WamPPP - WP 1 ANALIZA POSTOJEĆIH STUDIJSKIH PROGRAMA U OBLASTI UPRAVLJANJA OTPADOM U REPUBLICI SRBIJI Izradio:

WamPPP - WP 1 ANALIZA POSTOJEĆIH STUDIJSKIH PROGRAMA U OBLASTI UPRAVLJANJA OTPADOM U REPUBLICI SRBIJI Izradio:

Za radni paket 1, u odnosu na glavne aktivnosti, ishode i rezultate, kao i za ovaj radni paket projekta, partnerske institucije su sproveli istraživanje na svim ustanovama visokog obrazovanja u Srbiji. Realizacijom aktivnosti (1.1 Analiza postojećih studijskih programa u oblasti upravljanja otpadom) dobijeni su podaci koji su dati u izveštaju i koji mogu da se koristi kao ulaz za druge aktivnosti na projektu. Izveštaj sadrži informacije u vezi sa studijskim programima i kurseve na visokoškolskim ustanovama koji se odnose na problematiku upravljanja otpadom. Podaci su dobijeni korišćenjem interneta, od partnerskih institucija, na osnovu podataka Komisije za akreditaciju i proveru kvaliteta i sa sajta Republičkog zavoda za statistiku. Realizacija ove aktivnosti je zasnovana na prikupljanje i analizu podataka, kao i na pisanju izveštaja. U Republici Srbiji akademske 2015/2016. godine se u prvu godinu upisalo ukupno 51855 1 studenata. Prema podacima 2013/2014. u Srbiji je bilo 242848 studenta, dok je te akademske godine 50728 studenata diplomiralo 2. Detalji su dati u tabelama 1 i 2. Tabela 1: Podaci o studentima koji su prvi put upisali prvu godinu školske 2015/2016. R. Srbija 51855 Državni fakulteti 31500 Privatni fakulteti 5934 Državne visoke škole 12868 Privatne visoke škole 1553 Vojvodina 11209 Državni fakulteti 7833 Privatni fakulteti 1282 Državne visoke škole 5879 Privatne visoke škole 1134 Beogradski region 26674 Državni fakulteti 15670 Privatni fakulteti 3991 Državne visoke škole 5879 Privatne visoke škole 1134 Šumadija i Zapadna Srbija 7172 Državni fakulteti 3595 Privatni fakulteti 377 Državne visoke škole 2916 Privatne visoke škole 284 1 RZZS Saopštenje broj 345, god. LXV, 25.12.2015. http://webrzs.stat.gov.rs/website/repository/documents/00/01/97/39/as10_345-srb.pdf 2 RZZS http://webrzs.stat.gov.rs/website/repository/documents/00/01/99/82/16_2015.pdf www.wamppp.com 1

Region Južne i Istočne Srbije 6800 Državni fakulteti 4402 Privatni fakulteti 284 Državne visoke škole 2114 Privatne visoke škole - Tabela 2: Podaci o broju studenata koji su studirali u školskoj 2013/14. po regionima Visoke škole Fakulteti Region Ukupno Br. škola Br. stud. Br. fak. Br. stud. R. Srbija 242848 56 48052 124 194796 Vojvodina 54364 10 8548 26 45819 Beogradski region 129177 22 22060 67 107117 Šumadija i Zapadna Srbija 30211 14 9939 16 20272 Region Južne i Istočne Srbije 29093 10 7505 15 21588 Za lakšu analizu i prikaz studijskih programa Republika Srbija je podeljena na sledeće regione: Autonomnu Pokrajinu Vojvodinu, grad Beograd, centralnu i zapadnu Srbiju i južnu i istočnu Srbiju (sa Kosovom i Metohijom). Spisak institucije visokog obrazovanja sa njihovim internet adresamau kojima se kroz neke predmete izučava oblast upravljanja otpadom su date u tabelama u prilogu. Ukupno je identifikovano 49 visokoškolskih institucija u Srbiji, 23 fakulteta i 26 visokih škola, koje imaju predmete u oblasti zaštite životne sredine i upravljanja otpadom, 19% svih fakulteta i 46% svih visokih škola. U cilju dobijanja detaljnije informacije u narednoj fazi analize, sprovedena je klasifikacija studijskih programa i predmeta. Partnerske institucije su analizirale nastavne planove i programe svih studijskih programa na visokoškolskim ustanovama koje imaju status pravnog lica u Srbiji, pri čemu su rezultati prikazani po regionima. Cilj istraživanja je da se utvrde predmeti na institucijama visokog obrazovanja u Srbiji na kojima se izučava upravljanje otpadom, odnosno oblast zaštite životne sredine. Indikatori U tabelama koje se nalaze u nastavku prikazani su fakulteti i visoke škole strukovnih studija na kojima je identifikovan makar jedan predmet koji se bavi tematikom upravljanja otpadom ili na kojima se izučava oblast zaštite životne sredine. Za analizu studijskih programa iz oblasti zaštite zaštite životne sredine, odnoso studijskih programa na kojima se izučava upravljanje otpadom, a radi kvantitativne i kvalitativne ocene sadržaja istih, uvedeni su određeni indikatori. Indikatori koji se odnose na visokoškolske ustanove i njihove programe su: www.wamppp.com 2

1) Broj predmeta koji se bave upravljanjem otpadom; 2) Broj studijskih programa na kojima se radi makar jedan predmet koji se bavi upravljanjem otpadom; 3) Broj predmeta koji se bave upravljanjem otpadom koji su obavezni; 4) Maksimalno mogući broj studenata koji slušaju bar jedan predmet koji se bavi upravljanjem otpadom (napomena: kod izbornih predmeta uračunat je ukupan broj studenata koji upisuje prvu godinu studija na studijskom program na kojem se predmet izučava; kod svih predmeta uračunat je broj studenata koji upisuju prvu godinu studija, bez obzira na kojoj se godini studija predmet izučava); 5) Broj predmeta koji se odnosi na zaštitu životne sredine ili se nekim delom odnose na oblast upravljanja otpadom; 6) Broj studijskih programa na kojima se radi bar jedan predmet koji se odnosi na zaštitu životne sredine; 7) Broj predmeta iz srodne oblasti koji su obavezni; 8) Maksimalan broj studenata koji slušaju bar jedan predmet vezan za zaštitu životne sredine. Pri unosu podataka u tabele redni broj navedenih indikatora (od 1 do 8) odgovara stavkama u tabelama (od 1 do 8). Isti pokazatelji korišćeni su i kod master akademskih studija i specijalističkih strukovnih studija. U tabelama 3 do 10 su prikazane vrednosti indikatora za institucije visokog obrazovanja u Srbiji na kojima se izučava problematika upravljanja otpadom Tabela 3: Vrednosti indikatora za fakultete u Vojvodini Osnovne akademske studije Master/specijalističke studije r. br. Fakulteti 1 2 3 4 5 6 7 8 1 2 3 4 5 6 7 8 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Poljoprivredni fakultet u Novom Sadu Tehnološki fakultet u Novom Sadu Fakultet tehničkih nauka u Novom Sadu Prirodno-matematički fakultet u Novom Sadu Tehnički fakultet Mihajlo Pupin u Zrenjaninu Fakultet za zaštitu životne sredine (EduconsUniverzitet) u Sremskoj Kamenici Fakultet za ekonomiju i inženjerski menadžment (Fimek) u Novom Sadu 1 7 0 5 7 2 3 6 0 5 6 2 4 3 3 1 3 0 1 2 0 5 2 1 2 2 1 8 2 2 0 1 0 2 1 0 0 1 0 1 1 0 SUM: 11 22 4 27 22 7 www.wamppp.com 3

Tabela 4: Vrednosti indikatora za visoke škole u Vojvodini Osnovne akademske studije Master/specijalističke studije r. br. Visoke škole 1 2 3 4 5 6 7 8 1 2 3 4 5 6 7 8 1. 2. Visoka tehnička škola strukovnih studija u Novom Sadu Visoka tehnička škola strukovnih studija u Zrenjaninu 2 2 0 0 1 0 2 0 SUM: 3 2 2 Tabela 5: Vrednosti indikatora za fakultete u Beogradu Osnovne akademske studije Master/specijalističke studije r. br. Fakulteti 1 2 3 4 5 6 7 8 1 2 3 4 5 6 7 8 1. 2. Tehnološko-metalurški fakultet Rudarsko geološki fakultet 8 4 4 8 4 3 1-3 1 5 1 5 5 1 1 1 1 1 2 3. Tehnički fakultet u Boru 6 2 4 6 2-1 - - 2 4. 5. Mašinski fakultet u Beogradu Fakultet za primenjenu ekologiju - Futura 1 1-1 1 - - 1 - - 3 1 1 80 3 1 1 1-75 1 3 6. Šumarski fakultet - - - - 1 - - - - - 7. 8. 9. Geografski fakultet - Beograd Hemijski fakultet u Beogradu Fakultet za ekologiju i zaštitu životne sredine - Union Nikola Tesla 1 1 1 1 1 - - - - - 1 1 1 1 1 - - - - 1 1 1 1 75 1 1 2 2 1 62-2 SUM: 26 12 17 155 26 13 7 6 3 5 11 www.wamppp.com 4

Tabela 6: Vrednosti indikatora za visoke škole u Beogradu Osnovne strukovne studije Master/Specijalističke studije r. br. Visoke škole 1 2 3 4 5 6 7 8 1 2 3 4 5 6 7 8 1. Beogradska Politehnika 8 2 8 120 8 2 - - - - - - 2. 3. Visoka tehnička škola strukovnih studija Požarevac Visoka železnička škola sturkovnih studija u Beogradu 2 1-2 1 1 1-1 1 1 1-60 1 1 - - - 30 1 1 SUM: 11 4 8 184 11 4 1 1 2 2 Tabela 7: Vrednosti indikatora za fakultete u centralnoj i zapadnoj Srbiji Osnovne studije Master/specijalističke studije R. br. Fakulteti 1 2 3 4 5 6 7 8 1 2 3 4 5 6 7 8 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Fakultet tehničkih nauka - Čačak Agronomski fakultet u Čačku Prirodno matematički fakultet - Kragujevac Ekonomskifakultet - Kragujevac Fakultet medicinskih nauka - Kragujevac Fakultet inženjerskih nauka -Kragujevac Fakultet za mašinstvo I građevinarstvo- Kraljevo Univerzitet u NovomPazaru Fakultet za hotelijerstvo I turizam u VrnjačkojBanji 0 1 0 30 3 4 0 145 0 0 0 0 1 1 0 32 0 0 0 0 1 4 0 120 0 0 0 0 3 2 0 48 0 0 0 0 9 3 7 135 0 0 0 0 1 1 0 30 0 0 0 0 1 2 1 600 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 88 0 0 0 0 0 0 0 0 2 1 2 12 3 1 3 12 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 1 0 120 0 0 0 0 1 1 0 64 0 0 0 0 1 1 0 80 0 0 0 0 1 1 0 10 0 0 0 0 1 1 1 100 0 0 0 0 0 0 0 0 SUM: 2 2 2 42 22 18 13 1400 0 0 0 0 7 6 0 184 www.wamppp.com 5

Tabela 8: Vrednosti indikatora za visoke škole u centralnoj i zapadnoj Srbiji Osnovne studije Master/specijalističke studije R. br. Visoke škole 1 2 3 4 5 6 7 8 1 2 3 4 5 6 7 8 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Visoka škola tehničkih strukovnih studija - Čačak Visoka poslovna škola strukovnih studija - Čačak Visoka medicinska škola strukovnih studija iz Ćuprije Visokahemijskotehnološka škola strukovnih studija - Kruševac Visoka tehnološka škola strukovnih studija Aranđelovac Visoka tehnička škola strukovnih studija- Kragujevac Visokoposlovnotehnička škola strukovnih studija Užice Visoka tehnološka škola strukovnih studija - Šabac Visoka poljoprivredna školastrukovnih studija - Šabac 0 0 0 0 1 1 1 120 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 22 0 0 0 0 1 1 1 30 0 0 0 0 1 1 1 20 4 1 0 60 5 2 3 100 0 0 0 0 0 0 0 0 3 3 1 120 8 4 5 190 4 1 3 22 4 1 2 22 2 1 1 27 1 1 1 0 0 0 0 0 1 1 1 9 1 1 1 66 5 1 5 66 1 1 0 35 2 1 0 35 1 2 1 44 5 6 3 275 0 0 0 0 2 1 1 35 0 0 0 0 3 5 3 220 0 0 0 0 1 2 1 64 SUM: 11 8 4 317 29 21 22 1001 5 2 3 57 12 7 6 207 www.wamppp.com 6

Tabela 9: Vrednosti indikatora za fakultete u južnoj i istočnoj Srbiji Osnovne studije Master studije/ Specialističke studije R. br. Fakulteti 1 2 3 4 5 6 7 8 1 2 3 4 5 6 7 8 1. 2. 3. 4. 5. 6. UUNT - Fakultet za Ekologiju i zaštitu životne sredine, Surdulica Univerzitet u Prištini - Fakultet tehničkih nauka Univerzitet u Nišu - Mašinski fakultet Univerzitet u Nišu - Fakultet zaštite na radu Univerzitet u Nišu - Prirodno matematički fakultet u Nišu Univerzitet u Nišu - Tehnološki fakultet u Leskovcu 1 1 1 25 3 1 1 25 0 0 0 0 0 0 0 0 4 3 3 104 1 1 0 32 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 240 0 0 0 0 1 1 0 24 0 0 0 24 2 2 1 360 6 2 5 360 1 1 0 32 6 3 4 96 1 1 0 20 1 1 1 60 0 0 0 0 2 1 0 27 5 3 0 120 1 1 1 60 1 1 0 16 0 0 0 0 SUM: 14 11 5 869 12 6 8 537 3 3 0 72 8 4 4 147 Tabela 10: Vrednosti indikatora za visoke škole u južnoj i istočnoj Srbiji Osnovne studije Master/Specialističke studije R. br. Visoke škole 1 2 3 4 5 6 7 8 1 2 3 4 5 6 7 8 1. 2. 3. 4. 5. Vis. teh. škola strukovnih studija u Nišu Vis polj. preh. škola strukovnih studija Prokuplje Vis. škola primenjenih strukovnih studija Vranje Vis. str. škola za tekstil Leskovac Vis.teh. škola strukovnih studija iz Uroševca 2 1 2 60 7 1 4 60 1 1 1 32 3 1 0 32 1 2 0 112 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 2 2 60 3 1 3 20 0 0 0 0 0 0 0 0 4 1 3 20 0 0 0 0 1 1 1 10 4 1 1 10 x 1 x x x x x x x x x x x x x x Sum: 10 7 7 252 10 2 7 80 2 2 2 42 7 2 1 42 www.wamppp.com 7

Ciljevi i ishodi predmeta Na osnovu podataka prikazanih u tabelama, može se zaključiti da su predmeti podeljeni u dve grupe: direktne predmete - predmete na kojima se izučava oblast upravljanja otpadom i indirektne predmete - predmete koji se odnose na zaštitu životne sredine uopšte, gde se problem upravljanja otpadom izučava kroz različite nastavne jedinice. U zavisnosti od nivoa studija, naučne oblasti i studijskih programa, predmeti ciljevi i rezultati su navedeni, kao i kompetencije diplomiranih studenata. Zbog obima podataka, predstavljeni su zajednički ciljevi i ishodi direktnih i indirektnih predmeta su predstavljeni. Direktni predmeti Ciljevi su: upoznavanje studenata sa nastankom i oblikom čvrstog otpada, upoznavanje sa osnovnim elementima integrisanog sistema upravljanja čvrstim otpadom, da upozna studente sa domaćim i međunarodnim propisima u oblasti upravljanja otpadom, sticanje znanja o metodama tretmana i konačnog odlaganja otpada, sticanje znanja o osnovnim tehnologijama za reciklažu, mašina, instalacijama i upravljanja otpadnim tokovima; upoznavanje sa metodama za dobijanje različitih oblika energije iz otpada, upoznavanje sa tokovima, preradom i odlaganjem opasnog otpada, sticanje veštine neophodne za formiranje i sprovođenje održivog plana lokalnog i regionalnog upravljanja čvrstim otpadom. Ishodi - po završetku kursa studenti su sposobni da: shvate značaj integrisanog sistema upravljanja čvrstim otpadom, kompetentno analiziraju domaće i svetske propise u oblasti upravljanja čvrstim otpadom, primene stečena znanja u oblasti reciklaže, doprinose unapređenju sistema upravljanja čvrstim otpadom kroz timski rad, upravljaju energetsko-ekološkim projektima, kompetentno analizira domaće i globalne regulative u oblasti upravljanja čvrstim otpadom, samostalno rešavaju probleme upravljanja otpadom i implementiraju stečena znanja, upravljaju energetsko-ekološkim projektima. www.wamppp.com 8

Indirektni predmeti Ciljevi su: sticanje znanja u oblasti zaštite životne sredine i održivog razvoja, upoznavanje sa osnovnim ekološkim faktorima, zagađivačima, izvorima zagađenja i zagađujućim supstancama, upoznavanje sa merama zaštite životne sredine, zaštitom biljnog i životinjskog sveta, hrane od zagađivača, izvora zagađenja i zagađujućih supstanci, i monitoringom životne sredine, sticanje znanja iz oblasti upravljanja otpadom, recikliranja, tretman i konačno odlaganje otpada, upoznavanje sa klimatskim promenama, biodiverzitetom i očuvanjem prirode, sticanje znanja i veština za preventivne i operativne aktivnosti na radnom mestu i širenje svesti o potrebi očuvanja životne sredine, upoznavanje sa domaćim i međunarodnim propisima o očuvanju životne sredine. Ishodi - po završetku kursa studenti su sposobni da: analiziraju i rešavaju probleme vezane za očuvanje životne sredine i održivog razvoja na lokalnom i globalnom nivou, da budu deo tima koji upravlja opštinskim sistemom i kvalitetom životne sredine, koriste stručnu literaturu, prikupljaju i tumače neophodne informacije, povezujući stečena znanje i rešavaju složene probleme u oblasti očuvanja životne sredine. U svim ovim visokoškolskim ustanovama, ciljevi i ishodi predmeta su u skladu sa ciljevima i rezultatima studijskog programa. Institucije visokog obrazovanja sa listom direktnih i indirektnih predmeta, odnosno obaveznih i izbornih predmeta u oblasti upravljanja otpadom i zaštite životne sredine su prikazani u tabelama 11-14. www.wamppp.com 9

Tabela 11: Pregled visokoškolskih ustanova sa imenima i statusima predmeta i nivoima studija u AP Vojvodini R. br. Naziv ustanove Naziv predmeta (D/I 3 ) Nivo studija 1 2 Poljoprivredni fakultet Tehnološki fakultet u Novom Sadu FAKULTETI Osnove upravljanja životnom sredinom (I) Upravljanje životnom sredinom i prirodnim resursima (I), Ekološko inženjerstvo i bezbednost na radu (I), - Osnovne Otpadne materije i zaštita životne sredine, Životna sredina i održivi razvoj (I), Upravljanje prirodnim resursima (I). Zaštita okoline (I), Tehnologija vode i otpadnih voda, Zaštita okoline u prehrambenim biotehnologijama (I), Održivi razvoj i industrijski sistemi, (I), Tehnologija čvrstog otpada i opasnog otpada, Zaštita okoline u farmaceutskoj industriji(i), Zaštita okoline u hemijskoj industriji (I), Recikliranje polimernih materijala. Status predmeta obavezni izborni 3 D/I: D-direktan, I-indirektan www.wamppp.com 10

3 4 5 Fakultet tehničkih nauka u Novom Sadu Prirodnomatematički fakultet u Novom Sadu Tehnički fakultet Mihajlo Pupin u Zrenjaninu: Tehnologija energetskog iskorišćavanja otpada, Upravljanje čvrstim otpadom, Upravljanje opasnim otpadom, Procesni aparati za zaštitu okoline (I), Karakterizacija reciklabilnih materijala, Životna sredina i održivi razvoj (I), Osnovi zaštite okoline (I), Osnovi upravljanja životnom sredinom (I), Tehnologija zaštite životne sredine (I), Sistemi kontrole kvaliteta (I), Čvrst otpad, Ekološko inženjerstvo(i), Integralni katastar zagađivača(i), Hemijski principi u inženjerstvu zaštite životne sredine(i), Monitoring životne sredine(i), Poslovna ekologija(i), Upravljanje čvrstim otpadom, Upravljanje opasnim otpadom, Procesni aparati za zaštitu okoline(i), EMS sistemi(i), Mašinstvo u inženjerstvu zaštite životne sredine(i). Osnovne www.wamppp.com 11

6 7 1 2 Fakultet za zaštitu životne sredine u Sremskoj Kamenici Fakultet za ekonomiju i inženjerski menadžment u Novom Sadu Visoka tehnička škola strukovnih studija u Novom Sadu Visoka tehnička škola strukovnih studija u Zrenjaninu Upravljanje zaštitom životne sredine i rizicima(i), Upravljanje tehnološkim razvojem(i). Tehnologija zaštite životne sredine(i). VISOKE ŠKOLE Zaštita zemljišta i čvrst otpad, Zaštita životne sredine (I). Ekologija i zaštita životne sredine(i), Upravljanje čvrstim otpadom, Upravljanje zaštitom životne sredine (I). - Osnovne Tabela 12: Pregled visokoškolskih ustanova sa imenima i statusima predmeta i nivoima studija u Beogradu R.br. Naziv ustanove Naziv predmeta (D/I 4 ) 1. Tehnološko-metalurški fakultet FAKULTETI Upravljanje čvrstim otpadom Osnove tehnologije otpadnih voda Prečišćavanje otpadnih gasova Prečišćavanje industrijskih otpadnih voda Reciklaža Prerada i reciklaža Nivo studija Osnovne Status predmeta C- obavezni *Eizborni 4 D/I: D-direktan, I-indirektan www.wamppp.com 12

polimera Reciklaža materijala Reciklaža metala Upravljanje čvrstim i opasnim otpadom Napredne tehnologije u prečišćavanju otpadnih voda Upravljanje radioaktivnim otpadom Master 2. Rudarsko-geološki fakultet Karakterizacija i upravljanje otpadom Prečišćavanje otpadnih voda Odlaganje industrijskog otpada Priprema i recikliranje otpada Metode separacije komunalnog otpada i reciklaža Osnovne Tretiranje, skladištenje i odlaganje opasnog otpada Master 3. Tehnički fakultet u Boru Otpadne vode Tehnologija prerade i odlaganja čvrstog otpada Prečišćavanje otpadnih gasova Upravljanje i tretman otpada Otpadne vode Tehnologija reciklaže Osnovne Projektovanje deponija Master www.wamppp.com 13

Upravljanje opasnim otpadom 4 Mašinski fakultet u Beogradu Upravljanje otpadom i otpadnim vodama Master 5. Futura - Fakultet za primenjenu ekologiju Komunalni otpad Industrijski i opasan otpad Integralno upravljanje otpadom Osnovne Tehnologija prerade otpadnih tokova Master 6. Šumarski fakultet u Beogradu Zaštita voda (I) Osnovne 7. Geografski fakultet u Beogradu Upravljanje otpadom Osnovne 8. Hemijski fakultet u Beogradu Hemija voda i otpadnih voda Osnovne 9. Fakultet za ekologiju i zaštitu životne sredine - Union Nikola Tesla, Beograd Upravljanje otpadom Principi tretmana pijaćih i otpadnih voda, I semestar, izborni Upravljanje opasnim otpadom Osnovne Master VISOKE ŠKOLE 1. Beogradska Politehnika Čvrst i opasan otpad Reciklažni procesi Upravljanje reciklabirnim otpadom Operacije i uređaji u reciklaži Fizičkohemijski procesi u recikčaži Reciklažne tehnologije Osnovne www.wamppp.com 14

1 Reciklažne tehnologije 2 Logistika otpadnih materijala 2. Visoka tehnička škola strukovnih studija Požarevac Tretman otpada i reciklaža Tretman otpadnih voda Osnovne 3. Visoka železnička škola sturkovnih studija u Beogradu Sakupljanje i reciklaža otpada Osnovne Tabela 13: Pregled visokoškolskih ustanova sa imenima i statusima predmeta i nivoima studija u centralnoj i zapadnoj Srbiji R. br. 1. Naziv ustanove Naziv predmeta (D/I 5 ) Fakultet tehničkih nauka Čačak 2. Agronomski fakultet u Čačku FAKULTETI Upravljanje otpadom Ekologija (I) Logistički sistemi(i) Sistem kvaliteta životne sredine (I) Ekodizajn i okruženje (I) Ekologija i zaštita životne sredine (I) Ekološka mikrobiologija (I) Unapređenje i zaštita agroekosistema (I) Nivo studija -Master -Master Status predmeta obavezni izborni 5 D/I: D-direktan, I-indirektan www.wamppp.com 15

3. 4. 5. 6. Prirodno matematički fakultet - Kragujevac Ekonomski fakultet - Kragujevac Fakultet medicinskih nauka - Kragujevac Fakultet inženjerskih nauka - Kragujevac Zaštita životne sredine (I) Ekološki monitoring životne sredine (I) Procena uticaja na životnu sredinu (I) Obnova i unapređenje ekosistema (I) Industrijski zagađivači (I) Norme u zaštiti životne sredine (I) Osnove ekologije (I) Medicinski aspekti zaštite životne sredine (I) Turizam i životna sredina (I) Higijena i ekologija (I) Energija i životna sredina (I) Principi održivog razvoja urbanih i ruralnih područja (I) Upravljanje energo i eko projektima (I) Upravljanje otpadom Reciklažne tehnologije -Master -Master 7. Fakultet za mašinstvo i građevinarstvo Kraljevo Zaštita životne sredine (I) Tehnologije i postrojenja za upravljanje otpadom 8. 9. Državni univerzitet u Novom Pazaru Fakultet za hotelijerstvo i turizam u Vrnjačkoj Banji Ekološko pravo (I) Zaštita životne sredine (I) Turizam i zaštita životne sredine (I) www.wamppp.com 16

10. 11. 12. 13. 14. Visoka škola tehničkih strukovnih studija - Čačak Visoka poslovna škola strukovnih studija - Čačak Visoka medicinska škola strukovnih studija iz Ćuprije Visoka hemijsko-tehnološka škola strukovnih studija - Kruševac Visoka tehnološka škola strukovnih studija - Aranđelovac VISOKE ŠKOLE Zaštita životne sredine (I) Ekološki menadžment (I) Toksikološka hemija sa ekologijom (I) Životna i radna sredina i zdravlje (I) -Specialist -Specialist Reciklaža Toksikologija i zaštita od toksiĉnih materija (I) Upravljanje zaštitom radne i životne sredine (I) Zaštita životne sredina (I) Zaštita na radu i upravljanje otpadom Tehnologija prečišćavanja voda Upravljanje otpadom (I) Reciklaža radioaktivnih otpadnih materija Reciklaža metalnih materijala i elektronskog otpada Osnove životne - Osnovne sredine (I) Zaštita životne sredine i održivi razvoj (I) Ekološki projekti (I) Uticaj saobraćaja na životnu sredinu (I) Graditeljstvo i održivi razvoj (I) Primena geografskih informacionih www.wamppp.com 17

sistema u upravljanju životnom sredinom (I) Osnovi životne sredine u turizmu i ugostiteljstvu (I) Sanitarna ispravnost hrane i pića (I) 15. Visoka tehnička škola strukovnih studija - Kragujevac Reciklaža i dobijanje energije iz otpada Upravljanje otpadom i opasnim materijama Remedijacija kontaminiranih lokacija Farmaceutski i medicinski otpad Inžinjerstvo zaštite životne sredine (I) Održivo korišćenje prirodnih resursa (I) Ekoturizam i zaštita prirode (I) Socijalna ekologija (I) Zaštita životne sredine i upravljanje otpadom Reciklaža materijala Održivi razvoj urbanih sredina (I) Upravljanje zaštitom životne sredine (I) Prerada i korišćenje otpadnih materijala -Specialist - Osnovne -Specialist www.wamppp.com 18

16. 17. Visoko poslovno-tehnička škola strukovnih studija - Užice Visoka tehnološka škola strukovnih studija - Šabac Upravljanje otpadom Tehnologije u procesnoj industriji (I) Izvori zagađenja radne i životne sredine (I) Zaštita životne sredine (I) Procesni uređaji (I) Eko zaštita u industriji (I) Analiza, kontrola i zaštita vazduha (I) Analiza, kontrola i zaštita zemljišta (I) Opasne materije i otpad Upravljanje otpadom Osnove zaštite životne sredine (I) Zaštita zemljišta (I) Monitoring životne sredine (I) Higijena i sanitacija (I) Energija i životna sredina (I) - Osnovne -Specialist - Osnovne Održivi razvoj (I) -Specialist 18. Visoka poljoprivredna škola strukovnih studija - Šabac Ekologija (I) Tehnički aspekti zaštite životne sredine (I) Zakonska regulativa u oblasti životne sredine (I) Agroekologija i zaštita životne sredine (I) - Osnovne -Specialist www.wamppp.com 19

Tabela 14. Pregled visokoškolskih ustanova sa imenima i statusima predmeta i nivoima studija u južnoj i istočnonoj Srbiji R. br. 1. 2. 3. Naziv ustanove Naziv predmeta (D/I 6 ) Fakultet za Ekologiju i zaštitu životne sredine Univerzitet u Prištini - Fakultet tehničkih nauka Univerzitet u Nišu - Mašinski fakultet 4. Fakultet zaštite na radu FAKULTETI Upravljanje otpadom Osnove ekologije (I) Računske metode u zaštiti životne sredine i ekologiji(i) Informacione tehnologije u zaštiti životne sredine i ekologiji (I) Upravljanje opasnim otpadom Tehnologija prerade i odlaganja čvrstog otpada Tehnologije reciklaže materijala Tretman otpadnih voda Tretman otpadnih gasova (I) Tretman otpadnih voda Upravljanje čvrstim otpadom Upravljanje otpadom Prečišćavanje industrijskih opasnih materija Rizik od opasnih materija(i) Zaštita vazduha (I) Zaštita vode (I) Zaštita zemljišta (I) Održivi razvoj(i) Ekologija (I) Nivo studija Osnovne -Master Osnovne Status predmeta obavezni izborni 6 D/I: D-direktan, I-indirektan www.wamppp.com 20

5. 6. 1. Univerzitet u Nišu - Prirodno matematički fakultet u Nišu Univerzitet u Nišu - Tehnološki fakultet u Leskovcu Visoka tehnička škola strukovnih studija u Nišu Upravljanje komunalnim otpadom Tehnološki procesi i životna sredina (I) Urbana ekologija (I) Monitoring životne sredine (I) Ekotoksikologija (I) Upravljanje zaštitom životne sredine (I) Lokalni održivi razvoj(i) Manipulacija opasnim organskim materijama Opšta ekologija (I) Urbana ekologija (I) Globalna ekologija (I) Upravljanje štetnim i opasnim materijama Obrada otpadnih voda Reciklaža polimera Obrada čvrstog otpada Bioprocesi u zaštiti okoline Inženjerstvo zaštite životne sredine (I) Upravljanje opasnim otpadom VISOKE ŠKOLE Upravljanje otpadom Reciklažne tehnologije Uvodni principi zaštite životne sredine (I) Eko standardi i tehnički propisi (I) Industrijska ekologija(i) Ekološko inženjerstvo -Master -Master Master www.wamppp.com 21

2. 3. 4. Visoka poljoprivredno prehrambena škola strukovnih studija Prokuplje Visoka škola primenjenih strukovnih studija Vranje Visoka strukovna škola za tekstil Leskovac (I) Ekodizajn(I) Merenje i kontrola parametara životne sredine (I) Održivi razvoj (I) Tehnologija prerade otpada Monitoring zaštite životne sredine(i) Evropski standardi i direktive zaštite životne sredine(i) Analiza životnog ciklusa(i) -Special. Tehnologija otpadnih voda Industrijski i opasan otpad Ekologija i zaštita životne sredine (I) Biotehnologije u životnoj sredini (I) Hemija voda i otpadnih voda Transport opasnih materija Održivi razvoj (I) Upravljanje opasnim materijama Upravljanje otpadom Reciklaža tekstila i odeće Reciklažne tehnologije www.wamppp.com 22

Analiza podataka Na osnovu indikatora datih u tabelama, može se zaključiti da u Srbiji maksimalno 5558 studenata na osnovnim, master i specijalističkim studijama slušaju u nekom obliku predmete iz oblasti upravljanja otpadom ili zaštite životne sredine, što predstavlja manje od 2% svih studenata u Srbiji (Tabela 2). U praksi ovaj broj je još manji jer mnoge visokoškolske ustanove ne popune slobodna mesta pri upisu, ili s druge strane, studenti odustaju od svojih studija. U analizi je identifikovano ukupno 87 predmeta koji se bave upravljanjem otpadom na 66 studijskih programa na osnovni studijama, kao i 18 predmeta na studijama drugog stepena na 14 studijskih programa. Takođe je ustanovljeno da postoji 137 predmeta na osnovnim studijama iz oblasti zaštite životne sredine na ukupno 85 studijskih programa, odnosno 41 predmet na 32 studijska programa na studijama drugog stepena. Sl. 1. Udeo studenata koji slušaju neki predmet iz obasti upravljanja otpadom i zaštite životne sredine Sl. 2. Odnos između ukupnog broja obaveznih i izbornih direktnih predmeta www.wamppp.com 23

Sl. 3. Odnos između ukupnog broja obaveznih i izbornih direktnih predmeta Na graficima prikazanim na slikama 2 i 3 je dat odnos između izbornih i obaveznih direktnih predmeta koji se tiču upravljanja otpadom. Njihov odnos je približno pola-pola, što ne odgovara preporučenoj izbornost u nastavnim planovima. Ovo bi se moglo lako rešiti jednostavnim prelaskom izbornih predmeta u obavezne, ili ubacivanjem novih obaveznih predmeta iz oblasti upravljanja otpadom. S druge strane, na osnovu izloženih indikatora se može zaključiti da je ukupan broj direktnih predmeta na master, odnosno specijalističkim studijama koji se bave izučavanjem upravljanja otpadom približno 4 puta manji nego na osnovnim studijama. Ovo se može delom pripisati vremenskom trajanju master i specijalističkih studija u odnosno na osnovne studije (sl. 4). Sl. 4. Odnos između ukupnog broja direktnih predmeta na osnovnim i master/specijalističkim studijama www.wamppp.com 24

Sl. 5. Prosečan broj direktnih i indirektnih predmeta na osnovnim i master/specijalističkim studijama po studijskom programu Međutim, prosečan broj direktnih i indirektnih predmeta na osnovnim i master studijama na razmatranim studijskim programima je 1,38 (sl. 5), odnosno manje od dva predmeta po studijskom programu, što je daleko od potrebnog broja predmeta za kvalitetno obrazovanje stručnjaka iz oblasti upravljanja otpadom koji su trenutno u Srbiji više nego potrebni. Predmeti koji se najčešće izučavaju iz oblasti upravljanja otpadom i zaštite životne sredine su: Upravljanje otpadom, Zaštita životne sredine, Održivi razvoj i Ekologija u raznim varijacijama (npr. Upravljanje čvrstim otpadom, ili Upravljanje komunalnim otpadom). Opšti zaključak izveštaja i predlog za poboljšanje trenutne situacije u u oblasti upravljanja otpadom u R. Srbiji Na osnovu analiziranih podataka Radnog paketa 1 (1.1 i 1.2) može se zaključiti da je jedan od negativnih faktora mali broj stručnjaka, koji bi trebalo da bude stub razvoja upravljanja otpadom i reciklažom. Poboljšanje studijskih programa obuhvata uvođenje većeg broja direktnih i indirektnih predmeta, koji će omogućiti obrazovanje većeg broja stručnjaka kompetentnih da doprinese dugoročnom negativnog stanja u oblasti upravljanja otpadom. Nastavni planovi i programi novih indirektnih predmeta treba da se dopune sa sadržajima koji se odnose na zaštitu životne sredine i upravljanje otpadom. Takođe, treba da se poveća broj studijskih programa koji se direktno odnose na upravljanje otpadom na osnovnim i master studijama, kao i na već postojećim specijalističkim studijama. Uvođenje Master strukovnih studija će imati za cilj da obuči osoblje koje će biti obrazovano za rešavanje problema vezanih za upravljanje otpadom i zaštitu životne sredine, u skladu sa Nacionalnom strategijom upravljanja otpadom i Poglavljem 27 u pristupanju EU. www.wamppp.com 25

PRILOG: Pregled visokoškolskih ustanova, studijskih programa i predmeta koji se odnose na upravljanje otpadom Tabela 1: Prikaz visokoškolskih ustanova, studijskih programa i predmeta u regionu Vojvodine R. br. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Naziv ustanove Poljoprivredni fakultet u Novom Sadu Tehnološki fakultet u Novom Sadu Fakultet tehničkih nauka u Novom Sadu http://www.ftn.uns.ac.rs/691618389/fakultettehnickih-nauka Prirodnomatematički fakultet u Novom Sadu Tehnički fakultet Mihajlo Pupin u Zrenjaninu Fakultet za zaštitu životne sredine u Sremskoj Kamenici Fakultet za ekonomiju i inženjerski menadžment u Novom Sadu Visoka tehnička škola strukovnih studija u Novom Sadu Visoka tehnička škola strukovnih studija u Zrenjaninu Sajt FAKULTETI Stud. prog. (da/ne) http://polj.uns.ac.rs/ http://www.tf.uns.ac.rs Ne https://www.pmf.uns.ac.rs/ http://www.tfzr.uns.ac.rs/ http://www.educons.edu.rs/fakultet-zastitezivotne-sredine/fakultet-zastite-zivotnesredine http://www.fimek.edu.rs/sr/ VISOKE ŠKOLE http://vtsns.edu.rs/ http://www.vts-zr.edu.rs/ Predmet (da/ne) www.wamppp.com 26

Tabela 2: Prikaz visokoškolskih ustanova, studijskih programa i predmeta u regionu Beograda R. br. Naziv ustanove Sajt Stud. prog. (da/ne) Predmet (da/ne) FAKULTETI 1. Tehnološko-metalurški fakultet http://www.tmf.bg.ac.rs/index.php?p1=1& p2=0&p3=0&p4=0& 2. Rudarsko geološki fakultet http://fakulteti.eduka cija.rs/drzavnifakulteti/beograd/ru darsko-geoloskifakultet 3. Tehnički fakultet u Boru http://www.tf.bor.a c.rs/index_en.php 4. Mašinski fakultet u Beogradu http://www.mas.bg. ac.rs/eng/start 5. Fakultet za primenjenu ekologiju - Futura http://futura.edu.rs /wordpress/ 6. Šumarski fakultet http://www.sfb.bg.a c.rs/ Ne 7. Geografski fakultet - Beograd http://www.gef.bg.a c.rs 8. Hemijski fakultet u Beogradu http://www.chem.b g.ac.rs/ 9. Fakultet za ekologiju i zaštitu životne sredine - Union Nikola Tesla http://www.fpb.edu.rs/?gl_pgl=100&gl_ pgr=3&gl_subnv=r Visoke škole 10. Beogradska Politehnika http://www.politeh nika.edu.rs/eng/#!/ beogradskapolitehnika/oskoli/ 11. Visoka tehnička škola strukovnih studija Požarevac http://www.vtspozarevac.edu.rs/ www.wamppp.com 27

12. Visoka železnička škola sturkovnih studija u Beogradu http://www.vzs.edu.rs/vzs/ Tabela 3: Prikaz visokoškolskih ustanova, studijskih programa i predmeta u centralnoj i zapadnoj Srbiji R. br. Naziv ustanove Sajt FAKULTETI Stud. prog. (da/ne) 1. Fakultet tehničkih nauka Čačak http://www.ftn.kg.ac.rs/ 2. Agronomski fakultet u Čačku http://afc.edu.rs 3. Prirodno matematički fakultet - Kragujevac http://www.pmf.kg.ac.rs/ 4. Ekonomski fakultet - Kragujevac www.ekfak.kg.ac.rs Ne 5. Fakultet medicinskih nauka - Ne http://www.medf.kg.ac.rs/ Kragujevac 6. Fakultet inženjerskih nauka - Ne www.mfkg.kg.ac.rs Kragujevac 7. Fakultet za mašinstvo i Ne www.mfkv.kg.ac.rs građevinarstvo Kraljevo 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. Univerzitet u Novom Pazaru (10 departments) Fakultet za hotelijerstvo i turizam u Vrnjačkoj Banji Visoka škola tehničkih strukovnih studija - Čačak Visoka poslovna škola strukovnih studija - Čačak Visoka medicinska škola strukovnih studija iz Ćuprije Visoka hemijsko-tehnološka škola strukovnih studija - Kruševac Visoka tehnološka škola strukovnih studija - Aranđelovac Visoka tehnička škola strukovnih studija - Kragujevac Visoko poslovno-tehnička škola strukovnih studija - Užice www.np.ac.r www.hit-vb.kg.ac.rs VISOKE ŠKOLE http://www.visokaskolacaca k.edu.rs/ http://www.vpscacak.edu.rs/ about.html http://www.vmscuprija.edu.r s/ Ne Ne Ne Ne Predmet (da/ne) http://www.vhts.edu.rs/ http://www.vtsar.edu.rs/ www.vtsar.edu.rs http://www.vpts.edu.rs/ 17. Visoka tehnološka škola http://www.vtssa.edu.rs/ www.wamppp.com 28

18. strukovnih studija - Šabac Visoka poljoprivredna škola strukovnih studija - Šabac http://www.vpssa.edu.rs/ Tabela 4: Prikaz visokoškolskih ustanova, studijskih programa i predmeta u južnoj i istočnoj Srbiji R.br. Naziv ustanove Sajt 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Univerzitet Union Nikola Tesla - Fakultet za Ekologiju i zaštitu životne sredine, odeljenje u Surdulici Univerzitet u Prištini - Fakultet tehničkih nauka Univerzitet u Nišu - Mašinski fakultet Univerzitet u Nišu - Fakultet zaštite na radu Univerzitet u Nišu - Prirodno matematički fakultet u Nišu Univerzitet u Nišu - Tehnološki fakultet u Leskovcu Visoka tehnička škola strukovnih studija u Nišu Visoka poljoprivredno prehrambena škola strukovnih studija Prokuplje Visoka škola primenjenih strukovnih studija Vranje Visoka strukovna škola za tekstil Leskovac Visoka tehnička škola strukovnih studija iz Uroševca FAKULTETI http://www.fpb.edu.rs/?gl_p gl=100&gl_pgr=2&gl_subnv= r&gl_faty_id=4 http://xn--j1aebtj.xn-- 90a3ac/ http://www.masfak.ni.ac.rs/ http://www.znrfak.ni.ac.rs/ http://www.pmf.ni.ac.rs/pm f/index.php http://www.tf.ni.ac.rs/ VISOKE ŠKOLE http://www.vtsnis.edu.rs http://www.vpps.edu.rs/ http://www.visokaskola.edu. rs/ http://www.vsstle.edu.rs http://www.vtsurosevac.co m Stud. prog. (da/ne) Ne Predmet (da/ne) Ne Ne Ne Ne x www.wamppp.com 29