autori isti u zna ajan uticaj rane kolonizacije kariogenim bakterijama na pove anje karijes rizika u dece 1,35,36. Istraživanja u ovoj oblasti uticala su da se ve i broj autora bavio klini kom oralnom mikrobiologijom. 2,6,20,29.34,35,37 Tabela 2. prikazuje mikroorganizme povezane sa karijesnim procesom 5,38, 39, 40, 41. and seldom without the presence of S. mutans. Lactobacilli are said to be side factors in caries disease which predominate in open caries lesions and in cases of high frequency of sugar-containing meals. 5, 20, 31, 33 Matee et al. proved that in children with ECC there was no difference in S. mutans colonization from smooth surfaces plaque and from the cavity. Lacobacilli level wa 100 times higher in plaque from lesion cavity, while children with healthy teeth had significantly lower values of S. mutans and Lactobacilli colonization. This proves the importance of early infection with S. mutans group in early childhood caries development. 34 Other authors, too, point out the importance of early colonization with cariogenic bacteria in increasing the risk of caries in children. 1, 35, 36 Research in this field led to many more clinical microbiology studies. 2, 6, 20, 29, 34, 35, 37 Table 2 shows microorganisms associated with caries process. 5, Tabela 2.Oralne bakterije povezane sa karijesom zabeležene u literaturi Table 2.Oral bacterial associations with caries reported in the literature Bakterijske vrste Reference Tipi ne karakteristike Dodatne informacije Mutans streptococci S. mutans S. sobrinus Non-mutans streptococci S. salivarius Aluluusua et al., 1996 Marchant et al., 2001 Tanzer et al., 2001 Marchant et al., fermentacija prostih ugljenih hidrata - tolerancija na sredinu sa niskom ph vrednoš u - povezan sa frekvencijom karijesa u male dece -vertikalna transmisija -naseljava oralnu šupljinu samo u prisustvu tvrdog zubnog tkiva. - neodre ena uloga u karijesnom procesu - veoma obilan u oralnoj šupljini. Lactobacilli L. fermentum L. casei Marsh and Martin, 1999 Marchant et al., 2001 Tanzer et al., broj u pljuva ki reflektuje konzumiranje prostih ugljenih hidrataod strane doma ina - sa dorsuma jezika - uvek se razmnožava u karijesnom dentinu - ini ispod 1% od ukupno obra ene mikroflore Enterococci Tanzer et al., 2001 Actinomyces A. naeslundii A. odontolyticus A. Israeli! Marchant et al., 2001 Tanzer et al., nije esto na en u oralnoj šupljini - korisnici ugljenih hidrata - nisu povezani sa inicijacijom KRD - imuno i medicinski komromitoovani pacijenti bili su povezani sa njihovim prisustvom u oralnoj šupljini - izolovani iz karijesnih i sa zdravih površina zuba - više povezan sa zdravljem - najzastupljenija vrsta Actinomyces-a u dentalnom plaku dece sa KRD je A Israeli Veilonella Bradshaw and Marsh, 1998 Marchant et al., 2001 Grauwe A. DE., Martens J.K.M. APS - lu e mle ne kiseline, obilni u karijesnom dentinu

7 Serbian Dental J, 2006, Japanski autori su ustanovili da deca koja nemaju karijes, a kod koje je ustanovljen visok nivo Streptococcus mutans grupa, posle perioda od godinu dana imaju zna ajno ve u incidencu karijesa od vršnjaka koji nisu imali ni karijes ni visok nivo Streptococcus mutans grupa u istom periodu života 35. Kvantifikacija Streptococcus mutans grupa je korisna za ranu identifikaciju dece sa rizikom da razviju karijes 39. Razli iti rezultati koji se dobijaju pri ispitivanju uloge Streptococcus mutans grupa u pojavi karijesa verovatno nastaju kao posledica primene razli itih mikrobioloških testova, razlika me u decom koja se ispituju u ishrani, oralno higijenskim navikama, kao i nivou Streptococcus mutans grupa u usnoj šupljini majke 21, 38. Ispitivanja Kohler i sar, su pokazala da 89% dece kod koje je došlo da rane kolonizacije Streptococcus mutans grupom u uzrastu od 2 godine ima dmft indeks 5. Od dece koja nisu bila inficirana u 2 godini, samo 25% je imalo kip indeks 0,3, u uzrastu od 4 godine 35,42. Obzirom da karijes zuba ima polietiološki karakter nije lako determinisati rizik za njegovu pojavu. Mehanizam nastanka i progresije ovog obolenja je složen process, koji se dešava u oralnoj sredini u kojoj neprekidno okružuje zube 20. Pljuva ka ima poseban zna aj u o uvanje zdravlja oralnih tkiva. Antimikrobiološku funkciju pljuva ke obavljaju proteini same pljuva ke: lizozim, laktoferin, laktoperoksidaza, histatidin, mucini, sekretorni IgA 7, 20, 43. Tenovuo sa sar. je pronašao da neimunoglobulinski (lizozim, laktoferin, hipotiocianati) i imunološki antimikrobiološki salivarni faktori (ukupni IgA, anti-streptococcus mutans IgA) koreliraju samo sa brojem novih inicijalnih karijesnih lezija zuba, što nije slu aj sa KIP, KPS i KS indeksima.ovi autori daju zna aj anti-streptococcus mutans IgA i hipotiocijanatima u prevenciji ranih faza karijesa 1. De ja sadrži zna ajno niže koncentracije salivarnih imunoglobulina 11, 12. SIgA kombinovan sa lgm i IgG ukazuje na efikasnu zaštitu organizma. Antitela na oralne bakterije kao i na Streptococcus mutans grupu, mogu se dokazati i u pljuva ki, me utim njihova veza sa prirodnim imunitetom na karijes jos uvek nije potpuno jasna 8,25,34. Neka istraživanja negiraju vezu izme u karijesa i imunoloških mehanizama u pljuva ki 23, dok druge studije imaju suprotne rezultate 9, 45. Tokom brojnih istraživanja rasprostranjenosti karijesa i nivoa imunoglobulina ili specifi nih antitela, nije se moglo do i do odre enih zaklju aka, ali zato ispitivanjem salivarnih lga je utvr eno da osobe sa zdravim zubima imaju niže ili više vrednosti u odnosu na osobe sa aktivnim karijesom 46,47,48.Tako e i istraživanja pojave karijesa u osobe sa deficitom slga pokazala su odre enu povezanost izme u deficita u sekreciji slga i rasprostranjenosti karijesa 8,45. Gregory i saradnici su našli da su nivoi IgA2 iz parotidne pljuva ke i serumskih IgG antitela na Streptococcus mutans antigene zna ajno ve e u osoba otpornih na pojavu karijesa, nego u karijes osetljivih osoba 43. I kasnija istraživanja ovih autora otkrivaju da se imunogenost progutanih Streptococcus mutans-a menja zbog delovanja Japanese authors revealed that children with no caries but with high level of S. mutans groups, had higher caries incidence after one year than children with no caries and low level of S. mutans. 35 Quantification of S. mutans groups is useful for early identification of children at high risk for caries development. 39 Different results in studies of S. mutans role in caries etiology probably occur due to application of different microbiology tests, differences in dietary or oral hygiene habits among children involved, but also the levels of S. mutans in mothers mouths. 21, 38 Study of Kohler et al showed that 89% of children with early colonization of S. mutans had DMFT index 5 at the age of 2. In children with no infection at the age of 2, only 25% had 0.3 at the age of 4. 35, 42 Since caries has multifactorial etiology, it is not easy to determine the risk for its development. The mechanism of initiation and progression of this disease is a complex process occurring in the oral environment in which saliva constantly flows over teeth. 20 Saliva has a unique importance in maintaining oral tissues healthy. Antimicrobial function of saliva lies on salivary proteins: lysozyme, lactoperoxidase, histatidin, mucins, secretory IgA. 7, 20, 43 Tenuvuo et al. found that non-immunoglobulin (lysozyme, lactoferrin, hypotiocyanats) and immune antimicrobial salivary factors correlated only with the number of new initial caries lesions, which was not the case with DMFT indices. These authors associate anti-s. mutans IgA and hypotiocyanats with caries prevention in early stages. 1 Children s saliva contains significantly lower concentrations of salivary immunoglobulins. 11, 12 SIgA in combination with IgM and IgG is associated with efficient protection of host organism. Antibodies for oral bacteria as well as S. mutans can be detected in saliva, but their relationship with natural immunity to caries is still unclear. 8, 25, 34 Some studies deny this relationship 23 while others have opposite results. 6, 45 In many studies, no indecisive conclusions could be made regarding the relationship between caries and the level of immunoglobulins or specific antibodies, but the study of salivary IgA revealed that individuals with healthy teeth had lower or higher levels compared to individuals with active caries Other research showed certain relationship between the deficit in SIgA secretion and caries prevalence. 8, 45 Gregory et al. found that levels of IgA 2 in parotid saliva and serum IgG antibodies for S. mutans were significantly higher in individuals at low than in those in high risk for caries. 43 Later studies of the same authors revealed that immunogenicity of swallowed S. mutans changed due to saliva. These studies approve of the concept of immune regulation of caries by natural antibodies induced by salivary S. mutans antigens. 49 The characteristic of caries as an infection is that, at the beginning of the disease, microorganisms do not

8 120 Stom Glas S, vol. 53, pljuva ke. Ova istraživanja podržavaju koncept immune regulacije karijesa prisutnim (prirodnim) antitelima indukovanim pljuva nim antigenima Streptococcus mutans-a 49. Specifi nost karijesa kao infekcije je što, mikroorganizmi na po etku bolesti ne prodiru u gle no tkivo, ve se nalaze u velikim koli inama (plakama) na površini gle i i tu patogeno deluju. Zato je i reakcija imunološkog sistema organizma nešto druga ija nego kod infekcija ostalih tkiva. Plake u cervikalnom delu krunice su pod uticajem obe vrste imunoglobulina (serumskog i salivarnog) i u njima se može dokazati prisustvo siga, IgM i IgG, dok su plake na glatkim površinama krunice i u fisurama i jamicama samo pod uticajem imunoglobulina pljuva ke 9,25. Smatra se da su salivarni IgA prva linija odbrane doma ina od patogenih mikroorganizama koji naseljavaju površine obložene spoljašnjim sekretima 50. Salivarni IgA se vezuje za strane materije, grupiše ih i inaktivira antigene toksine. Glavna funkcija sekretornih IgA antitela je da ograni i adherenciju mikroorganizama (njihovo vezivanje za površinu), isto kao i prodiranje stranih antigena u mukozu 8,50. Uloga ovih antitela u kolonizaciji i regulisanju mikroorganizama je još uvek kontraverzna 8. Mikroorganizmi doma ina u oralnoj šupljini su obloženi sa sekretornim IgA 47. Uprkos prisutnosti siga antitela mikroorganizmi koji su stanovnici oralne šupljine opstaju. Smatra se da mikroorganizmi doma ina mogu da opstanu u oralnoj sredini zato što su manje osetljivi ili mogu da izbegnu imune mehanizme 8,19. Tako e je mogu e da salivarni IgA ima uticaj na mikroorganizme doma ina, ali to je samo minimalni efekat me u mnogim faktorima koji održavaju homeostazu od mikroorganizma doma ina 2,19. Od kada je karijes povezan sa oralnim mikroorganizmima, uloga sekretornog IgA u kontroli oralnih mikroorganizama doma ina je preduslov za elaboraciju efektivne vakcine protiv ove bolesti 8. Do sada prou avanja mogu e uloge imunoglobulina pljuva ke u mikrobiološkoj ekologiju usne šupljine su dala protivre ne rezultate (Tabela 3) 35,36,47,48,49,51. Kontrolni faktori koji uti u na oralni ekosistem mogu biti podeljeni u tri kategorije: one koji su povezani sa: a) doma inom; b) mikroorganizmima; c) spoljašnjim faktorima 6. Eksperimenti na životinjama su pokazali da sekretorni IgA koji su inkubirani protiv Streptococcus mutans-a dovode do redukcije kolonizacije ove bakterije i prevalencije karijesa 8,50. Camling i saradnici su u istraživanjima pošli od injenice da ako su antitela pljuva ke protiv Streptococcus mutans-a efikasna zaštita od karijesa, onda bi deca sa ve im nivom ovih antitela trebala da imaju manji broj karijesnih zuba. Me utim nisu to potvrdili u svojim rezultatima 51. Glukoziltransferaza je enzim suštinski važan za elijski zid i procese polimerizacije še era Streptococcus mutans-a. Prisustvo antitela na ovaj antigen (protein) I/II, qlucosyltrans - ferase može u budu nosti biti od terapeutskog zna aja 7,8,19. Ispitivanje korelacije izme u salivarnih imunoglobulina i karijesa je veoma složen proces kod dece uzrasta od 1 do 3 godine, jer je imuni sistem još uvek nedovoljno razvijen 12,36, a mikrobiološka flora u usnoj šupljini nestabilna tj. promenljiva 8. penetrate enamel tissue, but remain on enamel surface in large quantities (dental plaque) where they act pathogenic. Therefore, the reaction of immune system is somewhat different than in infections of other tissues. Plaque in cervical region of the crown are influenced by both groups of immunoglobulins (serum and salivary) and the presence of siga, IgM and IgG can be detected within them while plaque on smooth surfaces and in occlusal grooves are only affected by salivary immunoglobulins. 9, 23 It is believed that salivary IgA are the first line of host defense against pathogen microorganisms colonizing surfaces covered with excretes. 50 Salivary IgA bonds alien structures, regroup them and inactivate toxic antigens. The main function of secretory IgA antibodies is to stop microbial adherence as well as penetration of alien antigens into mucosa. 8, 50 Microorganisms normally present in the mouth are covered with secretory IgA. 47 In spite of the presence of siga antibodies microbial inhabitants of the oral cavity prevail. It is believed that host microorganisms can survive in the oral environment because they are less sensitive or can escape immune mechanisms. 8, 19 It is also possible that salivary IgA have an impact on host microorganisms, but it is only a minimal effect among numerous factors maintaining microbial homeostasis. 2, 19 Ever since caries was associated with oral microorganisms, the role of secretory IgA in the control of oral host microorganisms is a precondition for developing effective vaccine against this disease. 8 Research of the possible role of salivary immunoglobulins in microbial ecology of the oral cavity have had opposing results (table 3). 35, 36, 47-79, 51 Control factors that influence oral ecosystem can be divided into 3 categories: the ones associated with a) host; b) microorganisms; c) external factors. 6 Animal experiments showed that secretory IgA incubated against S. mutans reduced colonization of this bacteria and caries prevalence. 8, 50 Camling et al. started their research from the hypothesis that if salivary antibodies for S. mutans were efficient in caries protection then children with higher level of these antibodies should have smaller number of carious teeth.but, they did not prove that in their research. 51 Glucosyltransferase is an enzyme essentially important for cell wall and the process of polymerization of S. mutans sugars. The presence of antibodies for this antigen (protein) may in the future be of therapeutic importance. 7, 8, 19 Studying correlation between salivary immunoglobulins and caries is a very complex process in children aged 1-3, because the immune system is still insufficiently developed. 12, 36 and microbial oral flora unstable. 8

9 Serbian Dental J, 2006, Tabela 3. Povezanost između pljuvačnih IgA antitela za Streptococcus mutans i prisustva karijesa Table 3. Relationship between salivary IgA antibodies mutans streptococci and caries experience UZRAST (godine) 2,5-5, UZORAK KORELACIJA NE NE ULOGA SIgA U ZAŠTITI PROTIV KARIJES NE NE REFERENCE Everhart, D. L., K. Rothenberg, W. H. Carter, Jr., and B. Klapper The determination of antibody to Streptococcus mutans serotypes in saliva for children ages 3 to 7 years. J. Dent. Res. 57: Camling, E., and B. Köhler Infection with the bacterium Streptococcus mutans and salivary IgA antibodies in mothers and their children. Arch. Oral Biol. 32: Rose, P. T., R. L. Gregory, L. E. Gfell, and C. V. Hughes IgA antibodies to Streptococcus mutans in caries-resistant and -susceptible children. Pediatr. Dent. 16: Riviere, G. R., and L. Papagiannoulis Antibodies to indigenous and laboratory strains of Streptococcus mutans in saliva from children with dental caries and from caries-free children. Pediatr. Res. 9: Aaltonen, A. S., J. Tenovuo, O.-P. Lehtonen, and R. Saksala Maternal caries incidence and salivary close-contacts with children affect antibody levels to Streptococcus mutans in children. Oral Microbiol. Immunol. 5:12-18 Bolton, R. W., and G. L. Hlava Evaluation of salivary IgA antibodies to cariogenic microorganisms in children. Correlation with dental caries activity. J. Dent. Res. 61: de Farias DG, Bezerra AC.: Salivary antibodies, amylase and protein from children with early childhood caries. Clin Oral Investig Sep;7(3): Zaklju ak Poznato je da ima specifi nu ulogu u održavanju oralnog zdravlja. Ona kontroliše metabolizam, atherenciju i rast patogenih mikroorganizama, poboljšava uklanjanje ugljenohidratnih ostataka hrane, omogu ava remineralizaciju zuba i neutrališe organske kiseline proizvedene od strane acidogenih mikroorganizama koji dovode do demineralizacije zuba. Etiologija KRD je sli na ostalim tipovima dentalnog karijesa, ali njena biologija može da odstupa u nekim bitnim aspektima. Imaju i u vidu da mikrobiološka oralna flora i odbrana doma ina nisu u potpunosti uspostavljene kod male dece kao i da su površine njihovih izniklih zuba još uvek nezrele, a tvrda zubna tkiva imunološki inaktivna, specifi ni pljuva ni odbrambeni mehanizmi protiv kolonizacije mokroorganizama i patogene aktivnosti kariogenih bakterija su veoma bitni. Ovi doma i odbrambeni mehanizmi uklju uju specifi ne imune faktore pljuva ke ili seruma i gingivalne te nosti i nespecifi ne antimikrobiološke sisteme. Conclusion It is well known that saliva has a specific role in maintaining oral health. It controls metabolism, adherence and growth of pathogenic microorganisms, enables removal of carbohydrate food remains, tooth remineralization and neutralizes organic acid products of acidogenic microorganisms that induce tooth demineralization. Etiology of early childhood caries is similar to other types of dental caries, but its biology can differ in some important aspects. Having in mind that microbial oral flora and host defense are not fully developed in small children, that surfaces of their teeth are still immature and hard tissues immunologically inactive, specific salivary defense mechanisms against microbial colonization and pathogenic activity of cariogenic bacteria are very important. These host defense mechanisms involve specific immune factors of saliva or serum and gingival fluid as well as non-specific antimicrobial systems.

10 122 Stom Glas S, vol. 53, Literatura / References 1. Grindefjord M, Dahllof G., Ekstrom G., Hojer B., Modeer T: Caries prevalence in 2- yer-old children.caries Res, 1993, 27(6): Marcotte, H, Rodrigue L, Coulombe C, Goyette N, Lavoie MC.: Colonization of the oral cavity by an unidentified streptococcus. Oral. Microbiol. Immunol, 1995, 10(3): Tinanoff, N, O Sullivan DM.: Early childhood caries: overview and recent findings. Pediatr. Dent, 1997, 19: Vulovi M.: Novine u stomatologiji, Savremena prevencija karijesa. Jugoslovenska pedijatriska škola, Igalo, 2001, 5(4): De Grauwe A, Aps JK, Martens LC.: Early Childhood Caries (ECC): what s in a name? Eur.J. Paediatr. Dent, 2004, 5(2): Marsh P, Martin M.: In Oral microbiology, 3rd ed. Ch,apman & Hall, Ltd, London, United Kingdom, Gregory RL, Gfell LE, Malmstrom HS.: Differences in secretory IgA and serum antibodies to Streptococcus mutans isolated from caries-resistant and caries-susceptible subjects. Adv.Exp.Med.Biol, 1995, 37(1B): Marcotte H, Lavoie MC.: Oral Microbial Ecology and the Role of Salivary Immunoglobulin A. Microbiol. Mol. Biol. Rev,1998, 62(1): An i J.: Osnovi oralne fiziologije, Nau na knjiga, Beograd, Lee, SF.: Active release of bound antibody by Streptococcus mutans. Infect Immun, 1995, 63 : Brandtzaeg P.: Synthesis and secretion of human salivary immunoglobulins. In: Garrett JR, Ekström J, Anderson LC, eds. Glandular mechanisms of salivary secretion. Frontiers of Oral Biology. Basel:Karger, 1998, 10: Weemaes C, Klasen I, Goertz J, Beldhuis-Valkis M, Olafsson O, Haraldsson A.: Development of immunoglobulin A in infancy and childhood. Scand. J. Immunol, 2003, 58(6) : Drury TF, Horowitz AM, Ismail Al, Maertens MP, Rozier RG, Selwitz RH.: Diagnosing and reporting Early Childhood Caries for research purposes. A report of a workshop sponsored by the National Institute of Dental and Craniofacial Research, the Health Resources and Services Administration and the Health Care Financing Administration. J Public Health Dent 1999, 59(3): Ismail AI, Sohn W.: A systematic review of clinical diagnostic criteria of early childhood Caries. J. Public Health Dent, 1999, 59(3): Curzon ME, Preston AJ.: Risk groups: nursing bottle caries, caries in the elderly. Caries Res, 2004, 38(1): Beloica D. i sar.: De ja stomatologija, Nau na knjiga, Beograd, Stoši P i sar.: De ja i preventivna stomatologija, Nau na knjiga, Beograd, Horowitz HZ.: Research issues in Early Childhood Caries. Community Dent. Oral.Epidemiol, 1998, 26(1): Cole MF.: Influence of secretory immunoglobulin A on ecology of oral bacteria, p In.S.E. Mergenhagen, and B. Rosan (ed.), Molecular basis of oral microbial adhesion. American Society for Microbiology, Washington, D.C, Stanisavljevi G.: Kvalitativna i kvantitativna analiza predstavnika grupe Streptococcus Mutans u etio- patogenezi karijesa. Doktorska disertacija, Niš, Van Houte, J.: Role of micro-organisms in caries etiology. J.Dent. Res, 1994, 73 : Vulovi M, Carevi M.: Infektivna priroda karijesa zuba. Zbornik referata i radova XII i XIII zdravstvenog vaspitanja u stomatologiji, Stom.Glas.S, 1998, 45(1): Cvetkovi A.: Uticaj faktora serine na prevalenciju karijesa u dece.magistarski rad. Kruševac, Vulovi M, Cvetkovi A.: Influence of saliva as an environmental factor of caries occurrence.book of Abstracts of the 7-th Congress of the Balcan Stomatological Society, Kusadasi, Turkey, Mrch 28-30, Vulovi M i sar.: Preventivna stomatologija, Nau na knjiga, Beograd, Kaste LM, Selwitz RH, Oldakowski RJ, Brunelle JA, Winn DM, Brown LJ.: Coronal caries in the primary and permanent dentition of children and adolescents 1-17 years of age: United States, J. Dent.Res, 1996, 75: Marthaler TM:, O Mullane DM, Vrbic V.: The prevalence of dental caries in Europe ORCA Saturday afternoom symposium Caries res 1996;30(4): Carevi M.: Karijes ranog detinjstva. Zbornik rezimea; Nau ni skup: Preventivna stomatologija,beograd, 21 oktobar, 1999, Pearce C, Bowden GH, Evans M, Fitzsimmons SP, Johnson J, Sheridan MJ, Wientzen R, Cole MF.: Identification of pioneer viridans streptococci in the oral cavity of human neonates. J.Med. Microbiol : 42: Schupbach, P, Osterwalder V, Guggenheim B.: Human root caries: microbiota of a limited number of root caries lesions. Caries Res, 1996, 30(1): Van Houte, J.: Bacterial specificity in the etiology of dental caries. Int. Dent. J,1980, 30 : Becker MR, Paster BJ, Leys EJ, Moeschberger ML, Kenyon SG, Galvin JL, Boches SK, Dewhirst FE, Griffen AL.: Molecular Analysis of Bacterial Species Associated with Childhood Caries. J. Clin. Microbiol, 2002, 40(3): Smith, DJ, Taubman, MA.: Ontogeny of immunity to oral microbiota in humans. Crit. Rev. Oral Biol.Med, 1996, 3: Matee MI, Mikx FH, Maselle SY, Van Palenstein Helderman WH.: Mutans streptococci and lactobacilli in breast - fed children with rampant caries. Caries Res.1992, 26(3) : Fujiwara T, Sasada E, Mima N, Ooshima T.: Caries prevalence and salivary mutans streptococci in 0-2-year-old children. Community Dent.Oral. Epidemiil, 1991, 19(3): Cole MF, Bryan S, Evans MK, Pearce CL, Sheridan MJ, Sura PA, Wientzen RL, Bowden GH.: Humoral Immunity to Commensal Oral Bacteria in Human Infants: Salivary Secretory Immunoglobulin A Antibodies Reactive with S.mitis biovar 1, S.oralis, S.mutans, and Enterococcus faecalis during the First Two Years Life. Infect. Immun, 1999, 67(4): Radosavljevi BJ: Izolovanje, biotipska diferencijacija i kariogeni potencijal Streptococcus mutans sojeva. Doktorska disertacija. Beograd, 1990.

11 Serbian Dental J, 2006, Alaluusua S, Matto J, Gronroos L, Innila S, Torkko H, Asikainen S, Jousimies-Somer H, Saarela M.: Oral colonization by more than one clonal type of mutans streptococcus in children with nursing- bottle dental caries. Arch. Oral.Biol, 1996, 41(2): Buttner M: The salivary content of Streptococcus mutans in Basel children and adolescents (Der Mundflussigkeitsgehalt an Streptococcus mutans bei Easier Kinclern und Jugencllichen). Schweiz Monatsschr Zahnmcd, 1993, 103(4): Tanzer JM, Livingston J, Thompson AM.: The microbiology of primary dental caries in humans. J. Dent. Educ, 2001, 65(10): Marsh P, Martin MV.: Dental Caries. In: Oral Microbiology (4th edition). Oxford: Wright; 1999, 6 : Kohler B, Andreen I, Jonsson B.: The earlier the colonization by mutans streptococci, the higher the caries prevalence at 4 years of age. Oral Microbiol. Immunol, 1988, 3: Gregory RL, Kindle JC, Hobbs LC, Filler SJ, Malmstrom HS.: Function of anti-streptococcus mutans antibodies:inhibition of virulence factors and enzyme neutralization. Oral. Microbiol. Immunol, 1990, 5: Hocini H, Iscaki S, Bouvet JP, Pillot J.: Unexpectedly high levels of some presumably protective secretory immunoglobulin A antibodies to dental plaque bacteria in salivas of both caries-resistant and caries-susceptible subjects. Infect. Immun, 1993, 61: Rose PT, Gregory RL, Gfell LE, Hughes CV.: IgA antibodies to Streptococcus mutans in caries-resistant and -susceptible children. Pediatr. Dent, 1994, 16(4): De Farias DG, Bezerra AC.: Salivary antibodies, amylase and protein from children with early childhood caries. Clin. Oral. Investig, 2003, 7(3): Deslauriers N, Séguin J, Trudel L.: Differential recognition of oral indigenous bacteria by salivary immunoglobulin A and G. Microbiol. Immunol, 1987, 31: Fernandes FRC, Nagao AT, Mayer MPA, Zelante F, Carneiro-Sampaio MMS.: Dental caries and salivary anti-streptococcus mutans antibodies in IgA deficient children. Adv.Exp. Med.Biol, 1995, 37(1B): Gregory RL, Hobbs LC, Kindle JC, VanTo T, Malmstrom H.S.: Immunodominant antigens of Streptococcus mutans in dental caries- resistant subjects. Hum Antibodies Hybridomas, 1990, 1(3); Michalek, SM, Childers NK.: Development and outlook for a caries vaccinee. Crit. Rev. Oral Biol. Med, 1990, 1: Camling E, Gahnberg L, Krasse B.: The relationship between IgA antibodes to Streptococcus mutans antigen in human saliva and breast milk and the numbers of indigenous oral S. mutans. Arch. Oral. Biol, 1987, 32: Autor odgovoran za korespondenciju Andrijana Cvetkovi, Medicinski fakultet Univerziteta u Prištini, Klinika za de ju i preventivnu stomatologiju, Anri Dinana bb, Kosovska Mitrovica Srbija anip@yubc.net Address for correspondence Andrijana Cvetkovi, Faculty of Medicine Clinic of Pedodontic and Preventive Dentistry, Anri Dinana bb, Kosovska Mitrovica Serbia anip@yubc.net

Deo poglavlja iz knjige: ORALNA MIKROBIOLOGIJA, Dušan Pavlica i saradnici Biotop usne duplje Utvrđeno je da u sastav organizma čoveka ulazi ogroman br

Deo poglavlja iz knjige: ORALNA MIKROBIOLOGIJA, Dušan Pavlica i saradnici Biotop usne duplje Utvrđeno je da u sastav organizma čoveka ulazi ogroman br Deo poglavlja iz knjige: ORALNA MIKROBIOLOGIJA, Dušan Pavlica i saradnici Biotop usne duplje Utvrđeno je da u sastav organizma čoveka ulazi ogroman broj ćelija, kako eukariotskih, tako i prokariotskih.

Више

СТУДИЈСКИ ПРОГРАМ

СТУДИЈСКИ ПРОГРАМ ЦИЉ С В Р Х А С А Д Р Ж А Ј П Р Е Д М Е Т А 38. ДЕЧИЈА СТОМАТОЛОГИЈА (СтIV-ДСТ) Акредитовано 2008. године СТУДИЈСКИ Студије стоматологије КАТЕДРА Катедра за стоматологију НАЗИВ ПРЕДМЕТА ДЕЧИЈА СТОМАТОЛОГИЈА

Више

Microsoft Word - 1

Microsoft Word - 1 Acta Stomatologica Naissi Jun/June.2018, Vol. 34, br./num. 77 str./p. 1832-1841 Primljen / Recived on: 20.03.2018 Prihvaćen / Accepted on : 07.04.2018 INFORMATIVNI RAD INFORMATIVE ARTICLE doi: 10.5937/asn1877832S

Више

Slađana Pavić 1, Aleksandra Andrić 2, Marija Antić 1, Milica Jovanović 3, Aleksa Novković 4, Aleksandra Pavić 4 Etiologija, epidemiološki i klinički p

Slađana Pavić 1, Aleksandra Andrić 2, Marija Antić 1, Milica Jovanović 3, Aleksa Novković 4, Aleksandra Pavić 4 Etiologija, epidemiološki i klinički p Slađana avić 1, Aleksandra Andrić 2, Marija Antić 1, Milica Jovanović 3, Aleksa Novković 4, Aleksandra avić 4 Etiologija, epidemiološki i klinički parametri infekcija urinarnog trakta kod bolesnika sa

Више

ISSN СТАТИСТИКА СТАНОВНИШТВА ГОДИШЊЕ САОПШТЕЊЕ POPULATION STATISTICS ANNUAL RELEASE 25. IV Број/No. 115/19 РОЂЕНИ И УМРЛИ У РЕПУБ

ISSN СТАТИСТИКА СТАНОВНИШТВА ГОДИШЊЕ САОПШТЕЊЕ POPULATION STATISTICS ANNUAL RELEASE 25. IV Број/No. 115/19 РОЂЕНИ И УМРЛИ У РЕПУБ ISSN 2490-2950 2018 ГОДИШЊЕ САОПШТЕЊЕ POPULATION STATISTICS ANNUAL RELEASE 25. IV 2019. Број/No. 115/19 РОЂЕНИ И УМРЛИ У РЕПУБЛИЦИ СРПСКОЈ BIRTHS AND DEATHS IN REPUBLIKA SRPSKA Благи раст броја живорођених

Више

Microsoft Word - Preventivnapitanja.doc

Microsoft Word - Preventivnapitanja.doc PREVENTIVNA STOMATOLOGIJA Test pitanja 1. Prema mišljenju SZO šta je neophodno učiniti za unapredenje oralnog zdravlja? 2. U odnosu na opšte zdravlje od kakvog je značaja oralno zdravlje? 3. Kako je moguće

Више

Microsoft PowerPoint - Dopunsko zdravstveno osiguranje - Solaris pptx

Microsoft PowerPoint - Dopunsko zdravstveno osiguranje - Solaris pptx DZO PRIJENOS RIZIKA S OSIGURANIKA NA OSIGURATELJA Morana Krušarovski, dipl.iur. OSIGURANJE Prijenos rizika s osiguranika na osiguratelja Smanjenje financijskih gubitaka OBVEZNA I DOBROVOLJNA OSIGURANJA

Више

ISSN СТАТИСТИКА СТАНОВНИШТВА ГОДИШЊЕ САОПШТЕЊЕ POPULATION STATISTICS ANNUAL RELEASE 25. IV Број/No. 121/18 РОЂЕНИ И УМРЛИ У РЕПУБ

ISSN СТАТИСТИКА СТАНОВНИШТВА ГОДИШЊЕ САОПШТЕЊЕ POPULATION STATISTICS ANNUAL RELEASE 25. IV Број/No. 121/18 РОЂЕНИ И УМРЛИ У РЕПУБ ISSN 2490-2950 2017 ГОДИШЊЕ САОПШТЕЊЕ POPULATION STATISTICS ANNUAL RELEASE 25. IV 2018. Број/No. 121/18 РОЂЕНИ И УМРЛИ У РЕПУБЛИЦИ СРПСКОЈ BIRTHS AND DEATHS IN REPUBLIKA SRPSKA Благи пад броја живорођених

Више

Z A K O N O SUDSKIM VEŠTACIMA I. UVODNE ODREDBE lan 1. Ovim zakonom ure uju se uslovi za obavljanje vešta enja, postupak imenovanja i razrešenja sudsk

Z A K O N O SUDSKIM VEŠTACIMA I. UVODNE ODREDBE lan 1. Ovim zakonom ure uju se uslovi za obavljanje vešta enja, postupak imenovanja i razrešenja sudsk Z A K O N O SUDSKIM VEŠTACIMA I. UVODNE ODREDBE lan 1. Ovim zakonom ure uju se uslovi za obavljanje vešta enja, postupak imenovanja i razrešenja sudskih veštaka (u daljem tekstu: veštak), postupak upisa

Више

Microsoft Word doc

Microsoft Word doc UTJECAJ ISTROŠENOSTI RADNIH ELEMENATA MLINA NA TROŠKOVE ENERGIJE PRI USITNJAVANJU EFFECT OF WORN-OUT HAMMER MILL'S WORKING ELEMENTS ON GRINDING ENERGY COSTS V. Kušec, S. Pliesti, S. Jer inovi Stru ni lanak

Више

Наставно-научном већу Факултета медицинских наука Универзитета у Крагујевцу (Свака рубрика мора бити попуњена) (Ако нема података, рубрика остаје праз

Наставно-научном већу Факултета медицинских наука Универзитета у Крагујевцу (Свака рубрика мора бити попуњена) (Ако нема података, рубрика остаје праз Наставно-научном већу Факултета медицинских наука (Свака рубрика мора бити попуњена) (Ако нема података, рубрика остаје празна али назначена) I ПОДАЦИ О КОНКУРСУ, КОМИСИЈИ И КАНДИДАТИМА 1. Одлука о расписивању

Више

УНИВЕРЗИТЕТ У БАЊОЈ ЛУЦИ

УНИВЕРЗИТЕТ У БАЊОЈ ЛУЦИ УНИВЕРЗИТЕТ У БАЊОЈ ЛУЦИ ФАКУЛТЕТ: МЕДИЦИНСКИ ФАКУЛТЕТ ИЗВЈЕШТАЈ о оцјени подобности теме и кандидата за израду докторске тезе ПОДАЦИ О КОМИСИЈИ Одлуком Научно-наставног вијећа Медицинског факултета Универзитета

Више

0_Zbornik radova - LIMEN 2015.pdf

0_Zbornik radova - LIMEN 2015.pdf KONCEPT UPRALJANJA PROJEKTIMA PROJECT MANAGEMENT CONCEPT dr Dejan Gligovi, docent 287 Sadržaj: Projekat predstavlja skup složenih aktivnosti koje su jedinstvene i neponovljive uokvirene u poslovni poduhvat

Више

ISSN СТАТИСТИКА СТАНОВНИШТВА ГОДИШЊЕ САОПШТЕЊЕ POPULATION STATISTICS ANNUAL RELEASE 25. IV Број/No. 107/17 РОЂЕНИ И УМРЛИ У РЕПУБ

ISSN СТАТИСТИКА СТАНОВНИШТВА ГОДИШЊЕ САОПШТЕЊЕ POPULATION STATISTICS ANNUAL RELEASE 25. IV Број/No. 107/17 РОЂЕНИ И УМРЛИ У РЕПУБ ISSN 2490-2950 2016 ГОДИШЊЕ САОПШТЕЊЕ POPULATION STATISTICS ANNUAL RELEASE 25. IV 2017. Број/No. 107/17 РОЂЕНИ И УМРЛИ У РЕПУБЛИЦИ СРПСКОЈ BIRTHS AND DEATHS IN REPUBLIKA SRPSKA Благи раст броја живорођених

Више

IErica_ActsUp_paged.qxd

IErica_ActsUp_paged.qxd Dnevnik šonjavka D`ef Kini Za D`u li, Vi la i Gran ta SEP TEM BAR P o n e d e l j a k Pret po sta vljam da je ma ma bi la a vol ski po no - sna na sa mu se be {to me je na te ra la da pro - {le go di ne

Више

F84 Zahtjev za priznavanje inostrane visokoškolske kvalifikacije (zaokružiti) Application for academic recognition of foreign higher qualification (ci

F84 Zahtjev za priznavanje inostrane visokoškolske kvalifikacije (zaokružiti) Application for academic recognition of foreign higher qualification (ci Zahtjev za priznavanje inostrane visokoškolske kvalifikacije (zaokružiti) Application for academic recognition of foreign higher qualification (circle) A. U SVRHU ZAPOŠLJAVANJA - STRUČNO PRIZNAVANJE /

Више

PowerPoint Presentation

PowerPoint Presentation Како ревизије сврсисходности пословања утичу на рад корисника јавних средстава у Србији? Налази ревизија сврсисходности пословања као средства за унапређење вредности добијене за уложен новац Београд,

Више

PROJEKT „ISTRA BEZ KARIJESA”

PROJEKT „ISTRA BEZ KARIJESA” ISTRA BEZ KARIJESA Projekt preventivne stomatologije Istarskih domova zdravlja Zagreb, 28.8.2019. Kristijan Dujmenović, dr.med.dent. Ante Ivančić dr.med. Davorka Rakić dipl. med. sestra Karijes Karijes

Више

Microsoft Word - CroDiab Registar 2009.doc

Microsoft Word - CroDiab Registar 2009.doc HRVATSKI ZAVOD ZA JAVNO ZDRAVSTVO Zagreb, Rockefellerova 7. - SVEUČILIŠNA KLINIKA VUK VRHOVAC Dugi dol 4a, Zagreb IZVJEŠĆE ZA 2009. Nacionalni registar osoba sa šećernom bolešću CroDiab National Diabetes

Више

Korisni savjeti za ispravno pranje zuba

Korisni savjeti za ispravno pranje zuba Kreni zdravo! Stranica o zdravim navikama i uravnoteženom životu https://www.krenizdravo.rtl.hr Korisni savjeti za ispravno pranje zuba Netko bi rekao da zaista nije potrebno pričati o ovome jer nije u

Више

Microsoft Word - CroDiab Registar 2008.doc

Microsoft Word - CroDiab Registar 2008.doc HRVATSKI ZAVOD ZA JAVNO ZDRAVSTVO Zagreb, Rockefellerova 7. - SVEUČILIŠNA KLINIKA VUK VRHOVAC Dugi dol 4a, Zagreb IZVJEŠĆE ZA 2008. Nacionalni registar osoba sa šećernom bolešću CroDiab National Diabetes

Више

VRAČEVIĆ FRANJO.pdf

VRAČEVIĆ FRANJO.pdf SVEUČILIŠTE JOSIPA JURJA STROSSMAYERA U OSIJEKU ELEKTROTEHNIČKI FAKULTET Sveučilišni studij IZRADA PROJEKTA AKTIVNE ENERGETSKI NEOVISNE KUĆE Diplomski rad Franjo Vračević Osijek, 2015 godina. SADRŽAJ 1.

Више

Sluzbeni glasnik Grada Poreca br

Sluzbeni glasnik  Grada Poreca br 18. Na temelju lanka 34. stavak 1. to ka 1. Zakona o komunalnom gospodarstvu ("Narodne novine" broj 36/95, 70/97, 128/99, 57/00, 129/00, 59/01, 26/03, 82/04, 110/04 i 178/04) te lanka 40. Statuta Grada

Више

SVEUČILIŠTE U ZAGREBU STOMATOLOŠKI FAKULTET Renata Bogdan PROCJENA RIZIKA ZA NASTANAK KARIJESA U DJECE Diplomski rad Zagreb, 2017.

SVEUČILIŠTE U ZAGREBU STOMATOLOŠKI FAKULTET Renata Bogdan PROCJENA RIZIKA ZA NASTANAK KARIJESA U DJECE Diplomski rad Zagreb, 2017. SVEUČILIŠTE U ZAGREBU STOMATOLOŠKI FAKULTET Renata Bogdan PROCJENA RIZIKA ZA NASTANAK KARIJESA U DJECE Diplomski rad Zagreb, 2017. Rad je ostvaren na Zavodu za dječju i preventivnu dentalnu medicinu Stomatološkog

Више

DJEČJI VRTIĆ TROGIR TROGIR Trogir, Klasa: UP/I /19-01/1 Urbroj Na temelju članka 1a, 20. i 35. stavka 1. podstavk

DJEČJI VRTIĆ TROGIR TROGIR Trogir, Klasa: UP/I /19-01/1 Urbroj Na temelju članka 1a, 20. i 35. stavka 1. podstavk DJEČJI VRTIĆ TROGIR TROGIR Trogir, 24. 04. 2019. Klasa: UP/I-034-01-01/19-01/1 Urbroj. 2184-17-19-1 Na temelju članka 1a, 20. i 35. stavka 1. podstavka 4. Zakona o predškolskom odgoju i obrazovanju (NN

Више

Medicinski glasnik - Prelom 57.indd

Medicinski glasnik - Prelom 57.indd KOLIČINA MASNOG TKIVA, INDEKS TELESNE MASE I KOLIČINA VODE... 15 Snežana Marinković 1 KOLIČINA MASNOG TKIVA, INDEKS TELESNE MASE I KOLIČINA VODE KOD NOVOOTKRIVENE I EUTIREOIDNE HIPOTIREOZE Uvod: Telesna

Више

Protokoli[1].pdf

Protokoli[1].pdf PROTOKOL PROMOCIJE ORALNOG ZDRAVLJA PROTOKOL PROMOCIJE ORALNOG ZDRAVLJA U PREVENCIJI ORALNIH OBOLJENJA KOD DECE I OMLADINE U REPUBLICI SRBIJI Beograd, 9. AUTORI SADRŽAJ Klinika za de iju i preventivnu

Више

Acta medica Medianae (2000) 6 (21-25) PRETHODNA SAOPŠTENJA MORBIDITET OD AKUTNOG INFARKTA MIOKARDA U POPULACIJI ROMA GRADA NIŠA Marko LAZOVIĆ, Svetlan

Acta medica Medianae (2000) 6 (21-25) PRETHODNA SAOPŠTENJA MORBIDITET OD AKUTNOG INFARKTA MIOKARDA U POPULACIJI ROMA GRADA NIŠA Marko LAZOVIĆ, Svetlan Acta medica Medianae (2000) 6 (21-25) PRETHODNA SAOPŠTENJA MORBIDITET OD AKUTNOG INFARKTA MIOKARDA U POPULACIJI ROMA GRADA NIŠA i Milomir RANĐELOVIĆ Klinika za kardiovaskularne holesti Kliničkog centra

Више

по пла ве, ко ја је Од лу ком Вла де о уки да њу ван ред не си ту а ци је на де лу те ри то ри је Ре пу бли ке Ср би је ( Слу жбе ни гла сник РС, број

по пла ве, ко ја је Од лу ком Вла де о уки да њу ван ред не си ту а ци је на де лу те ри то ри је Ре пу бли ке Ср би је ( Слу жбе ни гла сник РС, број по пла ве, ко ја је Од лу ком Вла де о уки да њу ван ред не си ту а ци је на де лу те ри то ри је Ре пу бли ке Ср би је ( Слу жбе ни гла сник РС, број 63/14) оста ла на сна зи, осим за оп шти не Ма ли

Више

Master slide prezentacija

Master slide prezentacija Javnozdravstveni problem premalignih i malignih lezija vrata maternice u Republici Hrvatskoj Ante Ćorušić Zagreb,23. svibnja 2018. Cervical Cancer Second Most Frequent Cancer in Young European Women 1

Више

KATUŠIĆ ANTONIO.pdf

KATUŠIĆ ANTONIO.pdf SVEUILIŠTE JOSIP JURAJ STROSSMAYER ELEKTROTEHNIKI FAKULTET OSIJEK Preddiplomski studij raunarstva PROGRAMSKI JEZIK RUBY ZAVRŠNI RAD Antonio Katuši OSIJEK, svibanj 2015. SVEUILIŠTE JOSIP JURAJ STROSSMAYER

Више

MergedFile

MergedFile SVEUČILIŠTE U ZAGREBU STOMATOLOŠKI FAKULTET Ana Milas KARIJES RANOG DJETINJSTVA IZAZOVI I METODE LIJEČENJA Diplomski rad Zagreb, 2018. Rad je ostvaren u: Sveučilište u Zagrebu, Stomatološki fakultet, Zavod

Више

ISSN СТАТИСТИКА ОБРАЗОВАЊА ГОДИШЊЕ САОПШТЕЊЕ EDUCATION STATISTICS ANNUAL RELEASE 1. IV Број/No. 88/19 ОБРАЗОВАЊЕ У САОБРАЋАЈУ EDU

ISSN СТАТИСТИКА ОБРАЗОВАЊА ГОДИШЊЕ САОПШТЕЊЕ EDUCATION STATISTICS ANNUAL RELEASE 1. IV Број/No. 88/19 ОБРАЗОВАЊЕ У САОБРАЋАЈУ EDU ISSN 2490-2950 2018 СТАТИСТИКА ОБРАЗОВАЊА ГОДИШЊЕ САОПШТЕЊЕ EDUCATION STATISTICS ANNUAL RELEASE 1. IV 2019. Број/No. 88/19 ОБРАЗОВАЊЕ У САОБРАЋАЈУ EDUCATION IN TRAFFIC У 2018. години, 217 ауто-школa обављало

Више

TITLE

TITLE Travnik, 18.5.2017. Sveučilište Hercegovina Herzegovina University Institucionalni rani i predškolski odgoj i obrazovanje u BIH Institutional early and pre-school education in BIH Ograničenja obrazovnih

Више

ISSN СТАТИСТИКА ОБРАЗОВАЊА ГОДИШЊЕ САОПШТЕЊЕ ШКОЛСКА ГОДИНА/SCHOOL YEAR почетак/beginning of 2018/2019 EDUCATION STATISTICS ANNUAL RELEASE П

ISSN СТАТИСТИКА ОБРАЗОВАЊА ГОДИШЊЕ САОПШТЕЊЕ ШКОЛСКА ГОДИНА/SCHOOL YEAR почетак/beginning of 2018/2019 EDUCATION STATISTICS ANNUAL RELEASE П ISSN 2490-2950 СТАТИСТИКА ОБРАЗОВАЊА ГОДИШЊЕ САОПШТЕЊЕ ШКОЛСКА ГОДИНА/SCHOOL YEAR почетак/beginning of 2018/2019 EDUCATION STATISTICS ANNUAL RELEASE Претходни подаци/preliminary data 1. IV 2019. Број/No.

Више

РЕСТАУРАТИВНА ОДОНТОЛОГИЈА I ИНТЕГРИСАНЕ АКАДЕМСКЕ СТУДИЈE СТОМАТОЛОГИЈЕ ТРЕЋА ГОДИНА СТУДИЈА школска 2018/2019.

РЕСТАУРАТИВНА ОДОНТОЛОГИЈА I ИНТЕГРИСАНЕ АКАДЕМСКЕ СТУДИЈE СТОМАТОЛОГИЈЕ ТРЕЋА ГОДИНА СТУДИЈА школска 2018/2019. РЕСТАУРАТИВНА ОДОНТОЛОГИЈА I ИНТЕГРИСАНЕ АКАДЕМСКЕ СТУДИЈE СТОМАТОЛОГИЈЕ ТРЕЋА ГОДИНА СТУДИЈА школска 2018/2019. Предмет: РЕСТАУРАТИВНА ОДОНТОЛОГИЈА I Предмет се вреднује са 6 ЕСПБ. Недељно има 4 часа

Више

ISSN X Билтен Градске општине Барајево БРОЈ Септембар У БАРАЈЕВУ ПРОС АВ ЕНА С АВА И ДАН ОПШТИНЕ ИЗ РАДА СКУПШТИНЕ ГРАДСКЕ ОПШТИНЕ

ISSN X Билтен Градске општине Барајево БРОЈ Септембар У БАРАЈЕВУ ПРОС АВ ЕНА С АВА И ДАН ОПШТИНЕ ИЗ РАДА СКУПШТИНЕ ГРАДСКЕ ОПШТИНЕ ISSN 1451-494X Билтен Градске општине Барајево БРОЈ 68-69 Септембар 2017. У БАРАЈЕВУ ПРОС АВ ЕНА С АВА И ДАН ОПШТИНЕ ИЗ РАДА СКУПШТИНЕ ГРАДСКЕ ОПШТИНЕ БАРАЈЕВО ГОДИНА ОД ОР ИРА А ПРВЕ СРПСКЕ В АДЕ У ВЕ

Више

Odabrana poglavlja iz programskog inženjerstva

Odabrana poglavlja iz programskog inženjerstva OPIPI odabrana poglavlja iz programskog inženjerstva distributed software developmentdsd Mario Žagar Kolegij OPIPI/DSD Sveučilište u Zagrebu Fakultet elektrotehnike i računarstva Mälardalen University

Више

EVALUACIJA KVALITETA NOVOG NAČINA STUDIRANJA

EVALUACIJA KVALITETA NOVOG NAČINA STUDIRANJA 5. Naučno-stručni skup sa sa međunarodnim učešćem KVALITET 2007, Neum, B&H, 06. - 09 juni 2007. EVALUACIJA KVALITETA NOVOG NAČINA STUDIRANJA NA BIOTEHNIČKOM FAKULTETU U BIHAĆU EVALUATION OF NEW QUALITY

Више

Glava I - Glava Dokumentacija III - Iz ra da koju bi lan sa kontroliše uspe ha Poreska i naj češ će inspekcija Sadržaj greš ke Sadržaj 3 Predgovor 13

Glava I - Glava Dokumentacija III - Iz ra da koju bi lan sa kontroliše uspe ha Poreska i naj češ će inspekcija Sadržaj greš ke Sadržaj 3 Predgovor 13 Glava I - Glava Dokumentacija III - Iz ra da koju bi lan sa kontroliše uspe ha Poreska i naj češ će inspekcija Sadržaj greš ke Sadržaj 3 Predgovor 13 Glava I 17 DOKUMENTACIJA KOJU KONTROLIŠE PORESKA INSPEKCIJA

Више

Žuti jezik – uzroci i liječenje

Žuti jezik – uzroci i liječenje Kreni zdravo! Stranica o zdravim navikama i uravnoteženom životu https://www.krenizdravo.rtl.hr Žuti jezik - uzroci i liječenje Normalan, zdrav jezik obično je gladak i ružičast. Kada jezik mijenja boju,

Више

HAA je potpisnica multilateralnog sporazuma s Europskom organizacijom za akreditaciju (EA) HAA is a signatory of the European co-operation for Accredi

HAA je potpisnica multilateralnog sporazuma s Europskom organizacijom za akreditaciju (EA) HAA is a signatory of the European co-operation for Accredi HAA je potpisnica multilateralnog sporazuma s Europskom organizacijom za akreditaciju (EA) HAA is a signatory of the European co-operation for Accreditation (EA) Multilateral Agreement PRILOG POTVRDI O

Више

SVEU ILIŠTE U MOSTARU EKONOMSKI FAKULTET STRU NI STUDIJ VITEZ SMJEROVI MARKETING I MENADŽMENT PREDMET: ISTRAŽIVANJE TRŽIŠTA ŠKOLSKA / GODI

SVEU ILIŠTE U MOSTARU EKONOMSKI FAKULTET STRU NI STUDIJ VITEZ SMJEROVI MARKETING I MENADŽMENT PREDMET: ISTRAŽIVANJE TRŽIŠTA ŠKOLSKA / GODI SVEU ILIŠTE U MOSTARU EKONOMSKI FAKULTET STRU NI STUDIJ VITEZ SMJEROVI MARKETING I MENADŽMENT PREDMET: ISTRAŽIVANJE TRŽIŠTA ŠKOLSKA 2015. / 2016. GODINA Profesor: Izv. prof. dr. sc. Sandra So e Kraljevi

Више

Dragi trkac i/ice, I ove godine imamo preporuku za vaš smještaj na Jahorini, ali ovog puta je to c ista eksluziva po STVARNO POSEBNIM cijenama u izuze

Dragi trkac i/ice, I ove godine imamo preporuku za vaš smještaj na Jahorini, ali ovog puta je to c ista eksluziva po STVARNO POSEBNIM cijenama u izuze Dragi trkac i/ice, I ove godine imamo preporuku za vaš smještaj na Jahorini, ali ovog puta je to c ista eksluziva po STVARNO POSEBNIM cijenama u izuzetnom hotelu Lavina s zvjezdice! Hotel ima izvrsnu hranu,

Више

2010

2010 M : -... 368 (497.6) DIREKTNI ZAHTJEV - TUŽBA OŠTE ENOG LICA PREMA OSIGURAVAOCU Mr Predrag Baroš Rezime: U materiji osiguranja od odgovornosti vlasnika i korisnika motornih vozila, iako ošte ena lica nisu

Више

Bezmetalne i metal-keramičke krunice: Evo u čemu je razlika!

Bezmetalne i metal-keramičke krunice: Evo u čemu je razlika! Kreni zdravo! Stranica o zdravim navikama i uravnoteženom životu https://www.krenizdravo.rtl.hr Bezmetalne i metal-keramičke krunice: Evo u čemu je razlika! Krunice, osim što nadoknađuju izgubljene zube,

Више

Microsoft Word _Vipnet_komentar_BSA_final.doc

Microsoft Word _Vipnet_komentar_BSA_final.doc Zagreb, 21.11.2011. Hrvatska agencija za poštu i elektroni ke komunikacije Juriši eva 13 HR-10 000 ZAGREB PREDMET: Javna rasprava - Prijedlog odluke kojom se HT-u odre uju izmjene i dopune Standardne ponude

Више

Jasna Kellner

Jasna Kellner 1 Broji. 19 Ne pričaj. 37 Reci "Hvala". 2 Ne kasni. (Budi točan.) 20 Ne razumijem. 38 Reci "Molim". 3 Čitaj. 21 Ne spavaj. 39 Sjedni dolje. 4 Crtaj 22 Ne varaj. 40 Slušaj i ponovi. 5 Razumiješ li? 23 Obriši

Више

Microsoft Word - reprint prelom1.doc

Microsoft Word - reprint  prelom1.doc Pretisci iz graditeljskog tiska VIESTI KLUBA INŽINIRA I ARHITEKTA IV. (1883), 1, 1-2 Prof. dr. sc. Dražen Aničić, dipl. ing. građ. redoviti član Akademije tehničkih znanosti Hrvatske SUSTAV JAVNIH STUBA

Више

MAZALICA DUŠKA.pdf

MAZALICA DUŠKA.pdf SVEUČILIŠTE JOSIPA JURJA STROSSMAYERA U OSIJEKU ELEKTROTEHNIČKI FAKULTET Sveučilišni studij OPTIMIRANJE INTEGRACIJE MALIH ELEKTRANA U DISTRIBUCIJSKU MREŽU Diplomski rad Duška Mazalica Osijek, 2014. SADRŽAJ

Више

CONFIDA_Mesecni_Newsletter_SRB_JUL

CONFIDA_Mesecni_Newsletter_SRB_JUL BELGRADE ZAGREB LJUBLJANA VIENNA TIRANA SARAJEVO BANJA LUKA SKOPJE PODGORICA Your reference for Tax News in SERBIA July 2019. and international businesses with answers to key questions regarding tax regulations

Више

Pasta za zube bez fluora – dobrobiti i nedostatci koje trebate znati

Pasta za zube bez fluora – dobrobiti i nedostatci koje trebate znati Kreni zdravo! Stranica o zdravim navikama i uravnoteženom životu https://www.krenizdravo.rtl.hr Pasta za zube bez fluora - dobrobiti i nedostatci koje trebate znati Fluor je česti sastojak u pastama za

Више

NN indd

NN indd BROJ 81 STRANICA 9 PRILOG 1. Obrazac PISK-1 Zahtjev za priznavanje inozemnih stručnih kvalifikacija Application for recognition of professional qualifications Žensko Female Muško Male of profession 3.

Више

7 TABAK.cdr

7 TABAK.cdr TV KOMODE TV stands Od pojave LCD televizora, teško je zamisliti dnevni boravak bez TV komode. TV komode su prilagođene specifičnim dimenzijama u kojima se izrađuju moderni televizori i pružaju savršen

Више

HBIS GROUP SERBIA IRON & STEEL D.O.O. BEOGRAD CI Sektor Kontinualno poboljša je Continuous Improvement Sector..

HBIS GROUP SERBIA IRON & STEEL D.O.O. BEOGRAD CI Sektor Kontinualno poboljša je Continuous Improvement Sector.. CI.. (Continuous Improvement CI) je eđu arod o priz ata metodologija implementirana 00. godi e u ašoj fa ri i Continuous Improvement (CI) is an internationally recognized methodology implemented in our

Више

Microsoft Word - van sj Zakon o privrednoj komori -B.doc

Microsoft Word - van sj  Zakon o privrednoj komori -B.doc ZAKON O PRIVREDNOJ KOMORI BR KO DISTRIKTA BiH Na osnovu lana 23 Statuta Br ko Distrikta Bosne i Hercegovine ( Slu beni glasnik Br ko Distrikta BiH broj 1/00) Skup tina Br ko Distrikta na vanrednoj sjednici

Више

Mladen Pavičić: Grafičko računanje kvantno-mehaničkih nelinearnih jednadžbi Projekt: Kvantno računanje: paralelnost i vizualizacija ( )

Mladen Pavičić: Grafičko računanje kvantno-mehaničkih nelinearnih jednadžbi Projekt: Kvantno računanje: paralelnost i vizualizacija ( ) Mladen Pavičić: rafičko računanje kvantno-mehaničkih nelinearnih jednadžbi Projekt: Kvantno računanje: paralelnost i vizualizacija (02-09262-3160); voditelj: M. Pavičić Program: istrada i znanstvena vizualizacija

Више

SVEUČILIŠTE U ZAGREBU STOMATOLOŠKI FAKULTET Antea Tepić ORALNO ZDRAVLJE STOMATOLOGA Diplomski rad Zagreb, 2017.

SVEUČILIŠTE U ZAGREBU STOMATOLOŠKI FAKULTET Antea Tepić ORALNO ZDRAVLJE STOMATOLOGA Diplomski rad Zagreb, 2017. SVEUČILIŠTE U ZAGREBU STOMATOLOŠKI FAKULTET Antea Tepić ORALNO ZDRAVLJE STOMATOLOGA Diplomski rad Zagreb, 2017. Rad je ostvaren u: Zavod za dentalnu antropologiju, Stomatološki fakultet Sveučilišta u Zagrebu

Више

NEŽELJENE REAKCIJE NA MLEKO

NEŽELJENE REAKCIJE NA MLEKO NEŽELJENE REAKCIJE NA MLEKO prof. dr Snežana Bulajić Katedra za higijenu i tehnologijunamirnica animalnog porekla NEŽELJENE REAKCIJE NA MLEKO 1. PREOSETLJIVOST (ALERGIJE) imunološki posredovane 2. AUTOIMUNE

Више

Одељење за превенцију и контролу заразних болести

Одељење за превенцију и контролу заразних болести Одељење за епидемиолошки надзор Центар за превенцију и контролу болести Институт за јавно здравље Србије Др Милан Јовановић Батут НАДЗОР НАД ГРИПОМ У РЕПУБЛИЦИ СРБИЈИ У СЕЗОНИ 27/28. ГОДИНЕ Недељни извештај

Више

Slide 1

Slide 1 Анка Жилић, виша мед. сестра Малигне неоплазме представљају поремећај у расту ћелија, при чему долази до неконтролисаног раста ћелија неопластичног ткива, на штету домаћина. У настанку малигне ћелије разликују

Више

Skladištenje podataka Prof.dr.sc. Dražena Gašpar

Skladištenje podataka Prof.dr.sc. Dražena Gašpar Skladištenje podataka Prof.dr.sc. Dražena Gašpar 24.10.2016. Sadržaj Uvod i definiranje pojmova Izvori podataka Osnove i geneza skladišta podataka Arhitektura skladišta podataka Pro iš avanje podataka

Више

PowerPoint-Präsentation

PowerPoint-Präsentation 3 Predavanje 3 Mart 2017. FAKULTET ZAŠTITE NA RADU U NIŠU Predavanje 3. 1 Prof. dr Milan Đ. Blagojević 3 Faze razvoja požara, razvoj u zatvorenom prostoru Mart 2017. FAKULTET ZAŠTITE NA RADU U NIŠU Predavanje

Више

pdf

pdf Serbian Dental J, 2005, 52 41 Medjuzavisnost dentalne i hronološke i kod devojčica i dečaka uzrasta od 7-14 godina SGS YU ISSN 0039-1743- COBISS. SR-ID 8417026 Correlation of Dental and Chronological Maturity

Више

arija, ra o n u ato lo g ixxi, crx^ajlioa, Vol. 18, Br. 3 U DC CODEN: ASCRBK YUISSN: Izvorniznanstveni rad Mikrobiološko

arija, ra o n u ato lo g ixxi, crx^ajlioa, Vol. 18, Br. 3 U DC CODEN: ASCRBK YUISSN: Izvorniznanstveni rad Mikrobiološko arija, ra o n u ato lo g ixxi, crx^ajlioa, Vol. 18, Br. 3 U DC 616.314.163 08 CODEN: ASCRBK 1984. YUISSN:0001 7019 Izvorniznanstveni rad Mikrobiološko ispitivanje mekih naslaga na zubima u osoba s kroničnom

Више

RasporedZaJesenjiSemestar2012/2013

RasporedZaJesenjiSemestar2012/2013 UNIVERZITET U BEOGRADU FAKULTET VETERINARSKE MEDICINE RASPORED ASOVA ZA JESENJI SEMESTAR 2012/2013. GODINE Nastava na prvoj godini po inje 1. oktobra 2012. godine. Na starijim godinama predavanja po inju

Више

БОЛЕСТИ ЗУБА - ПРЕТКЛИНИКА ИНТЕГРИСАНЕ АКАДЕМСКЕ СТУДИЈE СТОМАТОЛОГИЈЕ ТРЕЋА ГОДИНА СТУДИЈА 2017/2018.

БОЛЕСТИ ЗУБА - ПРЕТКЛИНИКА ИНТЕГРИСАНЕ АКАДЕМСКЕ СТУДИЈE СТОМАТОЛОГИЈЕ ТРЕЋА ГОДИНА СТУДИЈА 2017/2018. БОЛЕСТИ ЗУБА - ПРЕТКЛИНИКА ИНТЕГРИСАНЕ АКАДЕМСКЕ СТУДИЈE СТОМАТОЛОГИЈЕ ТРЕЋА ГОДИНА СТУДИЈА 2017/2018. Предмет: БОЛЕСТИ ЗУБА-ПРЕТКЛИНИКА Предмет се вреднује са 7 ЕСПБ. Недељно има 3 часа активне наставе

Више

ВЕЋУ МЕНТОРА

ВЕЋУ МЕНТОРА НАСТАВНО-НАУЧНОМ ВЕЋУ ФАКУЛТЕТА МЕДИЦИНСКИХ НАУКА УНИВЕРЗИТЕТА У КРАГУЈЕВЦУ Комисија за припрему извештаја у саставу: 1. проф. др Сања Коцић, ванредни професор за ужу научну област Социјална медицина Факултета

Више

Адреса: Maršala Tita 9a/I Телефон: (033) Факс: (033) Е-маил: Wеб: Датум и вријеме слања

Адреса: Maršala Tita 9a/I Телефон: (033) Факс: (033) Е-маил: Wеб:   Датум и вријеме слања Адреса: Maršala Tita 9a/I Телефон: (033) 251-590 Факс: (033) 251-595 Е-маил: ejn@javnenabavke.gov.ba Wеб: https://www.ejn.gov.ba Датум и вријеме слања обавјештења на објаву:31.8.2017. u 12:31 ОБАВЈЕШТЕЊЕ

Више

Zorana Ivanković, dr

Zorana Ivanković, dr Medicinski fakultet Sveučilište u Mostaru Studij dentalne medicine Voditelj predmeta: Doc. dr. sc. Sanja Jurišić, dr. med. dent., spec.parodontologije i oralne medicine IZVEDBENI PLAN NASTAVE ZA PREDMET

Више

Адреса: Maršala Tita 9a/I Телефон: (033) Факс: (033) Е-маил: Wеб: Датум и вријеме слања

Адреса: Maršala Tita 9a/I Телефон: (033) Факс: (033) Е-маил: Wеб:   Датум и вријеме слања Адреса: Maršala Tita 9a/I Телефон: (033) 251-590 Факс: (033) 251-595 Е-маил: ejn@javnenabavke.gov.ba Wеб: https://www.ejn.gov.ba Датум и вријеме слања обавјештења на објаву:26.4.2018. u 13:57 ОБАВЈЕШТЕЊЕ

Више

Adresa: Maršala Tita 9a/I Telefon: (033) Faks: (033) Web: Datum i vrijeme slanj

Adresa: Maršala Tita 9a/I Telefon: (033) Faks: (033) Web:   Datum i vrijeme slanj Adresa: Maršala Tita 9a/I Telefon: (033) 251-590 Faks: (033) 251-595 E-mail: ejn@javnenabavke.gov.ba Web: https://www.ejn.gov.ba Datum i vrijeme slanja obavještenja na objavu:27.6.2016. u 13:59 ISPRAVKA

Више

januar siječanj JANUARY Greške se mogu ispraviti. Even if you make a mistake, you can fix it.

januar siječanj JANUARY Greške se mogu ispraviti. Even if you make a mistake, you can fix it. januar siječanj JANUARY 2020. Greške se mogu ispraviti. Even if you make a mistake, you can fix it. Naslov: Probudi, pokreni, promijeni! Izdavač: TPO Fondacija Ilustracije i dizajn: Neven Misaljević Štampa:

Више

Adresa: Maršala Tita 9a/I Telefon: (033) Faks: (033) Web: Datum i vrijeme slanj

Adresa: Maršala Tita 9a/I Telefon: (033) Faks: (033) Web:   Datum i vrijeme slanj Adresa: Maršala Tita 9a/I Telefon: (033) 251-590 Faks: (033) 251-595 E-mail: ejn@javnenabavke.gov.ba Web: https://www.ejn.gov.ba Datum i vrijeme slanja obavještenja na objavu:27.6.2016. u 15:49 ISPRAVKA

Више

ПО Е ЗИ ЈА И ПРО ЗА ЗО РА Н КО С Т И Ћ А Р Х И В ЧО ВЈ ЕЧ НО СТ И ДУГ На д е ж д и Пре да мном ни шта не скри ва ти. Јер ја сам ду жан на шој дје ци п

ПО Е ЗИ ЈА И ПРО ЗА ЗО РА Н КО С Т И Ћ А Р Х И В ЧО ВЈ ЕЧ НО СТ И ДУГ На д е ж д и Пре да мном ни шта не скри ва ти. Јер ја сам ду жан на шој дје ци п ПО Е ЗИ ЈА И ПРО ЗА ЗО РА Н КО С Т И Ћ А Р Х И В ЧО ВЈ ЕЧ НО СТ И ДУГ На д е ж д и Пре да мном ни шта не скри ва ти. Јер ја сам ду жан на шој дје ци пје сме ко је би, Бог ће да ти (кад по ста не мо прах

Више

УНИВЕРЗИТЕТ У КРАГУЈЕВЦУ

УНИВЕРЗИТЕТ У КРАГУЈЕВЦУ ИЗВЕШТАЈ 2.1. Значај и допринос докторске дисертације са становишта актуелног стања у одређеној научној области Докторска дисертација кандидата др Ружице Лукић под насловом Хепатитис С и параметри инфламацијског

Више

Одељење за превенцију и контролу заразних болести

Одељење за превенцију и контролу заразних болести Одељење за епидемиолошки надзор Центар за превенцију и контролу болести Институт за јавно здравље Србије Др Милан Јовановић Батут НАДЗОР НАД ГРИПОМ У РЕПУБЛИЦИ СРБИЈИ У СЕЗОНИ 7/8. ГОДИНЕ Недељни извештај

Више

SPR , IV godina, VHDL – Ispitna pitanja

SPR , IV godina, VHDL – Ispitna pitanja VHDL, SPR, II kolokvijum, priprema, 2016 Napomena: Na kolokvijumu dolazi 1 zadatak (40%) i 1 praktican projekat (60%). Radi se u grupama prema utvrdjenom rasporedu od I kolokvijuma. A. ZADAI Priloziti

Више