Proba

Kabinet Zaštitnika 020/241-642 Savjetnici 020/225-395 Centrala 020/225-395 Fax: 020/241-642 E-mail: ombudsman@t-com.me www.ombudsman.co.me Br.419/17 Podgorica, 29. decembar 2017. godine MP/MP Zaštitnik ljudskih prava i sloboda Crne Gore, u skladu sa odredbom člana 41 stav 1 Zakona o Zaštitniku/ci ljudskih prava i sloboda Crne Gore ("Službeni list CG", br. 42/11 i 32/14) i člana 41 Pravila o radu Zaštitnika/ce ljudskih prava i sloboda Crne Gore ("Službeni list CG", broj 53/14), nakon završenog ispitnog postupka po pritužbi advokata XX, iz Bijelog Polja, kao punomoćnika XX iz Korita Opštine Plav i XX, iz Komarače Opštine Plav M i š l j e n j e I Uvod 1. Zaštitniku ljudskih prava i sloboda Crne Gore, 24. jula 2017. godine, advokat XX, iz Bijelog Polja podnio je pritužbu kao punomoćnik XX iz Korita Opštine Plav i XX, iz Komarače Opštine Plav, zbog povrede njihovih prava. U pritužbi je navedeno: da je Vlada Crne Gore, 17. juna 2016. godine, donijela Odluku o utvrđivanju javnog interesa za eksproprijaciju nepokretnosti za izgradnju male hidroelektrane na vodotoku Komarača na teritoriji Opštine Plav; da je ta Odluka donijeta suprotno Ustavu i Zakonu i to ne u svrhu javnog interesa jer on ni jednim zakonitim aktom nije iskazan već se radi o jednom pravnom i faktičkom nasilju na štetu građana koji žive u Opštini Plav; da je ta Područna jedinica vodila postupke javne rasprave pod pretpostavkom da u selima Korita, Komarača i Skić nema žive duše i da je bilo potrebno te ljude obavijestiti; da im je suprotno zakonu određen privremeni zastupnik advokat XX ; da je u predmetu jednog od lica čije je pravo ugroženo XX donijeto rješenje br. 465-112/382 suprotno zakonu i to isti dan kada je bila i navodna rasprava a da prethodni zaključak o imenovanju privremenog zastupnika nije bio pravosnažan, niti je objavljen u Službenom listu u skladu sa odredbama ZUP-a; da imenovani kao i druga lica iz Odluke o utvrđivanju javnog interesa imaju članove porodice tako da je eventualni poziv u skladu sa ZUP-om mogao biti dostavljen članovima porodice, a ne da se fingira postavljanje privremenog zastupnika; da je zastupnik postupao suprotno ineteresima stranaka; da se proteklih devet mjeseci nije udostojio da ih obavijesti o postojanju postupka i da je čak postavljen i umrlim licima, što dodatno ukazuje na jedno pravno nasilje i zloupotrebu službenog položaja. Uz pritužbu dostavljena je određena dokumentacija. II Ispitni postupak Zaštitnik ljudskih prava i sloboda Crne Gore, 81000 Podgorica, Ul. Svetlane Kane Radević 3

2. Povodom pritužbe Zaštitnik je pokrenuo ispitni postupak i aktom br. 419/17 od 1. avgusta 2017. godine, od Uprave za nekretnine - Područne jedinice Plav zatražio izjašnjenje na navode sadržane u pritužbi. 3. Uprava za nekretnine - Područna jedinica Plav dostavila je Zaštitniku izjašnjenje br. 999-112/229. od 24. avgusta 2017. godine, u kojem je navedeno: da je postupak eksproprijacije pokrenut na predlog Vlade CG - Ministarstva ekonomije br. 05-6/397, od 10. oktobra 2010. godine saglasno javnom interesu - Odluci Vlade CG br. 08-1632, od 17. juna 2016. godine; da je uz predlog za eksproprijaciju dostavljen Elaborat eksproprijacije, Potvrda da su obezbijeđena sredstva za eksprproprijaciju, kao i pismene ponude na ime naknade za eksprproprisano zemljište; da je neosnovana tvrdnja advokata u pritužbi zato što je službeno lice više puta pozivalo stranke u postupku i došlo do saznanja da XX je otputovao za inostranstvo - USA; da je u cilju nastavka postupka saglasno odredbi člana 43 ZUP-a za lice sa nepoznate adrese - prebivališta određen privremeni zastupnik advokat XX iz Plava; da Uprava za nekretnine nije nadležna niti ovlašćena da cijeni Odluke Vlade; da su advokatu XX na njegov zahtjev br. 999-112/217, od 20. jula 2017. godine dostavljeni nabrojani spisi u tom dopisu. Uz ovo izjašnjenje Zaštitniku je dostavljena određena dokumentacija. 4. Nakon toga, a s obzirom da je Zaštitnik iz dostavljene dokumentacije utvrdio da je Uprava za nekretnine - Područna jedinca Plav u postupku sporazumnog određivanja naknade za nepotpunu eksproprijaciju nepokretnosti suvlasnika XX i XX na zapisniku br. 465-112/382, od 8. februara 2017. godine, donijet Zaključak da se spisi predmeta dostavljaju Osnovnom sudu u Plavu radi utvrđivanja pravične naknade za eksproprisane nepokretnosti, od tog suda aktom br. 419/17, od 10. oktobra 2017. godine, zatražio da ga obavijesti u kojoj je fazi postupak u navedenom predmetu, kao i da mu dostavi kopije spisa predmeta. 5. Postupajući po Zahtjevu Zaštitnika, Osnovni sud u Plavu, aktom br. Su.V.b. 544/17, od 18. oktobra 2017. godine, dostavio je obavještenje u kojem se navodi: da je uvidom u dokumentaciju tog suda utvrđeno da tom sudu nikada nijesu dostavljeni spisi predmeta predlagača XX i XX, radi utvrđivanja pravične naknade za nepokretnosti koje su eksproprisane, kao i da imenovani tom sudu nijesu ni neposredno podnosili predloge radi utvrđivanja pravične naknade. 6. Nakon toga, Zaštitnik je aktom, br. 419/17, od 24. oktobra 2017. godine, od Uprave za nekretnine - Područne jedinice Plav zatražio da mu se dostavi izjašnjenje na navode iznijete od strane Osnovnog suda u Plavu, kao i da mu se dostavi fotokopija svih spisa predmeta br. 465-112/382. 7. Tim povodom Uprava za nekretnine - Područna jedinica Plav aktom br. 465-112/382, od 1. novembra 2017. godine dostavila je kopije dokaza o kretanju predmeta eksproprijacije na ime XX i XX br. 465-112/382 iz 2016. godine. 8. Zaštitnik je aktom br. 419/17, od 21. novembra 2017. godine, od Osnovnog državnog tužilaštva u Plavu s obzirom da je uvidom u dostavljenu dokumentaciju utvrđeno da je advokat XX tom tužilaštvu podnio krivičnu prijavu protiv XX vd načelnika Uprave za nekretnine Područne jedinice Plav, zbog krivičnih djela zloupotrebe službenog položaja i nesavjestnog rada u službi zatražio da ga pobavijesti o ishodu postupanja po predmetnoj krivičnoj prijavi, kao i da mu dostavi kopije spise predmeta XX i XX. 9. Osnovno državno tužilaštvo u Plavu dostavilo je Zaštitniku obavještenje KT br. 60/17, od 24. 2

novembra 2017. godine u kojem se navodi: da je kod tog tužilaštva u toku postupak izviđaja u predmetu Kt. br. 60/17 protiv osumničenog XX iz Plava, zbog krivičnog jela zloupotreba službenog položaja iz člana 416 stav 1 KZCG i krivičnog djela nesavjestan rad u službi iz člana 417 stav 1 KZCG, a po prijavi advokata XX i da odluka po prijavi još uvijek nije donijeta. Uz ovo obavještenje dostavljene su kopije spisa predmeta XX i XX. 10. Zaštitnik je aktom br. 419/17, od 1. decembra 2017. godine, a sobzirom da je iz dostavljene dokumentacije utvrđeno da je 7. avgusta 2017. godine, preko Uprave za nekretnine Područne jedinice Plav, Ministarstvu finansija advokat XX podnio žalbu na rješenje Područne jedinice Plav br. 465112/382, od 16. novembra 2016. godine, od tog Ministarstva zatražio da ga obavijesti da li je primilo predmetnu žalbu, i ukoliko jeste da li je po toj žalbi odlučeno, kao i da mu dostavi kopiju akta. Ministarstvo finansija još uvijek nije dostavilo tražene informacije. II Utvrđene činjenice 11. Na osnovu pritužbe, izjašnjenja, dostavljene i pribavljene dokumentacije u ispitnom postupku utvrđeno je: - da je Vlada Crne Gore 17. juna 2016. godine, donijela Odluku o utvrđivanju javnog interesa za eksproprijaciju nepokretnosti za izgradnju male hidroelektrane na vodotoku Komarača na teritoriji Opštine Plav; - da je Ministarstvo finansija izdalo potvrdu br. 07-14517/1, od 6. oktobra 2016. godine, kojom se potvrđuje da je "Normal compani" d.oo Podgorica, 16. septembra 2016. gdine, uplatilo na poseban račun - Depozita za eksproprijaciju iznos od 84.257.75 eura, na ime sredstava za eksproprijaciju nepokrenosti bivših vlasnika; - da je Vlada Crne Gore, aktom br. 05-6/397, od 10. oktobra 2016. godine, Upravi za nekretnine - Područnoj jedinici Plav dostavila Predlog za eksproprijaciju nepokretnosti za izgradnju male hidroelektrane na vodotoku Komarača na teritoriji Opštine Plav; - da je Uprava za nekretnine - Područna jedinica Plav uputila poziv za stranku za učešće u postupku eksproprijacije na ime XX i XX br. 465-112/382, od 27. oktobra 2016. godine, - da imenovanima nije uručen poziv; - da je na povratnici od strane dostavljača 31. oktobra 2016. godine navedeno da je XX otputovao u USA; - da je na povratnici od strane dostavljača 1. novembra 2016. godine, navedeno da je XX nepoznata; - da je Uprava za nekretnine - Područna jedinica Plav uputila poziv za stranku za učešće u postupku ekspropriacije na ime XX i XX br.465-112/382, od 27. januara 2017. godine; - da poziv XX nije uručen (na povratnici 3. februara 2017. godine, dostavljač konstatovao da je imenovani u inostranstvo); - da na povratnici za XX, od 3 februara 2017. godine, potpis primaoca je nečitak; - da je Uprava za nekretnine - Područna jedinica Plav donijela Zaključak br. 465-112/382, od 14. novembra 2016. godine, kojim se u upravnoj stvari Države CG - Ministarstva ekonomije br. 05-6/397, od 10. oktobra 2016. godine, - predlog za eksproprijaciju nepokretnosti za izgradnju male hidroelektrane na vodotoku Komarača na teritoriji Opštine Plav, u predmetu br. 465-112/382/16, za vlasnike nepokretnosti XX i XX, postavlja privremeni zastupnik advokat XX iz Plava; - da Područna jedinica Plav predmetni zaključak nije objavila na oglasnoj tabli tog organa, odnosno u Službenom listu Crne Gore; 3

- da je Uprava za nekretnine - Područna jedinica Plav u postupku eksproprijacije sačinila zapisnik br. 465-112/382, od 16. novembra 2016. godine, kojim je konstatovano da je privremeni zastupnik stranaka saglasan sa predloženom eksproprijacijom i da nema ništa protiv donošenja rješenja o eksproprijaciji; -da je Uprava za nekretnine - Područna jedinica Plav isti dan (16. novembra 2016. godine) donijela rješenje br. 465-112/382, kojim se vrši nepotpuna eksproprijacija u korist Države CG - Ministarstva ekonomije, zemljišta označenog kao katastarska parcela br 25/2/1, njiva 5 klase u površini od 2162 m2 upisana u posjedovnom listu br 493 KO Desni Meteh kao susvojina XX 1/2 i XX 1/2; - da je advokat XX, kao punomoćnik XX 7. avgusta 2017. godine, na navedeno rješenje podnio žalbu Ministarstvu finansija; - da Zaštitnik nije u saznanju da je postupak po navedenoj žalbi okončan; - da je Uprava za nekretnine - Područna jedinica Plav u postupku eksproprijacije - sporazumnog određivanja naknade za nepotpunu eksproprijaciju nepokretnosti sačinila zapisnik sa rasprave održane 8. februara 2017. godine, kojim je konstatovano da se s obzirom da suvlasnici XX i XX nisu pristupili prethodno zakazanoj raspravi iako su uredno pozvani, spisi predmeta br. 465-112/382 dostavljaju Osnovnom sudu u Plavu, radi utvrđivanja pravične naknade za eksproprisane nepokretnosti; - da spisi navedenog predmeta nijesu dostavljeni Osnovnom sudu u Plavu; - da je advokat XX Osnovnom državnom tužilaštvu u Plavu podnio krivičnu prijavu protiv XX iz Plava, zbog krivičnog djela zloupotreba službenog položaja i nesavjestan rad u službi i da je postupak po toj prijavi toku. IV Relevantni propisi 12.Ustavom Crne Gore («Službeni list CG», br.1/2007) određeno je: "Crna Gora jemči i štiti prava i slobode. Prava i slobode su nepovredivi. Svako je obavezan da poštuje prava i slobode drugih" (član 6). "Jemči se pravo svojine. Niko ne može biti lišen ili ograničen prava svojine, osim kada to zahtijeva javni interes, uz pravičnu naknadu. (član 58 stav 1 i 2) 13. Protokol broj 1 uz Evropsku konvenciju o ljudskim pravima određuje: "Svako fizičko i pravno lice ima pravo na neometano uživanje svoje imovine. Niko ne može biti lišen svoje imovine, osim u javnom interesu i pod uslovima predviđenim zakonom i opštim načelima međunarodnog prava. Prethodne odredbe, međutim, ni na koji način ne utiču na pravo države da primenjuje zakone koje smatra potrebnim da bi regulisala korišćenje imovine u skladu s opštim interesima ili da bi obezbijedila naplatu poreza ili drugih dažbina ili kazni. ( član 1) 14. Zakonom o svojinsko-pravnim odnosima ("Službeni list Crne Gore", br. 19/2009) propisano je: Svojina je najpotpunija vlast na stvari. Vlasnik ima pravo da svoju stvar drži, da je koristi i da njome raspolaže u granicama određenim zakonom. Svako je dužan da se uzdržava od povrede prava svojine drugog lica. (član 6) "Pravo svojine se može ograničiti u skladu sa zakonom. Niko ne može biti lišen prava svojine, osim kad to zahtijeva javni interes utvrđen zakonom ili na osnovu zakona, uz naknadu koja ne može biti niža od pravične (član 10 st 1 i 2)". 15. Zakon o eksproprijaciji ("Sl. list RCG", br. 55/00; 12/02, 28/2006, "Sl. list CG", br. 21/08 i 30/17) propisano je: 4

"Eksproprijacija je lišenje ili ograničenje prava svojine na nepokretnostima kada to zahtijeva javni interes, uz pravičnu naknadu. Javni interes za eksproprijaciju nepokretnosti utvrđuje se zakonom, ili na osnovu zakona. Eksproprijacijom nepokretnosti korisnik eksproprijacije stiče pravo da tu nepokretnost koristi za svrhu radi koje je eksproprijacija izvršena. Postupak eksproprijacije i organi za njeno sprovođenje regulišu se ovim zakonom. Eksproprijacija može biti potpuna i nepotpuna. (član 1) "Predlog za eksproprijaciju može podnijeti korisnik eksproprijacije tek pošto je, u skladu sa zakonom, utvrđen javni interes za eksproprijaciju nepokretnosti. Predlog za eksproprijaciju podnosi se organu uprave nadležnom za upis prava na nepokretnostima (u daljem tekstu: nadležni organ uprave) - područnoj jedinici u opštini na čijoj se teritoriji nalazi nepokretnost predložena za eksproprijaciju (u daljem tekstu: nadležni organ uprave. (član 19) "Postupak po predlogu za eksproprijaciju sprovodi i rješenje donosi nadležni organ uprave. Prije donošenja rješenja o eksproprijaciji organ iz stava 1 ovog člana saslušaće vlasnika nepokretnosti o činjenicama u vezi sa eksproprijacijom. Po žalbi protiv prvostepenog rješenja donijetog po predlogu za eksproprijaciju rješava Ministarstvo finansija (član 23). "Korisnik eksproprijacije stiče pravo da stupi u posjed eksproprisane nepokretnosti danom pravosnažnosti rješenja o eksproprijaciji, ukoliko je do tada bivšem vlasniku isplatio naknadu ili predao u svojinu drugu odgovarajuću nepokretnost, odnosno uz dokaz da je bivši vlasnik uredno pozvan, ali da je odbio da primi isplatu naknade iz člana 22 ovog zakona. (član 28) 16. Zakonom o opštem upravnom postupku koji je važio u vrijeme vođenja postupka eksproprijacije ("Službeni list Republike Crne Gore", br. 60/03, Službeni list Crne Gore", br. 73/10, 32/11) propisano je: "Državni organi, organi lokalne uprave, kao i ustanove i druga pravna lica (u daljem tekstu: organ) koji postupaju u upravnim stvarima rješavaju na osnovu zakona i drugih propisa. (član 4 stav 1) " Pri vođenju postupka i rješavanju u upravnim stvarima, organi su dužni strankama omogućiti da što lakše zaštite i ostvare svoja prava i pravne interese, vodeći računa da ostvarivanje njihovih prava i pravnih interesa ne bude na štetu prava i pravnih interesa drugih lica, niti u suprotnosti sa zakonom utvrđenim javnim interesom. (član 5 stav 1) " Organi koji vode postupak, odnosno rješavaju u upravnim stvarima dužni su da obezbijede uspješno i kvalitetno ostvarivanje i zaštitu prava i pravnih interesa fizičkih lica, pravnih lica ili drugih stranaka. "U postupku se moraju utvrditi pravilno i potpuno sve činjenice i okolnosti koje su od značaja za donošenje zakonitog rješenja (odlučujuće činjenice). (član 7) " Prije donošenja rješenja stranci se mora omogućiti da se izjasni o činjenicama i okolnostima koje su od značaja za donošenje rješenja. Rješenje se može donijeti bez prethodnog saslušanja stranke samo u slučajevima u kojima je to zakonom dopušteno. (član 8) "Stranka je lice po čijem je zahtjevu pokrenut postupak ili protiv koga se vodi postupak ili koje, radi zaštite svojih prava ili pravnih interesa, ima pravo da učestvuje u postupku. (član 37) "Ako procesno nesposobna stranka nema zakonskog zastupnika ili ako neku radnju treba preduzeti protiv lica čije je prebivalište, odnosno boravište nepoznato, a koje nema punomoćnika, organ koji vodi postupak postaviće takvoj stranci privremenog zastupnika, ako to traži hitnost predmeta, a postupak se mora sprovesti. Taj organ će odmah izvijestiti o tome organ starateljstva, a ako je privremeni zastupnik postavljen licu čije je prebivalište, odnosno boravište nepoznato, objaviće svoj zaključak na oglasnoj tabli organa, odnosno u službenom glasilu. (član 43 stav1) 5

"Organ koji vodi postupak ovlašćen je da pozove lice čije je prisustvo u postupku potrebno, a koje boravi na njegovom području. Pozivanje se vrši pisanim pozivom, ako posebnim propisima nije predviđen drugi način. (član 59) " Dostavljanje pismena (poziva, rješenja, zaključaka i drugih službenih spisa) vrši se, po pravilu, tako što se pismeno predaje licu kome je namijenjeno. (član 70 stav 1) "Ako se utvrdi da je lice kome dostavljanje treba izvršiti odsutno i da mu lica navedena u članu 73 ovog zakona ne mogu pismeno na vrijeme predati, vratiće se pismeno organu koji ga je izdao, uz naznačenje gdje se odsutni nalazi. Ako se prebivalište, odnosno boravište lica kome dostavljanje treba izvršiti ne može utvrditi, organ koji je izdao pismeno postaviće tom licu privremenog zastupnika u smislu člana 43 ovog zakona i njemu će predati pismeno". (član 74) 17. Zakonom o Zaštitniku ljudskih prava i sloboda Crne Gore ( Sl. list CG, br. 42/11 i 32/14), propisano je: "Nakon završetka ispitivanja povrede ljudskih prava i sloboda Zaštitnik daje mišljenje o tome da li je, na koji način i u kojoj mjeri došlo do povrede ljudskih prava i sloboda. Kad Zaštitnik utvrdi da je došlo do povrede ljudskih prava i sloboda, mišljenje sadrži i preporuku o tome šta treba preduzeti da bi se povreda otklonila, kao i rok za njeno otklanjanje. (član 41). "Starješina/ka, odnosno lice koje rukovodi organom na čiji rad se preporuka odnosi obavezan je da, u ostavljenom roku, dostavi izvještaj o preduzetim radnjama za izvršenje preporuke "(član 42 stav 1). V Zaključna ocjena 18. Polazeći od sadržine pritužbe, izjašnjenja, dostavljene i pribavljene dokumentacije Zaštitnik ocjenjuje da je pritužba advokata XX osnovana i da je XX i XX povrijeđeno pravo na pravično i nepristrasno odlučivanje u pravnim postupcima pred organom vlasti. 19. Naime, Zaštitnik je utvrdio da je Vlada Crne Gore Upravi za nekretnine - Područnoj jedinici Plav dostavila Predlog za eksproprijaciju nepokretnosti za izgradnju male hidroelektrane na vodotoku Komarača na teritoriji Opštine Plav, a na osnovu Odluke o utvrđivanju javnog interesa za eksproprijaciju nepokretnosti od 17. juna 2016. godine. U postupku eksproprijacije Područna jedinica Plav 14. novembra 2016. godine, donijela je Zaključak o postavljanju privremenog zastupnika za vlasnike nepokretnosti XX i XX za preduzimanje procesnih radnji do završetka upravnog postupka. Predmetni zaključak nije objavljen na oglasnoj tabli organa, odnosno u Službenom listu Crne Gore. 20. U obrazloženju Zaključka se navodi "Pošto se na poziv organa nijesu odazvali vlasnici nepokretnosti niti su opravdali svoj izostanak ili je na dostavnici konstatovano da je stranka - vlasnikodselio i da je nepoznata adresa..." Međutim, iz obrazloženja se ne može zaključiti po kojem osnovu je strankama postavljen privremeni zastupnik. 21. Područna jedinica Plav po mišljenju Zaštitnika postupila je suprotno odrebama člana 43 Zakona o opštem upravnom postupku. Predmetni zaključak nadležni organ je bio dužan da objavi na oglasnoj tabli tog organa, odnosno u Službenom listu Crne Gore. 22. Zaštitnik smatra da je ovakvim postupanjem Područne jedinice Plav povrijeđeno načelo transparetnosti, odnosno javnosti u upravnom postupku. Načelo transparentnosti kao jedno od osnovnih načela dobrog upravljanja podrazumijeva javnost u radu organa javne prave. Strankama u upravnom postupku treba da bude omogućen uvid u rad javne 6

uprave i raspoloživost instrumenata za praćenje procesa donošenja odluka. Kroz transparetnost svog rada organ javne vlasti daje mogućnost zainteresovanim stranama u upravnom postupku da ispitaju upravne odluke. 23. U konkretnom slučaju propustom nadležnog organa da objavi svoju odluku na način propisan zakonom onemogućeno je strankama da se upoznaju sa postupkom eksproprijacije, Predlogom za eksproprijaciju i da na odgovarajući način, neposredno ili preko svog punomoćnika učestvuju u postupku eksproprijacije. 24. Takođe, Zaštitnik zapaža da je Područna jedinica Plav samo nakon jednog dana od dana donošenja Zaključka održala usmenu raspravu na kojoj su privremeni zastupnik i punomoćnik Ministarstva finansija dali saglasnost na Predlog eksproprijacije i saglasnost za donošenje rješenja o eksproprijaciji. Istog dana Područna jedinica Plav donijela je rješenje o eksproprijaciji. Preduzimanje navedenih radnji Područne jedinice Plav u konkretnom slučaju van svake sumnje ukazuje da je organ preduzeo radnje u postupku eksproprijacije i prije nego što su se stekli uslovi za njihovo preduzimanje. 25. Zaštitnik smatra da je u postupku eksproprijacije strankama XX i XX povrijeđeno pravo da učestvuju u postupku. Naime, Zaštitnik je utvrdio da je Područna jedinica Plav uputila pozive imenovanima da u svojstvu stranke učestvuju u postupku eksproprijacije nepokretnosti. Međutim, pozivi strankama nijesu uručeni uz konstataciju dostavljača na povratnicama da je XX nepoznata (na jednoj od povratnica na kojoj je primalac imenovana stoji nečitak potpis primaoca), a da je XX u inostranstvo - USA. U konkretnom slučaju Područna jedinica Plav prije nego što je imenovanima postavila privremenog zastupnika trebala je preduzeti sve potrebne radnje kako bi u saradnji sa nadležnim organima ili na drugi način (komunikacija sa rodbinom stranke) došla do informacija o mjestu prebivališta ili boravišta imenovanih, u cilju zakonitog pozivanja. 26. Zaštitnik takođe smatra da su se u predmetnom postupku strankama morala pružiti prilika da iskoriste svoje procesno pravo. Na ovaj način stranke bi bile u mogućnosti da se u postupku eksproprijacije nepokretnosti čiji su oni vlasnici neposredno ili preko svog punomoćnika izjasne o svim činjenicama koje su od značaja za odlučivanje u odnosnoj upravnoj stvari, radnjama koje se u postupku preduzimaju, kao i o ponuđenoj naknadi za eksproprisanu nepokretnost. 27. Ovakvim postupanjem Područna jedinica Plav povrijedila je načela zaštite prava građana i javnog interesa i načelo saslušanja stranke. Načelo zaštite prava građana i javnog interesa podrazumijeva da su organi pri vođenju postupka i rješavanju u upravnim stvarima, dužni da strankama omoguće da što lakše zaštite i ostvare svoja prava i pravne interese, vodeći računa da ostvarivanje njihovih prava i pravnih interesa ne bude na štetu prava i pravnih interesa drugih lica, niti u suprotnosti sa zakonom utvrđenim javnim interesom. Načelo saslušanja stranke podrazumijeva aktivan položaj stranke u postupku, kao subjekta koji uživa određena procesna prava. Ovo pravo je pretpostavka svojevrsne saradnje organa uprave i stranke u rješavanju upravne stvari. Ovo načelo je u neposrednoj vezi sa načelom zakonitosti, načelom istine i zaštite prava stranaka i ostvarivanja javnog interesa. 7

28. Zaštitnik takođe smatra da postupanje kojim se krše osnovna načela upravnog postupka, a time i povrjeđuje princip dobre uprave je akt loše uprave. Akt loše uprave koji za posljedicu ima neostvarivanje prava građana predstavlja i povredu tog prava. 29. Pozitivni propisi i načela dobre uprave zahtijevaju od organa uprave da postupaju i preduzimaju mjere u okviru svoje nadležnosti. Standard dobre uprave traži aktivan, angažovan stav organa uprave prema obavljanju poslova iz svog djelokruga nadležnosti i zakonito vršenje tih poslova. Nevršenje poslova i radnji iz djelokruga svoje nadležnostosti ima za posljedicu stvaranje pravne nesigurnosti, otežavanje pravnog položaja građana i kršenje njihovih prava. 30. Komitet ministara Savjeta Evrope usvojio je niz preporuka, koje imaju za cilj postizanje određenih segmenata dobre uprave. Dostignuti standardi u okviru Savjeta Evrope, kao i usvajanje Evropskog kodeksa dobrog administrativnog ponašanja (2001) na nivou Evropske unije, stvorili su uslove za donošenje jedne sveobuhvatne preporuke o dobroj upravi, koja definiše osnovno pravo na dobru upravu i time olakšava njegovu efektivnu primjenu u praksi. 31. Preporuka R. (2007) 7 o dobroj upravi je veoma važan dokument koji postavlja načela i pravila koja organi javne uprave treba da primenjuju u svom odnosu sa građanima, tj. javnošću, kako bi se izgradila dobra uprava. Preporuka sadrži načelo zakonitosti, koje podrazumijeva da javna uprava: postupa u skladu sa zakonom i ne sprovodi proizvoljne mjere, čak i prilikom vršenja svojih diskrecionih ovlašćenja; postupa u skladu sa domaćim zakonima, međunarodnim pravom i opštim pravnim načelima koji uređuju njenu organizaciju, funkcionisanje i aktivnosti; djeluje u skladu sa pravilima koja definišu njena ovlašćenja i postupak; vrši svoja ovlašćenja samo ako je utvrđene činjenice i zakon ovlašćuju na postupanje i samo u svrhu u kojoj su joj povjerena 1. 32. U članu 16 Evropskog kodeksa dobrog administrativnog ponašanja (2001) određeno je da u slučajevima kada su prava ili interesi pojedinaca u pitanju, službenik je dužan da obezbijedi da se u svakoj fazi postupka odlučivanja poštuje pravo na odbranu. Svaki pripadnik javnosti ima pravo da u slučaju kada se mora donijeti odluka koja utiče na njegova/njena prava dostavi pismeni komentar i po potrebi prije donošenja odluke iznese usmjene primjedbe 2. 33. Zaštitnik iako nema mandat da preispituje zakonitost postupanja privremenog zastupnika - advokatice XX, primjećuje da se imenovana nije protivila Predlogu eksproprijacije, da se saglasila sa Predlogom i da je dala saglasnost za donošenje rješenja o eksproprijaciji. Preduzete radnje u postupku od strane privremenog zastupnika imaju značaj kao da ih je stranka lično preduzela. Zato je dužnost privremenog zastupnika da štiti prava i interese stranke koju zastupa i postupa u njenom najboljem interesu. 34. Zaštitik zapaža da je konstatacija Područne jedinice Plav u postupku sporazumnog određivanja naknade za nepotpunu eksproprijaciju nepokretnosti, na zapisniku br. 465-112/238. od 8. februara 2017. godine, da stranke XX i XX nijesu pristupile na raspravu iako su uredno pozvane što se 1 Komitet Ministara Saveta Evrope, Preporuka Komiteta ministara državama članicama CM/Rec(2007) o dobroj upravi, 2007. Dostupno na: https://wcd.coe. int/viewdoc.jsp?id=1155877&site=cm 2 Evropski kodeks dobrog administrativnog postupanja. Dostupno na: http:www. ombudsman.europa.eu/resources/code.faces 8

konstatuje iz dostavnice, neutemeljena, jer je na povratnicama konstatovano da je XX u inostranstvo, a na povratnici za XX potpis primaoca nečitak. 35. Na osnovu utvrđenog stanja i činjenice da je institucija Zaštitnika ljudskih prava i sloboda Crne Gore ustanovljena u cilju uspostavljanja i promovisanja dobre uprave i vladavine prava, odnosno radi zaštite ljudskih prava i sloboda kada su povrijeđena aktom, radnjom ili nepostupanjem državnih organa, organa državne uprave, organa lokalne samouprave i lokalne uprave, javnih službi i drugih nosilaca javnih ovlašćen, a polazeći od načela pravde i pravičnosti, Zaštitnik daje P R E P O R U K U Upravi za nekretnine - Područnoj jedinici Plav da u budućim postupanjima u istim i u sličnim situacijima postupa u skladu sa načelima zaštite prava građana i javnog interesa i saslušanja stranke i načelima dobe uprave. Uprava za nekretnine - Područna jedinica Plav dužna je da, u roku od 15 dana od dana prijema ovog mišljenja, Zaštitniku ljudskih prava i sloboda Crne Gore dostavi izvještaj o radnjama i mjerama koje će preduzeti radi izvršenja preporuke. ZAMJENICA ZAŠTITNIKA LJUDSKIH PRAVA I SLOBODA CRNE GORE Snežana Mijušković Dostavljeno: - Podnosiocu pritužbe - punomoćniku, advokatu Radivoju Šukoviću; - Upravi za nekretnine Crne Gore; - Upravi za nekretnine - Područnoj jedinici Plav - Advokatskoj komori 9