Regionalni centri upravljanja cvrstim otpadom

Regionalni centri upravljanja cvrstim otpadom

PROBLEMATIKA CVRSTOG OTP ADA Moden1im gradovima pnjet1 zagus1vanje zbog velike kolicine cvrstog otpada koj a stalno raste (sl. 2.1.). -0 "' 0. "' 0 "' 0 -"' 3SO 300 2SO 200 lso 100 so 0...... "........... '. _...,.,...,~ --:. ~. '.. - \.... "".i................. '... '. '.. ~ t'.. ',.. ',,.,. otpad od lokala.' prodavnica i sl. otpad od domacinstva SO SS 60 6S 70 7S 80 8S 90 godine Slika 2.1. Rast kolicine otpadajednog veceg grada u Njemackoj [4}, period 1950-1990. Kod toga je njihov sadrzaj, uglavnom organskog i neorganskog porijekla, znacajan izvor sekundan1ih sirovina. 17

Tako, npr., u Nj emackoj kucno smece se uglavnom sastoji iz [20]: 44 % - dij elovi koji se mogu kompostirati, 25 % papir i karton, 12 % - staklo, 6 % - plastika, 6 % - razni spojevi, 4 % - metali, 3 % - mineralni materijali. Takvo stanje nalaze da se problematici upravljanja otpadom, izmedu ostalog, treba prici drugacije nego do sada, radi sistematskog rjesenja na relaciji producenti otpada i potencijalni korisnici. Svim stanovnicima Zemije, a posebno onim koji zive u gradskim sredinan1a, neophodna je cista voda, odvod zagadenih voda i njihovo preciscavanje, te ciscenj e i evakuacija sa odgovarajucim tretmanom cvrstog otpada. Kolicine cvrstog otpada, koje se rapidno povecavaju u gradovin1a, predstavljaju veliku opasnost po zdravije ljudi a i okolinu. Svake godine cak 5,2 iniliona ljudi, od toga 4 miliona djece, umire od oboljenja uzrokovanih nepravilnim ispustanjem otpadnih voda i odlaganjem krutog otpada [ 1]. U zemljama u razvoju obraduje se inanje od 10 % gradskog otpada, a tek rnali dio te obrade zadovoljava prihvatljive norme. Vise od 2 milijarde ljudi je bez temeljnih sanitamih uslova, dok polovina urbanog stanovnistva u zemljama u razvoju odlaganj e otpada nema na prikladan nacin. Neodr:Ziva potrosnja, posebno u razvijenim industrijskim dr:zavama, povecava kolicinu i raznovrsnost otpada, pa se prognozira da bi 2025. godine one mogle biti povecane cak cetiri do pet puta. u isto vrijeme, cijene odlaganja otpada imaju tendenciju stalnog rasta (2-3 puta), buduci se odlagalista (deponije) pune, a ekoloski kriteriji vezani za nadzor stalno zaostravaju. Najbolji nacin rjesavanja problema cvrstog otpada je sprecavanje njegovog nastanka uz promjenu nacina zivijenja i rada, odnosno proizvodnje. Radi toga su potrebni adekvatni planovi, kako bi se uz korektno odrzavanje cistoce, odnosno javne higijene prije svega, osigurali postupci ponovne upotrebe korisnog otpada, reciklaza i sigurna obrada ili tretman. Tradicionalna predstava da je otpad smece treba da se mijenja, j er savremene tehnologije omogucavaju gotovo u potpunosti iskoristavanje svih vrsta i kolicina otpada. Normalno, radi svakodnevnog odrzavanja sanitarno -higijenskih uslova na urbanim podrucjima, nuzno je redovno i kvalitetno ciscenje, sakupljanje i transpo1i nastalog otpada do mjesta koristenja, obrade. 1 8

ili njegovog deponovanja, StO USlovljava visok nivo odrzavanja J3VIle higijene, koja j e sastavni dio procesa upravljanja cvrstim otpadom. 2.1. Upravljanje cvrstim otpadom KoliCine cvrstog otpada u nasim uslovima godisnje cesto prelaze i preko 500 kg po stanovniku. Istina, u nekim drzavama, zbog poduzetih mjera (racionalni tehnoloski procesi, tj. primjena tzv. "suhe tehnologije", reciklaza, vise puta koristena ambalaza i sl.), dolazi do izvjesnog smanjenja produkcije otpadaka, ali to jos nije masovna pojava. Uocljivo je da se u sadrzaju otpada sve cesce nalazi opasni otpad koji utice na zdravlje ljudi i okolinu, ukijucivo i radioaktivni koji nosi veliki rizik. Radi zastite ljudskog zdravija i zastite okoline nuzno je otpadom racionalno upravljati, sto podrazumijeva njegovo: blagovremeno sakupijnje i transport, bezbjedan postupak neutralizacije i konacnu dispoziciju. Savremena hijerarhija ciljeva buduce politike u vez1 s otpadom podrazumijeva (sl. 2.2.): Mj erenj e nastanka otpada. :''. Sprecavanjc produkcij e otpada (Avoid),.. Sprecavanje produkcije otpada (Reduction)....u-<J<Cr-"'7 ~... Ponovna upotreba za istu namjenu N<T-~.._,... v..;-~~" uz obradu (Recovery) lskoristavanje otpada Ponovna upotreba za istu namjenu ~~"'""- bez obradc (Reuse) ~"-.r"" _,.. '--" '-'" '--:.,_,.._.,. Recikliranje otpada, iskoristavanje uz obradu (Recycling) Obrada otpada prije odlaganja Odlaganje. nekorisnog ot~a=d=a-j----"'*"""'""""~""""~...""""~...""""~~ Odl aga nj e otpada (Landfilling) Slika 2.2. Hijerarhija upravljanja otpadom [16) sprecavanje produkcije otpada, iskoriscavanj e otpada, odlaganj e otpada koji je podnosljiv za okolinu. 19

2.2. Integrirano rjesavanje problema otpada Koncept tzv. integriranog rjesavanja problematike upravljanja otpadom, kao proces (sl. 2.3.) prihvacen u savremenoj praksi, podrazumijeva: 1. sprecavanje, odnosno sto je moguce vise izbjegavanje produkcije otpada \ J otpada, min.), 2. otpadne materije sto manje dovoditi u dodir sa otrovnim supstancama, 3. cvrsti otpad pokusati sto vise ponovo iskoristiti, 4. termicki preraditi sav otpad cija se produkcija ne moze sprijeciti i sto se ne moze ponovo upotrijebiti, 5. deponirati sto manje otpada, i to samo inertnog porijekla. -- -r------------- -~ --- Gradski ekosistem ~O Input ~O output /).. otpada I. I - -- -. -- -- ~:. - -- - - --:... ~ - :. - -..... -- -._ - - -----... -- ---... - -! Slika 2.3. Proces integrisanog upravljanja otpadom unutar gradskog ekosistema sa ulazom (input) i izlazom (output) roba i produkcijom otpada (L1 otpada) Sigurno da najveci znacaj ima sprecavanje produkcije otpada, i to ne samo u potrosnji, vec to treba posebno ostvariti u razvoju i proizvodnji. Cilj ponovnog koristenja otpada u integrisanom konceptu jeste da se do kraja iskoriste sve mogucnosti (sl. 2.4.) 20

Sprecavanje i smanjenje otpada Ponovna upotreba Skupljanje i sortiranje Reciklaia (staklo, papir, metal, plastika) Termicka prerada (struja, toplota, ostaci metala, s1jaka) Bioloska prerada (kompost, biogas) Trziste Odlaganje (ostatak sljake, prasina iz filtera, ostalo) Slika 2.4. Koncept integrisanog upravljanja otpadom [4} Strucne rasprave najcesce se vode sa suprotstavljenim misijenjima oko cetvrte tacke, tj. termickog tretmana cvrstog otpada. Kod ostalih principa, odnosno ciijeva, postoji jedinstvenost stavova, posto je jasno da najvecu prednost ima aktivnost sprecavanja formiranja otpada, njegovog ponovnog koristenja i cuvanja od dodira sa opasnim sup?tancama te odlaganje na deponijama samo inertnog materijala. Neosporno je najbolji onaj otpad koji se uopce ne proizvodi. To je tesko postici. Zbog toga ga treba reducirati, npr., upotrebom povratne ambalaze (staklenke),'smanjenim pakiranjem isl. Cesto se kaze da je cvrsti otpad "sirovina na pogresnom mjestu" [1 6]. Ako se organizira odvojeno sakupljanje, odnosno tzv. pri1nama reciklaza na mjcstu nastajanja (sakupljanja) korisnih materija, mogu se dobiti veoma upotrebivi produkti kao StO SU papir i karton, staklo, metali, plastika te biljni, odnosno fermentabilni produkti za proizvodnju komposta. '. ' J '. 21

Deponiranje inertnog materijala, obicno sirovinski i termicki neupotrebljiv otpad, kao i mineralnog materijala iz spalionica, cini jedini, za sada i najkvalitetniji nacin konacne dispozicije. Za razliku od sanitarnih deponija gdje se, mada na kontrolisan nacin, odlaze mjesovit otpad, ukljucujuci i onaj organskog porijekla sa svirn nagativnin1 popratnirn pojavarna (zagaden fi ltrat, gasovi, neugodan miris i sl.), kod deponija sa sarno inertnim materijama opasnosti od zagadenja okoline nema, a ostvaruje se i velika finansijska usteda u investicionim i eksploatacionim troskovima. Smatra se da otpad koji se vise ne moze iskoristiti kao sirovina treba termicki obraditi. Uz obavezu da se iz spalionica neutralise emisija stetnih produkata (dimni gasovi, prasina, slj aka i dr.), ovaj postupak obezbjeduje: reduciranje otpada do mineralizacije, smanjenje obima otpada, a tim i zapremine deponije, odnosno povrsine gradevinskog zemljista, koristenje nastale topline, koristenje sljake u gradevinarstvu. 2.3. Karakteristike otpada Cvrsti otpad predstavlja veoma slozen i heterogen materijal, koji je pri normalnim uslovima tvrd, a nastaje kao rezultat covjekovog zivljenja i rada u stanu, na radnom mjestu, na javnoj povrsini i sl. Cvrsti otpad moze biti i prirodnog porijekla, kao snijeg i lisce, sto se tretira kao otpad sa javnih drugih povrsina. Sastojci cvrstog otpada SU dvojaki: a. fermentabilni, tj. organski, koji se brzo raspadaju, npr. ostaci preradene i nepreradene hrane, kosti, uginule zivotinje itd. b. inertni ( organski i neorganski), koji se razlazu veoma sporo kao keramika, staklo, plastika i sl.,;.. 2.3.1. Vrste otpada Kategorizacija vrsta otpadaka nije u potpunosti usaglasena, mada dominira podjela na komunalni, industrijski, inertni i opasni otpad, sa nizom podgrupa, sto ovisi najvise o organiziranosti upravljanja otpadnim materijama. 22