FISKALNA POLITIKA
Fiskalna politika predstavlja politiku upravljanja javnim prihodima I javnim rashodima čiji osnovni instrumenti su porezi i javna potrošnja. Fiskalna politika uključuje politiku oporezivanja (prikupljanje prihoda) na jednoj strani, te državne izdatke (politika budžetskih izdataka) na drugoj strani. Institucionalni okvir u kojem se provodi fiskalna politika jedne države naziva se fiskalni sistem. Fiskalna politika i fiskalni sistem su međusobno uslovljene i povezane.
Fiskalni sistem obuhvata : sistem javnih prihoda, sistem javnih rashoda i zaduživanje.
Javni prihodi predstavljaju sredstva koja prikuplja država i druga javno-pravna tijela i koristi ih za finansiranje javnih potreba iz svoje nadležnosti. Javni prihodi su novčana sredstva koja država prikuplja radi pokrivanja javnih rashoda. Udio javnih prihoda u društvenom proizvodu se u ekonomski najrazvijenijim zemljama svijeta krede između 1/3 i 1/2.
Prihodi države, javni prihodi, imaju sljedede karakteristike: da se ubiraju u novcu, da se ubiraju redovno godišnje, da služe podmirivanju troškova koji imaju opšti karakter.
Razvoj javnih prihoda mogude je spoznati kroz razvoj pojedinih društveno ekonomskih formacija, i to: - u prvobitnoj zajednici bili su darovi kojima su se zadovoljavale javne potrebe, koje su bile po obimu skromne. - Robovlasničke države razvile su i primjenjivale razne modele prikupljanja sredstava, koristila se robovska radna snaga, ratni plijen, pljačka, prihodi od državne imovine i monopol (monopol kovanja novca, monopol proizvodnje i prodaje soli), porezi, carine itd. - U feudalnom društvu prihodi su: feudalna renta, prihodi od domena (imanja) i regala (prava), porezi, akcize, takse, javni zajmovi i oblik prihoda koji je pobjednik ubirao od pobjeđenog (tribut). - U kapitalističkom društvu oko 80% - 90% državnih potreba kapitalističke zemlje podmiruju porezima.
Porezni sistem jedne zemlje predstavlja skup poreza, taksi, doprinosa, i drugih javnih prihoda i dadžbina uvedenih u jednoj zemlji. Porez predstavlja instrumenat javnih prihoda kojim država, uključujudi i niže oblike političko-teritorijalne zajednice, od subjekata pod njenom poreskom vlašdu prinudno uzima novčana sredstva, bez neposredne protivusluge, u svrhu pokrivanja svojih finansijskih potreba i postizanja drugih, prvenstveno ekonomskih i socijalnih ciljeva.
Poreski sistem Bosne i Hercegovine, sastoji se iz: - sistema indirektnih poreza - to su porezi koje poreski obveznik prevaljuje na neko drugo lice, obično je to potrošač - sistema direktnih poreza - to su oni porezi koje poreski obveznik neposredno plada i nije ih u mogudnosti prevaliti na neki drugi porezni subjekt
U Poreznom sistemu BiH indirektni porezi su : carine, akcize, putarine, porez na dodatu vrijednost
Tabela. Naplata indirektnih poreza za period 2005-2017 Godina Bruto prihodi (u milionima KM) 2005. 2138 2006. 4469 2007. 5278 2008. 5863 2009. 5171 2010. 5530 2011. 5878 2012. 5872 2013. 5882 2014 6240 2015 6363 2016 6638 2017 7020
Porez na dodatu vrijednost je savremeni oblik opšteg poreza na promet koga su uvele skoro sve razvijene zemlje. Osnovna karakteristika poreza na dodatu vrijednost sastoji se u tome što se za poresku osnovicu u svakoj fazi prometa uzima samo dodatna vrijednost stvorena u datoj fazi prometa. Oporezuje se samo razlika u cijeni koja nastaje u drugoj fazi prometa. Na ovaj način se otklanja nadoporezivanje, pladanje poreza na porez, što je prisutno kod bruto svefaznog i višefaznog poreza.
Primjena PDV se zasniva na sljededim poreznim pravilima: svaka isporuka mora biti oporezovana, ako nije oslobođena posebnom odredbom, Ni jedna isporuka dobara i usluga ne smije biti obuhvadena porezom dva ili više puta, porez na dodanu vrijednost u isporukama dobara i usluga u poduzetničke svrhe mora biti putem pretporeza odbijen,
Akciznim proizvodima, odnosno proizvodima koji se oporezuju posebnim porezom- akcizom, u Bosni i Hercegovini smatraju se: 1. derivati nafte; 2. duhanske prerađevine; 3. bezalkoholna pida; 4. alkohol i alkoholna pida; 5. pivo i vino i 6. kafa (sirova, pržena, mljevena i ekstrati kafe).
Zakonom o akcizama u BiH propisana je i obaveza obračunavanja i pladanja putarine koja se obračunava po litru naftnih derivata (dizel-goriva, motorni benzin-bezolovni motorni benzin), a koja je do donošenja ovog zakona bila regulisana entitetskim propisima. Prihodi po osnovu akciza upladuju se na Jedinstveni račun Uprave za indirektno oporezivanje, a njihova raspodjela vrši se u skladu sa Zakonom o uplatama na jedinstveni račun i raspodjeli prihoda
Na nivou BiH formirana je Uprava za indirektno oprezivanje, koja ima svoje regionalne centre i filijale širom BiH koja je odgovorna za prikupljanje poreza na dodatu vrijednost, carina, akciza i putarine. Sjedište UIO je u Banjoj Luci. Aktivnosti na terenu odvijaju se kroz četiri regionalna centra - Sarajevo, Banja Luka, Tuzla i Mostar, te 30 carinskih ispostava i 59 carinskih referata, od čega je 40 cestovnih graničnih prelaza, 4 zračna, 8 željezničkih, 3 poštanska granična prelaza i 4 slobodne zone.
Sektori Uprave za indirektno oporezivanje su: - Sektor za poreze, - Sektor za carine, - Sektor za provođenje carinskih i poreskih zakonskih propisa, - Sektor za poslovne usluge, - Sektor za informacione tehnologije.
U okviru prava i dužnosti predviđenih zakonom, UIO je nadležna da: vodi jedinstveni registar obveznika indirektnih poreza i dodjeljuje im odgovarajudi identifikacioni broj; vrši prijem poreskih prijava i drugih isprava, vodi obaveze po osnovu indirektnih poreza u poreskom knjigovodstvu, vrši naplatu i povrat indirektnih poreza; vodi poresko knjigovodstvo; - utvrđuje pravovremenost, zakonitost i pravilnost podnesenih poreskih prijava i drugih isprava;
utvrđuje poresku osnovicu i poresku obavezu obveznika indirektnih poreza na osnovu poreskih prijava, isprava, poslovnih knjiga, evidencija obveznika i drugih dokaza, uključujudi i primjenu indirektnih metoda dokazivanja; obavlja provjeru, ograničenu provjeru i kontrolu obveznika indirektnih poreza; - sprečava, otkriva i istražuje carinske, poreske i druge prekršaje, te, u skladu s uputstvima nadležnog tužioca, vodi aktivnosti u vezi s istragom krivičnih djela vezanih za indirektno oporezivanje i nadležnim organima podnosi prijave za povredu propisa o indirektnom oporezivanju;
- vodi jedinstveni račun i vrši naplatu prihoda po osnovu indirektnih poreza, doznačavanje i raspodjelu prihoda po osnovu indirektnih poreza na način reguliran zakonom; - prikuplja i obrađuje podatke o utvrđenim i naplaćenim porezima; - planira i provodi obuku zaposlenih u određenim oblastima, zavisno od ukazane potrebe; - vrši obradu i praćenje statističkih podataka o indirektnim porezima; - vodi prvostepeni i drugostepeni upravni postupak; - prati izvršavanje ugovornih obaveza između UIO i komercijalnih banaka;
Obavezna registracija PDV obveznika je za ona lica koja samostalno obavljaju privrednu djelatnost (proizvođači, trgovci, pružaoci usluga, eksploatacije prirodnih resursa, poljoprivrede, šumarstva i profesionalnih djelatnosti) u svrhu ostvarivanja prihoda, čiji oporezivi promet dobrima ili uslugama i promet dobrima oslobođenim sa pravom na odbitak ulaznog poreza, u prethodnoj godini prelazi 50.000 KM. Lica koja izvrše oporezivi promet ispod navedenog praga, u pojedinim slučajevima, mogu se dobrovoljno registrovati (npr.ako žele izvršiti povrat PDVa, koji je nastao u vezi sa tim oporezivim prometom), čime stiču status obveznika PDV.
Promet dobara i usluga koji je oslobođen pladanja PDV-a sa pravom na odbitak ulaznog poreza: Izvoz dobara, Međunarodni prevoz, Neke usluge u određenim slučajevima koje se odnose na uvoz i izvoz, - Unos dobara u slobodnu zonu.
Poreska obaveza nastaje u trenutku kada se izvrši jedna od sljededih radnji, nezavisno od toga koja je najranija: - u trenutku kada se izvrši isporuka dobara ili vršenja usluga, - u trenutku izdavanja fakture, - u trenutku kada se izvrši pladanje ili djelimično pladanje ukoliko smo nešto avansno uplatili, - pri uvozu dobara u BiH, u momentu nastanka obaveze pladanja carinskog duga, - pri upotrebi dobara i usluga u vanposlovne svrhe
U poreznom sistemu Bosne i Hercegovine direktni porezi su : porez na dobit fizičkih i pravnih lica, porez na imovinu, porez na prihod od imovine i imovinskih prava, porez na prihod od autorskih prava, porez na nasljeđe i poklon, porez na dobitke od igara na sredu...
Obveznik poreza na imovinu je fizičko i pravno lice koje je vlasnik slijedede imovine: -putničkog motornog vozila -motocikla do sedam godina starosti -zgrade ili stana za odmor i rekreaciju -parking prostora koji se izdaje -plovnog objekta preko pet metara dužine i letjelice u vlasništvu fizičkih lica -poslovne prostorije, stambene zgrade ili stana koji se izdaju pod zakup -garaže koja se izdaje po zakup
Porez na nasljeđe i poklon plada se i na pokretnu stvar ako je pojedinačna ili ugovorena vrijednost veda od 2.000,- KM. Obveznik poreza na nasljeđe i poklon u FBiH je fizičko i pravno lice koje na teritoriji kantona naslijedi ili primi na poklon imovinu na koju se plada porez na nasljeđe i poklon. Obveznik poreza na nasljeđe i poklon je i lice koje naslijedi ili primi na poklon pravo uživanja ili korištenja nekretnine. Porez na nasljeđe i poklon se plada po stopi od 5%
Pod prometom nepokretnosti podrazumijeva se prodaja, zamjena, nasljeđe i poklon i drugi prenos vlasništva na nepokretnostima (zemljište i građevinski objekti), prava na patente (licence) i prava na modele i žigove Porez na promet nepokretnosti je prihod opdine. Obveznik poreza na promet nepokretnosti je kupac, odnosno fizičko ili pravno lice na koje se vrši prenos vlasništva na nepokretnosti.
Doprinosi su, uz poreze i takse, važan instrument javnih prihoda kojim se prikupljaju sredstva za finansiranje javnih rashoda. Osnovna obilježja doprinosa kao javnih prihoda su: - namjena trošenja doprinosa je unaprijed određena, pa su oni klasični destinirani prihod, - prikupljena sredstva po osnovu doprinosa su strogo namjenska i ne prolaze kroz budžet i budžetsku proceduru, - obaveza pladanja se odnosi na određeni krug obveznika koji su povezani određenim ekonomskim, socijalnim ili nekim drugim razlozima
Doprinosi kao oblici prihoda vežu za obezbjedjivanje sredstava na ime financiranja zajedničkih potreba javnog karaktera, gdje po prirodi neminovno dolazi do preplitanja javnih i pojedinačnih interesa. Najznačajniji i najrasprostranjeniji doprinos u svjetskim razmjerama jeste doprinos za socijalno osiguranje. U Bosni i Hercegovini se danas pladaju doprinosi za : penziono - mirovinsko osiguranje, zdravstveno osiguranje i za nezaposlenost. Obveznici doprinosa su poslodavci, zaposleni, poduzetnici i zemljoradnici. Stope doprinosa različite.
Tabela: Uporedni pregled zbirnih stopa doprinosa na plade u BiH, Hrvatskoj i Srbiji Bosna i Hercegovina Hrvatska Srbija Federacija RS 41,5% 33,0% 37,2% 35,8%
Tabela: Stope poreza na dobit, poreza na dohodak i poreza na dodatnu vrijednost u nekim izabranim zemljama okruženja i zemljama EU Zemlja Porez na dobit Porez na dohodak PDV BiH 10% 10% 17% Hrvatska 20% 12; 25 i 40% 25% i 10% Slovenija 20% 16; 27 i 41% 20; 8,5; 8 i 5% Srbija 10% 10,12 i 20% 20 i 8% Danska 25% 20-51,55,4% 25% Švedska 26,3% 56,6% 25, 12 i 6% Italija 31% 23-47,3% 21, 10 i 4% Njemačka 15+14,8% 15-47,5% 19 i 7% Holandija 25% 52% 19 i 6%
Tabela 9: Učešde direktnih i indirektnih poreza u ukupnim poreznim prihodima u izabranim zemljama. Učešde Učešde Učešde Zemlja direktnih indirektnih Socijalnih poreza poreza doprinosa BiH 18% 46% 36% Hrvatska 16% 48% 36% Slovenija 21,8% 38,5% 40,1% Srbija 20% 49% 31% Danska 62,7% 35,4% 2,1% Švedska 42,2% 39,7% 18,1% Italija 34,9% 33,5% 31,7% Njemačka 29,4% 29,8% 43,7% Holandija 31,5% 32,2% 36,3%