Kabinet Zaštitnika 020/241-642 Savjetnici 020/225-395 Centrala 020/225-395 Fax: 020/241-642 E-mail: ombudsman@t-com.me www.ombudsman.co.me Broj: 650/16-4 Podgorica, 3.11.2016. godine Zaštitnik ljudskih prava i sloboda Crne Gore, u skladu sa odredbom člana 41 stav 1 Zakona o Zaštitniku/ci ljudskih prava i sloboda Crne Gore ("Sl. list CG", br. 42/11 i 32/14) i člana 40 Pravila o radu Zaštitnika ("Sl. list CG", broj 53/14), nakon završenog postupka pokrenutog po sopstvenoj inicijativi daje, 1. Uvod MIŠLJENJE U pojedinim medijima portalu vijesti.me, 19.09.2016. godine, u članku pod naslovom Pas napao dijete usred škole, između ostalog, navodi se: da je 19.09.2016. godine u toku rada jutarnje smjene, nakon velikog odmora, u JU OŠ Drago Milović u Tivtu, u hol škole, ušao pas rase rotvajler i napao učenicu 4. razreda te škole; da je uslijedila brza reakcija radnice škole D.P., koja je djevojčicu otrgla od psa; da je djevojčici pružena prava pomoć u Domu zdravlja Tivat; da je pas zadržan u jednoj praznoj učionici, a da su službenici Škole pozvali policiju, Komunalnu policiju i službu Azila za pse iz Kotora; da je potom došao šinter i odveo psa. Iz navedenog proizilazi da je bezbjednost učenika ove škole bila dovedena u pitanje. 2. Postupanje Zaštitnika Povodom iznijetih navoda, Zaštitnik je, 19.09.2016. godine, pokrenuo postupak po sopstvenoj inicijativi i zatražio izjašnjenja od JU OŠ Drago Milović u Tivtu i Opštine Tivat. JU OŠ Drago Milović Tivat, Zaštitniku je, 5.10.2016. godine, dostavila izjašnjenje u kojem se između ostalog, navodi: da se incident dogodio 19.09.2016. godine; da je na kraju velikog odmora, prilikom ulsaka učenika iz školskog dvorišta u školsku zgradu, crni pas rotvajler, ušao sa učenicima u hol; da je pas primjećen tek kada se našao u amfiteatru škole; da je dežurni nastavnik potrčao za njim, ali da se pas popeo stepenicama na visoko prizemlje, gdje su se nalazili učenici čekajući nastavnike da dođu i otključaju vrata; da je dežurna učiteljica D.P., pokušala da smiri djecu i da ih preusmjeri u svoju učionicu, ali da se pas zaletio i napao djevojčicu iz IV razreda; da je brzim i razumnim reagovanjem učiteljice i dežurne nastavnice fizičkog vaspitanja O.M., dijete otrgnuto, tako da su njene helanke bile pocijepane i pozadina izgrebana; da je učiteljica njenog odjeljenja, odmah obavijestila direktoricu i sve kolege koji se su nalazili u zbornici; da su za to vrijeme organizator nastave P.Š., učiteljica A. S. i Zaštitnik ljudskih prava i sloboda Crne Gore, 81000 Podgorica, Ul. Svetlane Kane Radević 3
nastavnica italijanskog jezika S.R., odveli djevojčicu u Dom zdravlja, gdje joj je ukazana pomoć i gdje je dobila potrebnu terapiju; da su roditelji obaviješteni i došli su u Dom zdravlja; da je nakon toga, direktorica obavila razogovor sa roditeljima djevojčice, koji su s pravom bili uzrujani i ogorčeni; da je direktorica kontaktirala Azil, i dobila obavještenje da se radi o zdravom psu koji nema bjesnilo; da je takođe razgovarala sa nastavnicima, učenicima i nekim roditeljima i da ima saznanja da su psa koji je tog jutra viđen u parku i u srednjoj školi doveli neki dječaci; da ističu da je ljudski faktor toga dana pobijedio nedostatak video nadzora, školskog policajca i nedostatak kvalitetne i potpune ograde, pošto su svi nastavnici i uprava škole bili na svojim radnim mjestima dežurstvima i reagovali krajnje ljudski i zaštitili djecu; da je roditelje djevojčice i direktoricu škole primila predsjednica Opštine Tivat, dr Snežana Matijević i da su se dogovorile o hitnim mjerama koje treba preduzeti radi poboljšanja bezbjednosti u školi; da bi bilo neophodno uvesti video nadzor, što je ona već ranije isticala Ministarstvu prosvjete i Opštini Tivat, kao i ponovno uvođenje školskog policajca i noćnog čuvara; da bi bilo dobro da Zaštitnik apeluje da školski policijac i noćni čuvar ponovo uđu u sistematizaciju radnih mjesta za škole, jer bi to značajno podiglo stepen bezbjednosti učenika i zaposlenih u školi; da je na sjednici Nastavničkog vijeća od 21.09.2016. godine ovaj događaj detaljno razmotren i predložene su neke mjere za poboljšanje bezbjednosti učenika i zaposlenih u školi kao na primjer: - pojačati dežurstvo nastavnika i pomoćnog osoblja - uputiti molbu za pomoć oko popravke ograde i postavljanja video nadzora u školama Ministarstvu prosvjete - uz pomoć Opštine pokrenuti proces apliciranja za sredstva kod stranog donatora, angažovanje lica koje će biti zaduženo za obezbjeđivanje objekta škole po 4 sata dnevno ili za vrijeme velikih odmora - potrebno je stalno edukovati učenike o ličnoj bezbjednosti u vezi čega će se osmisliti radionoce, skrenuti pažnja da ne izlaze van školskog dvorišta, prelaze magistralu i odlaze u gradski park, gdje su van kontrole nastavnika Ističe se da su kontaktirali Komunalno preduzeće da se pojača rasvjeta školskih objekata i postave dodatni reflektori na škole, da zaposleni u školi smatraju da bi realizacijom predloženih mjera došlo do značajnog poboljšanja sigurnosti i učenika i zaposlenih u školi i naglašavaju da nije bilo propusta u radu nastavnika, drugog osoblja i uprave škole, jer su brzo i efikasno reagovali. Predsjednica Opštine Tivat, dr Snežana Matijević, 7.10.2016. godine Zaštitniku je dostavila izjašnjenje u kojem navodi da je odmah nakon nemilog događaja 20.09.2016. godine, sa svojim timom, primila roditelje djevojčice, djevojčicu i direktoricu škole R. L., kako bi se bliže upoznala sa detaljima slučaja; da je tema sastanka bila šta preduzeti da se djevojčici i njenim roditeljima pomogne kako bi prebrodili posljedice događaja i koje mjere i radnje nadležnih organa lokalne uprave i škole i Ministarstva, trebe preduzeti kako se ovakvi slučajevi ne bi ponovili; da je predsjednica Opštine upoznata da su u trenutku dešavanja događaja, brzo reagovali i Komunalna policija i Azil kao službe koje su pod ingerencijom Opštine i da je njihovom efikasnom reakcijom pas odveden u sklonište; da kada je u pitanju sprječavanje sličnih događaja na sastanku su analizirane mjere i aktivnosti koje treba preduzeti u školi i njenom okruženju koje bi doprinijele povećanju bezbijednosti učenika; da je kao prioritet utvrđeno da se radi na popravci postavljanju ograde oko škole, postavljanju video kamera te uspostavljanju dežurstva od strane posebne službe koja pruža usluge obezbjeđenja; da je Opština inicijator da se projekat postavljanja nove ograde oko škole kandiduje preko međunarodne organizacije Help i da će Opština budžetom predvidjeti određena sredstva za tu namjenu kroz stavku pomoć institucijama; da očekuju pravovremenu reakciju nadležnog ministarstva; da je Opština djevojčici koja je prilikom događaja zadobila povrede, uručila prigodne poklone, kao i materijalnu pomoć, imajući u vidu da ima dijabetes, te joj je tim prije potrebna pomoć zbog uvećanih troškova kada je u pitanju ishrana i nabavka ljekova. 2
3. Utvrđene činjenice Iz pribavljenih informacija, dostavljenih izjašnjenja proizilazi: da je 19.09.2016. godine u JU OŠ Drago Milović u Tivtu, po završetku velikog odmora, u zgradu škole ušao pas rase rotvajler; da se pas popeo stepenicama na visoko prizemlje gdje su učenici čekali nastavnike; da je dežurna učiteljica pokušala da smiri djecu koja su se uplašila i da ih preusmjeri u svoju učionicu, ali da se pas zaletio i napao djevojčicu iz IV razreda; da je djevojčici nanio određene povrede (ogrebotine, ugriz); da je dežurna nastavnica fizičkog vaspitanja brzo reagovala i otrgnula dijete; da su, potom nastavnici uspjeli da zatvore psa u jednu prostoriju i na taj način zaštitili ostale učenike; da su odmah troje nastavnika poveli djevojčicu u Dom zdravlja, gdje joj je ukazana pomoć, a roditelji su obaviješteni; da je Uprava škole pozvala Komunalnu policiju, MUP Tivat i predstavnici Azila za pse koji posluje u okviru DOO Komunalno Kotor, su odveli psa; da je uprava škole od Azila dobila obavještenje da je pas zdrav, odnosno da nema bjesnilo; da je nakon toga u školi održana sjednica Nastavničkog vijeća 21.09.2016. godine na kojoj su donijeti određeni zaključci, odnosno predložene su aktivnosti na unaprjeđenju bezbjednosti učenika i zaposlenih; da je 20.09.2016. godine predsjednica Opštine Tivat, primila roditelje djevojčice, djevojčicu i direktoricu škole i da su svi zajedno razgovarali o detaljima slučaja te razmatrali i koje bi mjere trebalo preduzeti da se ovakvi događaji ne bi ponovili; da je djevojčici koja je povrijeđena, odnosno njenoj porodici, uručena pomoć; 4. Relevantni propisi Ustavom Crne Gore ( Sl. list CG br. 1/07), garantovano je: Dijete uživa prava i slobode primjereno njegovom uzrastu i zrelosti. Djetetu se jemči posebna zaštita od psihičkog, fizičkog, ekonomskog i svakog drugog iskorišćavanja ili zloupotrebe. Konvencijom o pravima djeteta UN-a utvrđuje se: U svim akcijama u vezi s djecom, bez obzira da li ih poduzimaju javne ili privatne društvene dobrotvorne institucije, sudovi, upravne vlasti ili zakonska tijela, najbolji interesi djeteta biće od prvenstvenog značaja. Države-potpisnice uzimaju na sebe da osiguraju djetetu zaštitu i brigu koja je potrebna za njegovu dobrobit, uzimajući u obzir prava i dužnosti njegovih roditelja, zakonskih staratelja ili drugih pojedinaca zakonski odgovornih za njega, i da bi se ovo postiglo, preduzeće sve zakonske i upravne mjere. Države-potpisnice će osigurati da se institucije, službe i ustanove odgovorne za brigu o djeci i njihovu zaštitu pridržavaju standarda uspostavljenih od odgovarajućih vlasti, naročito u pogledu sigurnosti, zdravlja, u broju i prikladnosti njihovog osoblja kao i odgovarajućeg nadzora nad njima. (član 3) 3
Države-potpisnice će preduzeti sve odgovarajuće zakonske, upravne, društvene i obrazovne mjere da bi se dijete zaštitilo od svih oblika fizičkog, ili mentalnog nasilja, povrede ili zlostavljanja, zanemarivanja ili nemarnog postupka, zloupotrebe ili eksploatacije, uključujući i seksualno zlostavljanje dok je na brizi roditelja, zakonskih staratelja ili bilo koje druge osobe koja se brine o djetetu. Takve zaštitne mjere treba da u odgovarajućoj mjeri uključuju i djelotvorne postupke na uspostavljanju društvenih programa da bi se pružila potrebna podrška djetetu i onima koji se brinu o djetetu, kao i drugih oblika sprečavanja i identifikacije, prijavljivanja, preporučivanja, istraživanja, liječenja i praćenja slučajeva zlostavljanja djece opisanih ranije i, kada je to potrebno, sudsko uključivanje (čl. 19) Opštim zakonom o obrazovanju i vaspitanju ( Sl. list RCG br. 64/02,... Sl. list CG", br. 04/08.. 045/10... 44/13), propisano je: Direktor ustanove: 1) planira, organizuje i rukovodi radom ustanove; 2) organizuje racionalno i efikasno izvođenje obrazovnog programa; 3)obezbjeđuje jednakost učenika u ostvarivanju prava na obrazovanje i vaspitanje, u skladu sa njihovim sposobnostima; 4) priprema predlog godišnjeg plana rada i odgovoran je za njegovo sprovođenje; 5) rukovodi radom nastavničkog, odnosno stručnog vijeća; 6) vrši izbor nastavnika, stručnih saradnika i drugih zaposlenih u ustanovi; 7) predlaže akt o organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta; 8) vrši stručno-pedagoški nadzor; 9) odlučuje o pravima i obavezama zaposlenih, u skladu sa zakonom; 10) podstiče stručno obrazovanje i usavršavanje nastavnika i predlaže njihovo napredovanje; 11) donosi plan unapređenja kvaliteta obrazovno-vaspitnog rada ustanove; 12) zastupa i predstavlja ustanovu i odgovoran je za zakonitost rada ustanove; 13) sarađuje sa roditeljima i sredinom; 14) obrazuje komisije za provjeru znanja učenika u toku trajanja nastave, na zahtjev učenika, roditelja ili staratelja; 15) obavlja druge poslove, u skladu sa zakonom i statutom ustanove. (čl. 82 tač 1-15)... Učenik ima dužnost da:... 11) učestvuje u dežurstvima škole; 12) poštuje pravila školskog, odnosno kućnog reda; 13) druge dužnosti utvrđene statutom ustanove. (čl. 98 tač 11,12 i 13) Ustanova može sticati sredstva iz budžeta opštine, za: 1) materijalne troškove (održavanje higijene, deratizaciju i dezinfekciju, telefonske i poštanske usluge, internet); 2) investicije u ustanovama čiji je osnivač opština; 3) osiguranje objekata ustanove; 4) obavezni zdravstveni i sanitarni pregled nastavnika i djece, odnosno učenika; 5) prevoz učenika osnovne škole; 6) protivpožarnu zaštitu; 7) porez i druge dažbine koje propisuje lokalna samouprava; 8) korišćenje komunalnih usluga i komunalije; 9) naknadu za zemljarinu i firmarinu. (član 136a) 4
Odlukom o komunalnom redu ("Sl. list CG - opštinski propisi", br. 28/16 ) propisano je Napuštene životinje, odnosno životinje čiji je vlasnik nepoznat, Komunalna policija mora ukloniti sa javne površine. Ako su u pitanju kućni ljubimci, Komunalna policija će obavijestiti Sklonište za smještaj i zaštitu apuštenih i izgubljenih pasa, a ako su u pitanju domaće životinje, Komunalna policija je dužna da nakon njihovog zbrinjavanja, obavijesti Veterinarsku inspekciju radi preduzimanja mjera i radnji iz svoje nadležnosti. (član 42 stav 1 i 2) Odlukom o uslovima i načinu držanja kućnih ljubimaca i načinu postupanja sa napuštenim i izgubljenim životinjama ("Sl list CG - opštinski propisi", br. 33/10, 34/14 i 28/16 od 15.06.2016), propisano je: Ovom odlukom se propisuju uslovi i način držanja kućnih ljubimaca, način postupanja sa napuštenim i izgubljenim životinjama (kućnim ljubimcima), način zbrinjavanja i kontrole njihovog razmnožavanja na teritoriji Opštine Tivat. (čl.1) Poslove sakupljanja, prevoženja i zbrinjavanja napuštenih i izgubljenih kućnih ljubimaca, opštine Tivat i Kotor zajednički organizuju osnivanjem Skloništa kome su ovi poslovi povjereni posebnom odlukom Skupštine opštine Tivat ("Sl. list Crne Gore-Opštinski propisi", broj 2/10), shodno propisima o zaštiti dobrobiti životinja i veterinarstvu, uz primjenu odgovarajuće opreme i bez zlostavljanja. Zbrinjavanje napuštenog i izgubljenog kućnog ljubimca vrši se u skloništu za napuštene kućne ljubimce (u daljem tekstu: sklonište), koje održava Javno komunalno preduzeće " Kotor " (u daljem tekstu: Preduzeće). Preduzeće održava sklonište na način kojim se stvaraju uslovi za njihovu dobrobit. (čl. 20) Zakon o Zaštitniku ljudskih prava i sloboda Crne Gore ( Sl. list CG br. 42/11 i 32/14) propisuje: Nakon završetka ispitivanja povrede ljudskih prava i sloboda Zaštitnik/ca daje mišljenje o tome da li je, na koji način i u kojoj mjeri došlo do povrede ljudskih prava i sloboda. (član 41/1) 5. Zaključna ocjena Na osnovu sprovedenog ispitnog postupka, Zaštitnik je konstatovao da se 19.09.2016. godine u JU OŠ Drago Milović u Tivtu dogodio incident, kada je u toku prijepodnevne smjene, nakon završetka velikog odmora, u školu ušao pas rase rotvajler koji je povrijedio učenicu IV razreda. Konstatuje se, da su dežurni nastavnici preduzeli mjere i radnje da odvoje psa od djevojčice, da ga izdvoje u posebnu prostoriju, a djevojčicu odmah poveli u Dom zdravlja, gdje joj je pružena neophodna medicinska pomoć. Istovremeno su obavijšteni i roditelji učenice. O navedenom, takođe, obaviještena je Komunalna policija i Uprava policije. Predstavnici DOO Komunalno Kotor Azil za pse, su u kratkom roku došli i odveli psa. Zaštitnik primjećuje da je povodom događaja, 20.09.2016. godine, održan sastanak u Opštini Tivat, na kojem su predsjednica Opštine sa saradnicima, direktorica OŠ Drago Milović, djevojčica koju je povrijedio pas i njeni roditelji, razgovarali o aktivnostima koje treba da se preduzmu da se ovakvi događaji ne bi ponovili, te kako bi se lakše prebrodile posledice incidenta. Primjećuje se da predstavnici Škole, kao i Opštine Tivat, planiraju aktivnosti svako u okviru svojih nadležnosti u cilju podizanja nivoa bezbijednosti u školi. Evidentno je da 19.09.2016. godine, u vrijeme dešavanja incidenta u školi Drago Milović bezbijednost učenika kao i zaposlenih bila dovedena u pitanje. 5
Naime, Zaštitnika zabrinjava činjenica da je u hol škole u kojem su se nalazili učenici, u vrijeme nastave na kraju odmora, neometano mogao ući pas lutalica i pri tom se popeti stepenicama na prvi nivo škole. Stiče se utisak da u tom periodu, kada se u školi pojavio pas (veliki crni rotvajler) na vratima ustanove nije bilo dežurnog nastavnika koji prati ulazak i izlazak učenika na odmor i njihovo ponašanje i koji bi mogao spriječiti ulazak životinje u školu. Ovakav propust, po mišljenju Zaštitnika, doveo je do situacije da se u opasnom okruženju nađu brojni učenici, kao i zaposleni u školi. Bezbjednost učenika bila je narušena, nalazili su se u situaciji određene nesigurnosti i neizvjesnosti. Reakcija osoblja škole, uslijedila je pošto je pas uspio da povrijedi učenicu škole i na taj način spriječene su mnogo teže posledice. Po mišljenju Zaštitnika, škiola je dužna da preduzme sve potrebne mjere i radnje kako bi učenici, a i zaposleni, boravili i radili u bezbjednim uslovima, što je nužan preduslov za ostvarivanje kvalitetnog obrazovanja i vaspitanja. Konvencija o pravima djeteta UN-a, propisuje da sve institucije, službe i ustanove odgovorne za brigu o djeci i njihovu zaštitu treba da se pridržavaju uspostavljenih standarda, naročito u pogledu sigurnosti, zdravlja, u broju i prikladnosti njihovog osoblja kao i odgovarajućeg nadzora nad njima. Polazeći od navedenog, u cilju ostvarivanja najboljeg interesa djeteta, Zaštitnik daje, PREPORUKU JU OŠ Drago Milović u Tivtu, - da preduzme radnje i mjere u cilju obezbijeđivanja sigurnog i bezbjednog boravka sve djece u ovoj javnoj ustanovi; - da preduzme potrebne mjere i radnje, kako bi se obezbijedilo permanentno dežurstvo nastavnika i učenika kako za vrijeme odmora, tako i za vrijeme trajanja časova; - da nastavi započete aktivnosti koje će doprinijeti povećanju bezbijednosti učenika, nastavnika i drugog osoblja škole, Opštini Tivat: - da nastavi sa planiranim aktivnostima koje će doprinijeti povećanju bezbijednosti učenika; - da preduzme posebne mjere na uklanjanju - hvatanju i zbrinjavanju pasa lutalica na javnim površinama; OŠ Drago Milović kao i Opština Tivat, dužni su da u roku od 30 dana od dana prijema ovog mišljenja, Zaštitniku dostave izvještaj o radnjama i mjerama preduzetim na izvršenju preporuka. D-na: - JU OŠ Drago Milović Tivat; - Opštini Tivat - Ministarstvu prosvjete (na upoznavanje) - a/a ZAMJENICA ZAŠTITNIKA LJUDSKIH PRAVA I SLOBODA CRNE GORE Snežana Mijušković 6