zahtjev stampaj

Транскрипт

1 ZAHTJEV ZA IZDAVANJE INTEGRISANE DOZVOLE D.O.O MOŽURA REGIONALNA SANITARNA DEPONIJA ČVRSTOG KOMUNALNOG OTPADA ZA BAR I ULCINJ NA LOKACIJI MOŽURA Bar, Maj 2012 godine

2 Obrazac 1 NAZIV OPERATERA: "Možura" D.O.O za upravljanje sanitarnom deponijom Mjesto: Bar Broj: Datum: godine ZAHTJEV ZA IZDAVANJE INTEGRISANE DOZVOLE ZA RAD POSTROJENJA REGIONALNE SANITARNE DEPONIJA KOMUNALNOG ČVRSTOG OTPADA ZA BAR I ULCINJ I OBAVLJANJE AKTIVNOSTI ODSTRANJIVANJE OTPADA NA LOKACIJI MOŽURA, U OPŠTINI BAR I Opšti podaci o: 1. Zahtjevu Novo postrojenje X Rad ili bitne izmjene u radu postojećeg postrojenja Prestanak aktivnosti Revizija dozvole Produženje važenja dozvole 2. Operateru Naziv Sjedište/Mjesto "Možura" D.O.O za upravljanje sanitarnom deponijom Bar Adresa Bulevar Revolucije br. 1 Broj telefona/faksa Registarski broj i datum registracije 030/ Napomena: Radi se o broju Opštine Bar (jednog od osnivača d.o.o Možura) pošto je postrojenje u izgradnji i još uvjek nema svu izgrađenu infrastrukturu. prostor@bar.me D.o.o "Možura" Bar, društvo ograničene odgovornosti osnovano od strane Opština Bar i Ulcinj, koje je registrovano u Privrednom sudu Crne Gore 9 juna 2009 godine pod brojem May-12-2-

3 / Lice i podaci za kontakt Drugi podaci o operateru/pravnom licu Senad Arabelović-Tehnički director Možure d.o.o Mob tel: 069/ mail: asenad@t-com.me D.o.o Možura su osnovale Opštine Bar i Ulcinj kao preduzeće zaduženo za upravljanje sanitarnom deponijom. OPŠTINA BAR Bulevar Revolucije br 1 tel: 030/ fax: 030/ OPŠTINA ULCINJ Bulevar Maršala Tita tel: Tel.: fax.: Postrojenju i njegovoj okolini 3.1. Naziv Regionalna sanitarna deponija Možura 3.2. Adresa Broj telefona/faksa Bušat bb 069/ (Senad Arabelović-Tehnički direktor) asenad@t-com.me - Senad Arabelović Tehnički director d.o.o Možura - Tel: 069/ Kontakt asenad@t-com.me Lice i podaci za kontakt 3.3. Naziv i adresa vlasnika zemljišta na kome se planira obavljanje aktivnosti 3.4. Naziv i adresa vlasnika glavne i pomoćnih zgrada postrojenja u kome se aktivnost izvodi - Milo Markoč Samostalni savjetnik za zaštitu životne sredine i vodoprivredu u Opštini Bar Broj telefona 030/ , Fax: 030/ Kontakt milo.markoc@bar.me Opisano u poglavlju I.3.3 Opisano u poglavlju I.3.4 May-12-3-

4 3.5. Informacija o uslovima utvrđenim u urbanističkom i prostornom planu 3.6. Informacija o alternativnim lokacijama 3.7. Informacija o okolini na koju može uticati obavljanje aktivnosti ili udes Opisano u poglavlju I.3.5 Opisano u poglavlju I.3.6 Prilog: Upoređivanje potencijalnih lokacija za deponiju Opisano u poglavlju I Vrstama industrijskih aktivnosti Uredbom o vrstama aktivnosti i postrojenja za koje se izdaje integrisana dozvola (Sl.list CG br 7/08) zavisno od vrsta aktivnosti i postrojenja za koje se izdaje integrisana dozvola sanitarna deponija za opštine Bar i Ulcinj spada pod tačku: 5. Upravljanje otpadom 5.4 Deponije koje primaju više od 10 t otpada na dan ili ukupnog kapaciteta koji prelazi t, isključujući deponije inertnog otpada. 5. Osoblju i investicionim troškovima 5.1. Broj zaposlenih u postojećim objektima 5.2. Ukupni troškovi, sa novim investicijama Opisano u poglavlju I.5.1 Opisano u poglavlju I.5.2 II Rezime podataka o aktivnosti i izdatim dozvolama 1. Kratak opis aktivnosti za koju se integrisana dozvola zahtijeva 1.1. Kratak opis aktivnosti Opisano u poglavlju II Normalan broj radnih sati i dana u nedjelji za obavljanje aktivnosti Opisano u poglavlju II Planiran datum izgradnje Opisano u poglavlju II Kapacitet proizvodnje i planirani obim godišnje proizvodnje Opisano u poglavlju II.1.4 May-12-4-

5 1.5. Planirani datum puštanja u rad Opisano u poglavlju II Prevoz do i od preduzeća Opisano u poglavlju II Podaci o planiranom korišćenju sirovina i pomoćnih materijala, energije i vode (iz tabelarnih pregleda u prilogu) 1.8. Troškovni opis korišćenja najboljih dostupnih tehnika (BAT) i/ili planiranih aktivnosti za dostizanje nivoa BAT (opis se zasniva na upoređivanju sadašnjih i analizi potrebnih uslova za dostizanje BAT) 1.9. Razlozi za podnošenje zahtjeva za izdavanje integrisane dozvole i očekivane promjene u odnosu na dosadašnji rad Lista propisa, priručnika, obračunskih programa (za procjenu koncentracija zagađujućih materija u životnoj sredini) korišćenih prilikom kompletiranja zahtjeva za izdavanje integrisane dozvole Opisano u poglavlju II.1.7 Opisano u poglavlju II.1.8 Opisano u poglavlju II.1.9 Opisano u poglavlju II Podaci o planskoj i projektnoj dokumentaciji za postrojenje (dozvole, odobrenja, saglasnost) 2.1. Nadležni organ odgovoran za planiranje i izgradnju na teritoriji na kojoj se aktivnost odvija ili će se odvijati Naziv nadležnog organa Adresa 1.Vlada Crne Gore 2.Opština Bar 1.Ministarstvo održivog razvoja i turizma 2.Sekretarijat za uređenje prostora, komunalnostambene poslove i zaštitu životne sredine 1. IV Proleterske 19, Podgorica 2. Bulevar revolucije br 1, Bar Broj telefona/faksa 030/ tel 030/ fax May-12-5-

6 Planski dokument i urbanistički plan sa podacima o urbanističkim uslovima za uređenje prostora, parcelaciji i sprovođenju plana, kao i projekat (uključivanje u prostorno-razvojni plan) Katastarski broj parcele sa kopijom plana izdatom od nadležnog organa Dokaz o pravu korišćenja zemljišta, odnosno pravu svojine na objektu, odnosno pravu korišćenja na neizgrađenom građevinskom zemljištu Odobrenje za izgradnju i/ili upotrebna dozvola 2.2. Nadležni organ odgovoran za upravljanje vodama (zaštitu i korišćenje voda i zaštitu od štetnog dejstva voda) prostor@bar.me Opisano u poglavlju II Dato u prilogu zahtjeva Dato u prilogu zahtjeva Dato u prilogu zahtjeva Opisano u poglavlju II Naziv Opisano u poglavlju II Adresa Broj telefona/faksa Podaci iz dozvole za korišćenje voda Podaci o sopstvenom postrojenju za tretman otpadnih voda koje nastaju u procesu obavljanja aktivnosti Podaci iz dozvole za ispuštanje otpadnih voda i priloženog tabelarnog pregleda odvodnog sistema iz jednog ili više mjesta za ispuštanje otpadnih voda u odvodni sistem Opisano u poglavlju II Opisano u poglavlju II Opisano u poglavlju II Opisano u poglavlju II Opisano u poglavlju II Opisano u poglavlju II May-12-6-

7 Ako podnosilac zahtjeva za izdavanje dozvole planira da otpadne vode odvodi u drugo postrojenje na tretman, potrebno je navesti podatke, i to: Naziv operatera koji prima otpadne vode na tretman Sjedište/Mjesto Broj telefona/faksa Podaci iz dozvole za rad postrojenja za tretman otpadnih voda Podaci iz ugovora zaključenog između podnosioca zahtjeva i operatera postrojenja za tretman otpadnih voda 2.3. Saglasnosti i odobrenja izdata od nadležnih organa Lista priloženih saglasnosti, odobrenja i drugih akata pribavljenih u postupku izdavanja odobrenja za izgradnju postrojenja za tretman otpadnih voda Operater ne planira da otpadne vode odvodi u drugo postrojenje na tretman Operater ne planira da otpadne vode odvodi u drugo postrojenje na tretman Operater ne planira da otpadne vode odvodi u drugo postrojenje na tretman Operater ne planira da otpadne vode odvodi u drugo postrojenje na tretman Operater ne planira da otpadne vode odvodi u drugo postrojenje na tretman Operater ne planira da otpadne vode odvodi u drugo postrojenje na tretman Operater ne planira da otpadne vode odvodi u drugo postrojenje na tretman Operater ne planira da otpadne vode odvodi u drugo postrojenje na tretman 3. Kratak izvještaj o značajnom zagađivanju životne sredine 3.1. Vazduh Opisano u poglavlju II Vode Opisano u poglavlju II Zemljište i tlo Opisano u poglavlju II Otpad Opisano u poglavlju II Buku i vibracije Opisano u poglavlju II Rizik od udesa Opisano u poglavlju II.3.6 May-12-7-

8 3.7. Karakteristike uticaja opisanih u 3.1. do 3.6. Opisano u poglavlju II.3.7 III Detaljni podaci o postrojenju, procesima i procedurama 1. Lokacija 1.1. Naziv Regionalna sanitarna deponija Možura Adresa Broj telefona/faksa Bušat bb Bar Objašnjeno u poglavlju III.1.1 Objašnjeno u poglavlju III Lice i podaci za kontakt Objašnjeno u poglavlju III Nacionalna referentna mreža Opisano u poglavlju III Opis područja i lokacije postrojenja (prema priloženoj mapi u razmjeri 1:25.000) 1.5. Opis lokacije svih zgrada, objekata i njihovih aktivnosti u okviru područja (prema priloženoj skici u razmjeri 1:1.000 ili 1:5.000) 1.6. Informacija o povezanosti lokacije sa infrastrukturom lokalne samouprave 1.7. Informacija o načinu korišćenja susjednih lokacija (vrste postrojenja i aktivnosti koje se obavljaju) 1.8. Podaci o posebno zaštićenim područjima Opisano u poglavlju III.1.4 Opisano u poglavlju III.1.5 Opisano u poglavlju III.1.6 Opisano u poglavlju III.1.7 Opisano u poglavlju III Upravljanje zaštitom životne sredine 2.1. Politika zaštite životne sredine Opisano u poglavlju III Sistem upravljanja zaštitom životne sredine Opisano u poglavlju III.2.2 May-12-8-

9 2.3. Izvještavanje Opisano u poglavlju III Dobra praksa upravljanja Opisano u poglavlju III Korišćenje najboljih dostupnih tehnika 3.1. Opis postrojenja, proizvodnog procesa i procesa rada 3.2. Podaci o najboljoj dostupnoj tehnici koja je korišćena za procjenu procesa 3.3. Upoređivanje procesa koji se obavlja u odnosu na relevantni BAT Opisano u poglavlju III.3.1 Opisano u poglavlju III.3.2 Opisano u poglavlju III Supstitucija opasnih materija Opisano u poglavlju III Tehnološki proces Opisano u poglavlju III Korišćenje resursa 4.1. Sirovine, pomoćni materijali i drugo Lista rezervoara i drugih objekata za skladištenje hemijskih materija opisanih u Tabelama 1-4 u prilogu 4.2. Energija (podaci opisani u Tabelama 5-9) 4.3. Voda (podaci opisani u Tabelama 10, 32, 33 i 34) 4.4. Navesti podatke iz svakog akta o pravu korišćenja resursa koji je u prilogu Opisano u poglavlju III.4.1 Opisano u poglavlju III Opisano u poglavlju III.4.2 Opisano u poglavlju III.4.3 Opisano u poglavlju III Emisije u vazduh (podaci opisani u Tabelama 11-21) 5.1. Postrojenja za tretman zagađujućih materija 5.2. Tačkasti izvori emisija zagađujućih materija Opisano u poglavlju III.5.1 Opisano u poglavlju III Difuzni izvori emisija zagađujućih Opisano u poglavlju III.5.3 May-12-9-

10 materija 5.4. Emisije u vazduhu koje potiču od materija koje imaju snažno izražen miris 5.5. Uticaj emisija zagađujućih materija na ambijentalni kvalitet vazduha Opisano u poglavlju III.5.4 Opisano u poglavlju III Kontrola i mjerenje Opisano u poglavlju III Izvještavanje Opisano u poglavlju III Emisije štetnih opasnih materija u vode (podaci opisani u Tabelama 22-31) 6.1. Otpadne vode Opisano u poglavlju III Tretman otpadnih voda Opisano u poglavlju III Postrojenja za tretman otpadnih voda Opisano u poglavlju III Emisije otpadnih voda Opisano u poglavlju III Uticaj na kvalitet vodnih tjela Opisano u poglavlju III Kontrola i mjerenje Opisano u poglavlju III Izvještavanje Opisano u poglavlju III Zaštita zemljišta i podzemnih voda (podaci opisani u Tabelama 23-31) 7.1. U slučaju kada se otpadne vode sa lokacije ispuštaju direktno u podzemno vodno tijelo 7.2. U slučaju kada se otpadne vode sa lokacije ne ispuštaju direktno u podzemno vodno tijelo Otpadne vode sa lokacije se ne ispuštaju direktno u podzemno vodno tijelo Opisano u poglavlju III Upravljanje otpadom (podaci opisani u Tabelama 35-37) 8.1. Plan upravljanja otpadom Opisano u poglavlju III Proizvodnja otpada Opisano u poglavlju III.8.2 May

11 8.3. Razvrstavanje i prijem otpada Opisano u poglavlju III Privremeno skladištenje otpada Opisano u poglavlju III Prevoz otpada Opisano u poglavlju III Prerada otpada: tretman i reciklaža Opisano u poglavlju III Sopstvena postrojenja, objekti i tehnologije Upućivanje na tretman i reciklažu kod drugog operatera Opisano u poglavlju III Opisano u poglavlju III Odlaganje otpada Opisano u poglavlju III Sopstvena postrojenja, objekti i tehnologije Upućivanje na odlaganje kod drugog operatera 8.8. Procjena uticaja planiranog upravljanja otpadom Opisano u poglavlju III Opisano u poglavlju III Opisano u poglavlju III Kontrola i mjerenje (analize) Opisano u poglavlju III Dokumentovanje i izvještavanje Opisano u poglavlju III Buka i vibracije (podaci opisani u Tabeli 38) 9.1. Izvori Opisano u poglavlju III Emisije Opisano u poglavlju III Kontrola i mjerenje Opisano u poglavlju III Izvještavanje Opisano u poglavlju III Procjena rizika od značajnih udesa Opisano u poglavlju III Mjere za nestabilne (prelazne) načine rada postrojenja Početak rada postrojenja ako Opisano u poglavlju III.11.1 May

12 postoji rizik izlaganja životne sredine negativnim uticajima Defekte curenja Opisano u poglavlju III Trenutno zaustavljanje rada postrojenja Opisano u poglavlju III Obustavu rada Opisano u poglavlju III Definitivni prestanak rada postrojenja ili njegovih djelova Opisano u poglavlju III Netehnički prikaz podataka na kojima se zahtjev zasniva Podaci o operateru, postrojenju, lokaciji Karakteristike aktivnosti zbog kojih je podnijet zahtjev za izdavanje integrisane dozvole (opis proizvodnog procesa) Opis aktivnosti koje imaju značajan uticaj na životnu sredinu: Resursi, energija i voda koji se koriste i opis mjera za smanjenje njihovog korišćenja Glavne sirovine i pomoćni materijali i njihovo korišćenje Upotreba opasnih hemijskih supstanci i preparata i planirane mjere za njihovu supstituciju Korišćenje tehnologija, odnosno primjena najboljih dostupnih tehnika Izvori/referentni dokumenti Prikaz glavnih emisija (koncentracije i godišnje količine) za vazduh, vode, zemljište, glavne tokove otpada i njihov tretman, buku i vibracije Mogući uticaj zagađivanja na zdravlje ljudi, kvalitet vazduha, vode i zemljišta Mjere za sprječavanje udesa i smanjenje posljedica Planovi, uključujući proširenje i May

13 dogradnju posebnih proizvodnih jedinica ili procesa Sažet opis procjene uticaja na životnu sredinu u cjelini, uključujući mogućnost prelaska zagađenja iz jednog medijuma u drugi, sa planiranim mjerama, kao i prekograničnim uticajima Opravdanost predloženih nivoa emisija Prilog: 1. Dokumentacija koja je propisana zakonom 2. Tabelarni pregledi (dijagrami) 3. Mape i skice 4. Kopije izdatih dozvola, odobrenja i saglasnosti 5. Akcioni planovi III 4 - III 10 M.P. Izvršni direktor Dragan Simović May

14 Regionalna sanitarna deponija Možura Zahtjev za izdavanje integrisane dozvole Maj, godine May

15 I.1 O zahtjevu 16 I.2 O operateru 17 I.2.1 Opšti podaci o operateru 17 I.2.2 Registarski broj i datum registracije 17 I.2.3 Lice i podaci za kontakt 18 I.2.4 Drugi podaci o operateru/pravnom licu 18 I.3 O postrojenju i njegovoj okolini 19 I.3.1 Opšti podaci o postrojenju i njegovoj okolini 19 I.3.2 Lice i podaci za kontakt 19 I.3.3 Naziv i adresa vlasnika zemljišta na kome se planira obavljanje aktivnosti 19 I.3.4 Naziv i adresa vlasnika glavne i pomoćnih zgrada postrojenja u kome se aktivnost izvodi 20 I.3.5 Informacija o uslovima utvrđenim u urbanističkom i prostornom planu 20 I.3.6 Informacija o alternativnim lokacijama 21 I.3.7 Informacija o okolini na koju može uticati obavljanje aktivnosti ili udes 24 I.4 Vrstama industrijskih aktivnosti 25 I.5 Osoblju i investicionim troškovima 26 I.5.1 Broj zaposlenih u postojećim objektima 26 I.5.2 Ukupni troškovi, sa novim investicijama 26 May

16 I. 1 O zahtjevu I.2.1 Opšti podaci o zahtjevu Društvo sa ograničenom odgovornošću za upravljanje sanitarnom deponijom "Možura" Bar osnovano od strane Opština Bar i Ulcinj sa ciljem pružanja usluga deponovanja čvrstog komunalnog otpada koji se proizvede u ovim opštinama, podnosi zahtjev za izdavanje integrisane dozvole za rad novog postrojenja u skladu sa Zakonom integrisanom spriječavanju i kontroli zagađivanja životne sredine ("Sl.list RCG" br. 80/05 i "Sl.list CG" br. 54/09) i Uredbi o vrstama aktivnosti i postrojenja za koje se izdaje integrisana dozvola ("Sl. list CG" br. 7/08). UPrilogu A.) nalazi se Ugovor o osnivanju društva sa ograničenom odgovornošću za upravljanje sanitarnom deponijom "Možura" između Opštine Bar i Opštine Ulcinj. U Prilogu S.) nalalazi se (MJC2) «Možura» SUBSIDIJARNI UGOVOR za Realizaciju projekta zaštite infrastrukture osjetljivih turističkih zona u Crnoj Gori (MESTAP) između CRNE GORE i»možura«d.o.o, Bar, broj /1 od godine May

17 I.2 O operateru I.2.1 Opšti podaci o operateru Operater postrojenja je d.o.o Možura sa sjedištem u Baru, sa adresom Bulevar Revolucije br. 1. Pošto se radi o novom postrojenju koje je u fazi izgradnje i nema još izgrađenu svu potrebnu infrastrukturu, podaci koji se odnose na broj telefona i adrssu prezentirani u zahtjevu, su podaci jednog od osnivača privrednog društva tj. Opštine Bar. Broj telefona: 030/ Faks: 030/ Kontank adresa: prostor@bar.me I.2.2 Registarski broj i datum registracije Podaci iz centralnog registra Privrednog suda Crne Gore: Registarski broj : Matični broj : Broj promjene : 2 Puni naziv : "Možura"d.o.o za upravljanje sanitarnom deponijom Bar Skraćeni naziv : Možura Šifra djelatnosti : 3900 Naziv djelatnosti : Čišcenje životne sredine i druge aktivnosti u vezi sa upravljanjem otpadom Adresa sjedišta : Bulevar revolucije br. 1 Mjesto sjedišta : Bar Adresa prijema službene pošte : B. revolucije 1 Mjesto prijema službene pošte : Bar Datum registracije : Status : Aktivan Djelatnost D.o.o Možure je: šifra djelatnosti djelatnost odstranjivanje otpadaka i smeća i slične aktivnosti,uključujući upravljanje i rad sanitarnom deponijom reciklaža metalnih otpadaka i ostataka reciklaža nemetalnih otpadaka i ostataka (uključujući sakupljanje, sortiranje, kondicioniranje i prodaju) tehničko ispitivanje i analiza potencijalnih zagađenja otpadom i mjerenja čistiće vazduha, vode is l. May

18 I.2.3 Lice i podaci za kontakt Lice za kontakt je Tehnički direktor d.o.o Možura Senad Arabelović. Broj telefona: 069/ Kontak adresa je: asenad@t-com.me I.2.4 Drugi podaci o operateru/pravnom licu "Možura"doo za upravljanje sanitarnom deponijom Bar su osnovale: 1. Opština Bar PIB: Opština Ulcinj PIB: May

19 I.3 O postrojenju i njegovoj okolini I.3.1 Opšti podaci o postrojenju i njegovoj okolini Predmetno postrojenje je REGIONALNA SANITARNA DEPONIJA ČVRSTOG KOMUNALNOG OTPADA ZA BAR I ULCINJ NA LOKACIJI MOŽURA, sa sjedištem u Baru. Adresa postrojenja je Bušat bb, Bar. I.3.2 Lice i podaci za kontakt Lice za kontakt za integrisanu dozvolu su: Senad Arabelović - Tehnički direktor d.o.o Možura Broj telefona 069/ Kontakt asenad@t-com.me Milo Markoč Samostalni savjetnik za zaštitu životne sredine i vodoprivredu u Opštini Bar. Broj telefona 030/ , Fax: 030/ Kontakt milo.markoc@bar.me I.3.3 Naziv i adresa vlasnika zemljišta na kome se planira obavljanje aktivnosti Vlasnik kat parcele 2416/1 KO Kunje je Država Crna Gora a korisnik Opština Bar. Ukupna površina katastarske parcele je oko 135 ha. U morfološkom pogledu predmetna lokacija sanitarne deponije Možura predstavlja brdsku padinu sa kotama od 245 do oko 295 mnm, nagiba od Opština Bar je angažovala ovlašćenu licenciranu firmu Geohektar iz Bara da izvrši: snimanje terena,obilježavanje, izradu parcelacije urbanističke parcele i dostavi podatke Upravi za nekretnine radi promjene u katastarskom operatu shodno urbanističkom projektu,,međuopštinska sanitarna deponija Možura,, koji je. donjela je Skupština Opštine Bar na sjednici održanoj god. Snimanje terena i obilježavanje urbanističke parcela je izvršeno na terenu, tako da je zahtjev za kniženje od strane Geohektar predat Upravi za nekretnine dana godine. Takođe, Opština Bar je uputila dopis sa Elaboratom o parcelaciji, dana godine dopis Ministarstvu finansija Crne Gore radi davanja saglasnosti za preparcelaciju kat.parcele 2416/1 KO Kunje. May

20 I.3.4 Naziv i adresa vlasnika glavne i pomoćnih zgrada postrojenja u kome se aktivnost izvodi Glavna aktivnost d.o.o Možura je odstranjivanje (odstranjivanje otpada je postupak obrade koji nije prerada, čak i u slučaju da se tim postupkom kao sekundarna posljedica dobija materija ili energija dok je odlaganje otpada je jedan od postupaka odstranjivanja) otpada u sanitarne ćelije (kade) na otvorenom prostoru. U okviru kompleksa postrojenje će imati admministrativnu zgradu, nastrešnicu za vozila i prostor za sitne opravke vozila. Vlasnik administrativne zgrade i pomoćnih objekta je D.o.o Možura, na lokaciji Bušat bb, Bar. I.3.5 Informacija o uslovima utvrđenim u urbanističkom i prostornom planu Uslovi za izgradnju međuopštinske regionalne sanitarne deponije utvrđeni su: Prostornim planom Crne Gore do godine, Generalnim urbanističkim planom Bara do godine i Urbanističkim projektom,,međuopštinska sanitarna deponija Možura. Prostorni plan Crne Gore do godine 1 Prostorni plan je strateški dokument i opšta osnova organizacije i uređenja prostora. Slika 1 Međuopštinske deponije za čvrsti komunalni otpad i reciklažni centri 2 1 Sl. list CG broj 24/08 2 Prostorni Plan CG May

21 Prostornim planom Crne Gore određuju se državni ciljevi i mjere prostornog razvoja, u skladu sa ukupnim ekonomskim, socijalnim, ekološkim i kulturno-istorijskim razvojem. Koncept upravljanja otpadom iz Prostornog plana Crne Gore sadrži 8 međuopštinskih deponija za komunalni otpad u kojem je predviđena deponija za opštine Bar i Ulcinj. Generalni urbanistički plan Bara do godine Generalni urbanistički plan Bara zahvata priobalno područje Jadranskog mora od granice oštine Budva do granice opštine Ulcinj, ukupne površine od ,19 m2, odnosno 61km 2 18ha 58a 38,19m 2. Generalnim urbanističkim planom se, kao samostalanim lokalnim planskim dokumentom, određuju ciljevi i mjere prostornog razvoja za područje grada Bara. GUP Bara do godine predmetni prostor za izgradnju sanitarne deponije iako se nalazi van zahvata GUP-a, tretiran je i opredijeljen za deponiju, kao stečena obaveza i javno komunalna funkcija od posebnog značaja. Generalnim urbanističkim planom su utvrđeni pristupni kolski putevi, kao i alterativna veza na magistralu na području opštine Ulcinj. Urbanistički projekta,,međuopštinska sanitarna deponija Možura Odluku o Izradi Urbanističkog projekta,,međuopštinska sanitarna deponija Možura,, broj od god. donjela je Skupština opštine Bar na sjednici održanoj god. Osnovni cilj izrade UP-a je da u skladu sa Strateškim master planom na državnom nivou, iskazanim investicionim interesom i razvojnim programima opštine Bar, a koji su sagledani kroz Studiju izvodljivosti za izgradnju i rad regionalne sanitarne deponije Možura, razradi predmetnu lokaciju i stvori planski osnov za dalju realizaciju planiranih sadržaja. Granica zahvata sanitarne deponije definisana je Odlukom o izradi urbanističkog projekta i Programskim zadatkom. Zahvat čini dio kat.parcele br. 2416/1 KO Kunje. Površina kat.parcele je 135,5 ha a Urbanističkim projektom se u skladu sa katastarskim stanjem i pristupnom saobraćajnicom razrađen je prostor u površini od 22,5ha. Skupština opštine Bar je na XX sjednici sjednici održanoj godine usvojila UP,,Međuopštinska sanitarna deponija Možura. Odluku o donošenju urbanističkog projekata "Međuopštinska sanitarna deponija Možura" objavljena je u Sl. listu CG - opštinski propisi", br. 6/10 od godine. I.3.6 Informacija o alternativnim lokacijama U procesu razmatranja potencijalnih lokacija za sanitarnu deponiju, takođe su razmatrane lokacije Kruče i Goran. Elaboratom o procjeni uticaja na životnu sredinu izgradnje regionalne sanitarne deponije na lokaciji Možura za Opštine Bar i Ulcinj detaljno je obrazložena analiza alternativnih lokacija za ovu sanitarnu deponiju. U procesu razmatranja potencijalnih lokacija za sanitarnu deponiju, takođe su razmatrane lokacije Kruče i Goran. May

22 Kratak opis/analiza lokacije Goran, kao alternativne lokacije za sanitarnu deponiju u Opštini Bar Lokacija Goran, nakon sanacije postojećeg smetljišta, bila bi dobra lokacija za izgradnju sanitarne deponije. Ipak, treba razmotriti sljedeće segmente životne sredine: geološki sastav, geografske, geomorfološke i klimatske karakteristike, postojeću infrastrukturu, postojeće stanje životne sredine, udaljenost od magistralnog puta i naselja Zaljevo, bezbjednost okolnog područja i pejzaž. U široj oblasti lokacije Goran nema kulturnoistorijskih spomenika niti zaštićenih prirodnih dobara. Razmatrana lokacija za regionalnu sanitarnu deponiju za čvrsti otpad za Opštine Bar i Ulcinj nalazi se na lokaciji Goran, 3,4 km južno od Bara i 25,8 km sjeverozapadno od Ulcinja. Do potencijalne lokacije za sanitarnu deponiju vodi pristupni put dužine 500 m, dok lokacija pokriva ha (prema GUP-u Opštine). Ova lokacija se djelimično graniči sa kamenolomom, koji se može koristiti za svrhe sanitarne deponije. Istočnu granicu pomenute lokacije čini brdo Volujica visine 120 m koje dijeli predloženu lokaciju od naselja Donje Zaljevo a sa svoje sjeverne, zapadne i južne strane okružena je brdom Volujica. Usljed ovog položaja, ne može se vidjeti niti sa mora niti sa glavnog puta. Povezana je sa glavnim putem Ulcinj Bar M-2.4 pristupnim putem dužine 500 m. Površina oblasti planirane za buduću sanitarnu deponiju je u obliku nepravilnog trapeza površine 8 ha. Nakon iskopa i proširenja centralnog i nižeg dijela deponije u obliku kaskadnih sifona i relativno strmog dna, postojeća površina kamenoloma od 3 ha proširiće se za još dodatnih 3 ha. Nakon iskopa i proširenja, ukupna površina dna kamenoloma iznosiće 6 ha. Potrebni materijal za izgradnju nasipa, glineni sloj za oblaganje dna, kao i materijal za prekrivanje čvrstog otpada obezbjediće se iz iskopanog materijala. Kratak opis/analiza izgradnje sanitarne deponije na lokaciji Kruče u Opštini Ulcinj JP "Regionalni vodovod Crnogorsko primorje - Budva, pokrenuo je određene aktivnosti kako bi se riješilo pitanje čvrstog komunalnog otpada u Opštinama Ulcinj i Bar. Preduzeće Medix angažovano je na osnovu ugovora sa JP Regionalni vodovod za izradu Elaborata o procjeni uticaja sanitarne deponije na lokaciji Kruče u opštini Ulcinj. Sanacija otvorenog smetlišta i izgradnja nove sanitarne deponije za odlaganje čvrstog komunalnog otpada na lokaciji Kruče, opština Ulcinj, planirana je na katastarskoj parceli br. 1018/1, KO Kruče. Do lokacije Kruče može se doći sa magistralnog puta Bar - Ulcinj, lokalnim pristupnim putem (dužine m) koji koriste samo vozila koja prevoze otpad do ove lokacije. Najudaljenija tačka deponije je oko 1200m udaljena od mora. Površina ove potencijalne deponije prostire se na 13 hektara. Procijenjeni kapacitet deponije iznosi m 3 otpada u fazi rada, od za opštine Ulcinj i Bar. Ukupni procijenjeni investicioni troškovi za rehabilitaciju postojećeg otvorenog smetlišta i izgradnju nove sanitarne deponije na ovoj lokaciji May

23 iznose ,87 eura. Konačni izbor lokacije za ovaj projekat iziskuje rehabilitaciju postojećeg otvorenog smetlišta, sužavanje površine deponije, kontrolu prikupljanja i prečišćavanja ocjednih voda, kao i sisteme za tretman deponijskog gasa (biogas). Prema elaboratu koji je izradila firma Medix, na postojećem smetlištu postoji oko kubnih metera neselektiranog komunalnog otpada. Slika2. Aternativne lokacije za sanitarnu deponiju Elaborat sardži značajne nalaze i preporučene radnje za unapređenje uslova i izgradnju lokacije za odlaganje čvrstog otpada. Nije utvrđeno prisustvo flore i faune posebnog kvaliteta, dok je čitava oblast (izuzev područja gdje se odlaže otpad) pokrivena rastinjem (makija) koje je tipično za May

24 primorski region. Zemljište na lokaciji Kruče je u državnom vlasništvu. Ova zemljišna parcela graniči se sa privatnom parcelom. Ova lokacija takođe nije odabrana zbog blizine morske obale, blizine postojećih turističkih kapaciteta i generalno kvaliteta za budući turistički razvoj. Konfiguracija terena je takva da se teren spušta prema moru. Ravnanje terena zahtijevalo bi značajne građevinske radove u fazi izgradnje deponije. Generalno, može se zaključiti, da bi sanacija postojećeg otvorenog smetljišta na lokaciji Kruče imala pozitivan uticaj na životnu sredinu Odabrana lokacija za regionalnu sanitarnu deponiju za odlaganje čvrstog otpada za opštine Bar i Ulcinj nalazi se na lokaciji Možura, 17 km jugozapadno od Bara i 11 km sjeverozapadno od Ulcinja. U Prilogu B.)nalazi se upoređivanje potencijalnih lokacija za deponiju I.3.7 Informacija o okolini na koju može uticati obavljanje aktivnosti ili udes Planirana lokacija deponije nalazi se nasuprot zaliva Hladna, na teritoriji Opštine Bar, ispred ulaza u tunel Belveder na granici između opština Bar i Ulcinj. Oblast namijenjena za izgradnju sanitarne deponije i centra za reciklaţu prostire se na 22.4 ha. Područje se prostire od uvale Paljuška na sjeveru do uvale Kruče na jugu, kao i od obale mora na zapadu do Kurtovog vrha (546 m iznad nivoa mora) na istoku. Deponija treba biti smještena na padini brda pored puta Bar Ulcinj, okrenuta prema moru. Lokacija je izgrađena od neravnog krečnjaka. Od glavnog puta do lokacije vodi makadamski put dužine m. Lokacija, kao ni okolna oblast, nema status zaštićenog prirodnog ili kultrnog dobra. Konfiguracija terena u ovoj zoni o oko planirane lokacije deponije, na udaljenosti od 850 m, je takva da nije moguća izgradnja stambenih ili poslovnih objekata. Lokacija je udaljena oko m od mora. May

25 I.4 Vrstama industrijskih aktivnosti Uredbom o vrstama aktivnosti i postrojenja za koje se izdaje integrisana dozvola (Sl.list CG br 7/08) zavisno od vrsta aktivnosti i postrojenja za koje se izdaje integrisana dozvola, sanitarna deponija za opštine Bar i Ulcinj spada pod tačku: 5. Upravljanje otpadom Deponije koje primaju više od 10 t otpada na dan ili ukupnog kapaciteta koji prelazi t, isključujući deponije inertnog otpada. May

26 I.5 Osoblju i investicionim troškovima I.5.1 Broj zaposlenih u postojećim objektima Projekat je u izgradnji i za sada ima jedno zaposleno lice, tehničkog direktora. Glavnim projektom je predviđeno zapošljavanje 21 osobe, ipak Možura d.o.o. će osmisliti sveobuhvatan kadrovski plan za sklapanje ugovora, obuku, plaćanje nadoknadu, unaprjeđenje, degradiranje i raskid radnog odnosa sa osobljem, a kojim bi se obezbjedila kvalitetna ocjena i procjena učinka zaposlenih. Takođe, Možura d.o.o. će ustanoviti politiku, prihvatljivu za opštine, za zaposlene koji doprinose postizanju efikasnosti poslovanja. Ta politika treba da obezbijedi različit tretman, kroz određivanje i plaćanje bonusa, na osnovu individualnog učešća u ispunjavanju poslovnih indikatora i postizanju finansijskog uspjeha preduzeća. I.5.2 Ukupni troškovi, sa novim investicijama Ugovoreni iznos za izgradnju deponije sa pristupnim putem je 4,3 miliona bez PDV-a, a sa dodatnim radovima taj iznos je 5,6 mil bez PDV-a. Razlika od 1,3 mil eura za dodatne radove se odnosi na: naknadni radovi (miniranje), energetsko napajanje, za stvaranje ograde, zelenog pojasa i za izmjene tehničke specifikacije koje su izvršene revizijom Glavnog projekta. Projekat se finansira na osnovu ugovora o zajmu (Loan Agreement) za finansiranje projekata ekološki osjetljivih turističkih područja Crne Gore, zaključen između Crne Gore i Međunarodne banke za obnovu i razvoj, dana 23 Decembra 2010 godine. May

27 Regionalna sanitarna deponija Možura Zahtjev za izdavanje integrisane dozvole Maj, godine May

28 II. 1 Kratak opis aktivnosti za koju se integrisana dozvola zahtijeva 30 II.1.1 Kratak opis aktivnosti 30 II.1.2 Normalan broj radnih sati i dana u nedjelji za obavljanje aktivnosti 33 II.1.3 Planiran datum izgradnje 33 II.1.4 Kapacitet proizvodnje i planirani obim godišnje proizvodnje 33 II.1.5 Planirani datum puštanja u rad 34 II.1.6 Prevoz do i od preduzeća 34 II.1.7 Podaci o planiranom korišćenju sirovina i pomoćnih materijala, energije i vode (iz tabelarnih pregleda u prilogu) 35 II.1.8 Troškovni opis korišćenja najboljih dostupnih tehnika (BAT) i/ili planiranih aktivnosti za dostizanje nivoa BAT (opis se zasniva na upoređivanju sadašnjih i analizi potrebnih u slova za dostizanje BAT) 38 II.1.9 Razlozi za podnošenje zahtjeva za izdavanje integrisane dozvole i očekivane promjene u odnosu na dosadašnji rad 40 II.1.10 Lista propisa, priručnika, obračunskih programa (za procjenu koncentracija zagađujućih materija u životnoj sredini) korišćenih prilikom kompletiranja zahtjeva za izdavanje integrisane dozvole 40 II.2 Podaci o planskoj i projektnoj dokumentaciji za postrojenje (dozvole, odobrenja, saglasnost 43 II.2.1 Nadležni organ odgovoran za planiranje i izgradnju na teritoriji na kojoj se aktivnost odvija ili će se odvijati 43 II Nadležni organ 43 II Planski dokument i urbanistički plan sa podacima o urbanističkim uslovima za uređenje prostora, parcelaciji i sprovođenju plana, kao i projekat (uključivanje u prostorno-razvojni plan) 43 II Katastarski broj parcele sa kopijom plana izdatom od nadležnog organa 44 II Dokaz o pravu korišćenja zemljišta, odnosno pravu svojine na objektu, odnosno pravu korišćenja na neizgrađenom građevinskom zemljištu 44 II Odobrenje za izgradnju i/ili upotrebna dozvola 46 May

29 II.2.2 Nadležni organ odgovoran za upravljanje vodama (zaštitu i korišćenje voda i zaštitu od štetnog dejstva voda) 46 II Opšti podaci o nadležnom organu 46 II Podaci iz dozvole za korišćenje voda 47 II Podaci o sopstvenom postrojenju za tretman otpadnih voda koje nastaju u procesu obavljanja aktivnosti 47 II Podaci iz dozvole za ispuštanje otpadnih voda i priloženog tabelarnog pregleda odvodnog sistema iz jednog ili više mjesta za ispuštanje otpadnih voda u odvodni sistem 49 II.3 Kratak izvještaj o značajnom zagađivanju životne sredine 50 II.3.1 Vazduh 50 II.3.2 Vode 52 II.3.3 Zemljište i tlo 55 II.3.4 Otpad 56 II.3.5 Buku i vibracije 57 II.3.6 Rizik od udesa 57 II.3.7 Karakteristike uticaja opisanih u II.3.1. do II May

30 II. 1 Kratak opis aktivnosti za koju se integrisana dozvola zahtijeva II.1.1 Kratak opis aktivnosti Osnovna namjena sanitarne deponije je pravilno zbrinjavanje komunalnog otpad koji se proizvede na teritorijama opština Bar i Ulcinj. U okviru dugoročnog rješavanja pitanja odlaganja komunalnog otpada, lokacija Možura odabrana je kao najbolje rješenje za izgradnju regionalne sanitarne deponije. Deponija je mjesto čija je primarna funkcija odlaganje otpada na površini ili ispod površine zemlje, uključujući: interna mjesta za odlaganje (deponija na kojoj proizvođač odlaže sopstveni otpad na mjestu nastanka) i stalna mjesta koja se koriste za privremeno skladištenje otpada, osim transfer stanica i mjesta za skladištenje otpada prije njegove obrade za period do tri godine ili skladištenje otpada prije odstranjivanja za period do jedne godine Regionalna sanitarna deponija Možura će biti izgrađena potpuno u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom i direktivom EU br. 99/31/EZ, 06/12EZ, 08/98EZ. Tehnologija rada je metoda konačnog zbrinjavanja komunalnog otpada u kome se komunalni otpad kontrolisano odlaže na prethodno tehnički i tehnološki pripremljen teren izolovan multibarijernom zaštitom. Tijelo deponije Možura se sastoji iz 4 odvojene i samostalne tehnološke kasete (kade). Dužina jedne sanitarne kade je 305 x 165 m. Visina deponije je max 25,0 m. Ukupni projektovani kapacitet deponije je ,21 m 3.Navedeni kapacitet na deponiji se sastoji iz 4 faze rada deponije. Prema sadašnjim pokazateljima proizvodnje otpada opština Bar i Ulcinj: 1 faza je kapaciteta ,70 m 3, 2 faza iznosi ,01 m 3, 3 faza je ,66 m 3, 4 faza je ,84 m 3. Može se konstatovati da je 1 faza deponovanja otpada dovoljna min.10 god. korišćenja za opštine Bar i Ulcinj. Da se zaključiti da je to min. 1/3 ukupnog vijeka eksploatacije deponije Možura. Organizacija rada je, sa aspekta administrativne kontrole, planiranja transporta otpada za svaki dan na temelju čega se priprema plan odlaganja (U Prilogu J.) nalazi se skica Plana odlaganja) i tehnologije rada na odlaganju. Svaki kamion sa dovezenim otpadom treba da bude registrovan u administrativnoj zgradi ulazne partije, izvagan pri dolasku i pri odlasku, te upućen na mjesto odlaganja za taj dan. Neorganizorani dovoz otpada za privatna lica treba da bude organizoran u posebnom danu i u posebno May

31 vrijeme. Na taj način se prikupljanje i zbrinjavanje otpada obavlja na organizorani način i po planu operativnog osoblja. Građanstvo se mora o ovome načinu rada javno i konstantno upoznavati putem medija. Transport otpada na deponiju treba izvoditi do 16 sati svaki dan. Nakon toga vremena u preostalih 2 sata, na deponovani otpad se dovozi inertni prekrivni materijal. Prilikom deponovanja otpada od vremena dovoza i istovara na radnoj površini i vremena otpočinjanja prekrivanja inertnim materijalom, često se pojave negativni uticaji ruže vjetrova na deponiji. Zbog toga, se često, prostor sa tek kipovanim otpadom, prekrije mrežama protiv vjetra ili specijano napravljenim kavezima (dimenzija: 15x5,5m a visine 6m) u koje ulazi komunalno vozilo i istovara otpada a lagani materijali u otpadu ne mogu pomjerati i oduvavati van kaveza. Kada se operacija deponovanja otpada za taj dan završi, prije otpočinjanja prekrivanja inertnim materijalom, predmetna zaštitna kavez se ukloni i operacija prekrivanja se finalizira. Tokom deponovanja otpada u tijelu deponije je česta pojava ptica. Zbog toga se pripremilo postavljanje čeličnih stubova od 4m na 30m udaljenosti oko sanitarne kade (ćelije). Između ovih stibova zateže se jak ribarski najlon na različitim nivoima visine. Ovi stubovi imaju betonsku bazu, napravljenu od betona livenog u staru gumu od automobila. Debljina najlona će biti ona koja se koristi za pecanje tune. Ovaj sistem je napravljen za zaštitu od ptica po prijedlogu preduzeća za konsalting, projektovanje i inženjering SAFAGE kao najeftiniji i najefikasniji (poslije sokolova-koji je izuzetno skup). Nakon izvedenih radova na izgradnji donjeg bazičnog multibarijernog sistema, kompletan prostor deponijskog dna se prekriva sa otpadom u debljini sloja deponovanja 2,7-3,0 m. Ta visina je dovoljna sa aspekta sigurnosti da se ne probije ili ošteti multibarijerni bazični sistem. Kompletan prostor dna deponije je podijeljen na 4 kasete. U skladu sa raspoloživom mehanizacijom koja je na raspolaganju preduzeću (buldozer, kompaktor, utovarivač, traktor 60/70 ks), otpočinje odlaganje i deponovanje otpada po kasetnom principu vremenski prvo cca 2-3 godine kaseta br. 1 pa onda sukcesivno po kasetama i godinama u Fazi br.1. Taj model je veoma važan zbog iskorišćenja prostora i zbog smanjenja kontaminacije oborinskih voda (oborinske vode su u suštini površinske(atmosferske) vode koje se slivaju sa okolnog područja). Dok se deponuje otpad u kaseti br.1 u ostalim kasetama se oborinska (atmosferska) voda prikuplja i pumpa u površinsku drenažu i kontrolisano ispušta u postojeću vododerinu. Deponovanje i odlaganje otpada je planirano u nekoliko faza zavisno o potrebama i finansijskim mogućnostima. Faza br.1. do visine deponovanja od 6 m, zadovoljava potrebe opština Bar i Ulcinj slijedećih godina. Preostale faze 2; 3; i 4; se izvode prema potrebama i projektovanim kotama deponije. Ukoliko se pojavi incidentna padavina veća od 200 mm /m 2 /dan, može se primjeniti privremeni proces deponovanja filtrata na kaseti br.4. ali je ova mjera moguća samo ukoliko se desi vanredna situacija ili neka akcidentna antropogena dešavanja u blizini mikrolokaliteta deponije. Rad na zbijanju otpada je veoma važna tehnološka operacija na sanitarnoj deponiji, iz razloga obezbjeđenja stabilnosti deponije, smanjenja ukupnog slijeganja May

32 otpada i omogućavanja djelomične filtracije vode (filtrata-efluenta) kroz tijelo deponije. Najbolji rezultati će se postići upotrebom kompaktora i buldozera. Takođe, pošto se otpad uglavnom prikuplja sa kamionim koji imaju uređaj za presovanje, rezultati su još bolji. Najbolje zbijanje se obavlja kompaktorom sa 6 prelaza u obliku šah polja. Kompletan prostor buduće deponije Možura ograđen je žičanom ogradom i to po rubu prostora deponovanja i prostora ulazne partije i kompenzacionog basena. Izgradnja ograde je u funkciji sprječavanja kontakta divljih i domaćih životinja sa otpadom. Takođe, žičana ograda se postavlja sa armiranim betonskim temeljima i čeličnim nosačima u visini od 2 m od površine terena. Donja ivica ograde treba da prati hipsometrijsku površinu terena i da spriječi prolaz malim životinjama. Neposredno uz ogradu, djelomično je potrebno izgraditi obodni drenažni kanal za kontrolisanu odvodnju oborinskih voda. Položaj obodnog kanala sa ispustima u postojeći teren će se prilagoditi uslovima u terenu. Filtrat-efluent iz tijela deponije će se sabirati preko drenažnih cijevi na dnu deponije, izgrađenih od primarnih polipropilenskih (PP) cijevi, perforiranih, prečnika Ø = 315 mm, i sekundarnih PP cijevi, perforiranih, prečnika Ø = 200 mm, koji su povezani preko vertikalnih šahti u tijelu deponije. Gabaritnost centralnih šahti za filtrat je 1,0 x 1,0 m. Izgrađeni su od polietilena visoke gustine (PE-HD) kutije. Iz šahti, filtrat se gravitaciono drenira u kompenzacioni - egelzacioni basen (lagunu) V = 1000 m 3. Iz navedenog basena filtrat se gravitaciono odvodi u 3 manja basena pojedinačnih zapremina po V = 50 m 3. Nakon deponovanja filtrata u trećem basenu, filtrat se recirkulira u tijelo deponije, pumpama sa običnim pomičnim cijevovodom, zavisno o potrebama i o stanju količina padavina. Mulj iz filtrata će se tokom vremena sakupljati na dnu basena i kontinuirano čistiti. Nakon čišćenja, isti se prosuši i ponovo deponovati u tijelo deponije. Ove radnje će izvoditi radnici deponije sa firmom koja prikuplja i transportuje otpad. Izgradnjom kompenzacionog basena V = 1000 m 3 u prostoru jugozapadno od ulazne partije, obezbijedit će se basen za deponovanje filtrata u slučaju incidentnih padavina na lokalitetu. Ovo je posebno bitno na početku rada deponije zbog mogućnosti stvaranja veće količine deponijskog filtrata. Isti će se nakon prestanka padavina vraćati sistemom recirkulacije u tijelo deponije. Vlažnost otpada je veoma bitna kategorija prilikom sazrijevanja otpada. Ova metoda deponovanja filtrata će omogućiti zalivanje deponije u sušnim vremenskim uslovima a ukoliko je nedovoljno vlage, koristit će se čista oborinska voda iz susjedne zatvorene kasete. Ulazna partija je izgrađena od administrativne zgrade - objekta za kontrolu i upravljanje deponijom, sa sobama za kompjutersko mjerenje dovezenog otpada, sale za sastanke, kancelarija, laboratorije, magacina, toaleta, i kupatila za tuširanje radnika. Na ulazu će se postaviti čuvarska kućica a na pristupnom putu je elektronska vaga za mjerenje otpada. Tu je pozicioniran i parking prostor, radionica za opravku vozila, i svi ostali prateći elementi poput, podzemne cisterne za vodu V = 100 m 3, trokomorne septičke May

33 jame, trafostanice, auto praonice, travnjaka. Prostor ulazne partije je osvjetljen sa gradskom rasvjetom a deponija je oivičena radnim svijetlima pomičnim u toku rada. II.1.2 Normalan broj radnih sati i dana u nedjelji za obavljanje aktivnosti Regonalna sanitarna deponija čvrstog komunalnog otpada Možura će organizovati obavljanje djelatnosti tokom čitave godine. Svi dani u sedmici su radni dani, uključujući i državne praznike. Transport otpada na deponiju treba izvoditi do 16 sati svaki dan. Nakon toga vremena u preostalih 2 sata na deponovani otpad se dovozi inertni prekrivni materijal. Radno vrijeme deponije je od 06 do 24 h. Ostali dio dana će biti neradan (odnosno neće se deponovati otpad), a na deponiji će postojati stražarska služba (noćna smjena). D.o.o Možura je sklopila Ugovor sa Opštinama Bar i Ulcinj o pružanju usluga odlaganja otpada. U Prilogu T.) nalazi se ugovor o pružanju usluga odlaganja otpada II.1.3 Planiran datum izgradnje U pitanju je novo postojenje a završetak izgradnje je planiran u junu mjesecu godine. II.1.4 Kapacitet proizvodnje i planirani obim godišnje proizvodnje Ukupni projektovani kapacitet deponije je ,21 m 3.Navedeni kapacitet na deponiji se sastoji iz 4 faze rada deponije. Prema pokazateljima proizvodnje otpada opština Bar i Ulcinj (Tabela 1 i 2), 1 faza je kapaciteta ,70 m 3, 2 faza iznosi ,01 m 3, 3 faza je ,66 m 3, a 4 faza je ,84 m 3. Može se konstatovati da je 1 faza deponovanja otpada dovoljna min.10 god. korišćenja za opštine Bar i Ulcinj. Da se zaključiti da je to min. 1/3 ukupnog vijeka eksploatacije deponije Možura. Tabela 1. Procjena proizvodnje za period od 10, 20 i 30 godina (bez reciklaže) Vremenski period Količina komunalnog otpada (bez Reciklažnog centra) 10 godina ( ) t 20 godina ( ) t 30 godina ( ) t May

34 Tabela 2.Procjena proizvodnje za period od 10, 20 i 30 godina (sa reciklažom) Vremenski period Količina komunalnog otpada (sa Reciklažnim centrom) 10 godina ( ) ,5 t 20 godina ( ) ,6 t 30 godina ( ) ,3 t U ovoj fazi izgradnje ne planira se izgradnja reciklažnog centra ali postoji velika vjerovatnoća i potreba, da će u nekom narednom periodu (5 godina) biti projektovan i izgradjen reciklažni centar, jer je površina u sklopu sanitarne deponije obezbijeđena za tu namjeru i daljem tekstu zahtjeva taj prostor se naziva «prostor za reciklažu». II.1.5 Planirani datum puštanja u rad Puštanje u rad postrojenja će se izvršiti poslije tehničkog pregleda objekta odnosno poslije izdavanja upotrebne dozvole od nadležnog Ministarstva a to se predviđa tokom juna-jula mjeseca godine. II.1.6 Prevoz do i od preduzeća Deponija je predviđena u blizini magistralnog puta Bar Ulcinj, u blizini granice između ove dvije opštine a od magistralnog puta prema lokaciji vodi prilazni put u dužini od oko m. U tom dijelu funkcioniše prigradski prevoz na liniji Bar Ulcinj. Prevoz otpada do sanitarne deponije će se vršiti vozilima (vozilo sa potisnom pločom Bubnjara i podizač kontejnera) koja posjeduju Javna komunalna preduzeća Bara i Ulcinja. Pošto se radi o novom postrojenju ne može se dati podatak o frekfenciji vozila koja će ulaziti (predviđa seu prosjeku 12 vozila dnevno), a početkom rada će se voditi evidencija o svakom vozilu koje uđe i količini otpada koja dopremi na sanitarnoj deponiji. Pošto su Bar i Ulcinj turističke destinacije, daleko više otpada se proizvede u ljetnjim mjesecima nego u ostalom periodu godine, takođe će učestalost vozila zavisiti ne samo od količine proizvedenog, već i od kolićine sakupljenog otpada na teritorijama ovih dviju opština. May

35 Slika 3. Podizač kontejnera Slika 4. Vozilo sa potisnom pločom Bubnjara II.1.7 Podaci o planiranom korišćenju sirovina i pomoćnih materijala, energije i vode (iz tabelarnih pregleda u prilogu) Električna energija će se koristiti od spoljnih snabdjevača. Na osnovu potreba potrošača u objektima deponije oformljene su tabele u kojima je dat pregled instalisanih i jednovremenih snaga potrošača, pri čemu je: P i {kw} K P j {kw} instalisana snaga faktor jednovremenosti jednovremena snaga Tabela 3. Bilans snaga na bazi instalisanih i jednovremenih opterećenja R. Naziv broj Instalisana snaga, P i Faktor jednovr. Jednovre m. Snaga, P j {W} {-} {W} KPK-1 Administrativna zgrada , RO1+RO2 KPK-2 Nastrešnica +ROM1+ROM , RO-3 Objekti lagune , RO-4 Baklja RO-5 Pumpna stanica , Rasvjeta UKUPNO , May

36 Tabela 4. Bilans snaga na kablovskim priključnim kutijama R. broj Naziv Instalisana snaga, P i Faktor jednovr. Jednovrem. Snaga, P j {W} {-} {W} KPK-1 ROA Administrativna zgrada , RO-1 Ulazni portal , RO-2 Elektronska vaga , UKUPNO , KPK-2 GRO Nastrešnica , ROM-2 Pumpa kasete 2/ , ROM-1 Pumpa kasete , UKUPNO , Lista potrošača na deponiji Možura: 1. Elektromotor ventilatora snage 12 kw, lokacija Baklja 2. Elektromotor pumpe snage 30 kw, lokacija Laguna 3. Administrativna zgrada, klima jedinice 6 kw 4. Elektromotor pumpe snage 3 kw, Lokacija Pumpna stanica 5. Elektromotor kompresora snage 1,5 kw, lokacija Laguna 6. Elektromotor pumpe za pranje Karcher 3,2 kw, lokacija Nadstrešnica 7. Elektromotor pumpe snage 2,2 kw, lokacija na obodu tijela deponije 8. Rasvjeta deponije zahtjev za snagom 3,7 kw 9. Elektonska vaga zahtjev za snagom 3 kw. U Prilogu C) prikazan je r aspored potrošača na sanitarnoj deponiji. Na osnovu datog bilansa snage određena je potrebna snaga Transformatorske stanice (TS), prema formuli: Gdje je: P j = W K p = 0,9 Cos ϕ = 0,85 η = 0,95 S j = P j K p cosϕ η Na osnovu toga potrebna snaga TS, iznosi: S j = VA May

37 Iz svega naprijed navedenog usvojen je transformator sljedećih karakteristika: 160 kva, kv ± 2x2.5 % / 400 / 231 V, 50 Hz, sprege Dy5 koji potpuno zadovoljava potrebe deponije za električnom energijom u sadašnjem trenutku i dužoj prespektivi. Na lokalitetu i neposredno pored lokaliteta predviđenog za izgradnu sanitarne deponije ne postoji gradska vodovodna mreža. Najbliža postojeća vodovodna mreža je udaljena oko 8 km. Takođe, uslovi za bušenje bunara radi crpljenja vode za snabdijevanje ne postoje, jer na lokalitetu nijesu registrovani akviferi. U svrhu obezbjeđivanja sanitarne, tehnološke i protiv požarne vode na deponiji predviđeni su ukopani rezervoari V=100 m 3. Rezervoar je lociran na najudaljenijoj i najvišoj tački deponije kako bi se obezbijedio potreban hidrostatički pritisak. Voda koja se skladišti u rezervoarima dovodiće se cistjernama a voda za piće će se kupovati flaširana ili će se koristiti automati za točenje. Na radnom prostoru deponije voda će se upotrebljavati u tri slučaja: Za sanitarne potrebe (higijena) Za potrebu pranja kamiona Za protivpožarnu zaštitu Specifična potrošnja vode za higijenu: q p = 70l/rad. dan,očekivan broj radnika na dan je n=10 Q p =70 x 10= 700 l/dan Specifična potreba vode za pranje vozila: q v = 200 l/voz.dan, očekivan broj vozila na dan n = 15 Q v =200 x 15 = 3000 l/dan Ukupna potreba za sanitarnom vodom: Q =Q p + Q v = = 3700 l/dan ( usvojeno je vrijeme t=7, kada se vrši dopunjavanje potrošene vode tako da je ukupna zapremina rezervoara 25,9 m 3. Potrebe za protivpožarnu vodu (Pravilnik o tehničkim normativima za hidrantsku mrežu za gašenje požara, Sl.glasnik SFRJ 30/91): Jedan požar Q poz = 10l/s, trajanje požara t= 2 sata, tako da je zapremina: V=10 x 2 x 3600/1000 = 72m 3 Ukupna zapremina je 29, = 97,9 m 3. Ukupna usvojena radna zapremina rezervoara je V= 100m 3 (dva rezervoara od 50m 3 ). U Prilogu D) dat je prikaz Grafičke šeme rezervoara za vodu. May

38 II.1.8 Troškovni opis korišćenja najboljih dostupnih tehnika (BAT) i/ili planiranih aktivnosti za dostizanje nivoa BAT (opis se zasniva na upoređivanju sadašnjih i analizi potrebnih uslova za dostizanje BAT) Europska komisija još nije izradila referentni dokument najbolje raspoložive tehnike (BREF) za sanitarne deponije. Umjesto toga, Direktiva o deponijama nudi određene tehničke standarde za deponije. Za procjenu procesa usaglašenosti sa BAT zahtjevima, ne postoje referentni BAT dokumenti koji se tiču direktno sanitarnih deponija, pa su korišćeni neki BAT dokumenti zemalja zapadne Evrope: Guidance for the Landfill Sector Technical Requirements of the Landfill Directive and Integrated Pollution Prevention and Control (IPPC S5.02), Environment Agency-UNITED KINGDOM Bristol, April 2007 BAT Guidance Note on Best Available Techniques for the Waste Sector: Landfill Activities, ENVIRONMENTAL PROTECTION AGENCY, Johnstown Castle Estate, Wexford, IRELAND, December 2011 Pošto se radi o novom postojenju nije moguće izvršiti upoređivanje sadašnjih i analizi potrebnih uslova za dostizanje BAT, jer sanitarna deponija nije počela sa radom. Cjelokupni troškovi od 5,6 miliona su utrošeni za izgradnju sanitarne deponije po najvećim standardima, koji ujedno predstavljaju zahtjeve Direktiva EU i najbolje dostupnih tehnika. Kako nema referntnog dokumenta EU za deponije, korišćeni su dokumenti koji su bili dostupni u trenutku podnošenja zahtjeva. Tabela 5. Troškovni opis korišćenja najboljih dostupnih tehnika Broj Planirane mjere i aktivnosti projektovani troškovi 1 Uspostavljanje i sprovođenje plan upravljanja životnom sredinom /EMP 2/ izgradnje regionalne sanitarne MOŽURA Prikazani u tabeli 6 2 Izgradnja sistema za spaljivanje biogasa Izgradnja vanjskih kanala za oborinsku vodu Izgradnja ograde, ulazne kapije i kolske vage Izgradnja sistema za zaštittu deponije od ptica Izgradnja kaveza za spriječavanje raznošenja otpada vjetrom 7 Opremanje laboratorije May

39 8 Rekultivacuija Tehnička faza eurekultivacije Biološka faza eurekultivacije Zaštiti zeleni pojas Tabela 6. Troškovi uspostavljanja i sprovođenje plan upravljanja životnom sredinom /EMP 2/ izgradnje regionalne sanitarne MOŽURA Mjera Medicinski pregledi i vakcinacija zaposlenih Ublažavanje uticaja korišćenja zemljišta za dnevno pokrivanje Troškovi Rok (EUR) Svake godine u toku čitavog radnog vijeka deponije /godišnje Ispitivanje kvalitete podzemne vode 1.400/ godišnje U toku čitavog radnog vijeka deponije U fazi rada deponije Odgovornost Institut za zaštitu zdravlja i Menadžment «Možure» d.o.o Menadžment «Možure» d.o.o Menadžment «Možure» d.o.o Monitoring ocjedne vode 4.200/ godišnje U fazi rada deponije Menadžment «Možure» d.o.o Monitoring deponijskog gasa (kvalitet, količina...) 3.500/ godišnje U fazi rada deponije Menadžment «Možure» d.o.o Redovno praćenje buke 1.400/ godišnje U fazi izvođenja radova i rada deponije Menadžment «Možure» d.o.o, Izvođač i Nadzor Održavanje vozila 2.100/ godišnje U toku čitavog radnog vijeka deponije Menadžment «Možure» d.o.o Postavljanje stanice za mjerenje kvaliteta vazduhana lokaciji U fazi izgradnje i u toku rada deponije Menadžment «Možure» d.o.o May

40 II.1.9 Razlozi za podnošenje zahtjeva za izdavanje integrisane dozvole i očekivane promjene u odnosu na dosadašnji rad Zahtjev se podnosi na osnovu Zakona o integrisanom sprečavanju i kontroli zagađivanja životne sredine ("Sl.list RCG" br. 80/05 i "Sl.list CG" br. 54/09) i Uredbe o vrstama aktivnosti i postrojenja za koje se izdaje integrisana dozvola (Sl.list CG br 7/08). Radi se o novom postrojenju Uredbom o vrstama aktivnosti i postrojenja za koje se izdaje integrisana dozvola (Sl.list CG br 7/08) zavisno od vrsta aktivnosti i postrojenja za koje se izdaje integrisana dozvola, sanitarna deponija za opštine Bar i Ulcinj spada pod tačku: 5. Upravljanje otpadom Deponije koje primaju više od 10 t otpada na dan ili ukupnog kapaciteta koji prelazi t, isključujući deponije inertnog otpada. II.1.10 Lista propisa, priručnika, obračunskih programa (za procjenu koncentracija zagađujućih materija u životnoj sredini) korišćenih prilikom kompletiranja zahtjeva za izdavanje integrisane dozvole -Studija izvodljivosti za izgradnju i rad sanitarne deponije Možura -Elaborat o procjeni uticaja na životnu sredinu izgradnje regionalne sanitarne deponije na lokaciji Možura za Opštine Bar i Ulcinj -Plan upravljanja životnom sredinom izgradnje regionalne sanitarne deponije komunalnog čvrstog otpada za bar i ulcinj na lokaciji Možura -Plan upravljanja otpadom za opštinu Bar za period od godine -Plan upravljanja otpadom u Crnoj Gori za period od (Sl.list CG br.16/08 -Nacionalna strategija održivog razvoja CG -Strateški master plan za upravljanje otpadom na republičkom nivou -Sektorske studije-analize i ekspertize za potrebe prostornog plana RCG -Nacionalna strategija upravljanja medicinskim otpadom -Zakon o procjeni uticaja na životnu sredinu("sl. list RCG", br. 80/05 i Sl.list CG", br. 40/2011) -Zakona o integrisanom sprečavanju i kontroli zagađivanja životne sredine("sl. list RCG" br. 80/05 i "Sl.list CG" br. 54/09) Zakon o upravljanju otpadom(sl. listu CG", br. 64/11) -Zakona o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu ("Sl. list RCG", br. May

41 80/05) -Zakon o zaštiti vazduha "Sl. listu CG", br. 25/2010) -Zakon o vodama ("Sl. listu RCG", br. 27/07 i Sl. listu CG", br. 32/11 i 47/11) -Zakon o moru ("Sl. listu CG", br. 17/07 i 6/2008) -Zakon o hemikalijama("sl. listu CG", br. 11/07) -Zakon o komunalnim djelatnostima("sl. list rcg", br. 12/95) -Zakon o zaštiti buke u životnoj sredini (Sl.list CG br 28/11) -Zakon o zaštiti prirode ( Sl. List RCG, br. 51/08) -Zakon o životnoj sredini ( Sl. List RCG, br. 48/08) -Zakon o uređenju prostora i izgradnji objekata ( Sl. List RCG, br. 51/08, 40/10, 34/11 i 47/11) -Zakon o zaštiti i spašavanju("sl. listu CG", br. 13/2007 i 5/2008) -Zakon o zaštiti od jonizujućih zračenja i radijacione sigurnosti ( Sl.list CG br. 56/09) -Pravilnik o bližem sadržaju i načinu vođenja katastra zagađivača životne sredine ( Sl.list CG br.43/10) -Uredba o projektima za koje se vrši procjena uticaja na životnu sredinu ( Sl.list CG br.20/07) -Pravilnik o sadržaju dokumentacije koja se podnosi uz zahtjev za odlučivanje o potrebi procjene uticaja na životnu sredinu ( Sl.list CG br. 14/07) -Pravilnik o sadržini elaborata o procjeni uticaja na životnu sredinu ( Sl.list CG br. 14/07) -Uredba o kriterijumima za određivanje najboljih dostupnih tehnika, za primjenu standarda kvaliteta, kao i za određivanje graničnih vrijednosti emisija u integrisanoj dozvoli ( Sl.list CG br. 7/08) -Uredba o sadržini programa mjera prilagođavanja rada postojećeg postrojenja ili aktivnosti propisanim uslovima ( Sl.list CG br. 7/08) -Uredba o vrstama aktivnosti i postrojenja za koje se izdaje integrisana dozvola ( Sl.list CG br.7/08) -Pravilnik o sadržini, obliku i načinu popunjavanja zahtjeva za izdavanje integrisane dozvole (Sl.list CG br. 3/08) -Pravilnik o sadržini i načinu vođenja registra izdatih integrisanih dozvola ( S1.list CG br. 3/08) -Pravilnik o sadržini i obliku integrisane dozvole ( Sl.list CG br. 3/08 -Pravilnik o bližem sadržaju godišnjeg programa monitoringa stanja očuvanosti prirode i uslovima koje mora da ispunjava pravno lice koje vrši monitoring ( Sl.list CG br. 35/10 -Pravilnik o bližem sadržaju i načinu vođenja registra zaštićenih prirodnih dobara ( Sl.list CG br.79/09) -Pravilnik o graničnim vrijednostima nivoa buke u životnoj sredini ( Sl.list RCG br. 75/06) -Pravilnik o metodama i instrumentima mjerenja buke i uslovima koje moraju da ispunjavaju organizacije za mjerenje buke ( Sl.list RCG br. 37/03) -Pravilnik o bližim karakteristikama lokacije, uslovima izgradnje, sanitarno May

42 tehničkim uslovima, načinu rada i zatvaranja deponija za otpad, stručnoj spremi, kvalifikacijama rukovodioca deponije i vrstama otpada i uslovima za prihvatanje otpada na deponiji ( Sl. list CG br. 84/09 -Uredba o kriterijumima, visini i načinu plaćanja posebne naknade za upravljanje otpadom ( Sl.list CG br.11/09) -Pravilnik o klasifikaciji otpada i o postupcima njegove obrade, prerade i odstranjivanja ( Sl.list CG br.68/09 i 86/09) -Pravilnik o obliku, sadržaju i načinu popunjavanja formulara o transportu otpada i evidencije o otpadu, godišnjem izvještaju o otpadu, sadržini i načinu vođenja registra podataka i sadržaju i formi zbirnog izvještaja ( Sl.list CG br.46/10) -Pravilnik o postupanju sa građevinskim otpadom, načinu i postupku prerade građevinskog otpada, uslovima i načinu odlaganja cement azbestnog građevinskog otpada ( Sl.list CG br.60/10) -Pravilnik o kvalitetu i sanitarno tehničkim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u recipijent i javnu kanalizaciju, načinu postupka ispitivanja kvaliteta otpadnih voda, mininimalnom broju ispitivanja i sadržaju izvještaja o utvrđenom kvalitetu otpadnih voda ( Sl.list CG br 45/08) -Pravilnik o načinu i uslovima mjerenja količina otpadnih voda koje s ispuštaju u prijemnik ( Sl. list CG br. 24/10) -Uredba o utvrđivanju vrsta zagađujućih materija, graničnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta vazduha ( Sl.list CG br. 45/08) May

43 II.2 Podaci o planskoj i projektnoj dokumentaciji za postrojenje (dozvole, odobrenja, saglasnost) II.2.1 Nadležni organ odgovoran za planiranje i izgradnju na teritoriji na kojoj se aktivnost odvija ili će se odvijati II Naziv: Nadležni organ Vlada Crne Gore Ministarstvo održivog razvoja i turizma Adresa: IV proleterske Podgorica Broj tel/faxa: 020/ / Naziv: Opština Bar Sekretarijat za uređenje prostora, komunalno-stambene poslove i zaštitu životne sredine Adresa: Bulevar Revolucije Bar Broj tel/faxa: 030/ / prostor@bar.me II Planski dokument i urbanistički plan sa podacima o urbanističkim uslovima za uređenje prostora, parcelaciji i sprovođenju plana, kao i projekat (uključivanje u prostornorazvojni plan) Lokacija Možura nalazi se van zahvata Generalnog urbanističkog plana Bara, no i pored toga, predmetni Plan tretira lokaciju Možura kao stečenu obavezu i javnu komunalnu infrastrukturu od posebnog značaja. Na osnovu toga, Opština Bar je donijela Odluku i Programski zadatak za izradu Urbanističkog projekta, u cilju detaljne razrade prostora za međuopštinsku sanitarnu deponiju. U prilogu E) nalaze se Urbanističko tehnički uslovi koje je izdalo Ministarstvo uređenja prostora i zaštite životne sredine. May

44 II Katastarski broj parcele sa kopijom plana izdatom od nadležnog organa Lokacija regionalne sanitarne deponije za opštine Bar i Ulcinj, nalazi se na padinama Možure. Zemljište označeno kao kat. parcela broj 2416/1 upisana u listu nepokretnosti br KO Kunje, vlasništvo: Republika Crna Gora j.m.b.g. vlasnik i Opština Bar j.m.b.g. korisnik Ukupna površina katastarske parcele je oko 135 ha. U morfološkom pogledu predmetna lokacija sanitarne deponije Možura predstavlja brdsku padinu sa kotama od 245 do 295 mnm, nagiba od Opština Bar je angažovala ovlašćenu firmu Geohektar iz Bara da izvrši diobu kat. parcele 2416/1 i formira novu kat parcelu. Geohektar je izvršio prepacelaciju i formirao novu kat parcelu 2416/5 veličine 22ha 49a 90m 2. Predmetni zahtjev za preparcelaciju trenutno se nalazi kod Uprave za nekretnine-područna jedinica Bar na sproveđenje knjiženja po terenskim podacima obrađenim od strane Geohektara iz Bara. Iz razloga što do dana predavanja ovog zahtjeva nije izvršeno knjiženje kat parcele 2416/5 koja odgovara urbanističkoj parceli za izgradnju sanitarne deponije, nijesmo u mogućnosti da dostavimo kopiju plana. Odmah po završetnu uknjižbi, kopija plana će biti dostavljena nadležnom organu za izdavanje integrisane dozvole. II Dokaz o pravu korišćenja zemljišta, odnosno pravu svojine na objektu, odnosno pravu korišćenja na neizgrađenom građevinskom zemljištu Vlada Crne Gore je na sjednici od 27. aprila godine, prije konačnog definisanja lokacije za regionalnu sanitarnu deponiju za opštine Bar i Ulcinj, donijela Odluku o dodjeli koncesije za detaljna geološka istraživanja i eksploataciju pojave n mineralne sirovine tehničko- građevinskog kamena "Možura- Orlovo" ("Sl. list CG ", br. 30/06 ). U tački ove odluke definisano je da na zahtjev nadležnog ministarstva " poslovi odlaganja otpada na eventualnoj lokaciji regionalne ili opštinske sanitarne deponije imaju prioritet u odnosu na eksploataciju kamena, odnosno da lokacija ležišta, potrebna infrastruktura i drugi uslovi za funkcionisanje ovog objekta za eksploataciju tehničko- građevinskog kamena ne mogu biti prepreka za nesmetani rad buduće deponije ". Ovaj uslov je i dio Ugovora, br /7 od godine ( član 33 ) koji je u ime Vlade Crne Gore zaključilo Ministarstvo ekonomije sa preduzećem "Montim" May

45 kojem je dodijeljena koncesija. Prema Ugovoru, deponija ima prioritet u odnosu na kamenolom tako da se granice kamenoloma mogu izmijeniti po potrebi kako bi se omogućio rad deponije i kamenoloma u ovoj oblasti, bez potencijalnih kumulativnih uticaja. Na osnovu naprijed navedenog Opština Bar je dostavila Ministarstvo ekonomije Elaborat o preparcelaciji terena između deponije i kamenoloma, na osnovu čega će se riješiti pitanje razgraničenja sanitarne deponije Možura sa Koncesionarom za kamenolom. May

46 Iz razloga što je u toku predavanja ovog zahtjeva, postupak razgraničenja i formiranja nove kat parcele nije završen, prilažemo Posjedovni list kat parcele 2416/1 KO Kunje izdat od strane Uprave za nekretnine Područna jedinica Bar, kao dokaz vlazništva Države Crne Gore, odnosno korišćenja Opštine Bar nad zemljištem II Odobrenje za izgradnju i/ili upotrebna dozvola U prilogu F.) nalazi se Građevinska dozvola za izgradnju regionalne sanitarne deponije za opštine Bar i Ulcinj, broj: /2 od godine koju je izdalo Ministarstvo održivog razvoja i turizma. II.2.2 Nadležni organ odgovoran za upravljanje vodama (zaštitu i korišćenje voda i zaštitu od štetnog dejstva voda) Naziv: Adresa: II Opšti podaci o nadležnom organu Ministrastvo poljoprivrede i ruralnog razvoja Uprava za vode Bulevar Revolucije br Podgorica Broj tel/faxa: 020/ ; 020/ upravazavode@uzv.gov.me Naziv: Opština Bar Sekretarijat za uređenje prostora, komunalno-stambene poslove i zaštitu životne sredine Adresa: Bulevar Revolucije Bar Broj tel/faxa: 030/ / prostor@bar.me May

47 Naziv: Javno preduzeće Vodovod i kanalizacija - Bar Adresa: Branka Čaloviča br Bar Broj tel/faxa: 030/ / II Podaci iz dozvole za korišćenje voda Regionalna sanitarna deponija deponija za opštine Bar i Ulcinj kojom će upravljati privredno društvo sa ograničenom odgovornošću Možura neće biti priključen na sistem javnog vodosnabdijevanja (zbog udaljenosti vodovodne mreže) već će za tehničku vodu i protiv požarnu zaštitu koristiti iz 2 rezervoara ukupne zapremine 100 m 3. Dozvola za korišćenje voda nije bila neophodna za rad ovog posrojenja. II Podaci o sopstvenom postrojenju za tretman otpadnih voda koje nastaju u procesu obavljanja aktivnosti Odabrano je mehaničko, aerobno prečišćavanje koje se odvija u sistemu od dva retenziona bazena - lagune. Za prikupljanje procjednih voda u tijelu deponije predviđene su drenažne cijevi od polipropilena Ø 315 mm za glavne kolektore i Ø2 00 mm za sekundarne kolektore. Raspored i podužni pad drenaže (I=2%) prate obrađeno dno deponije. Pri ovom padu drenažna cijev na jednom glavnom kolektoru propušta q=16.53 l/s pri brzini V= 1,38 m/s. Sakupljena procjedna voda odvodi se u šahte S1 i S3 (slika, a potom u lagunu za prihvat procjednih voda, gdje se povremeno vrši miješanje sa vodom od pranja vozila. U prilogu G) nalazi se Šema sakupljanja ocjednih voda S obzirom da se otpad odlaže prvo samo u jednoj kaseti, ostale tri su otvorene i u njima se pomoću pregradnih nasipa zadržava pala atmosferska voda. Ovaj princip se ponavlja i kada se aktivira drugi segment, pri čemu ostaju neaktivirana dva segmenta, kao i u narednoj fazi kada se aktivira treći segment, pri čemu ostaje neaktivan jedan segment. Da bi se spriječio odliv ovih voda u sistem za prečišćavanje otpadnih voda, na drenažnim cijevima u ovim kasetama ugrađuju se zatvarači, koji se otvaraju tek po aktiviranju ovih kaseta. May

48 Sakupljena atmosferska voda u neaktiviranim segmentima tijela deponije prepumpava se u obodni kanal mobilnim motornima pumpama. Šahte izvan tijela deponije su od polipropilen, kružnog preseka, čistog otvora Ø 1000 mm. Opremljeni su penjalicama, postavljenim na visinskom medjurazmaku 30 cm i šahtnim poklopcem Ø 600 mm. Šahte unutar deponije na drenažnim cijevima su od polipropilena prečnika DN 315 i služe samo za kontrolisanje toka u cijevima. Njihova visina raste kako raste deponovnje otpada. Korišćene su drenažne djelimično perforirane cijevi od polipropilena, za klasu čvrstoće SN16 KN/m2. Radna hrapavost novih cijevi je kb=0,5mm, prečnik cijevi je Ø=315, za glavne kolektore i Ø=200 za poprečne drenove. Laguna za prihvat procjednih voda (slika 5) je prema proračunu zapremine 1000 m 3. U osnovi je laguna kružnog oblika i izvodi se djelimično u iskopu, i djelimično u nasipu. Poslije lagune, predviđena je drugi bazen, koji se sastoji od 3 komore zapremine V=50m3 za postepeno istaloženje procjeđenje vode. Pored trećeg komore-bazena smeštena je pumpa za prepumpavanje povrat otpadnih voda na tijelo deponije. Laguna je sa prvom komorom spojena odvodnom cijevi od PP materijala prečnika DN 200. Bazeni su naizmjenično spojeni takođe sa odvodnom cijevi prečnika DN 200. Slika 5. Laguna za prihvat ocjednih voda Pumpe za povrat filtrata su usvojene kao jedna radna i jedna rezervna. Snaga jedne pumpe je 30 kw. Pumpe su povezane potrebnim fazonskim komadima i armaturama i smještena je u montažnom kontejneru koji se temelji na armirano betonskoj ploči debljine 10 cm. dimenzije kontejnera u osnovi su 3,6 x 2,4 m. May

49 U objektu pumpne stanice je smješten i klipni kompresor preko koga se manuelno po potrebi vrši uduvavanje. Kompresor je tipskog oblika, mobilnog karkatera, koji ima tank zapremine 200 l, sa električnim motorom koji pogoni pumpu za ispuštanje vazduha pod pritiskom. Odvod za vazduh je 20 mm od PE cijevi, i na njega se priključuje aeracioni vod koji se polaže u zemlju i vodi trasom 10 m do srednjeg bazena gdje se sa spoljašnje strane uvodi u bazen, na kotu 50 cm od dna. II Podaci iz dozvole za ispuštanje otpadnih voda i priloženog tabelarnog pregleda odvodnog sistema iz jednog ili više mjesta za ispuštanje otpadnih voda u odvodni sistem Prečišćena otpadna voda se sistemom pumpi vraća nazad na deponiju za orošavanje otpada. Nije predviđeno ispuštanje otpadnih voda u recipijent (rijeka, more, kanalizacioni sistem ili sl) tako da nije potrebna dozvola za ispuštanje otpadnih voda u prirodni recipijent ili javnu kanalizaciju. May

50 II.3 Kratak izvještaj o značajnom zagađivanju životne sredine II.3.1 Vazduh Nikada nije vršena analiza kvaliteta vazduha u području planiranom za izgradnju deponije. U širem području grada Bar, Hidrometeoroški zavod instalirao je nekoliko stanica za kontinuirano praćenje zagađivača u toku 24 sata, onih koji su stalno prisutni u vazduhu (dim i sumpor dioksid), uključujući kvalitet padavina. Najbliža stanica ovog tipa pomenutoj lokaciji je stanica "Stari Bar" u krugu fabrike "Primorka". Udaljenost vazdušnom linijom je 15 km jugoistočno od područja planiranog za izgradnju sanitarne deponije. Stanica je radila u periodu Rezultati analiza pokazuju karakteristične paramentre prisustvo dima i SO 2 u pomenutom periodu. Prosječne, maksimalne i minimalne vrijednosti sadržaja dima i SO 2 u vazduhu, izražene u mikro gramima po kubnom metru, naznačene su Tabelama 7 i 8. Tabela 7. Koncentracije dima na stanici u Starom Baru [µg/m 3 ] I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII C cr C max C min C cr C max C min C cr C max C min C cr C max C min C cr C max C min C cr C max 21 C min 3 May

51 Tabela 8. Koncentracije SO2, u [µg/m 3 ] Stari grad Bar I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII C cr C max C min C cr C max C min C cr C max C min C cr C max C min C cr C max C min C cr C max 40 C min 9 Prema dobijenim podacima, radi se o regionu visokog kvaliteta. Svi karakteristični parametri su prilično niski i odgovaraju potrebnom kvalitetu vazduha za rekreativne centre. Od posebnog uticaja na životnu sredinu su: ugljen monoksid, azotni oksidi, ugljovodonici, sumpordioksid, olovo i čestice čađi. Proračun aerozagađenja na dionici Možura i magistralnog puta urađen je 2010.god. Rezultati proračuna dati su u tabeli 9. Tabela 9. Aerozagađenja na dionici magistralnog puta, na dionici Možura, 2010 May

52 II.3.2 Vode Podzemne i površinske vode dreniraju se u pravcu Jadranskog mora. To je prikazano na glavnoj hidrogeološkoj karti, razmjera 1: , za Bar i Ulcinj, na koji je prikazano slivno područje duž Možure, koje dijeli karstnu izdan na dva dijela. Manjim dijelom karstni vodonosnik Možure prazni se prema zapadu preko vrulja na potezu od uvale Paljuška do zaliva Kruče. Slika.6 Hidrogeološke karaketristike, karta razmjera 1: Lokacija sanitarne deponije Možura je sa hidrografskog aspekta na vrlo povoljnoj lokaciji. Tijelo deponije se nalazi na visini od 290 m, na brežuljkastom uzvišenju u odnosu na okolni teren. U blizini lokacije nema stalnih vodotoka. Postoje privremeni vodotoci i jaruge koje zaobilaze deponiju i ne gravitiraju direktno prema tijelu deponije. Na donjoj slici 7. se daje prikaz pozicije tijela sanitarne deponije na 3D visinskoj predstavi terena. May

53 Slika 7. Prikaz tijela sanitarne deponije na 3D visinskoj predstavi terena Dreniranje podzemnih voda uslovljeno je pretežno kraškim sastavom tla. Jugoistočno od planirane lokacije, od niza izvora na kontaktu sedimenata fliša sa krednim vodonosnikom antiklinalne strukture Možura, nastaju Bratićka rijeka, Kruče i Mulina. Ovo su takođe povremeni vodotoci. Slika 8.Prikaz vodnih tokova u odnosu na deponiju May

54 Tijelo deponije je na povoljnom hispografskom položaju, tako da vodni tokovi zaobilaze prostor deponije čime je tijelo deponije zaštićeno od priliva velikih količina vode. Izuzetno manja površina ima tendenciju da gravitira ka tijelu deponije i njen prikaz se daje na sljedećem grafičkom prilogu (slika 8) Nema dokaza o postojanju vode za piće i bunada u širem području oko lokacije deponije. Atmosferske vode sa površina koje ne pripadaju dijelu deponije gdje se odlaže otpad odvodiće se do prijemnika drenažnim kanalima. Dreniranje vode koja prodre u tijelo deponije takođe će se vršiti kroz sistem drenažnih kanala. Tehničko rješenje za izolaciju deponije potpuno će zaštititi površinske i podzemne vode. Za potrebe utvrđivanja nultog stanja kvaliteta podzemnih voda, izvršene su fizičko-hemijske i mikrobiološke analize uzoraka voda uzetih sa tri izvora u Kručima (slika 9). Radi se o izvorima relativno male izdašnosti, koji ističu na kontaktu vodopropusnih karbonatnih stijena, sa vodonepropusnim flišnim sedimentima. Uzorci sa ovih izvora su uzeti dana godine. Za Izvor 1 (Đurovića izvor) urađena je jedna kompletna hemijska analiza sa mikrobiologijom, a za Izvore 2 i 3 po jedna skraćena hemijska analaiza. Uzorkovanje i analize je izvršio JU Centar za Ekotoksikološka ispitivanja Crne Gore. U Prilogu H.) dati su rezulti uzorkovanja i analize vode. Slika 9. Geografski položaj izvora u Kručima sa kojih su uzeti urorci za fizičko-hemijsko i mikrobiološko ispitivanje voda May

55 Po klasifikaciji Alekina vode ovih izvora pripadaju hidrokarbonatnoj klasi i kalcijumskoj grupi, što je i razumljivo s obzirom da predstavljaju mjesta pražnjenja karstne izdani razvijene u okviru karbonatnih stijena. Prema ph vrijednosti, analizirani uzorci pripadaju uglavnom slabo alkalnim vodama (gdje se ph vrijednost kreće u granicama od 7,7 do 8). Na Izvorima 1 i 2 je registrovana znatno veća elektroprovodljivost (oko 750 µs/cm) nego što je izmjerena na Izvoru 1 (oko 320 µs/cm), što bi moglo da ukazuje na različito porjeklo ovih voda tj. na dva odvojena hidrogeološka sistema. Od hemijskih elemenata, osim očekivanog povećanog sadržaja kalcijuma, registrovan je blago povećan sadržaj hlorida (14 do 23), a na Izvoru 2 i povećan sadržaj amonijaka čija je koncentracija iznosila 0,15 mg/l, što je više od propisima dozvoljene koncentracije. Što se tiče fizičkih odlika analizirane vode su uglavnom čiste, prozračne, bez boje, mirisa i ukusa. Temperatura vode na Izvoru 1, na dan uzorkovanja, je iznosila 16,4 C, a na Izvorima 2 i 3 oko 13,3 C, što je još jedan pokazatelj o mogućoj odvojenosti ova dva hidrogeološka sistema. Mikrobiološka ispitivanja su izvršena samo na uzorku sa Izvora 1. Na osnovu ovih ispitivanja je utvrđeno prisustvo streptokoka fekalnog porijekla i povećan sadržaj aerobnih mezofilnih bakterija, zbog čega ove vode ne odgovaraju uslovima voda za piće. II.3.3 Zemljište i tlo Geološka podloga je sastavljena je od karbonatnih sedimenata kao što su krečnjak, dolimit i materijali koji potiču od flišnih i aluvijalnih sedimenata koji čine integralni dio barskog polja. Zemljište i njegov kvalitet većinom zavise od geološkog supstrata, vrste kamena koju sadrži i mjesta gdje se pojavljuje. Uticaj na zemljište ogleda se u zagađivanju zemljišta štetnim materijama i zauzimanju površina zemljišta. Na bazi podataka o veličini saobraćajnog toka, korištenih literaturnih podataka, iskustva drugih autora i interpolacijom podataka, kao i podataka o površini sliva i prosječnim godišnjim padavinama, izvršen je proračun količina očekivanih zagađivača u tlu na ivici puta. May

56 Tabela 10. Količina zagađivača tla na ivici puta Kao što se može vidjeti, iz prikazanih podataka, koncetracije teških u prognoziranim vremenskim intervalima, za dati saobraćajni scenario, prelaza maksimalno dozvoljene koncetracije; za bakar 2010.god; cink, olovo srebro, nikal i hrom od 2005.god. dok koncetracije mangana ne dostižu maksimalno dozvoljene koncetracije. II.3.4 Otpad Sanitarna deponija je inžinjerski postupak odlaganja čvrstog komunalnog otpada na zemljištu na način kojim se nešteti ljudsko zdravlje i okruženje. U zimajući u obzir da je deponijski prostor strogo kontrolisan i da na njemu, shodno Pravilniku o bližim karakteristikama lokacije, uslovima izgradnje, sanitarno tehničkim uslovima, načinu rada i zatvaranja deponija za otpad, stručnoj spremi, kvalifikacijama rukovodioca deponije i vrstama otpada i uslovima za prihvatanje otpada na deponiji ("Sl. list CG", br. 84/09) i Direktivi EU 99/31/EC tačno su definisana pravila i objekti koje mora imati. Projekcije količina otpada koje će se odlagati na deponiju Možura, temelje se na poznavanju izvora produkcije otpada. Pravilno determinisan i definisan izvor podrazumjeva znanstveno utemeljenu kvantitativnu i kvalitativnu analizu izvora. May

57 II.3.5 Buku i vibracije Analiza saobraćajne buke vršena je za postojeći put M 2.4 kako bi se utvrdio uticaj planirane lokacije za sanitarnu deponiju na šire područje, tako što je buka podijeljena na buku koja se stvara tokom rada deponije, i buku koju proizvodi saobraćaj na putu M 2.4. Procjena nivoa buke pod uslovima slobodnog širenja buke (6182/vozila/24h; nagib: 0 %), kao i strukture saobraćaja pokazuju da je nivo buke prihvatljiv čak i na udaljenosti od 200 m od lokacije, u skladu sa crnogorskim zakonodavstvom. Oprema planirana za rad sanitarne deponije projektovana je za kontrolu zaštite od buke, tako da se može zaključiti da mašine koje budu radile na deponiji neće imati negativan uticaj na stanovništvo i životnu sredinu u toku rada deponije. Najznačajniji period pojave buke izazvane građevinskim radovima javiće se u toku početne izgradnje infrastrukture na lokaciji, odnosno u periodu od 5 do 7 mjeseci. Nakon ove početne faze, građevinski radovi trajaće tokom čitavog radnog vijeka deponije, za postepenu izgradnju sanitarnih kada kako se lokacija bude razvijala. Lokacija se nalazi u blizini pozajmišta za dopremanje pijeska i građevinskog materijala. Buka vezana za izgradnju sanitarne deponije prvensteno zavisi od rasporeda objekata i blizine građevinskih radova receptorima osjetljivim na buku. Vjerovatno je da će građevinski radovi zavisiti od korišćenja kvalifikovane i nekvalifikovane radne snage, kao i mehaničke opreme Najbučniji građevinski radovi za koje se očekuje da mogu imati najveći uticaj na okolnu sredinu vezani su bili za izgradnju podloge deponije. Mehanizacija koja se koristi za ove radove slična je mehanizaciji za popunjavanje deponije. II.3.6 Rizik od udesa Na samoj deponiji može doći do sljedećih ekcesa, odnosno akcidemtnih situacija: Požar Eksplozija Do požara može doći prvenstveno zbog nemarnog rada ili nemarnog zapaljenja deponije, jer sama tehnologija deponovanja otpada po sendvič sistemu spriječava prodor kiseonika u unutrašnjost deponije, čime je onemogućen process sagorijevanja tj. pojave požara.u prvim slojevima nasutog otpada, dok još ima kiseonika u šupljinama, odvijaju se aerobni procesi razgradnje otpada. Daljim formiranjem slojeva, zbog nestanka kisenika, procesi razgradnje otpada postaju anaerobni i mogučnosta nastanka požara se eliminiše. U samom tijelu deponije nema kiseonika, pa kada se koncentracija metana i ako se nađe u nedozvoljenim granicama, nema ozbiljne opasnosti od nastanka eksplozije. Porastom visine sloja otpada, ukoliko tijelo deponije nije obloženo nepropusnom podlogom i ukoliko ne postoji sistem za kontrolisano odvođenje gasova biotronovi gas može da izadje iz tijela deponije, prođe kroz zemljište i akumulira se u objektima koji se nalaze u okolini deponije. Sanitarna deponija na Možuri ima nepropusnu podlogu u tijelu sanitarne kade i sistem za sakupljanje gasova tako da će se izbjeći eventuaslna mogućnost eksplozije metana. May

58 II.3.7 Karakteristike uticaja opisanih u II.3.1. do II.3.6. Vazduh Prilikom odlaganja čvrstog otpada na sanitarnu deponiju može doći do: Pojave prašine, Razvijanje gasa, Razvijanja neprijatnih mirisa. Do pojave prašine može doći tokom eksploatacije deponije, ukoliko se radnici ne pridržavaju propisanih mjera deponovanja. Gas koji se razvija na deponiji je proizvod anaerobnih procesa razlaganja čvrstog otpada i on predstavlja smješu metana i ugljen-dioksida. Gas teži da napusti tijelo deponije, onim putem duž koga postoji najmanji otpor. Metan je lakši od vazduha, kreće se vertikalno i horizontalno kroz tijelo deponije, izlazeći iz njega na onim mjestima gdje je otpor najmanji, zagađujući vazduh i tlo u okolini deponije. Deponijski gas može u određenim koncentracijama da stvori zapaljivu smješu, tako da se povećava i opasnost od eksplozije i požara. Tehničko riješenje predviđa izradu biotronova preko kojih se gas iz tijela deponije odvodi u spoljnu sredinu. Projektnim rješenjem nijesu kvantifikovane moguće količine gasa kako bi se procijenila mogućnost njegove upotrebe kao energenta, već je predviđeno njegovo spaljivanje. Mogućnost pojave neprijatnih mirisa je relativno mala, gotovo nikakva, ako se otpad svakodnevno, a u ljetnem periodu i dva puta dnevno (zavisno od potrebe) prikriva inertnim materijalom, uz predhodno orošavanje otpada. Tabela 11. Rezime potencijalnih uticaja na kvalitet vazduha Potencijalni uticaj Pozitivan / Negativan Uticaj neprijatnog mirisa Negativan od rada deponije Uticaj prašine od vozila, iskrcaja komunalnog Negativan otpada i materijala za pokrivanje Uticaj gasova koje emituju Negativan vozila na lokaciji Uticaj prašine od građevinskih Negativan radova Potencijalni značaj Umjeren Umjeren Umjeren Umjeren May

59 Vode Ponuđeno tehničko rješenje zahtijeva potpunu zaštitu površinskih i podzemnih voda u oblasti Možure. Izgradnja kanala oko deponije obezbjeđuje njenu punu zaštitu od atmosferskih voda. Tehnička rješenja sa izolacionim materijalima omogućavaju vodonepropusnost slojeva ispod deponije i nasipa, koji sprječava isticanje i infiltraciju ocjednih voda iz deponije u prirodni recipijent, te njegovo zagađenje. Kroz drenažni sistem ocjedne vode teku na kontrolisan način iz deponije do sistema za tretman otpadnih voda (opisano u poglavlju III Postrojenja za tretman otpadnih voda). Izgradnjom prostora u koji se vrši pranje opreme i vozila za transport otpada, otpadne vode nakon pranja vozila će se prečišćavati na isti način kao i ocjedne vode sa deponije, a zatim vršiti njihova recirkulacija nazad na deponiju. Izgrađeni su kanali za drenažu atmosferskih padavina oko deponije, kako bi se smanjio na najmanju mjeru dotok vode na lokaciju. Ova mjera će imaće pozitivan uticaj na smanjenje prodiranja vode u tijelo deponije na najmanju mjeru. Ocjedne vode će oticati do najniže tačke na dnu deponije i vršiće se njihovo transportovanje ka sistemu za prečišćavanje otpadnih voda i recirkulacija prečišćene vode nazad na deponiju. Vodonepropusni sloj je projektovan tako da bude nepropustljiv, što obezbjeđuje najviši stepen zadržavanja ocjednih voda. Bez obzira na stepen zadržavanja, ipak će uvijek postojat određeni rizik od isticanja ocjednih voda sa lokacije deponije. Dobro operativno upravljanje će uveliko smanjiti ove rizike, kao i strog program praćenja kvaliteta vode koji treba sprovoditi kako bi se osiguralo otkrivanje akcidenta i njihovo momentalno rješavanje. Tabela 12. Rezime potencijalnih uticaja na vode Potencijalni uticaj Pozitivan / Negativan Zagađenje vodoizvorišta Negativan emisijom ocjednih voda Raspoloživost vode za Negativan navodnjavanje Zagađenje voda Negativan suspendovanim materijama Zagađenje voda prosipanjem Negativan goriva Zagađenje voda usljed Negativan pranja vozila Potencijalni značaj Minimalan Nema Nema Nema Nema May

60 Zagađenje zemljišta može biti: površinsko i dubinsko Zemljište i tlo Do površinskog zagađenja zemljišta dolazi kada se putem vjetra otpaci raznose, ako nisu sabijeni, prekriveni slojem inertnog materijala ili ukoliko nije postavljen kavez za spriječavanje raznošenja otpada kada pojave jaki vjetrovi. Dubinsko zagađenje zemljišta nastaje uslijed uzajamnog dejstva procjednog filtrata i gasova nastalih pri anaerobnoj razgradnji biorazgradivog otpada. Tlo ispod i oko samog tijela deponije najviše se zagađuje procjednim filtratom. Usljed ovog zagađenja može doći i do degradacije okolnog zemljišta. Metan koji se kreće kroz tijelo deponije, može da izuzme kiseonik iz zone korijena biljka u okolini deponije, čime se izazivaju znatna oštećenja, pa čak i uništenja okolne vegetacije. Za izgradnju sanitarne deponije, iskopa obodnog kanala, izgradnju pristupnog puta, nema drugih radova koji bi mogli uticati na stabilnost terena. Dakle planiranim radovima nije moguće poremetiti postojeću stabilnost zemljišta i stvarati uslove za nastanak klizišta. S obzirom na predviđene tehničke mjere zaštite, kako pri izgradnji i eksploataciji, tako i u posteksploatacionom periodu, ne očekuju se štetne posljedice koje potiču od emisije štetnih materija sa deponije. U određenim periodima godine, u toku turističke sezone zbog povećanog broja "proizvođača" otpada, povećanih temperatura, uslova bujanja biljnog i životinjskog svijeta, moguće je u kratkim vremenskim periodima, izvjesno pogoršanje postojećeg stanja. To pogoršanje, prije svega, može se odraziti u pojavi lošeg mirisa, većoj koncetraciji ptica, insekata i sl. ali nesumljivo može trajati vrlo kratko, odnosno samo do momenta prekrivanja sabijenog dijela otpada inertnim materijalom i poštovanja mjera zaštite od ptica i insekata. Otpad Sakupljeni komunalni otpad iz opština Bar i Ulcinj se odlaže na nesanitarna odlagališta, koja predstavljaju značajne zagađivače vode, vazduha i zemljišta. U cilju dugoročnog rješavanja pitanja odlaganja komunalnog otpada sakupljenog na teritoriji opština Bar i Ulcinj opredijeljena je lokacija Možura za izgradnju regionalne sanitarne deponije. Sanitarna deponija je inžinjerski postupak odlaganja čvrstog komunalnog otpada na zemljištu na način kojim se ne šteti ljudsko zdravlje i okruženje. May

61 Odlaganjem komunalnog otpada na deponiji, uz sprovođenje sanitarnog postupka odlaganja, potrebno je obezbijediti sve uslove da bi se sačuvala životna sredina, a time i zdravlje ljudi. U cilju izvršavanja ovog zadatka, potrebno je pratiti sve parametre na osnovu kojih se mogu utvrditi eventualni štetni uticaji na životnu sredinu i ako je potrebno, preduzeti efikasne mjere za njihovo otklanjanje. Vozila poslije otvaranja elektronske kapije ulaze u prostor deponije i idu na elektronsku vagu sa formularom koji prati otpad. Na vagi se obavlja utvrđivanje bruto težine (vozilo + otpad) i upisuje u kompjuter identifikacija vozila, vozača, datum i vrijeme. Radnik na mjerenju provjerava posjedovanje i ispravnost transportne dokumentacije. Poslije mjerenja vozila odlaze na sanitarnu kadu gdje se vrši istovar otpada. Nakon istovara prazno vozilo se obavezno ide na pranje točkova (u kadi), a potom ponovo na vagu. Tada se utvrđuje neto težina otpada. Prijem otpada na deponiji može se vršiti u skladu sa katalogom dozvoljenog ili nedozvoljenog otpada, definisanog prema prirodi i porijeklu, kao i metoda analize otpada i graničnih vrijednosti osobina otpada koji se može primiti. Neposredno uz objekat nastrešnice je planirana nadzemna rampa za servisno održavanje vozila. Objekat je trajnog karaktera, vodonepropusan, osvijetljen i dobro ventilisan. Omogućava prijem velike opreme, te manje opravke i servisiranje vozila, uz podmazivanje i promjenu ulja. Unutar objekta se nalazi skladišni prostor za sredstva dezinfekcije i maziva, spremište za alat i opremu za pranje, te radionica. Pošto će se otpad koji se proizvede na deponiji (ulje, antifriz, mast i sl) a predstavlja opasan otpad i kao takav se ne može odlagati na sanitarnoj deponiji, privremeno skladištiti u nepropusnim posudama ili nepropusnoj podlozi (zavisno od vrste i karakteristika opasnog otpada) i predavaće se ovlašćenim sakupljačima koji za tu vrstu otpada, imaju dozvolu za sakupljanje i transport. Buka i vibracije Izvor vibracija i buke uzrokovanje radom deponije je: Kretanje vozila po internim putevima, Odlaganje, ravnanje i sabijanje otpada, Rasprostiranje otpada i dnevno pokrivanje. Planiranom izgradnjom povećaće se broj vozila i radnih mašina. Najveći nivo buke koji se očekuje usljed procesa rada na deponiji biće približno jednak najgorem slučaju buke prilikom izvođenja građevinskih radova. U toku većeg dijela radnog vijeka deponije, nivo buke bi bili niži zbog veličine prostora koji se nasipa. May

62 Tabela 13. Rezime potencijalnih uticaja buke Potencijalni uticaj Pozitivan / Potencijalni značaj Negativan Izgradnja Negativan Potencijalno značajan Usljed kretanja vozila na Negativan Potencijalno značajan lokaciji operativni Rad deponije - operativni Negativan Minimalan Rizik od udesa Моgući udеsi i incidеnti vеzаni zа dеpоniјu uklјučuјu: Pоžаr uzrоkоvаn spоntаnim pаlјеnjеm, nеmаrnim rukоvаnjеm ili nаmjеrnim pаlјеnjеm vаtrе; Еksplоziје mjеšаvinе dеpоniјski gаs - vаzduh; Infiltrаciја prоcjеdnih vоdа u zеmlјištе; Оštеćеnjе nеprоpusnоg zаštitnоg slоја ili njеgоvе zаštitе; Nеstаbilnоst strukturе dеpоniје; Nеstаbilnоst оtpаdа nа dеpоniјi; Kvаr nа оprеmi nа dеpоniјi; Kvаr nа оprеmi/vоzilimа u rаdnој zоni; Udеs vоzilа zа vrijеmе trаnspоrtа оtpаdа; Curеnjе prоcjеdnih vоdа ili оtpаdnih vоdа iz objekta zа trеtmаn оtpаdnih vоdа; Zаgušеnjе cjеvi zа prоcеdnе vоdе; Unоšеnjе оpаsnоg оtpаdа; Zаgušеnjе sistеmа zа gаs; Pоžаr na elektroinstalacijama; Kаkо bi sе оbеzbjеdilа аdеkvаtnа zаštitа оd pоžаrа i еksplоziје, radiće se po sеndvič sistеm оdlаgаnjа оtpаdа sа rеdоvnim prеkrivаnjеm inеrtnim mаtеriјаlоm, pоstаvlјаnjеm dеgаzаciоnih bunаrа i bаklје zа spаlјivаnjе. Kао sistеm zа gаšеnjе pоžаrа prојеktоvаnа је hidrаntskа mrеžа i predviđeni aparati za gašenje požara. May

63 Regionalna sanitarna deponija Možura Zahtjev za izdavanje integrisane dozvole Februar godine May

64 III. 1 Lokacija 67 III.1.1 Opšti podaci 67 III.1.2 Lice i podaci za kontakt 67 III.1.3 Nacionalna referentna mreža 67 III.1.4 Opis područja i lokacije postrojenja (prema priloženoj mapi u razmjeri 1:25.000) 68 III.1.5 Opis lokacije svih zgrada, objekata i njihovih aktivnosti u okviru područja (prema priloženoj skici u razmjeri 1:1.000 ili 1:5.000) 81 III.1.6 Informacija o povezanosti lokacije sa infrastrukturom lokalne samouprave 82 III.1.7 Informacija o načinu korišćenja susjednih lokacija (vrste postrojenja i aktivnosti koje se obavljaju) 86 III.1.8 Podaci o posebno zaštićenim područjima 86 III.2 Upravljanje zaštitom životne sredine 88 III.2.1 Politika zaštite životne sredine 88 III.2.2 Sistem upravljanja zaštitom životne sredine 89 III.2.3 Izvještavanje 89 III.2.4 Dobra praksa upravljanja 89 III.3 Korišćenje najboljih dostupnih tehnika 91 III.3.1 Opis postrojenja, proizvodnog procesa i procesa rada 91 III.3.2 Podaci o najboljoj dostupnoj tehnici koja je korišćena za procjenu procesa 106 III.3.3 Upoređivanje procesa koji se obavlja u odnosu na relevantni BAT 107 III Supstitucija opasnih materija 107 III Tehnološki proces 107 III.4. Korišćenje resursa 113 III.4.1. Sirovine, pomoćni materijali i drugo 113 III Lista rezervoara i drugih objekata za skladištenje hemijskih materija opisanih u Tabelama 1-4 u prilogu 113 III.4.2. Energija (podaci opisani u Tabelama 5-9) 113 III.4.3 Voda (podaci opisani u Tabelama 10, 32, 33 i 34) 114 III.4.4. Navesti podatke iz svakog akta o pravu korišćenja resursa koji je u prilogu 114 May

65 III.5. Emisije u vazduh (podaci opisani u Tabelama 11-21) 115 III.5.1. Postrojenja za tretman zagađujućih materija 115 III.5.2. Tačkasti izvori emisija zagađujućih materija 119 III.5.3. Difuzni izvori emisija zagađujućih materija 120 III.5.4. Emisije u vazduhu koje potiču od materija koje imaju snažno izražen miris 120 III.5.5. Uticaj emisija zagađujućih materija na ambijentalni kvalitet vazduha 121 III.5.6. Kontrola i mjerenje 121 III.5.7. Izvještavanje 122 III.6. Emisije štetnih opasnih materija u vode (podaci opisani u Tabelama 22-31) 123 III.6.1. Otpadne vode 123 III Tretman otpadnih voda 125 III Postrojenja za tretman otpadnih voda 127 III Emisije otpadnih voda 129 III Uticaj na kvalitet vodnih tjela 130 III Kontrola i mjerenje 130 III Izvještavanje 131 III.7. Zaštita zemljišta i podzemnih voda (podaci opisani u Tabelama 23-31) 132 III.7.1. U slučaju kada se otpadne vode sa lokacije ispuštaju direktno u podzemno vodno tijelo 133 III.7.2. U slučaju kada se otpadne vode sa lokacije ne ispuštaju direktno u podzemno vodno tijelo 133 III.8. Upravljanje otpadom(podaci opisani u Tabelama 35-37) 134 III.8.1. Plan upravljanja otpadom 134 III.8.2. Proizvodnja otpada 134 III.8.3. Razvrstavanje i prijem otpada 139 III.8.4. Privremeno skladištenje otpada 140 III.8.5. Prevoz otpada 141 III.8.6. Prerada otpada: tretman i reciklaža 141 III Sopstvena postrojenja, objekti i tehnologije 141 III Upućivanje na tretman i reciklažu kod drugog Operatera 143 III.8.7. Odlaganje otpada 143 III Sopstvena postrojenja, objekti i tehnologije 144 III Upućivanje na odlaganje kod drugog operatera 146 III.8.8. Procjena uticaja planiranog upravljanja otpadom 146 May

66 III.8.9. Kontrola i mjerenje (analize) 147 III Dokumentovanje i izvještavanje 147 III.9. Buka i vibracije (podaci opisani u Tabeli 38) 149 III.9.1. Izvori 149 III.9.2. Emisije 150 III.9.3. Kontrola i mjerenje 150 III.9.4. Izvještavanje 150 III.10. Procjena rizika od značajnih udesa 151 III.11. Mjere za nestabilne (prelazne) načine rada postrojenja 152 III Početak rada postrojenja ako postoji rizik izlaganja životne sredine negativnim uticajima 152 III Defekte curenja 152 III Trenutno zaustavljanje rada postrojenja 152 III Obustavu rada 152 III.12. Definitivni prestanak rada postrojenja ili njegovih djelova 153 III.13. Netehnički prikaz podataka na kojima se zahtjev zasniva 157 III Podaci o operateru, postrojenju, lokaciji 157 III Karakteristike aktivnosti zbog kojih je podnijet zahtjev za izdavanje integrisane dozvole (opis proizvodnog procesa) 158 III Opis aktivnosti koje imaju značajan uticaj na životnu sredinu: 158 III Resursi, energija i voda koji se koriste i opis mjera za smanjenje njihovog korišćenja 158 III Glavne sirovine i pomoćni materijali i njihovo korišćenje 160 III Upotreba opasnih hemijskih supstanci i preparata i planirane mjere za njihovu supstituciju 160 III Korišćenje tehnologija, odnosno primjena najboljih dostupnih tehnika 160 III Prikaz glavnih emisija (koncentracije i godišnje količine) za vazduh, vode, zemljište, glavne tokove otpada i njihov tretman, buku i vibracije 165 III Mogući uticaj zagađivanja na zdravlje ljudi, kvalitet vazduha, vode i zemljišta 168 III Mjere za sprječavanje udesa i smanjenje posljedica 169 III Planovi, uključujući proširenje i dogradnju posebnih proizvodnih jedinica ili procesa 171 III Sažet opis procjene uticaja na životnu sredinu u cjelini, uključujući mogućnost prelaska zagađenja iz jednog medijuma u drugi, sa planiranim mjerama, kao i prekograničnim uticajima 172 III Opravdanost predloženih nivoa emisija 175 May

67 III. 1 Lokacija III.1.1 Opšti podaci Postrojenje za upravljanje sanitarnom deponijom Možura" d.o.o sa sjedištem u Baru, Crna Gora. Adresa postrojenja je Bušat b.b. Pošto se radi o novom postrojenju koje je u fazi izgradnje i nema svu definisanu infrastrukturu, podaci koji se odnose na broj telefona i adrssu prezentirani u zahtjevu, su podaci jednog od osnivača privrednog društva tj. Opštine Bar. Broj telefona: 030/ Faks: 030/ Kontank prostor@bar.me III.1.2 Lice i podaci za kontakt Senad Arabelović - Tehnički direktor d.o.o Možura Broj telefona 069/ Kontakt asenad@t-com.me Milo Markoč Samostalni savjetnik za zaštitu životne sredine i vodoprivredu u Opštini Bar. Broj telefona 030/ , Fax: 030/ Kontakt milo.markoc@bar.me III.1.3 Nacionalna referentna mreža Koordinate tačaka operativnog poligona: 3 T T P P P2A Izvor: Društvo za izvođenje geodetskih radova i usluga Geopremjer d.o.o Podgorica May

68 P P P III.1.4 Opis područja i lokacije postrojenja (prema priloženoj mapi u razmjeri 1:25.000) Slika 10. Položaj objekta Sanitarne deponije Možura na topografskoj karti razmjere 1: Granice, veličina i položaj Teritorija opštine Bar nalazi se na jugoistočnom dijelu crnogorskog primorja između Skadarskog jezera i Jadranskog mora između 41 57'48" i 42 18'36" sjeverne geografske širine i 18 56'10" i 19 23'20" istočne geografske dužine. Sa pripadajućom vodenom površinom jezera zauzima prostor od 598 km 2 (2,8% teritorije Crne Gore). Planinskim vijencem sa najvišim vrhom na Rumiji (1593 m n.v.) teritorija je podjeljena na primorsko i skadarsko područje. Ovakav geografski položaj neposredno je uticao na razvoj niza prirodnih činilaca - klimu, pedološki pokrivač, karakter biljnog i životinjskog svjeta, itd., determinišući tako, posredno, osnovne privredne, saobraćajne, demografske, istorijske, kulturne i druge osobenosti posmatrane teritorije. Geografski May

69 položaj teritorije opštine Bar je veoma povoljan, s obzirom da se ona nalazi na najužnijem dijelu Jadranskog mora kome gravitira kontinentalno zaleđe Crne Gore, Srbije, Makedonije i dalje, istočni dio srednje Evrope, zapadni dio jugoistočne Evrope, dio istočne Evrope, područje južne Italije, sjeverne i sjeverozapadne Albanije. Isto tako, ovu teritoriju karakterišu intenzivni sredozemno-jadranski putevi, s obzirom da je najbliže Otrantskim vratima (95 km od luke Bar). Posmatranjem i širih prostora, ističe se značaj barske luke kao saobraćajnog čvora za brodove iz pravca Atlantik - Gibraltar, Indijski okean - Crveno more - Suecki kanal. Opština Bar i njen centar povezani su sa prostorom Crne Gore i šire sa tri vida saobraćaja neposredno: drumskim, železničkim i pomorskim, i vazdušnim preko aerodroma u Podgorici i Tivtu: ka sjeverozapadu je magistralnim putem povezana sa Budvom, Cetinjem, Bokom Kotorskom i dalje ka Hrvatskoj, ka sjeveru železničkom i drumskom vezom sa Podgoricom, Srbijom i mrežom evropskih koridora, a ka jugoistoku sa Ulcinjom i Albanijom. u pravcu jugoistok - sjeverozapad pruža se magistralna železnička pruga koja povezuje barsku opštinu sa neposrednim i širim kontinentalnim zaleđem. U odnosu na prirodne i društveno-ekonomske uslove teritorija opštine može se podijeliti na tri cjeline: 1) Primorsko područje sa Barom - grad, središte opštine i pristanište u barskom zalivu; 2) Skadarsko područje sa Virpazarom - grad na Skadarskom jezeru, centar plodnog Crmničkog polja sa vinogradima i razvijenim ribolovom na jezeru; 3) Planinsko područje Rumije, Sutormana, Lisinja, Vrsute i Velje Trojice, koje je uglavnom obraslo prirodnom i kulturnom mediteranskom i submediteranskom vegetacijom. Stanovništvo opštine Bar živi u 83 naselja, koja su organizovana u 12 mjesnih zajednica, od kojih su populaciono najveće one u primorskom dijelu. One su, uglavnom, gusto naseljene i izgrađene najviše stambeno komunalnim, turističkim i infrastrukturnim objektima, a u Baru je najveća koncentracija industrijskih kapaciteta, Luka sa pratećim sadržajima, kao intermodalni terminal. Lokacija buduće sanitarne deponije Možura nalazi se na teritoriji opštine Bar, a koristiće je i opština Ulcinj. Ove opštine (slika 10) zauzimaju površinu od 853 km 2 i u njima živi ukupno stanovnika (Popis stanovništva, domaćinstava i stanova godine) May

70 Slika 11. Teritorija opština Bar I Ulcinj U tabeli 14 prikazan je broj stanovnika za opštine Bar i Ulcinj, prema popisu iz godine (Monstat) sa površinama koje zauzimaju ove opštine. Tabela 14. Broj stanovnika i površine opština Bar i Ulcinj Opština Ukupan broj Gradska naselja Ostala naselja Površina (km 2 ) Bar Ulcinj Ukupno Međusobna udaljenost između opština Bar i Ulcinj iznosi 26 km. Lokacija Možura na kojoj se planira realizacija projekta Regionalna sanitarna deponija za opštine Bar i Ulcinj nalazi se na katastarskoj parceli 2416/1, KO Kunje u opštini Bar. Ukupna površina ove parcele je 135 ha. Planirana lokacija deponje se nalazi preko puta zaliva Hladna na teritoriji opštine Bar, ispred ulaska u tunel Belveder, koji je granica između opština Bar i Ulcinj. Deponija je na kosini brda u blizini puta Bar Ulcinj, okrenutog moru. Lokacija se nalazi na neravnom terenu krečnjačkog sastava. Od magistralnog puta prema lokaciji vodi prilazni put u dužini od oko m. U zoni lokacije i njenoj blizini nema područja koja su zaštićena kada su u pitanju prirodna i kulturna dobra. Zbog konfiguracije terena u zoni oko planirane lokacije deponije, na rastojanju od oko 850 m nema stambenih i poslovnih objekata. Lokacija je od mora udaljena oko m vazdušne linije. May

71 Slika 12. Lokacija Možura Geološka građa terena šireg područja lokacije sanitarne deponije U morfološkom pogledu predmetna lokacija sanitarne deponije Možura predstavlja brdsku padinu sa kotama od 245 do 295 mnm, nagiba od Teren je izgrađen pretežno od karbonatnih stijenskih masa, koje su podložne procesu karstifikacije. Na padinama Možure na lokaciji deponije i njenoj bližoj zoni, nema stalnih površinskih tokova. U geološkoj građi terena šireg područja lokacije sanitarne deponije Možura učestvuju: Kabonatne stijenske mase predstvljene bankovitim i slojevitim krečnjacima sa proslojcima dolomita (senon); Slojeviti i laporoviti krečnjaci paleogene odnosno srednje eocenske starosti; Flišni sedimenti gornjoeocenske starosti. Gornja kreda senon Sedimenti senona (K32) otkriveni su na širem području Ulcinja, a ispoljavaju se u krečnjačkim zonama pravca pružanja SZ - JI, koje su međusobno razdvojene eocenskim flišom. Razvijeni su u četiri zone i to: zona Volujice Povare Šaskog brda do Bojane. zona Možure i Brivske gore, zona Radače i Bijele gore, zona Mendre i Pinješa. May

72 Ove zone predstavljaju antiklinalne strukture, a u sinklinalnim strukturama je zastupljen eocenski fliš. Najstarije, odnosno najniže otkrivene djelove senona čine bankoviti sivi dolomiti, koji se smjenjuju sa žućkastim krečnjacima i žutosivim krečnjacima sa ostacima rudista. Najmlađe sedimente senona predstavljaju dolomiti i jedri slojeviti i bankoviti sivi mikrokristalasti krečnjaci sa ostacima rudista. Ovi krečnjaci predstavljaju najčešće podinu paleogenih boksita. Ustvari, senonske sedimente navedenih zona u okviru kojih je i područje Možure, karakteriše smjenjivanje dolomita, dolomitičnih krečnjaka i krečnjaka. Bušotinom za ispitivanje nalazišta nafte u području Možure dokazani su još turon, cenoman i donja kreda (apt). Srednji eocen (E2) Transgresivno preko senonskih krečnjaka i dolomita leže sedimenti srednjeg eocena. Javljaju se na terenu u više zona širine od m. Otkriveni su na južnim padinama Možure, Briske gore, Radeča i Bijele gore. Foraminifersko-numumtski krečnjaci srednjeg eocena, javljaju se kao uslojeni, sivobjeličasti, žućkasti i mjestimično rumeni krečnjaci detetrične strukture. Debljina slojeva kreće se od cm. Donji djelovi prema kredi siromašni su fosilima numumtima, što nije slučaj sa gornjim dijelom koji obiluje fosilima. Debljina krečnjaka se kreće cm. Gornji eocen (E3) Gornji eocen zauzima značajno rasprostranjenje na širem području sanitarne deponije Možure, a razvijen je u flišnoj faciji, čiji sedimenti leže normalno preko foraminiferskih krečnjaka. Kao karakteristične za razmatranu problematiku mogu se izdvojiti dvije flišne zone: - jedna koja se pruža kroz atare sela Kunje, Komine, Pelinkovići i Klezne, prema Šaskom jezeru, koja se nalazi sjeverno od antiklinalne strukture Možura; - druga koja se prostire između antiklinalnih struktura Možure i Briske Gore, kroz atare sela Kruče, Krute prema Bratici. Geološka građa terena lokacije sanitarne deponije Predmetnu lokaciju izgrađuju karbonatne stijenske mase, gornjokredne, odnosno senonske (K3 2) starosti. Ove stijenske mase, na predmetnoj lokaciji otkrivene su na površini terena, mjestimično sa tankim deluvijalnim pokrivačem. Karbonatne stijenske mase na izučavanoj lokaciji, kao i na čitavom području antiklinalne strukture Možure predstavljene su bankovitim, debelobankovitim i slojevitim smeđesivim i smeđim krečnjacima i dolomitičnim krečnjacima. Debljina krečnjaka i dolomitičnih krečnjaka senonske starosti, u zoni lokacije deponije, prema podacima duboke naftne bušotine iznosi oko 2700 m. Generalni pravac pružanja slojeva je sjeverozapadjugoistok sa padom prema sjeveroistoku od 20-50o. Kvartarne naslage na predmetnoj lokaciji predstavljene su deluvijalnim sedimentima i crvenicom debljine najčešće manjom od 0,5 m. Hidrogeološke odlike terena šireg područja lokacije Prikaz hidrogeoloških odlika šireg područja izučavane lokacije sanitarne deponije Možura, date su na osnovu podataka sintetizovanih u okviru Osnovne May

73 hidrogeološke karte lista Bar sa Ulcinjem (M. Radulović, Z. Popović, M. Vujisić, D. Novaković, 1998) i izvršenog rekognosticiranja terena. Antiklinalne strukture Možure (k. 622 m) i Briske gore (k.178 m) izgrađene su od karbonatih sedimenata gornjokredne starosti. U okviru ovih struktura je najvećim dijelom oblast rasprostranjenja izvorišta Gač, koje uglavnom drenira krajnje istočne padine Možure, zapadne padine Briske gore i kanjon Brdele. Padavine koje se izlučuju na ovim terenima poniru preko brojnih karstnih oblika, nastavljajući put u unutrašnjost krečnjačke mase, gdje se u dubljim djelovima terena formiraju akumulacije podzemnih voda. Najkarakterističniji i po dimenzijama najveći podzemni karstni oblici na širem području su ponori jame Golubinske i Goranske jame, koje su formirane na kontaktu fliša i krečnjaka. Od njih gravitiraju kroz krečnjake dobro razvijeni karstni kanali, duž razloma i ravni slojevitosti, kojima podzemne vode cirkulišu ka nižim kotama, odnosno postojećem izvorištu Gač i povremenim izvorima, koji se kratkotrajno pojavljuju u kišovitom periodu godine sa lijeve strane kanjona Brdele, a čije je isticanje uslovljeno nepropusnim sedimentima fliša eocenske starosti. I sam izvor Gač je povremen, a na mjestu njegovog isticanja izveden je bunar dubine oko 29 m. Njegova izdašnost po procjeni u hidrološkom maksimumu iznosi oko 1000 l/s, dok u ljetnjem periodu godine presuši. Podzemna akumulacija izvora Gač, formirana u skaršćenim krečnjacima brzo se obnavlja i poslije svake jače kiše napuni i preliva na izvoru. Ukratko, može se zaključiti da je karstifikacija u karbonatnim stijenskim masama slivnog područja izvorišta Gač veoma razvijena u pojedinim zonama čak i u dubljim djelovima terena. Tako na primjer, u bližoj zoni eksploatacionog bunara Gač (Qmin=30 l/s) karstifikacija je razvijena do 40 m ispod površine terena, odnosno preko 15 m ispod nivoa mora, što je utvrđeno istražnim bušenjem. Slivno područje izvorišta Gač se graniči prema zapadu i sjevorozapadu sa slivnim područjem uvale Paljuška u okviru kojeg je lokacija sanitarne deponije, odnosno prema jugozapadu sa slivnim područjem izvora u naseljima Kolonza i Salč (Sajmir, Korpoljati, Baladan, Gazivode) čije vode otiču površinski Bratičkim potokom i potocima Mulina i Kruče. Najveće izdašnosti je izvor Sač u istoimenom naselju, koji je uključen u Ulcinjski vodovod. Njegova minimalna izdašnost iznosi Qmin=2-3 l/s. Kao što se vidi slivno područje izvorišta Gač je izvan mogućeg uticaja sanitarne deponije Možura, smještene na lokaciji koja pripada drugom slivnom području. Južno od Možure odnosno od Orlova (k.449 m) su brojni izvori u Kručima male izdašnosti koji ističu duž tektonskog kontakta krečnjaka srednje eocenske starosti i sedimenata gornjo eocenskog fliša. Vode ovih izvora dijelom otiču prema uvali Kruče. Izvori u Kručima, koji su obuhvaćeni katastrom, prilikom izrade Osnovne hidrogeološke karte lista Ulcinj 1: , a sa kojih su tokom aprila godine uzeti uzorci i urađene skraćene i kompletne hemijske analize su pojedinačne minimalne izdašnosti Qmin= 0,1 l/s odnosno Qsr=2-3 l/s. Manjim dijelom karstni vodonosnik Možure uključujući i zonu lokacije sanitarne deponije prazni se prema zapadu, odnosno prema uvali Paljuška. U Prilogu H.) nalaze se rezultati uzorkovanja vode May

74 Hidrogeološke odlike terena slivnog područja uvale Paljuška ilokacije sanitarne deponije Slivno područje uvale Paljuška površine oko 3,2, km 2, kojem pripada i lokacija projektovane sanitarne deponije izgrađeno je u cjelosti od karbonatnih stijenskih masa gornjokredne, odnosno senonske starosti. Najveća poroznost karbonatnih stijenskih masa u okviru slivnog područja uvale Paljuška je u nadizdanskoj zoni, odnosno u okviru zone vertikalne cirkulacije podzemnih voda, što znači do nivoa mora, gdje se kreće i preko 10%, dok je u zoni kolebanja izdanskih voda je u granicama od 1-3%. Dubina do nivoa podzemnih voda na izučavanoj lokaciji sanitarne deponije je u granicama od m. Generalni pravac kretanja podzemnih voda na području lokacije sanitarne deponije kao i u okviru slivnog područja uvale Paljuška je od jugoistoka prema sjeverozapadu, odnosno izdanske vode gravitiraju prema uvali Paljuška, gdje se prazne u nivou i ispod nivoa mora. Na osnovu analogije sa susjednim poznatim slivnim cjelinama, od ukupne količine voda atmosferskih taloga, koje se izlučuju na ovom karstnom terenu oko 70% se infiltrira u podzemlje, dok na evapotranspiraciju u površinski oticaj otpada 30%. U okviru slivnog područja uvale Paljuška, uključujući i lokaciju sanitarne deponije nema ni jedne hidrogeološke pojave (izvori, ponori i dr.). Treba istaći da neposredno južno od deponije postoji jaruga formirana u krečnjacima sa povremenim potokom koji gravitira prema uvali Paljuška. Ovaj tok egzistira samo kratkotrajno najčešće 2-3 dana u hidrološkom maksimumu, u vrijeme intenzivnih padavina. Tokom izvođenja inženjersko geoloških i hidrogeoloških istraživanja za potrebe Glavnog projekta u martu i aprilu 2011.godine ova jagura je bila konstantno suva. Klimatske karakteristike Klimatske karakteristike terena u zoni lokacije deponije Možura su posljedica prije svega blizine mora, geografske širine, velike rasčlanjenosti reljefa i nadmorske visine. Uglavnom lokalitet buduće sanitarne deponije i pristupnog puta ima obilježja sredozemne klime, koju karakteriše blagi veoma kišoviti zimski period i izrazito sušni i topli ljetnji period. U tabelama prikazani su klimatski pokazatelji za opštinu Bar: Tabela 15. Srednja mjesečna temperatura vazduha u C jan feb mart apr maj jun jul avg sep okt nov dec god. Sr.vr MAX MIN Tabela 16. Apsolutni maksimum temperature vazduha jan feb mart apr maj jun jul avg sep okt nov dec god. Sr.vr MAX MIN May

75 Tabela 17. Apsolutni minimum temperature vazduha jan feb mart apr maj jun jul avg sep okt nov dec god. Sr.vr MAX MIN Godišnji tok temperature vazduha u Baru ukazuje da su ekstremne vrijednosti izražene u julu (apsolutni maksimum) i januaru (apsolutni minimum). Tabela 18. Suma padavina u mm/m2 jan feb mar apr maj jun jul avg sep okt nov dec god. S.vr Max Min Prema podacima iz tabele 18. vidi se da su razlike između padavina u doba minimuma i maksimuma veoma izražene na području opštine Bar. Iz tabele se vidi da maksimalna količina padavina u novembru mjesecu iznosi 433,4 mm/m 2, dok je naniža maksimalna količina padavina u julu mjesecu i iznosi 129,1 mm/m 2 Vjetar predstavlja jedan od najznačajnijih faktora koji utiču na rasprostranjienost zagađivača u vazduhu. max brzina čestina u% sr.br Slika 13. Klimatološka ruža vjetrova May

76 Podaci o brzinama vjetra po pravcima u m/s za Bar dati su u tabeli 20, dok je klimatološka ruža vjetrova prikazana na slici 13. Srednja vrijednost relativne vlažnosti vazduha u Baru iznosi 68,7 % u periodu (tabela 18). Tabela 19. Relativna vlaga u % jan feb mart apr maj jun jul avg sep okt nov dec god. S.Vr Max Min Tabela 20. Podaci o brzini vjetra po pravcima u m/s Pravac N NNE NE ENE E ESE SE SSE S SS W SW WSW W WNW NW NNW TIHO Učestal ost u% Sr.brz max brzina Iz dva pravca (NE i ENE) čestina vjetrova je 38,9 %, a iz tri pravca (NNE, WSW, W) 23,1 %.Ostalih 11 pravaca zajedno sa tišinama, zastupljeni su u 38 % vremena. Ovi podaci ukazuju da vjetrovi u Baru najviše duvaju iz sjevernog i zapadnog kvadranta. Ovi dominantni pravci, naravno i brzina, mogu biti korigovani podacima mjerenja na planiranoj mikro lokaciji, zbog izuzetne promjenljivosti ovog meteorološkog faktora u prostoru i vremenu. Za dimenzionisanje objekata na deponiji, drenažnog sistema, bazena za prihvat procjednih voda i obodnih kanala posebno su važne jednodnevne maksimalne padavine, sezonski i jesenji špicevi i serija višednevnih padavina. Maksilmalne jednodnevne padavine su izmjerene 1990.g za period mjerenja god. i iznosi 224 mm. Tabela 21. Maksimalne jednodnevne padavine JAN FEB MART APR MAJ JUN JUL AVG SEP OKT NOV DEC Serija maksimalnih padavina je takođe od važnosti. Serije padavina se mjere kao serije od 2,3,5,7 i 10 dana. Kišni period je period od nekoliko uzastopnih dana sa padavinama od najmanje 0.1 mm. 2-dnevne kišne serije U periodu od 2005 i 2009, bilo je 365 dvo-dnevnih kišnih serija na teritoriji Bara. Maksimalna količina dvo-dnevne kišne serije iznosi 146,4 lit/m 2 i to je izmjereno 5 i 6 marta Prosječna količina dvo- dnevne kišne serije iznosi 27,2 lit/m 2. May

77 Na teritoriji Ulcinja, u istom periodu, bilo je 367 dvo-dnevnih kišnih serija. Maksimalna količina dvo- dnevne kišne serije iznosi 172,6 lit/m 2 i to je bilo izmjereno između 30. septembra i 1. oktobra Prosječna količina 2-dnevne kišne serije iznosi 26,6 lit/m 2. 3-dnevne kišne serije U periodu od 2005 i 2009, bilo je 222 tro-dnevnih kišnih serija na teritoriji Bara. Maksimalna količina 3-dnevne kišne serije iznosi 155,3 lit/m 2 i to je bilo izmjereno između 5. marta i 7. marta Prosječna tro -dnevna kišna serija iznosi 43,3 lit/m 2. Na teritoriji Ulcinja, u istom periodu, bilo je dnevnih kišnih serija. Maksimalna količina tro-dnevne kišne serije iznosi 179,1 lit/m 2 i to je bilo izmjereno između 7. novembra i 9. novembra, Prosječna količina tro -dnevne kišne serije iznosi 41,3 lit/m 2. 5-dnevne kišne serije U periodu od 2005 i 2009, bilo je 90 peto-dnevnih kišnih serija na teritoriji Bara. Maksimalna količina 5-dnevne kišne serije iznosi 167,4 lit/m 2 i to je bilo izmjereno između 7. i 11. novembra Prosječna peto -dnevna kišna serija iznosi 76,9 lit/m 2. Na teritoriji Ulcinja, u istom periodu, bilo je 100 peto -dnevnih kišnih serija. Maksimalna količina peto - dnevne kišne serije iznosi 224,3 lit/m 2 i to je bilo izmjereno između 6. i 10. novembra, Prosječna količina peto -dnevne kišne serije iznosi 72,3 lit/m 2. 7-dnevne kišne serije U periodu od 2005 i 2009, bila je registrovana 41 sedmo-dnevna kišna serija na teritoriji Bara. Maksimalna količina sedmo -dnevne kišne serije iznosi 192,3 lit/m 2 i to je bilo izmjereno između 4. i 10. novembra Prosječna sedmo -dnevna kišna serija iznosi 109,9 lit/m2. Na teritoriji Ulcinja, u istom periodu, bile su 52 sedmo -dnevne kišne serije. Maksimalna količina sedmo - dnevne kišne serije iznosi 263,6 lit/m2 i to je bilo izmjereno između 6. i 10. novembra, Prosječna količina 7-dnevne kišne serije iznosi 102,5 lit/m dnevne kišne serije U periodu od 2005 i 2009, registrovano je 8 deseto-dnevnih kišnih serija na teritoriji Bara. Maksimalna količina deseto-dnevne kišne serije iznosi 237,7 lit/m 2 i to je bilo izmjereno između 19. i 28. januara Prosečna deseto-dnevna kišna serija iznosi 141,1 lit/m 2. Na teritoriji Ulcinja, u istom periodu, bilo je 19 deseto-dnevnih kišnih serija. Maksimalna količina deseto- dnevne kišne serije iznosi 298,1 lit/m 2 i to je bilo izmjereno između 3. i 12. novembra, Prosečna količina deseto-dnevne kišne serije iznosi 140,9 lit/m 2. Seizmičke karakteristike terena Dobro je poznato da je cijeli priobalni pojas Crne Gore, Albanije i Hrvatske, izrazito seizmički aktivan, što je manifestovano kroz duboku seizmičku istoriju tog prostora, ali i kroz nekoliko vrlo snažnih i razornih zemljotresa u bliskoj prošlosti. May

78 Posebno treba apostrofirati razorne efekte zemljotresa od 15. aprila godine, čiji epicentar je bio na oko 13 kilometara jugozapadno od lokacije Sanitarne deponije Možura. Za šire područje istraživanja u kojem je locirana deponija, na slici 14. je prikazana karta epicentara značajnijih dogođenih zemljotresa tokom posljednjih pet vjekova. Za period do godine, ova karta sadrži epicentre samo razornih i vrlo snažnih zemljotresa za koje su pouzdano utvrđeni parametri epicentra. Za vremenski interval između i godine, na karti su prikazani zemljotresi sa magnitudom iznad 3.5 jedinica Rihterove (Richter) skale, dok je za period poslije godine (kada je u Crnoj Gori i regionu instalirane mreže seizmoloških stanica) prikazana seizmička aktivnost iznad magnitude 2. Na osnovu broja i intenziteta dogođenih zemljotresa u oblasti deponije, kao i ukupne seizmičke aktivnosti šireg regiona, može se zaključiti da je deponija Možura locirana u zoni vrlo intenzivne seizmičke aktivnosti, koja je dominantno vezana za bliska žarišta sa visokim seizmogenim potencijalom, kao što su Ulcinjska zona kao dio seizmički aktivnog Crnogorskog primorja, zatim zone Skadarskog Jezera, uključujući i seizmogenu zonu Skadra, sjeverozapadne Albanije, ali i nešto udaljenije seizmogene zone Budve, Dubrovnika, centralne Albanije i druge. 13A 13B Slika 14. Karte epicentara zemljotresa koji su se u širem regionu lokacije deponije "Možura", dogodili u periodu od XV do XXI vijeka: A) zemljotresi sa magnitudom iznad 2.0 (jedinice Rihterove skale); B) jači zemljotresi sa magnitudom iznad 4.0. Mreža dominantno seizmogenih rasjeda naznačena je linijama crvene boje Kao ilustracija karaktera seizmičke aktivnosti koja se u novije vrijeme dogodila u neposrednoj okolini planirane lokacije za Deponiju Možura i koja je registrovana seizmološkim stanicama Crne Gore i okruženja, na slici 4 u grafičkom obliku prikazani May

79 su digitalni seizmogrami i rezultat numeričke obrade zemljotresa od 21. avgusta godine sa Rihterovom magnitudom 4.8 (slika 15.). Epicentar ovog zemljotresa je lociran na 15 kilometara južno od deponije Možura, a njegov hipocentar na dubini od 11 kilometara. Slika15. Rezultat obrade digitalnih seizmograma zemljotresa od 21. avgusta godinesa magnitudom 4.8 i epicentrom na 15 kilometara južno od Deponije Možura. U donjem lijevom dijelu slike prikazan je geografski položaj epicentra sa distribucijom sračunatih makroseizmičkih intenziteta ovog zemljotresa. Regionalne seizmičke karakteristike šireg područja regionalne sanitarne deponije komunalnog otpada, proučene su u okviru kompleksnih istraživanja za izradu Karte seizmičke regionalizacije Crne Gore 1: Na osnovu kataloga i gustine zemljotresa i urađenih karata epicentara Crne Gore i karata seizmičkog rizika može se konstatovati da se na ovom području manifestovala značajna seizmička aktivnost terena. Za opštinu Ulcinj, se u okviru narednih 100 godina može očekivati zemljotres u maksimalnom intenzitetu od I= 8,8 MCS, dok je ista vrijednost za opštinu Bar 8,6 MCS. (Seizmo-geološke podloge i Seizmička mikrorejonizacija urbanog područja grada Ulcinja. Elaborat o seizmogeološkim istraživanjima urbanog područja grada Ulcinja, 1981.). May

80 Tabela 22. Prosječni seizmički parametri (Seizmo-geološke podloge i Seizmička mikrorejonizacija urbanog područja grada Ulcinja, 1981) Grad Osnovni stepen seizmičnosti (MCS) Magnituda M Max ubrzanje na osnovnoj stijeni a max (g) Max ubrzanje na površini terena a max (g) Seizmički koeficijent Ks Povratni period T od g Ulcinj Na osnovu Karte seizmičke rejonizacije Crne Gore (Seizmološki zavod god.), seizmogeoloških podloga i seizmičke mikrorejonizacije, očekivani maksimalni intenzitet zemljotresa iznosi I=9 MCS, koji se očekuje i za čitav Primorski pojas, kao što može da se vidi na slici 16. Slika 16. Karta seizmičke rejonizacije Crne Gore Izgradnja i korišćenje savremene regionalne sanitarne deponije komunalnog otpada mora biti u svemu u skladu sa važećim propisima i principima za antiseizmičko projektovanje i građenje, u cilju svođenja seizmičkog rizika na prihvatljivi nivo, u skladu sa članom 4 Zakona o izgradnji objekata ( Sl. list CG br. 51/08, 40/10 i 34/11). May

81 III.1.5 Opis lokacije svih zgrada, objekata i njihovih aktivnosti u okviru područja (prema priloženoj skici u razmjeri 1:1.000 ili 1:5.000) Situacioni plan lokacije je dat u Prilogu I.). Cio kompleks sanitarne deponije sačinjavaju objekti neophodni za nesmetano odlaganje otpada sa teritorije opština Bar i Ulcinj a sve u cilju minimiziranja uticaja dosadašnjeg odlaganja otpada na životnu sredinu. Glavnim projektom predviđeni su svi sadržaji bitni za izgradnju sanitarne deponije za prostor Možura. Izgrađene su četiri sanitarne kasete (kade) ukupne dimenzije 165 x 305m. Izgradnja sanitarne kade zahtijevala sljedeće pripremne radove: 1. Priprema terena, pri čemu treba obezbijediti: a) prostor potreban za sanitarnu kadu, b) plato za materijal iz otkopa kade, c) plato za infrastrukturu. 2. Obezbjeđenje uslova za nesmetani rad opreme. 3. Izrada objekata: a) sanitarne kade, b) šahte za prihvat ocjednih voda, c) prvog bazena - lagune i drugog bazena (tri komore ) za ocjedne vode sa pumpama, d) kade za pranje točkova kamiona, e) portirnice, prostorije za računare, toalete i vage za mjerenje kamiona. 4. Infrastruktura obuhvata: a) kanalizaciju za ocjedne vode iz sanitarnih kada, b) vodove pod pritiskom za ocjedne vode, c) transportne puteve, d) elektriku, e) sigurnosne kanale, f) ograda prostora buduće sanitarne deponije. Nakon izgradnje sanitarne kade sa pratećom infrastrukturom nastupa izrada: a) Vjetrozaštitnog pojasa. b) Pasivnog zaštitnog zelenila. c) Hortikulturnog zelenila. May

82 Objekti na sanitarnoj deponiji Na sanitarnoj deponiji će postojati sljedeći objekti i prostori(neki su izgrađeni a kod nekih je u vrijeme pripremanja ovog zahtjeva izgradnja bila u toku). a) Ulaz u kompleks deponije sa (kapija). b) Ograda oko deponije. c) Prateći objekti: administrativni blok tehnološki blok d) Prijemni punkt sa video nadzorom. e) Elektronska vaga za određivanje neto težine otpada. f) Trafo-stanica za kompletan kompleks. g) Komunalno servisni blok. h) Prostor za reciklažu. i) Tijelo deponije za deponovanje komunalnog otpada na sanitarnoj kadi. j) Sistem za prihvat i tretiranje ocjednih voda sakupljenih sa deponije. k) Sistem za aspiraciju, sakupljanje i tretman biogasa sa sanitarne kade. l) Dezinfekciona barijera za pranje točkova vozila. m) Zaštitni pojas od zelenila. n) Saobraćajnice, infrastrukturna mreža i objekti. U nastavku je sa svaki navedeni objekat definisana dimenzija u osnovi. Administrativna zgrada : Kontrolna stanica : Tranformatorka stanica : Prostor za reciklažu : Bazen za filtrat : Rezervoar za vodu : Prostor za inertni materijal (3 komada) : Tretman za filtrat (3 komada) : Prostor za pranje vozila : Dužina obodne ograde : Dužina dna deponije : Širina dna deponije : 10,5 x 10,5 m 6,0 x 6,0 m 5,0 x 5,0 m 50,0 x 18,0 m Ø 26,0 m 34,0 x 23,5 m 40,0 x 19,0 m 6,0 x 6,0 m; debljina zida : d = 0,5 m 15,0 x 20,0 m 1667,0 m 305,0 m 165,0 m III.1.6 Informacija o povezanosti lokacije sa infrastrukturom lokalne samouprave Zakonom o upravljanju otpadom i Direktivom EU 99/31/EC definisano je koja obavezna infrastruktura mora da postoji na deponiji, da bi se ona mogla prihvatiti kao kvalitetno rješenje. Rastojanje između lokacije za izgradnju regionalne sanitarne deponije komunalnog otpada Možura i opština Bar i Ulcinj iz kojih će se dovoziti komunalni otpad prikazano je u tabeli 23. May

83 Tabela 23. Udaljenost lokacije deponije od gradskog jezgra opština obuhvaćenih projektom Grad Udaljenost Bar 17 km Ulcinj 11 km Sanitarna deponiji je strogo kontrolisan prostor, zato je potrebna infrastruktura: Pristupna saobraćajnica Lokacija Možura za izgradnju sanitarne deponije za prostor opština Bar i Ulcinj nalazi se na nadmorskoj visini od oko 295 m.n.m. Do lokacije nema prilaznog puta, zbog čega je urađen i Glavni projekat za prilazni put. Izrađen je pristupni put, u dužini od 2,5 km, koji se odvaja od postojećeg magistralnog puta Bar-Ulcinj, jer je to bio prvi i neophodan uslov za odvijanje radova na izgradnji sanitarne deponije. Širina puta, zajedno sa bankinama, iznosi 6 m kolovoza i bankine širine 2 x 1,0 m. Za izradu pristupnog puta bilo je potrebno obaviti pripremne radove koji podrazumijevaju sječenje i uklanjanje šiblja i geodetsko obilježavanje trase. Prilikom obavljanja zemljanih radova izvršen je: široki iskop, izrada nasipa od materijala iz trase, iskop za stepenasto zasjecanje prilikom formiranja nasipa, uređenje i stabilizacija posteljice, izrada humunizirane bankine, širine 1 m. Nakon zemljanih radova bilo je potrebno uraditi podlogu za put koja obuhvata: izrada donjeg nosećeg sloja od šljunkovitog ili drobljenog kamenog materijala, debljine 30 cm, granulacije 0-32 mm, izrada bituminiziranog nosećeg sloja BNS-22 d=6cm, izrada habajućeg sloja AB-11 d=4cm. U toku je izgradnja betonskog kanala, zaštitne ograde i cijevastih propusta na pojedinim mjestima. Interne saobraćajnice Saobraćajnice u krugu deponije koje vode do vage, administrativnog bloka i kade za pranje točkova, su asfaltirane. Interne saobraćajnice u okviru deponijskog prostora dimenzionisane su na širinu od 6 m, pri čemu njihova ukupna dužina iznosi m. Ukupna površina svih platoa iznosi oko m 2. Vodovodna i kanalizaciona mreža mreža Na lokalitetu i neposredno pored lokaliteta Možura ne postoji gradska vodovodna mreža. Najbliža postojeća vodovodna mreža je udaljena oko 8-10 km. Takođe uslovi za bušenje bunara radi crpljenja vode za vodosnabdijevanje ne postoje May

84 jer na lokalitetu nijesu registrovani akviferi. U svrhu obezbjeđivanja sanitarne, tehnološke i protivpožarne vode na deponiji predviđeni su ukopani rezervoari. Rezervoar je lociran na najudaljenijoj i najvišoj tački deponije kako bi se obezbijedio potreban hidrostatički pritisak. Voda koja se skladišti u rezervoarima dovodiće se cistjernama iz gradskog vodovoda a voda za piće će se kupovati flaširana ili će se koristiti automati za točenje. U Prilogu P.) nalazi se situacija vodovoda i kanalizacije Slika 17. Izgled rezervoara za vodu od 50 m 3 Na radnom prostoru deponije voda će se upotrebljavati u tri slučaja: Za sanitarne potrebe (higijena). Za potrebu pranja kamiona. Za protivpožarnu zaštitu. Ukupna dužina vodovodne mreže je cca 1620,0 m. Predviđeno je 11 nadzemnih hidranata za obezbijeđenje požarne zaštite objekata i tijela deponije. Voda će se obezbijeđivati iz dva rezervoara od armiranog poliestera od po 50 m 3, dužine mm i prečnika mm (slika 17). Prečnik cijevi vodovodne mreže je DN 110. Cijevi su od polietilena PE-HD, klase čvrstoće 100, za radni pritisak od 10 bara. Kanalizaciona mreža Mreža sa sakupljanje otpadnih voda nije dovedena do prostora deponije. Udaljenost gradske kanalizacione mreže od deponije iznosi preko 10 km. Fekalne vode iz administrativnog bloka i kontrolnog punkta dovode se sistemom kanalizacione mreže do revizionih šahti, a odatle se glavnim cjevovodom prečnika 200 mm odvode do trokomorne vodnepropusne septičke jame (armirani poliester) zapremine oko 8 m 3 (slika 18). Pražnjenje septičke jame vršiće se periodično, prema potrebi. Slika 18. Trokomorna vodnepropusna septička jama May

85 Atmosferske vode sa internih saobraćajnica, platoa za pranje vozila i ostalnih površina odvode se do sistema za prečišćavanje otpadnih voda putem cjevovoda, slivnika i putnih rigola. Njena ukupna dužina je 282 m. Sastoji se iz 2 kraka i glavnog kolektora. Na jednom kraku je i predviđen gravitacioni separator ulja. U Prilogu P.) nalazi se situacija vodovoda i kanalizacije. Za prikupljanje voda od pranja vozila, kao i sa površina na kojima se kreću vozila. Predviđeno je da se prikupljanje vode uvode u tehnološku kanalizaciju koja se uliva u revizioni šaht nakon lagune za povrat filtrata. Ukupna dužina kanalizacije iznosi 172 m od cijevi od polipropilena, klase čvrstoće SN 8, prečnika DN 200. Šahte za tehnološku kanalizaciju su od PP materijala, prečnika DN Elektroenergetska mreža Za kvalitetno obezbjeđenje električnom energijom objekata sanitarne deponije postavljena je trafostanica, koja će opsluživati kontrolni punkt, kancelarije, servisni prostor, pumpe, sistem za prečišćavanje ocjednih voda, bunare za zalivanje zelenih površina vodom, sanitarne kade i obezbijediti osvjetljenje na deponiji. Elektro dio DTS 10/0,4 kv Deponija Možura se sastoji iz srednjenaponskog bloka, transformatora snage 160kVA i niskonaponskog bloka. Svako odjeljenje ( SN blok, NN blok i transformator) imaju posebne pristupe sa spoljne strane zbog pristupa opremi za potrebe održavanja iste. SN blok se sastoji od 3 polja i to jednog transformatorskog i dva vodna. NN blok je standaradne izrade opremljen NN dovodnim poljem, razvodnim poljem sa 8 NN izvoda i poljem za javnu rasvjetu, koji su integrisani na zajedničku ploču. DTS10/0,4kV DEPONIJA MOŽURA je projektovana sa kompletnim elektro dijelom prema tehničkoj preporuci Elektroprivrede Crne Gore. Trafostanica će se priključiti na elektroenergetsku mrežu 10 kv novoprojektovanim kablovskim priključkom na postojeću TS 35/10kV Veliki Pijesak. TK infrastruktura Na osnovu tehničkih uslova za projektovanje saobraćajnice za sanitarnu deponiju na Možuri izdatih od strane Crnogorskog Telekoma dana , u putnom pojasu magistralnog puta M2.4 postoji optički kabal kapaciteta 36 optičkih vlakana. Kabal se prostire u lijevoj bankini magistralnog puta u smjeru Bar-Ulcinj. Na ovoj dionici je predviđena izgradnja TK kanalizacije kapaciteta 1xPVCØ110mm kroz koji se provlače dvije polietilenske cijevi Ø 40 mm od pozicije magistralnog puta M2.4 do ulaska u krug sanitarne deponije u dužini od cca 2.5 km. May

86 III.1.7 Informacija o načinu korišćenja susjednih lokacija (vrste postrojenja i aktivnosti koje se obavljaju) Deponija je predviđena na kosini brda u blizini puta Bar Ulcinj, okrenutog moru. Od magistralnog puta prema lokaciji vodi makadamski prilazni put u dužini od oko m koji je uređen (asfalt, bankine rasvjeta i ostala potrebna komunalna infrastrugtura) shodno Glavnom projektu pristupnog puta za deponiju. Zbog konfiguracije terena u zoni oko planirane lokacije deponije, na rastojanju od oko 850 m nema stambenih i poslovnih objekata. Lokacija je od mora udaljena oko m vazdušne linije. Zapadno od lokacije deponije, na pravolinijskoj udaljenosti od oko 2000 m, biće izgrađen turistički kompleks, kako predviđa Fizibiliti studija za izgradnju i rukovanje regionalnom sanitarnom deponijom za opštine Bar i Ulcinj obrađivač Porr Tehnobau und Aktiengesellschaft, Vienna, Odlukom Vlade Crne Gore, dodijeljena je koncesija za detaljno geološko istraživanje i eksploataciju nemetalne mineralne rude, kamenolom Možura - Orlovo, ( Sl. list CG br. 30/06). Kamenolom na ovoj lokaciji je izgradjen i operativan. U blizini ove lokacije planira se izgradnja vjetroelekrana. Ministarstvo ekonomije potpisalo je Ugovor o zakupu zemljišta i izgradnji vjetroelektrane na lokalitetu Možura (opštine Ulcinj i Bar), sa konzorcijumom Fersa & Čelebić, o zakupu zemljišta i izgradnji vjetroelektrane instalisane snage 46 MW. Predmet Ugovora je zakup zemljišta površine ,3 m 2 za periodu od 20 godina. Početak izgradnje vjetroelektrana još nije počeo i ne postoje informacije kad će one biti operativne. III.1.8 Podaci o posebno zaštićenim područjima Nije vršeno posebno istraživanje zaštićenih vrsta, ali je istražen teren kojom prilikom je uočeno prisustvo uobičajene flore, makije. Prema listi zaštićenih, endemskih i ugroženih vrsta Crne Gore ( Sl. list SRCG 36/82) u ovom području nema evidentiranih vrsta.u zoni lokacije i njenoj blizini nema područja koja su zaštićena kada su u pitanju prirodna i kulturna dobra 4. 4 Ukupna površina zaštićenih područja prirode u Crnoj Gori, po oba osnova, bez dupliranja / ponavljanja zaštite na istim područjima: ,24 ha ha = ,24 ha što čini 19,44% državne teritorije May

87 Rješenjem o zaštiti objekata prirode ( SL.list SRCG, br. 30/68) a teritoriji opština Bar i Ulcinj zaštićene su: Biljne vrste Munika (Pinus heldreichii) na Rumiji Srpska ramondia (Ramondia serbica) u okolini Bara Hrast Lužnjak (Quercus robur) na području Štoja (Ulcinj) i Skadarskog jezera Rezervati prirodnog predjela Velika Plaža Ulcinjska Plaža Valdanos Stari Ulcinj (ostrvo i plaža) Plaža Sutomore 5 Plaža Veliki Pijesak Plaža Čanj Plaža Pećin Poluostrvo Ratac sa Žukotrlicom između Bara i Sutomora 6 Pećine Glabočica, Babatuša i Špilja kod sela Trnova blizu Virpazara Park muzeja na Topolici u Baru 5 Na ovo područje, shodno novom Zakonu o zaštiti prirode ( Sl. list CG br 51/08), primjenjen je postupak revizije kategorije i statusa njegove zaštite. Shodno nalazima iz Studije zaštite (urađena od strane Zavod za zaštitu prirode) predložen je novi koncept zaštite ovog područja. Na osnovu Studije Skupština Opštine Bar treba da donese odgovarajući akt o proglašenju prekategorizaciji ovog zaštićenog prirodnog dobra 6 Na ovo područje, shodno novom Zakonu o zaštiti prirode ( Sl. list CG br 51/08), primjenjen je postupak revizije kategorije i statusa njegove zaštite. Shodno nalazima iz Studije zaštite (urađena od strane Zavod za zaštitu prirode) predložen je novi koncept zaštite ovog područja. Na osnovu Studije Skupština Opštine Bar treba da donese odgovarajući akt o proglašenju prekategorizaciji ovog zaštićenog prirodnog dobra May

88 III.2 Upravljanje zaštitom životne sredine III.2.1 Politika zaštite životne sredine Duže vrijeme u opštinama Bar i Ulcinj, egzistira problem odlaganja otpada i izgradnje sanitarne deponije. Do današnjeg dana, otpad iz Bara i Ulcinja se nekontrolisano i na primitivan način deponovao na lokalnim odlagalištima (smetlištima) koja predstavljaju značajne zagađivače vode, vazduha i zemljišta. Izgradnjom deponije u Podgorici taj problem je djelomično ublažen ali pod vrlo visokim finansijskim obavezama. U cilju dugoročnog rješavanja pitanja odlaganja komunalnog otpada sakupljenog na teritoriji opština Bar i Ulcinj opredijeljena je lokacija Možura za izgradnju regionalne sanitarne deponije. Regionalna sanitarna deponija Možura je u potpunosti urađena u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom i Direktivom EU 99/31/EC. Realizacija projekta izgradnje regionalne sanitarne deponije zahtijeva velika finansijska sredstva, u cilju pravilnog odlaganja sakupljenog komunalnog otpada, čime se onemogućava zagađivanje voda, vazduha i zemljišta. Koncepcija projektnih rjesenja bazirana se na sprovođenju mjera koje obezbjeđuju zaštitu životne sredine i zdravlje stanovništva, uz maksimalno racionalno korišćenje prostora i racionalno ulaganje finansijskih sredstava. Postavljena koncepcija obezbjeđuje kontrolisano odlaganje komunalnog otpada, sukcesivna investiciona ulaganja čime se stiču uslovi i realna očekivanja da projektovano i predloženo rješenje bude kompatibilno sa izvođenjem i završetkom radova. Program zaštite životne sredine obuhvata sprovođenje mjera koje se odnose na očuvanje segmenata životne sredine u zoni uticaja deponije, kao i na monitoring svih zakonom predviđenih parametara opterećenja životne sredine. Program praćenja kvaliteta životne sredine se sastoji od svakodnevne vizuelne kontrole: istovarene količine i vrste otpada, kvalitetnog sprovođenja projektovanog tehnološkog procesa, eksploatacije deponije, održavanje deponije i saobraćajnica, kvalitetna pranja i dezinfekcije transportnih vozila, prisustva uzročnika zaraze, zdravstvenih i sigurnosnih mjera za zastitu radnika. kao i kontrole putem mjerenja i analize uzoraka na osnovu kojih se registruje: May

89 količina i kvalitet procjednog filtrata, kvalitet podzemnih i površinskih voda, sastav i količina izdvojenog gasa, meteoroloski parametri, slijeganje tijela deponije. III.2.2 Sistem upravljanja zaštitom životne sredine Sistem upravljaja životnom sredinom će se vršiti u skladu sa Planom upravljanja životnom sredinom /EMP 2/ izgradnja regionalne sanitarne deponije komunalnog čvrstog otpada za Bar i Ulcinj na lokaciji Možura (ugovor no: a-slf-003) EMP /Environmental Management Plan/ naglašava pitanja zaštite životne sredine vezana za tekuće radnje zajedno sa procedurama i procesima. Plan je dostavljen u prilog K.). III.2.3 Izvještavanje O svim mjerenjima i ispitivanjima svih segmenata životne sredine kao i o količini i vrsti odloženog otpada, D.O.O Možura je dužna da izvještava Opštine Bar i Ulcinj i Agenciju za zaštitu životne sredine Crne Gore. III.2.4 Dobra praksa upravljanja Menađžment preduzeća obezbjeđuje resurse potrebne za sprovođenje, kontrolu i poboljšanje sistema upravljanja životnom sredinom. Resursi podrazumjevaju zaposlene sa odgovarajućim znanjem, organizacionu infrastrukturu, tehnološke i finansijske resurse. U cilju optimalnog vođenja deponije, stalno treba vršiti evidenciju o sljedećim parametrima: količini i sastavu otpada u tonama, količini raspoloživog i upotrebljenog prekrivnog materijala, vremenskoj angažovanosti opreme i statistici održavanja, troškovima deponovanja, bezbjednosti, promjeni u okolnom prostoru. May

90 D.O.O Možura će u tоku оpеrаtivnоg pеriоdа dеpоniје vоditi svаkоdnеvnu еvidеnciјu sаstаvа i kоličinе dоlаzеćеg оtpаdа. Оvо sе rаdi dа bi sе sprijеčilо оdlаgаnjе nеdоzvоlјеnоg оtpаdа, аli i dа bi sе dоbili stаtistički pоdаci о kоličini i sаstаvu оtpаdа i njеgоvој prоmjеnlјivоsti tоkоm gоdinа. Prilikоm dоlаskа vоzilа zа trаnspоrt, licе kоје vrši priјеm оtpаdа trеbа dа zаbiljеži slеdеćе pоdаtkе: nаziv i аdrеsu vlаsnikа vоzilа, punо imе i prеzimе i brој tеlеfоnа оdgоvоrnоg licа, nаziv i аdrеsu vlаsnikа оtpаdа, pоrijеklо оtpаdа (u slučaju komunalnog otpada koji komunalna preduzeće sakupe od domaćinstava upisuju se podaci nadležnog organa lokalne uprave), vrstu оtpаdа, tеžinu оtpаdа, dаtum i vrijеmе priјеmа. Pоrеd оvih pоdаtаkа, pоtrеbnо је svаkоdnеvnо uzеti nајmаnjе dvа uzоrkа dоvеzеnоg оtpаdа kаkо bi sе ispitао njеgоv sаstаv. Prilikоm ispitivаnjа оbаvеznо nаvеsti: dаtum i vrеmе ispitivаnjа, pоrijеklо оtpаdа, nеоphоdni pоdаci о vоzilu i vоzаču i vlаsniku оtpаdа, zаpаžаnjа оsоbе kоја је vršilа ispitivаnjе. May

91 III.3 Korišćenje najboljih dostupnih tehnika III.3.1 Opis postrojenja, proizvodnog procesa i procesa rada Shodno Zakonu u upravljanju otpadom ( Sl.list CG 64/011) i Direktivi EU 99/31/EC, deponija neopasnog otpada predstavlja strogo kontrolisan prostor, samostalnu registrovanu organizaciju za obavljanje poslova zbrinjavanja komunalnog otpada. D.o.o Možura je odgovorna za sve što se događa na njenom prostoru i mora da vodi računa o zaštiti vazduha, voda i zemljišta i zdravlja ljudi. Ulazna i izlazna tačka na deponiji su elektronska vrata. Ona se otvaraju samo onim licima i vozilima kojima je dozvoljen pristup na deponiju. Komunalni otpad koji se stvara (proizvodi) predstavlja zagađivača vazduha, vode i zemljišta. Da bi se eliminisao njegov uticaj na životnu sredinu potrebno je primijeniti savremena sredstva opremu za sakupljanje, transport i odlaganje. Na prostoru opština Bar i Ulcinj uglavnom se primjenjuje neselektirano sakupljanje otpada u pocinčane kontejnere 1,1 m 3 ; 5 m 3 i 7 m 3. U početnom razvoju je djelimična predselekcija na mjestu nastanka - za papir i karton, metal i PET boce. Zakon o upravljanju otpadom je predviđeno da jedinice lokalne samouprave dužne su da selektivno sakupljanje otpada organizuju do godine. Savremene tehnologije upravljanja otpadom predviđaju izgradnju formiranje reciklažnih dvorišta, i zelenih ostrva. Moderan način sakupljanja komunalnog otpada predviđa postavljanje specijalnih kontejnera na određenim lokacijama u gradu za odvojeno sakupljanje papira, kartona, stakla, plastike, PET boca i organskog otpada. Predselekcija otpada na mjestu nastanka predstavlja prvu i veoma važnu kariku u procesu upravljanja otpadom. Brzina uvođenja predselekcije i reciklaže zavisi od više faktora, u prvom redu finansijskih, a potom kadrovskih resursa i uprave opština. Upravljanje otpadom na deponiji Sanitarna deponija je inženjerski postupak odlaganja čvrstog komunalnog otpada na zemljištu, na način kojim se štiti ljudsko zdravlje i okruženje. Uzimajući u obzir da je deponijski prostor strogo kontrolisan i da su u njemu, shodno Zakonu o upravljanju otpadom, Pravilniku o bližim karakteristikama lokacije, uslovima izgradnje, sanitarno tehničkim uslovima, načinu rada i zatvaranja deponija za otpad, stručnoj spremi, kvalifikacijama rukovodioca deponije i vrstama otpada i uslovima za prihvatanje otpada na deponiji ("Sl. list CG", br. 84/09) i Direktivi EU 99/31/EC, tačno definisana pravila i objekti koje mora imati. Takođe je definisano minimalno vrijeme zbrinjavanja otpada u sanitarnu kadu. Deponija mora biti u upotrebi minimum 20 godina, a nakon njenog zatvaranja mora se obavljati monitoring i čuvanje u trajanju od 30 godina. May

92 Ulaz na sanitarnu deponiju komunalnog otpada je strogo kontrolisan svima koji nisu dobili ovlašćenja za nesmetan pristup. Vozila koja ulaze na deponiju moraju imati identifikacioni broj. Elektronska kapija se otvara za ulazak vozila nakon utvrđivanja o kojem je vozilu riječ. Vozilo mora biti registrovano u kompjuterskom centru. Kapija, ulaz i ograda se nalaze u nadležnosti službe obezbjeđenja. Vozilo koje je dobilo dozvolu za ulaz odlazi do prijemnog punkta gdje se vrši identifikacija vozila, vozača i definiše vrsta materijala. Na prijemnom punktu se nalazi elektronska vaga na kojoj se utvrđuje bruto težina vozila, bez vozača. Nakon vaganja, vozilo sa otpadom se upućuje na sanitarnu kadu i to saobraćajnicom čija je maksimalna dozvoljena brzina 10 km/h. Sanitarna kada je prostor gdje se vrši zbrinjavanje odlaganje neselektovanog, djelimično selektovanog otpada. Sanitarna kada je izgrađena tako da onemogući zagađivanje podzemnih voda, vazduha i zemljišta. Dno sanitarne kade je urađeno postavljanjem vodonepropusnih slojeva. Na sanitarnoj kadi se obavlja kontrola pražnjenja komunalnog otpada iz specijalnih vozila. Vozilo nakon istovara napušta prostor sanitarne kade i vraća se natrag istom saobraćajnicom do kade za pranje točkova. Sa kade za pranje vozilo odlazi na elektronsku vagu gdje se sada ponovo vrši mjerenje vozila bez vozača i tereta. Na taj način se dobija težina odloženog komunalnog otpada na sanitarnoj kadi. Vozilo dobija otpremnicu potvrdu o količini odloženog materijala, sve je kompjuterizovano. Tada se otvaraju elektronska vrata (ulaz izlaz) i vozilo napušta deponijski prostor. Savremena tehnologija deponovanja komunalnog otpada u sanitarne kade zahtijeva da se nesekelektirani otpad se razastire na sanitarnoj kadi buldozerom (dozerom), a potom se vrši prskanje vodom komunalnog otpada zbog kvalitetnog kompaktiranja mašinom kompaktorom. Slika 19. Kompaktor u sanitarnoj kadi May

93 Vozni park će se sastojati od: 1 Buldozer 1 Kompaktor 1 Utovarivač Traktor 60/70 KS - težina između 3 i 6 tona Tehnologija kompaktiranja je izuzetni važno kako po debljini sloja cm, tako i po broju prolazaka kompaktora preko komunalnog otpada. Dodavanje otpada vršiti do visine od 3 m i nakon toga prekrivati inertnim materijalom Nakon 3 metra visine dobro kompaktiranog materijala i prekrivanje slojem cm šljunka i kamena, vrši se prskanje vodom i podizanje biotrnova za aspiraciju biogasa sa deponije. Sanitarne kade (kasete) Dno sanitarne kade je urađeno postavljanjem vodonepropusnih slojeva. Izgrađene su četiri sanitarne kasete, ukupne dimenzije 165 x 305 m sa nasipima (po jednoj kadi). Visina punjenja predviđa se do 25 metara (od vrha nasipa). Ukupan kapacitet sanitarnih ćelija iznosi oko m 3 kompaktiranog materijala. Izgrađena vodonepropusna podloga se sastoji od: sloj drobljenog kamena, debljine 0,5 m, granulacije 0-64 mm debljine 30 cm plus 0-6mm debljine 20 cm, sloj sintetičkog bentonita, propustljivosti m/s, sloj HDPE folije debljine 2,5 mm, sloj geotekstila, sloj drobljenog kamena granulacije mm. Bentonitni tepih (GCL) /Mineralna izolacija-supstitucija za glineni sloj/ Tehnički zahtjevi Test metoda Jedinica Vrijednost Površinska masa, ukupno DIN EN 965 g/m Površinska masa, netkani (PP bijeli) DIN EN 965 g/m Površinska masa, bentonitni sloj (prirodni natrij DIN EN 965 g/m bentonit, prah) Površinska masa, tkani DIN EN 965 g/m Debljina, ukupno DIN EN mm 7 Maksimalna rastezljivost, md/cmd DIN EN ISO kn/m 10/ / ASTM-D-4595 Izduženost pri lomu, md cmd/ DIN EN ISO % 10/ / ASTM-d-4595 Vlačna čvrstoća DIN EN ISO N/10 cm Vlačna čvrstoća ASTM-D-6496 N/m 360 Otpor na probijanje DIN EN ISO N Dielektrična konstanta (1.5 m tlak vodene pare, ASTM-D /s 1x10-9 May

94 opterećenje 200 kn/m Indeks strujanja DIN EN ISO 18130/ ASTM-D-5887 m/s cca 8x10* -9 Svojstva bentonita prirodni natrij bentonit Sadržaj montmorilonita XRD % cca 90 Potrošnja plavog metilena Test na plavi metilen, VDG P 69 mg/g 300 Sadržaj vode DIN % 15 (5 hr, 105 o C) Absorpcija vode DIN % 600 (24 hr) Indeks bubrenja ASTM-D-5890 mg/d 25 Gubitak fluida ASTM-D-5891 % < 18 Dimenzije role, širina x duljina - m x m >4,80x>40 GCL treba imati minimalnu širinu 4.80 m kako bi se smanjio broj preklopa. Svi preklopi moraju biti minimum 300 mm. Bentonitno ljepilo mora biti raspršeno između reza i krajnjeg preklopa role tako da se ne može razviti nikakvo strujanje. GCL mora biti prekriven geomembranom unutar 24 sata. Tamo gdje postoji kretanje vozila, GCL mora biti zaštićen finim zemljanim prekrivačem debljine 0.6 m. Geomembrana (sintetička PEHD folija d = 2,5 mm) Tehnički zahtjevi Test metoda Jedinica Vrijednosti Debljina DIN mm 2,5 (max.5% preinaka) Volumenska masa DIN EN ISO 1183 g/cm 3 0,942 Sadržaj crnog ugljika ASTM-D % 2 Rastezljivost pri istezanju DIN EN ISO N/mm 33 Izduženost pri istezanju DIN EN ISO % 12 Rastezljivost pri lomu DIN EN ISO N/mm 56 Izduženost pri lomu DIN EN ISO % 700 Otpor na cijepanje DIN EN ISO N 260 Index taljivosti (MFI) MFI 190/5 DIN EN ISO 1133 g/10 min 2.0; 3.0 Multi osovinska izduženost Based DIN % 15 Otpor na perforaciju DIN mm 1200 Otpor na bušenje ASTM D 4833 N 550 Stabilnost opsega nakon vrućeg uskladištenja DIN % 1 Lomljivost/Savijanje na hladno na -20 o C DIN Kemijska otpornost (16 tjedana ispod ISO zemlje na t= 23 o C) ISO Mikrobiološka otpornost (16 tjedana ispod zemlje na t=23 o C) - Redukcija rastezljivosti manja od 20% DIN Redukcija rastezljivosti manja May

95 od 20% Širina role - m > 5.0 Debljina geomembrane mora biti minimum 2,0 mm u skladu s minimalnim zahtjevima EU standardima ali je ugrađena od 2,5 mm jer je tako predviđeno Pravilnikom o deponijama. Sintetička folija mora biti visoko kvalitetni polietilen visoke gustoće (HDPE), proizveden procesom istiskivanja kao ravna ploča koristeći neobrađen HDPE potpuno oslobođen plastifikata. Geomembrana mora biti spojena dvostrukim varom, mašinom za zavarivanje Zaštitni sloj geotekstil 1200 gr/m 2 Zaštitni sloj koji dolazi na geomembranu treba osigurati zadovoljavajuću raspodjelu težine. Zaštitni slojevi pri projektovanju deponije napravljeni su od vlakana netkanog geotekstila, u pojedinim slučajevima ojačani istkanim geotekstilom. Svojstva Metoda ispitivanja Zahtjev Vrsta materijala (geotekstila) netkani tekstil iz vlakana učvršćen poplipropilen 100% CBR otpor na probijanje ISO N Vlačna čvrstoća trake ISO Uzdužni smjer Poprečni smjer 25 kn/m 40 kn/m Izduljenje ISO Uzdužni smjer Poprečni smjer % 50 80% Veličine Pora DIN 60500/6 0,08 mm Vodopropusnost vertikalna pod opterećenjem od Vodopropusnost u ravnini i=1 (k H ) pod opterećenjem od EU DIN /42 kn/m 2 EU DIN 60500/ 3x10-3 m/s 72 kn/m 2 Površinska masa DIN EN g/m 2 Debljina DIN EN 964/1 10,0 mm - Drenažni sloj lomljenog agregata - filterski materijal Drenažni sloj, lomljeni kameni drenažni, autohtoni materijal, debljine 0.50 m mora zadovoljiti zahtjevima dugotrajne stabilnosti na hemijske, fizičke i biološke uslove. Kako bi se zadovoljili standardni zahtjevi,osiguralo se sljedeće: ugrađuje se višestruko drobljeni kameni autohtoni agregat; granulacija frakcije Ø = mm; dobro poravnano koeficijent filtracije k >1x10-3 m/s filter treba biti ispran; max.5% pročišćene granulacije iz mokre analize May

96 DEPONIJA MOŽURA - OPŠTINA BAR LANDFILL MOŽURA - BAR DETALJ IZVEDBE DNA DEPONIJE - a MJ 1:25 BOTTOM CONSTRUCTION DETAIL - a SCALE 1:25 Glvna drenažna cijev 315 mm Main drainage pipe 315 mm Donji brtveni sloj Prekrivni/inertni materijal (d=10 cm) Covering/Inert Material (d=10 cm) Otpad (d= cm) Waste (d= cm) Lomljeni drenažni kamen? mm (d=50 cm) Crushed stone drainage material? mm (d=50,0 cm) Drenažna cijev PP 315 mm Drainage pipe PP 315 mm Geotextil 1200 gr/m2 Geotextile 1200 gr/m2 PE-HD folija 2,0 mm PE-HD Foil 2,0 mm/ Bentonitsko platno 0,7 cm Bentonite layer 0,7 cm Lomljeni kamen(d=20 cm)ms= 40 MPa Crushed stone,? 0-6 mm (d=20 cm) Lomljeni kamen, (d=30 cm)ms= 40 MPa Crushed stone,? 0-64 mm (d=30 cm) Slika 20. Detalj dna sanitarne kade Bentonit se postavljao razastiranjem preko površine, koja mora biti potpuno suva. Sintetički bentonit se može ugraditi ručno ili uz pomoć mašina, pri čemu se korekcije na preklopima obavljaju ručno. Preklop bentonitnog sloja je bio takav da bi se eliminisala mogućnost prodora vode. Nakon postavljenog sintetičkog bentonita postavlja se HDPE folija debljine 2,5 mm. Polietilenska folija visoke gustine (HDPE) se odlikuje jednostavnošću spajanja materijala i kvalitetom zavarenih spojeva. Iznad HDPE folije, u cilju njene zaštite, kao i zaštite prethodnih slojeva postavlja se geotekstil karakteristika g/m 2. Kao završni sloj podloge u sanitarnoj kadi postavlja se drobljeni kamen dimenzija 16/32 mm u debljini od 50 cm. May

97 Na bazi ukupno opredijeljenog prostora za izgradnju regionalne sanitarne deponije Možura definisan je prostor za izgradnju četiri sanitarne kade ukupne površine m 2 (sa nasipima sa sve četiri strane širine po 7 m), površine po jednoj kadi od m². Slika 21,22 i 23. Sanitarna kada (kaseta-ćelija) Obodni kanali U cilju zaštite od površinskih voda kompleksa samog prostora sanitarnih kada izgrađeni su betonski odvodni jarkovi-kanali, čija dužina iznosi cca 900m. Glavnim projektom izgradnje sanitarne deponije predviđen je tretman i upuštanje atmosferskih voda u obodne kanale u okviru lokacije Možura. Nasipi U cilju povećanja stabilnosti deponovanog otpada tokom vremena i podizanja kota naslaga otpada, je izgrađen obodni nasip od drobljenog kamena. Nasipi su dimenzionisani na način da je širina 7 metara, a nagibi su 2:1. U cilju stabilnosti sanitarne kade nasipi su dodatno osigurani. Nasipi su projektovani tako da mogu da izdrže sve bočne udare atmosferskih i ocjednih voda. May

98 Sistem za sakupljanje ocjednih voda Formiranje ocjednih voda u sanitarnim kadama za deponovanje je uslovljeno infiltracijom atmosferskih padavina, koje prolazeći kroz naslage otpada povećavaju sadržaj rastvorenih organskih i neorganskih supstanci. Drenažni sistem za sakupljanje ocjednih voda postavljen je na najnižim tačkama na dnu sanitarne kade. Drenažni sistem sačinjavaju: perforirane cijevi, drenažni sloj drobljenog kamena debljine 50 cm granulacije mm, sabirni šaht za ocjedne vode. Da bi se sakupile ocjedne vode na dnu kade su projektovani nagibi (uzdužni i poprečni), a perforirane debelozidne cijevi za sakupljanje ocjednih voda su postavljene na dnu poprečnih nagiba. Slika 24. Sakupljanje ocjednih voda u sanitarnoj kadi Poprečni pad od najniže do najviše tačke u sanitarnoj kadi je 2%, dok podužni pad je najviše 2%. May

99 Perforirane cijevi su postavljene na dnu drenaznog sloja od drobljenog kamena granulacije 16/32 mm, kao završnog sloja na dnu sanitarne kade. Ocjedne vode koje se formiraju u sanitarnoj kadi sakupljaju se i odvode perforiranim cijevima do zajednickog primarnog kolektora kojim se transportuju do prvog i drugog bazena. Iz posljednje komore drugog bazena ocjedna voda se vraća natrag na deponiju Za sakupljanje ocjednih voda sa sanitarne ćelije služe perforirane cijevi. Perforacija cijevi Ø 200 mm je na 2/3 gornje strane. Perforirana cijev se postavlja čitavom dužinom sanitarne ćelije. U sanitarnoj ćeliji su postavljene 3 cijevi. Ukupno je projektovano 8 šahti (4 oko tijela deponije i 4 u tijelu deponije), 1 laguna i bazen sa 3 komore. Posljednji bazen je za prihvat tretiranih ocjednih voda. Na osnovu iskustvenih podataka o količini godišnje proizvodnje ocjednih voda proizilazi da od ukupne količine padavina u zoni lokacije Možura treba računati na oko 20% ocjednih voda. Preostalu količina atmosferskih padavina apsorbuje deponovani komunalni otpad (oko 40%), dok oko 40 % isparava sa površine sanitarne kade. Za sakupljanje ocjednih voda koriste se perforirane PP cijevi prečnika 200 mm (sekundarni kolektori), ukupne dužine m. Tretman ocjednih voda na deponiji Odabrano je mehaničko, aerobno prečišćavanje koje se odvija u sistemu od dva retenziona bazena - lagune. Prednosti ovakvog sistema su brojne: prije svega, ovakav sistem je, u cjelini gledano, značajno jeftiniji od drugih bioloških, a pogotovo fizičko-hemijskih postupaka prečišćavanja, ovakav sistem je fleksibilniji, odnosno mnogo je manje osjetljiv na šokove u hidrauličkom i organskom opterećenju. znatno je jednostavniji za rukovanje i održavanje od ostalih potencijalnih rješenja. Procjedne (drenažne) vode prihvataju se u tijelu deponije drenažnim cijevnim sistemom od HDPE perforiranih cijevi (Ø 200 mm) i primarnim drenažnim kolektorom od PEHD i Ø 350 mm postavljenih u drenaznom sloju od drobljenog kamena granulacije 32/16 mm, debljine 0,50 m po dnu tijela deponije i odvode do sabirnog šahta. U sabirnom šahtu se procjedni filtrat mješa sa tehničkom vodom (sa platoa za pranje vozila) koje se dovode tehničkom kanalizacijom. Na platou za pranje vozila predviđeno je da se preko slivne rešetke vrši odvođenje voda koje potiču od pranja vozila. Vode se prije ulaska u rezervoar odmašćuju u separatoru ulja. Separator ulja je prikazan u Prilogu L.) May

100 Ovako izmješane otpadne vode se iz sabirnog šahta odvode u prvi bazen - lagunu. Osnovna namjera lagune jeste da ona bude egalizacioni i kompezacioni bazen koji će primiti svu količinu filtrata pri maksimalnim padavinama i u slučaju kada su u funkcuji sve četiri planirane sanitarne ćelije. Procjedni filtrat će se u prihvatnoj laguni hidraulički stišati i gravitaciono će se ujednačenim režimom odvoditi u drugi bazen. U periodu sa manje padavina otpadna voda će se duže vremena zadržavati u laguni tako da će ona u jednom periodu i služiti kao primarni taložnik, gdje će doći do taloženja suspendovanih čestica. Takođe uslijed dužeg stajanja otpadne vode u laguni, te velike površine lagune doći će i do aeracije otpadne vode što će dovesti do smanjenja BPK i HPK u otpadnoj vodi. U drugom bazenu gravitacionim padom voda, principom spojenih sudova, prolazi kroz komore. Drugi bazen se sastoji od tri komore: Taložnika; Aeracionog bazena; Komora za stabilizaciju mulja. U prvoj komori taložniku sporim kretanjem vode vrši se djelimično taloženje suspendovanih čestica iz otpadne vode i smanjenja koncentracije nerastvorljivih organskih jedinjenja (dio koji će se istaložiti), smanjenja vrijednosti BPK i djelimično HPK. Sadržaj organske materije u djelimično prečišćenoj otpadnoj vodi koja izlazi iz taložnika, umanjen je u odnosu na sirovu otpadnu vodu praktično samo za onaj dio koji je uspio da se istaloži. Preostala organska materija, većim dijelom je prisutna, dok je sadržaj rastvorljive organske materije višestruko smanjen u odnosu na ulaznu otpadnu vodu. Izdvajanje ove organske materije, obavlja se u drugoj komori aeracionom bazenu u koji se otpadna voda iz prve komore taložnika uvodi preko prelivne cijevi. U drugi bazen će se uduvavati vazduh preko cijevi koja će biti spojena sa kompresorom. Kompresor će se po potrebi manuelno uključivati. Uduvavanjem vazduha biće omogućena aeracija procjednog filtrata što će dovesti do oksidacije rastvorenih materija te smanjenja organskog zagađenja procjednog filtrata. Otpadna voda se dalje prebacuje u treću komoru gdje će doći do taloženja određene količine mulja. U periodu sa manjom količinom padavina kada laguna bude zadržavala otpadnu vodu više dana, vršiće se manuelno čišćenje nataloženog mulja iz drugog bazena i njegovo deponovanje na tijelo deponije. Izbistrena i prečišćena otpadna voda, iz drugog bazena prebacuje se preko pomoćnog voda do deponije, gdje se mješa sa čvrstim otpadom. Sakupljanje biogasa Može se reći da je biogas sačinjen prevashodno od dva gasa: metana (CH 4 ) i ugljen-dioksida (CO 2 ). U kombinaciji sa tim gasovima često su prisutni i kiseonik (O 2 ) May

101 i azot (N 2 ), jer su kao vazduh prisutni u slobodnim međuprostorima u otpadu, u trenutku deponovanja ili privučeni iz atmosfere dinamičkim djelovanjem aspiracije. Rjeđe je prisutan vodonik (H 2 ), koji nastaje u ograničenim količinama i u kratkom vremenskom periodu, putem acetogenih procesa. Za kontrolisanu degazaciju izgrađene sanitarne kade prema tehnološkom rešenju, usvojen je pasivni način odvođenja biogasa iz sanitarne kade putem tzv. biotrnova. Sistem za horizontalno sakupljanje biogasa i za spaljivanje biogasa je projektovan ali je njegovo instaliranje predviđeno u kasnijoj fazi rada deponije. Bunari za sakupljanje biogasa (biotrnovi) su postavljeni unutar tijela deponije u odgovarajućem rasporedu koji prati konturu deponije i koji je prilagođen načinu deponovanja otpada u pojedinim segmentima (slika 25). POPRECNI PRESJEK 1:1 CROSS SECTION 1:1 NAPOMENA : DETALJ DNA DEPONIJE DEFINISAN POSEBNIM CRTEŽOM NOTE : THE DETAIL OF BOTTOM CONSTRUCTION IS GIVEN BY SEPARATE DRAWING 5 LEGENDA : PERFORIRANA PEHD CIJEV Ø 115 mm DRAINAGE PEHD PIPE Ø 115 mm ŠLJUNAK GRAWEL 4 3 GABION GABION 4 REKULTIVIRAJUCI SLOJ (d = 70 cm) RECULTIVATING LAYER (d = 70 cm) 5 KAPA CAP DRENAŽNA CIJEV Ø 350 mm DRAINAGE PIPE Ø 350 mm Lomljeni kamen(d=20 cm)ms= 40 MPa Crushed stone,? 0-6 mm (d=20 cm) Lomljeni kamen, (d=30 cm)ms= 40 MPa Crushed stone,? 0-64 mm (d=30 cm) PEHD cijev završava u tamponu PEHD pipe is connected in leveling layer Slika 25. Biotron 100 DRENAŽNA CIJEV Ø 350/200 mm DRAINAGE PIPE Ø 350/200 mm May

102 Bioton ili bunar za sakupljanje biogasa se sastoji od sljedećih cjelina: Temelj biotrna je betonska stopa dimenzija osnove Ø 1,5 m i visine 0,3 m, pri čemu je gornji dio dimenzija Ø,8 m. U temelj su ubetonirani zaštitna rešetka i plastična perforirana cijev (degazaciona cijev). Degazaciona cijev je perforirana polietlienska cijev prečnika 115 mm, preko koje se vrši evakuacija gasa u okolinu. Dužina cijevi se mijenja prema potrebi u zavisnosti od visine sloja otpada i inertnog materijala. Cijevi imaju priključak za spajanje na završetku (muf, odnosno proširenje za spajanje cijevi uvlačenjem jedna u drugu). Zaštitna rešetka od betonskog gvožđa i pletene žice se postavlja oko perforirane cijevi, dužine prema potrebi u zavisnosti od visine sloja otpada i inertnog materijala. Prostor između zaštitne rešetke i perforirane cijevi ispunjava se šljunkom krupnije granulacije (preko 32 mm), radi povećanja površine dodira gasova i degazacione cijevi i lakše evakuacije gasa u atmosferu. Zaštitna rešetka se postavlja prije deponovanja otpada radi lakšeg formiranja biotrona. Isto tako, uloga zaštitne rešetke je i ta da zaštiti postavljeni biotron od mogućih oštećenja od strane građevinske mehanizacije. Nadogradnja biotrona u visinu ostvaruje se zavarivanjem armature nove rešetke za već ugrađenu rešetku na preklop i ubacivanjem šljunka krupne granulacije u prostor između zaštitne rešetke i degazacione cijevi. Odušna lula je plastično koljeno koje se postavlja na gornjem dijelu biotrna i zasječena pod uglom za izlazak gasa u atmosferu, a radi sprječavanja upada atmosferskih padavina. Proces formiranja biotrna prati popunjavanje deponije. Pri tome biotrn treba da ostane iznad površine posljednjeg sloja zemlje (za tehničku i biološku rekultivaciju) min. 0,2 m. Prema preporukama dostupne literature i svjetskih standarda iz ove oblasti, vertikalne degazacione cijevi za gas se postavljaju m odvojeno jedna od druge. Za regionalnu sanitarnu deponiju Možura u Baru, predviđeno je da radijus uticaja biotrnova bude 30 m. Za sanitarnu deponiju Možura Bar usvojeni broj biotrnova za evakuaciju deponijskog gasa deponije je 26 (dvadeset i šest). U Prilogu M.) nalazi se raspored biotnova Spaljivanje biogasa Deponijski gas koji je sakupljen putem biotrnova se transportuje glavnim vodom izrađenim od HDPE do stanice za prikupljanje i pripremu gasa za spaljivanje. Na vodu, neposredno prije ulaska u stanicu za sakupljanje gasa se nalazi ventil koji služi da reguliše dotok gasa u stanicu. Ventilima je moguće podešavati protoke i pritiske. Kućica ima otvor za prirodno provjetravanje. U stanici se vrši odvajanje kondenzata i nečistoća iz deponijskog gasa i dalje se cijevnom instalacijom izrađenom od čeličnih cijevi odvodi do baklje (gorionika) za spaljivanje gasa. Tehnička destrukcija deponijskog gasa, metana i u tragovima prisutnih drugih gasova, uključujući i lako isparljiva organska jedinjenja, vrši se visokotemperaturnom May

103 oksidacijom pri čemu su produkti sagorijevanja CO 2, SO 2, azotni i drugi oksidi. Ovaj proces se ostvaruje u posebnom gorioniku (baklji), koji omogućava sagorijevanja na temperaturi ne manjoj od 900 C i vrijeme zadržavanja gasa od najmanje 0,3-0,5 sekundi. Za kontrolisano spaljivanje deponijskog gasa predviđena je baklja sa zatvorenom komorom, visoke efikasnosti spaljivanja. Gorionik mora biti opremljen sa nadzorom plamena preko UV fotoćelije i induktorskim sistemom za potpaljivanje. Uključivanje pilota odigravaće se pomoću duple elektrode pri visokom naponu. U slučaju da nedostaje pilot plamen (što se može uočiti preko UV fotoćelije) zatvoriće se tok gasa i izvešće se niz operacija paljenja. Samo nakon potvrđenog prisustva pilota ponovo će se aktivirati osnovni tok. Pilot linija mora biti opremljena pneumatskim ventilom on/off i odgovarajućim blokatorom plamena. Osnovni tok gorionika je moguće zaustaviti servokomandnim ventilom koji je pneumatski povezan sa predviđenim alarmnim sistemima. Neposredno ispred plamenika baklje predviđen je arestor za blokiranje povratnog plamena ugrađen na glavnu dovodnu cijev deponijskog gasa. Gorionik se sastoji od komore za sagorijevanje koja je otporna na toplotu (sa keramičkim vlaknima ili sličnim materijalima) i koja može da garantuje očekivani učinak u okviru predviđenih protoka. Gorionik mora kompletno obuhvatiti plamen. Automatska regulacija sagorijevanja odvijaće se u funkciji od preostalog kiseonika, što se može utvrditi sondom sa cirkonijum-oksidom ili termoparom za utvrđivanje temperature sagorijevanja. Postavljeni senzor upravljaće motorizovanom pregradom koja reguliše dotok vazduha neophodnog za sagorijevanje. Prateći objekati Prostor u zoni kod ulaza namijenjen je izgradnji objekata administrativnog i tehnološkog procesa. Prostori su planirani tako da predstavljaju jedinstvenu cjelinu bez ukrštanja i preklapanja funkcija. Površine koje nisu pod objektima i manipulativnim površinama predviđene su za ozeljenjavanje. Na prostoru sanitarne deponije izgrađeni su: poslovni objekat (kancelarijski prostor), radionica sa magacinom, garaža, prostor za pranje vozila. UPrilogu O.) nalazi se šema prostora za pranje vozila i radionice. Pranje i dezinfekcija vozila se vrši u servisu za pranje vozila. Ukoliko je temperatura niža od -5 C, vrši se samo mehaničko čišćenje transportnih vozila. Vozila se prvo peru vodom pa onda rastvorom hlornog kreča ili lizola. Iz kompleksa deponije ne smije izaći neoprano vozilo koje ulazi u zonu deponovanja otpada. Kontrolu čišćenja vozila vrši radnik na ulazu-izlazu. May

104 Slika 26. Aparat za pranje Zeleni pojas Shodno Zakonu o upravljanju otpadom i Direktivi EU 99/31/EC obaveza je da se predvidi prostor za podizanje zelenog pojasa. To je i urađeno i predviđeno da se oko čitave deponije podigne zeleni pojas sa unutrašnje strane. Površina namijenjena za zaštitni pojas (10.00 m širine) zauzima prostor oko tijela deponije, platoa, objekata i granice kompleksa (oko 2 ha). Tu površinu čine strme padine koje se spuštaju prema deponiji. Zeleni pojas ima svoju višestruku funkciju, ali prvenstveno, sanitarnu i vizuelnu, kao i kod uticaja dominantnih vjetrova za ovo područje. Takođe smanjuje prašinu, neprijatne mirise i raznošenje lakih frakcija otpada. Uzete su u obzir biljke u vidu različitih formi četinara tj.varijeteti vrsta iz porodice Juniperus sp. kleke, u kombinaciji sa nekim od lišćara kao što su bukva, grab koji su pokazali dobra svojstva u pogledu vjetrozaštite i sposobnosti upijanja štetnih materija iz atmosfere. Ozeljenjavanje je predviđeno na svim slobodnim površinama oko manipulativno - opslužnog platoa, platoa za selekciju, kompostišta i od kolske vage. Zaštitni pojas je promjenljive širine i zauzima prostor između radne zone i granice kompleksa i iznosi minimalno m. Izbor vrsta napravljen je u okviru autohtone zajednice uz dopunu vrstama sa širokom ekološkom amplitudom. Odabrane vrste odlikuju se otpornošću na štetne May