Proba

Транскрипт

1 Kabinet Zaštitnika 020/ Savjetnici 020/ Centrala 020/ Fax: 020/ Broj: 157/14 Podgorica, godine DK/DK Zaštitnik ljudskih prava i sloboda Crne Gore nakon završenog postupka po pritužbi XY iz Podgorice, na osnovu člana 41 Zakona o Zaštitniku/ci ljudskih prava i sloboda Crne Gore ("Službeni list CG", br.42/11 i 32/14), daje sljedeće: MIŠLJENJE I Uvod Zaštitniku ljudskih prava i sloboda Crne Gore, dana godine, obratila se pritužbom XY zbog objavljivanja medijskog sadržaja, tokom predizborne kampanje za lokalne izbore održane u Beranama godine. U pritužbi se navodi da je politička stranka Srpska lista-anđelko Bubanja tokom reklamiranja svog političkog programa u predizbornoj kampanji za lokalne izbore, koji su održani dana godine u Beranama, na jasan i nedvosmislen način pozvala stanovništvo da podrži njihov program na način kojim se krše ljudska prava i slobode LGBT osoba i širi govor mržnje prema njima, tako što su tokom predizbornog programa u audio-vizuelnom spotu na jasan i nedvosmislen način pozvali građane da podrže njihov program riječima ako si protiv održavanja gej parada. Podnosilac pritužbe smatra da mu je navedena politička stranka izražavanjem netrpeljivosti i mržnje povrijedila Ustavom i međunarodnim ugovorima zajemčena ljudska prava i slobode. II Ispitni postupak Postupajući po pritužbi, Zaštitnik ljudskih prava i sloboda Crne Gore je u skladu sa odredbom člana 35 Zakona o Zaštitniku ljudskih prava i sloboda Crne Gore, tražio izjašnjenje na navode pritužbe od političke stranke Srpska lista, čije je sjedište u Podgorici. Rok za dostavljanje izjašnjenja Zaštitniku bio je 15 dana od dana prijema tog akta. Međutim, politička stranka Srpska lista nije dostavila traženo izjašnjenje u ostavljenom roku ni nakon isteka tog roka, pa je Zaštitnik toj stranki uputio četiri urgencije za dostavljanje izjašnjenja (tri urgencije su dostavljene putem pošte, a

2 jedna je dostavljena lično, preko ovlašćenog službenika-dostavljača Institucije Zaštitnika). Međutim, ni nakon četvrte urgencije politička stranka Srpska lista nije dostavila Zaštitniku traženo izjašnjenje. Stoga je Zaštitnik, saglasno članu 30, stav 4 Pravila o radu Zaštitnika ljudskih prava i sloboda Crne Gore ("Službeni list CG", broj 44/12), svoj stav i mišljenje zasnovao na podacima kojima raspolaže i na taj način završio ispitni postupak po ovoj pritužbi. III Utvrđene činjenice Pregledom audio-video spota prikazanog na portalu You Tube utvrđuje se da snimak traje 26 sekundi, te da su glasači pozvani da glasaju za tu političku partiju na način: Srbine, ako si protiv NATO pakta, ako si protiv ulaska u Evropsku uniju koja je priznala Kosovo, ako si protiv održavanja gej parada, ako si spreman da braniš Srpsku crkvu, ako tražiš političku opciju koja će da se bori za tvoje radno mjesto i ravnopravnost sa drugima, onda je u Beranama tvoj izbor Srpska lista- Anđelko Bubanja, zaokruži broj 10 Srpska lista za sve nas. IV Relevantno pravo Ustav Crne Gore ("Službeni list CG br.1/2007) u članu 7 propisuje "Zabranjeno je izazivanje ili podsticanje mržnje ili netrpeljivosti po bilo kom osnovu. Članom 8 stav 1 propisano je Zabranjena je svaka neposredna ili posredna diskriminacija, po bilo kom osnovu. Članom 17 propisano je Prava i slobode ostvaruju se na osnovu Ustava i potvrđenih međunarodnih sporazuma. Svi su pred zakonom jednaki, bez obzira na bilo kakvu posebnost ili lično svojstvo. Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima UN (1948) u članovima 1. i 2. svim ljudima jemči slobodu i jednakost u dostojanstvu i pravima, bez obzira na"bilo kakvu razliku kao što je rasa, boja kože, pol, jezik, vjera, političko ili neko drugo opredjeljenje, nacionalno ili društveno porijeklo, vlasništvo, rođenje ili neki drugi status". Međunarodni Pakt o građanskim i političkim pravima (1966), u članu 20. st.2 propisuje: "Zakonom će se zabraniti svako zagovaranje nacionalne, rasne ili vjerske mržnje koje predstavlja podsticanje na diskriminaciju, neprijateljstvo ili nasilje. 2

3 Evropska Konvencija za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (1950) u članu 14 propisuje Uživanje prava i sloboda predviđenih u ovoj Konvenciji obezbeđuje se bez diskriminacije po bilo kom osnovu, kao što su pol, rasa, boja kože, jezik, vjeroispovest, političko ili drugo mišljenje, nacionalno ili socijalno poreklo, veza s nekom nacionalnom manjinom, imovno stanje, rođenje ili drugi status. Sloboda izražavanja 1. Svako ima pravo na slobodu izražavanja. Ovo pravo uključuje slobodu mišljenja i slobodu primanja i prenošenja informacija I ideja, bez miješanja javne vlasti i bez obzira na granice. Ovaj član ne sprječava države da zahtijevaju dozvole za rad od radio, televizijskih i filmskih kompanija. 2. Ostvarivanje ovih sloboda, budući da uključuje obaveze I odgovornosti, može podlijegati takvim formalnostima, uslovima, ograničenjima ili sankcijama predviđenim zakonom i koje neophodne u demokratskom društvu u interesu nacionalne sigurnosti, teritorijalnog integriteta ili javne sigurnosti, sprječavanja nereda ili zločina, zaštite zdravlja i morala, ugleda ili prava drugih, sprječavanja širenja povjerljivih informacija ili u interesu očuvanja autoriteta i nepristrasnosti sudstva (Član 10). Sloboda okupljanja i udruživanja 1. Svako ima pravo na slobodu mirnog okupljanja i udruživanja s drugima, uključujući i pravo osnivanja sindikata i pridruživanja sindikatima zbog zaštite svojih interesa. 2. Ova prava neće biti ograničena izuzev na način propisan zakonom i koji je neohodan u demokratskom društvu u interesu nacionalne sigurnosti ili javne sigurnosti, u cilju sprječavanja nereda ili zločina, zaštite zdravlja ili morala ili zaštite prava sloboda drugih. Ovim članom se ne zabranjuje uvođenje zakonitih ograničenja na ona prava koja uživaju pripadnici oružanih snaga, policije ili državne administracije (Član 11). Preporuka br. R (97) 20 Komiteta ministara Savjeta Evrope državama članicama o govoru mržnje Polje primjene Načela koja slijede odnose se na govor mržnje, naročito na govor mržnje koji se širi posredstvom medija. Za potrebe primene ovih načela, izraz govor mržnje" podrazumijeva sve oblike izražavanja koji šire, raspiruju, podstiču ili pravdaju rasnu mržnju, ksenofobiju, 3

4 antisemitizam ili druge oblike mržnje zasnovane na netoleranciji, uključujući tu i netoleranciju izraženu u formi agresivnog nacionalizma i etnocentrizma, diskriminacije i neprijateljstva prema manjinama, migrantima i ljudima imigrantskog porekla. Načelo 2 Vlade država članica treba da uspostave i održavaju cjelovit pravni okvir koji se sastoji od odredaba građanskog, krivičnog i upravnog prava o govoru mržnje i koji omogućava državnim i sudskim vlastima da u svim slučajevima usklade poštovanje slobode s poštovanjem ljudskog dostojanstva i zaštite ugleda ili prava drugih. Načelo 3 Vlade država članica treba da obezbijede da u nacionalnom pravnom okviru uplitanje u slobodu izražavanja bude usko ograničeno i da se primjenjuje na zakonit i nearbitreran način, na osnovu objektivnih kriterijuma. Osim toga, u skladu s osnovnim zahtjevima vladavine prava, svako ograničavanje slobode izražavanja ili uplitanje u nju mora biti podložno nezavisnoj sudskoj kontroli. Ovaj zahtjev je posebno važan u slučajevima kada sloboda izražavanja mora da pomiri ideal slobode s poštovanjem ljudskog dostojanstva i zaštite ugleda ili prava drugih. Preporuka R(2010)5 Komiteta ministara Savjeta Evrope državama članicama o mjerama za borbu protiv diskriminacije na osnovu seksualne orijentacije ili rodnog identita B. Govor mržnje 6. Zemlje članice bi trebalo da preduzmu odgovarajuće mjere za borbu protiv svih oblika izražavanja, uključujući i one u medijima i na internetu, za koje se razumno može pretpostaviti da bi mogli da proizvedu dejstvo izazivanja, širenje ili promovisanja mržnje ili drugih oblika diskriminacije lezbejki, gejeva, biseksualnih i transrodnih osoba. Takav govor mržnje treba da bude zabranjen i javno odbačen kad god se pojavi. Sve mjere bi trebalo da uvažavaju osnovno pravo na slobodu izražavanja u skladu sa članom 10 Evropske konvencije i prakse Evropskog suda za ljudska prava. III Sloboda izražavanja i mirnog okupljanja 4

5 13. Države članice bi trebalo da preduzmu odgovarajuće mjere da obezbijede, u skladu sa članom 10 Konvencije, da se pravo na slobodu izražavanja može stvarno uživati, bez diskriminacije po osnovu seksualne orijentacije ili rodnog identiteta, uključujući i slobodu da se primaju i daju informacije o temama koje se bave seksualnom orijentacijom i rodnim identitetom. 14. Države članice bi trebalo da preduzmu odgovarajuće mjere na nacionalnom, regionalnom i lokalnom nivou kako bi se obezbijedilo da se pravo na slobodu mirnog okupljanja, kako je utvrđeno članom 11 Konvencije, može stvarno uživati, bez diskriminacije po osnovu seksualne orijentacije ili rodnog identiteta. 15. Države članice bi trebalo da obezbijede da organi za sprovođenje zakona preduzimaju odgovarajuće mjere za zaštitu učesnika u mirnim demonstracijama u korist ljudskih prava lezbejki, gejeva i biseksualnih I transrodnih osoba od svakog pokušaja da se nezakonito ometa ili sprječava stvarno uživanje njihovog prava na slobodu izražavanja i mirnog okupljanja. 16. Države članice bi trebalo da preduzimaju odgovarajuće mjere da spriječe ograničenja stvarnog uživanja prava na slobodu izražavanja i mirnog okupljanja koja proističu iz zloupotrebe pravnih i administrativnih odredaba, na primer po osnovu javnog zdravlja, javnog morala i javnog reda. 17. Javne vlasti na svim nivoima treba podsticati da javno osude, posebno u medijima, svako nezakonito miješanje u prava pojedinaca i grupa pojedinaca da ostvaruju svoju slobodu izražavanja i mirnog okupljanja, naročito kada se to odnosi na ljudska prava lezbejki, gejeva i biseksualnih i transrodnih osoba. Deklaracija Komiteta ministara o slobodi političke debate u medijima od 12. februara godine, ističe da sloboda političke debate ne uključuje slobodu da izraze rasističkih mišljenja ili mišljenja koja su podsticanje na mržnju, ksenofobiju, antisemitizam i sve oblika netolerancije. Zakonom o zabrani diskriminacije ("Službeni list, br.46/10 ) članom 2 stav 2 propisano je: Diskriminacija je svako neopravdano, pravno ili faktičko, neposredno ili posredno pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje postupanja prema jednom licu, odnosno grupi lica u odnosu na druga lica, kao i isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva nekom licu u odnosu na druga lica, koje se zasniva na rasi, boji kože, nacionalnoj pripadnosti, društvenom ili etničkom porijeklu, vezi sa nekim manjinskim narodom ili manjinskom nacionalnom zajednicom, jeziku, vjeri ili uvjerenju, političkom ili drugom mišljenju, polu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, zdravstvenom stanju, invaliditetu, starosnoj dobi, imovnom stanju, bračnom ili porodičnom stanju, pripadnosti grupi ili pretpostavci o pripadnosti grupi, političkoj partiji ili drugoj organizaciji, kao i drugim ličnim svojstvima. Članom 7 istog Zakona propisano je: 5

6 Uznemiravanje, po nekom od osnova iz člana 2 stav 2 ovog zakona, predstavlja određeno ponašanje ili postupanje prema nekom licu, koje takvo ponašanje ili postupanje ne želi, a koje ima za cilj ili predstavlja povredu ličnog dostojanstva i izaziva strah, neugodnost, neprijateljstvo, poniženje ili uvrijeđenost. Zakon o medijima ("Službeni lis RCG"br. 51/02 i 62/02 ), članom 23, stav 1 propisuje: "Zabranjeno je objavljivanje informacija i mišljenja kojima se podstiče diskriminacija, mržnja ili nasilje protiv osoba ili grupe osoba zbog njihovog pripadanja ili nepripadanja nekoj rasi, vjeri, naciji, etničkoj grupi, polu ili seksualnoj opredijeljenosti." Zakon o političkim partijama ("Službeni list RCG, br. 21/04") članom 5 propisano je: Zabranjeno je djelovanje partije čiji su ciljevi usmjereni na: nasilno mijenjanje ustavnog poretka, narušavanje teritorijalne cjelokupnosti Crne Gore, kršenje Ustavom zajamčenih ljudskih prava i sloboda, izazivanje i podsticanje nacionalne, rasne, vjerske i druge mržnje ili netrpeljivost. V ZAKLJUČNA OCJENA Na osnovu pregleda spornog video materijala i utvrđivanja dostupnih relevantnih činjenica, Zaštinik ljudskih prava i sloboda Crne Gore je mišljenja da nije bilo povrede prava na koju podnosilac pritužbe ukazuje, te da se sporni propagandni material i video spot ne mogu smatrati govorom mržnje u smislu postojećih nacionalnih i međunarodnih standarda. Osim toga, u vrijeme preduzimanja održavanja lokalnih izbora u Beranama i navedene radnje emitovanja spota tada važeći Zakon o zabrani diskriminacije nije sadržao definiciju govora mržnje 1, pa bi se eventualna povreda diskriminatorne prirode mogla odnositi na radnju uznemiravanja, ali je Zaštitnik mišljenja da sporni propagandni materijal ne predstavlja ni radnju uznemiravanja. Prilikom utvrđivanja činjenične i pravne podloge, Zaštitnik je temeljio stav na primjeni principa Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, primarno članu 10, stav 2 Konvencije. Naime, govor mržnje kao oblik izražavanja posmatra se u kontekstu fakultativnih ograničenja koja su propisana članom 10, stav 2 Evropske konvencije, a koja se mogu uvesti zbog interesa nacionalne sigurnosti, 1 Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o zabrani diskriminacije ( Službeni list CG br18/14) koji je stupio na snagu godine definisan je govor mržnje (član 9a) 6

7 teritorijalnog integriteta ili javne bezbjednosti, sprječavanja nereda ili zločina, zaštite zdravlja i morala, ugleda ili prava drugih, sprječavanja širenja povjerljivih informacija ili u interesu očuvanja autoriteta i nepristrasnosti sudstva. Isto tako, Evropski sud za ljudska prava ukazuje na kontekst preduzimanja radnje kojom se vrši eventualna zloupotreba slobode izražavanja, a u svojim predmetima ograničenja podvodi pod specifičan test koji se sastoji od utvrđivanja tri ključna elementa (da je isto propisano zakonom - pri čemu zakon ima opšte značenje pravnog akta ili sudske prakse, da teži legitimnom cilju i da je neophodno u demokratskom društvu). Svako ograničenje slobode izražavanja (pod koje se može podvesti i odluka/stav državog organa koji na bilo koji način sprovodi zakon) mora biti učinjeno restriktivno, uz poštovanje samo onih klauzula o izuzecima koje su sadržane u stavu 2 člana 10 Evropske konvencije. Kada se analizira praksa međunarodnih tijela u vezi sa govorom mržnje kao ograničenjem slobode izražavanja, onda moramo imati u vidu svrhu, odnosno cilj takvog govora, sadržinu izgovorenih riječi i kontekst u kojemu su one izrečene. Imajući u vidu navedeno, kao i utvrđeno činjenično stanje, nesporno je da je video poruka upotrijebljena u kontekstu političke kampanje za lokalne izbore, te da je imala za cillj da pridobije glasače sa konzervativnom orijentacijom u odnosu na pitanje održavanja gay pride manifestacija u Crnoj Gori. U tom smislu treba podsjetiti da Evropski sud za ljudska prava još restriktivnije tumači ograničenja slobode izražavanja kada se ona tiče političke debate i pitanja od javnog interesa kakvo je i pitanje orijentacije političkih stranaka u izbornom procesu. Sud je istakao da je sloboda izražavanja naročito važna u kontekstu političke debate i utvrdio da politički komentar ne može biti zabranjen bez neophodnih razloga. Miješanje u slobodu izražavanja člana političke partije koji predstavlja svoje birače, prenosi njihove probleme i brani njihove interese zahtijeva da Sud primijeni pažljiviju i strožu analizu (Brasilier protiv Francuske, 2006). Kada se to tiče sadržine izgovorenog u spotu onda treba reći da ono što se moglo čuti prilikom preslušavanja snimka ne bi moglo biti stavljeno u kontekst izražavanja kojim se širi, raspiruje, podstiče ili pravda rasna mržnja, ksenofobija, antisemitizam ili drugi oblici mržnje zasnovani na netoleranciji, kontekst uvredljive sadržine (vidjeti preporuku R(97)20), odnosno iz kojih se razumno može pretpostaviti da bi mogli da proizvedu dejstvo izazivanja, širenje ili promovisanja mržnje ili drugih oblika diskriminacije lezbejki, gejeva, biseksualnih i transrodnih osoba (Preporuka R(2010)5). Po ocjeni Zaštitnika, upotrijebljeni izrazi ukazuju na određeni politički stav po pitanju od javnog interesa i ničim ne pozivaju na zadiranje u elementarna prava osoba LGBTIQ osoba, kao posljedici govora mržnje. U tom smislu se čini dozvoljenim koristiti određeni politički stav saopšten u javnoj debati, koja je uslijedila u cijeloj državi nakon otvaranja pitanja održavanja gey pride manifestacija. No, bez obzira na to što u ovom predmetu nije utvrđena povreda prava na štetu podnosioca pritužbe, Zaštitnik u kontekstu standarda Evropskog suda za ljudska 7

8 prava i činjenica iz ovog predmeta ukazuje da shodno presudi iz predmeta Erbakan protiv Turske od 6.jula,2006. godine govor u političkom diskursu mora imati u vidu moguće reperkusije na položaj onih na koje se odnosi, bez obzira što ne čini direktnu povredu prava zaštićenih Konvencijom, te da se političari moraju uzdržavati od takvih postupaka. U konkretnom slučaju i sama činjenica izdvajanja ove vrste javnih okupljanja u odnosu na sva ostala (imajući u vidu prirodu takvih okupljanja) može asocirati na homofobičnu podlogu, što nije bilo moguće dokazati. U tom smislu Zaštitnik, shodno čl.20 Zakona o zaštitniku/ci ljudskih prava i sloboda, upozorava Političku stranku Srpska lista da se u budućim aktivnostima uzdržava od radnji i izjava koje bi mogle implicirati na homofobične poruke. ZAŠTITNIK LJUDSKIH PRAVA I SLOBODA CRNE GORE Šućko Baković 8