PRAVILNIK O ORGANIZACIJI I OSTVARIVANJU NASTAVE U PRIRODI I EKSKURZIJE U OSNOVNOJ ŠKOLI ("Sl. glasnik RS", br. 30/2019) Predmet Pravilnika Član 1 Ovim pravilnikom propisuju se bliži uslovi i uređuju pitanja od značaja za organizaciju i ostvarivanje nastave u prirodi i ekskurzije u osnovnoj školi. Pojam nastave u prirodi i ekskurzije Član 2 Nastava u prirodi je oblik obrazovno-vaspitnog rada kojim se ostvaruju obavezni nastavni predmeti, izborni programi, projektna nastava i vannastavne aktivnosti iz plana i programa nastave i učenja za prvi ciklus osnovnog obrazovanja i vaspitanja - u klimatski pogodnom mestu iz zdravstveno-rekreativnih i obrazovno-vaspitnih razloga. Ekskurzija je oblik obrazovno-vaspitnog rada koji se ostvaruje van škole. Ciljevi nastave u prirodi su: Cilj nastave u prirodi i ekskurzije Član 3 - očuvanje, podsticanje i unapređivanje ukupnog zdravstvenog stanja učenika, njihovog pravilnog psihofizičkog i socijalnog razvoja; - stvaranje osnova za usvajanje aktivnog, zdravog i kreativnog načina života i organizovanja i korišćenja slobodnog vremena; - proširivanje postojećih i sticanje novih znanja i iskustava o neposrednom prirodnom i društvenom okruženju; - razvijanje ekološke svesti i podsticanje učenika na lični i kolektivni angažman u zaštiti prirode; - socijalizacija učenika i sticanje iskustava u kolektivnom životu, uz razvijanje tolerancije i odgovornog odnosa prema sebi, drugima, okruženju i kulturnom nasleđu; - razvijanje pozitivnih odnosa prema nacionalnim, kulturnim i estetskim vrednostima; - razvijanje sposobnosti sagledavanja razvoja privrednih mogućnosti kraja, odnosno regiona koji se obilazi. Cilj ekskurzije je neposredno upoznavanje pojava i odnosa u prirodnoj i društvenoj sredini, upoznavanje kulturnog nasleđa i privrednih dostignuća, a u cilju ostvarivanja obrazovnovaspitne uloge škole. Zadaci nastave u prirodi i ekskurzije Član 4
Zadaci nastave u prirodi ostvaruju se na osnovu plana i programa nastave i učenja, obrazovnovaspitnog rada i školskog programa i sastavni su deo godišnjeg plana rada škole. Zadaci koji se ostvaruju realizacijom programa nastave u prirodi su: - poboljšanje zdravlja i razvijanje fizičkih i motoričkih sposobnosti učenika; - zadovoljavanje osnovnih dečijih potreba za kretanjem i igrom; - očuvanje prirodne dečije radoznalosti za pojave u prirodi i podsticanje interesovanja i sposobnosti za njihovo upoznavanje kroz odgovarajuće aktivnosti; - razvijanje sposobnosti zapažanja osnovnih svojstava objekata, pojava i procesa u okruženju i uočavanje njihove povezanosti u konkretnim prirodnim i društvenim uslovima; - podsticanje samostalnosti u procesu sticanja znanja kroz neposredne istraživačke zadatke; - razvijanje svesti o potrebi zaštite, negovanja, čuvanja i unapređivanja prirodne i životne sredine i izgrađivanje ekoloških navika; - upoznavanje prirodno-geografskih, kulturno-istorijskih znamenitosti i lepote mesta i okoline; - upoznavanje sa načinom života i rada ljudi pojedinih krajeva; - upoznavanje raznovrsnosti biljnog i životinjskog sveta pojedinih krajeva, uočavanje njihove povezanosti i promenljivosti; - upoznavanje sa karakteristikama godišnjih doba u prirodi i smenjivanje vremenskih prilika; - razvijanje sposobnosti snalaženja tj. orijentisanja u prostoru i vremenu; - osposobljavanje učenika za bezbedan i pravilan boravak u prirodi; - razvijanje pravilnih higijensko-zdravstvenih navika i podsticanje samostalnosti u obavljanju lične higijene i brige o sebi; - podsticanje i stvaranje navike za negovanje redovne fizičke aktivnosti i za što češći boravak u prirodi; - formiranje navika redovne i pravilne ishrane; - navikavanje na pravilno smenjivanje rada, odmora i sna; - razumevanje i uvažavanje različitosti među pojedincima; - podsticanje grupnog rada, dogovaranja i saradnje sa vršnjacima i odraslima kroz odgovarajuće aktivnosti. Zadaci ekskurzije su: proučavanje objekta i fenomena u prirodi; uočavanje uzročno-posledičnih odnosa u konkretnim prirodnim i društvenim uslovima; razvijanje interesovanja za prirodu i ekološke navike; upoznavanje načina života i rada ljudi pojedinih krajeva; razvijanje pozitivnog odnosa prema: nacionalnim, kulturnim i estetskim vrednostima, sportskim potrebama i navikama, kao i pozitivnim socijalnim odnosima. Sadržaji nastave u prirodi i ekskurzije Član 5 Sadržaji nastave u prirodi ostvaruju se na osnovu plana i programa nastave i učenja iz kojeg se izdvajaju oni sadržaji koji su pogodni za ostvarivanje ciljeva i zadataka nastave u prirodi, a odgovaraju uslovima u kojima se ona realizuje.
U programima nastave i učenja za pojedine predmete mogu se naći sadržaji koji eksplicitno ili implicitno upućuju na pogodnost ovog oblika obrazovno-vaspitnog rada. Sadržaji nastave u prirodi ostvaruju se i na osnovu školskog programa i sastavni su deo godišnjeg plana rada škole. Sadržaji ekskurzije ostvaruju se na osnovu plana i programa nastave i učenja, obrazovnovaspitnog rada i sastavni su deo školskog programa i godišnjeg plana rada škole. Sadržaji ekskurzije u prvom ciklusu osnovnog obrazovanja i vaspitanja su posebno: - uočavanje oblika reljefa i površinskih voda u okolini i prirodno-geografskih odlika Republike Srbije; - posmatranje karakterističnih biljaka i životinja (obilazak staništa biljaka i životinja); - posete zaštićenim prirodnim područjima (nacionalni parkovi, rezervati, spomenici prirode i dr.); - upoznavanje s prošlošću i kulturnom baštinom zavičaja i otadžbine (obilazak muzeja, kulturnoistorijskih spomenika, etno-sela, spomen-kuća znamenitih ljudi - naučnika, književnika, umetnika, vojskovođa, državnika i dr.); - razvijanje sposobnosti orijentacije u prostoru i vremenu; - obilazak raznih tipova poljoprivrednih površina i stočarskih farmi (upoznavanje s proizvodnjom zdrave hrane); - obilazak privrednih društava i javnih preduzeća (prerada prirodnih sirovina, upoznavanje s različitim delatnostima ljudi, zaštita životne sredine i dr.). Sadržaji ekskurzije u drugom ciklusu osnovnog obrazovanja i vaspitanja su posebno: - posete koje omogućavaju upoznavanje sa prirodnim lepotama, prirodno-geografskim i društveno-geografskim odlikama Republike Srbije (planine, reke, jezera, banje, biljni i životinjski svet, zaštićeni prirodni objekti i nacionalni parkovi, stanovništvo, narodi i etničke zajednice u Republici Srbiji i dr.); - obilazak praistorijskih, antičkih, srednjovekovnih, novovekovnih i lokaliteta savremenog doba (Lepenski vir, Vinča, Sirmijum, Viminacijum - vojni logor, Gamzigrad - Carska palata, Medijana, Studenica, Đurđevi Stupovi, Žiča, Mileševa, Sopoćani, Gradac, Gračanica, Visoki Dečani, Ravanica, Lazarica, Ljubostinja, Manasija, Kalenić, Sremski Karlovci, Krušedol, Novo Hopovo, Vrdnik, Smederevska tvrđava, Golubac, Niška tvrđava, Petrovaradinska tvrđava, Orašac, Topola, Ćele-kula, Takovo, Tršić, Brankovina, Vraćevšnica, Tekeriš, Struganik, Šumarice i dr.); - obilazak Beograda, prestonice Republike Srbije (Dom Narodne skupštine, Narodno pozorište, Narodni muzej, Beogradska tvrđava, Opservatorija, Vojni muzej, Muzej Srpske pravoslavne crkve, Muzej Prvog srpskog ustanka - Konak kneza Miloša, Konak kneginje Ljubice, Narodna biblioteka, kraljevski dvorovi na Dedinju, Muzej grada, Avala, Jajinci, Etnografski muzej, Pedagoški muzej, Muzej Vuka i Dositeja, Saborna crkva, Hram Svetog Save na Vračaru, Prirodnjački muzej, Botanička bašta "Jevremovac", zoološki vrt, Muzej jugoslovenske kinoteke, Muzej Nikole Tesle, Muzej savremene umetnosti i dr.); - obilazak ustanova kulture u Republici Srbiji (Galerija Matice srpske u Novom Sadu, Srpsko narodno pozorište u Novom Sadu, Knjaževsko-srpski teatar u Kragujevcu, zavičajni i lokalni muzeji, spomen-kuće i dr.); - obilazak privrednih društava i javnih preduzeća (preduzeća u oblasti prehrambene, hemijske, mašinske i elektroindustrije, industrije građevinskog materijala, energetike i dr.); - podsticanje ispoljavanja pozitivnih emocionalnih doživljaja. Program nastave u prirodi i ekskurzije
Član 6 Stručno veće za razrednu nastavu predlaže program nastave u prirodi, koji dostavlja nastavničkom veću, radi razmatranja i usvajanja. Odeljenjska i stručna veća škole predlažu program ekskurzije, koji dostavljaju nastavničkom veću, radi razmatranja i usvajanja. Nastava u prirodi i ekskurzija mogu da se realizuju, ako je savet roditelja dao saglasnost na program nastave u prirodi, odnosno ekskurzije. Program nastave u prirodi i ekskurzije sadrži: obrazovne i vaspitne ciljeve i zadatke; sadržaje kojima se postavljeni ciljevi ostvaruju; planirani obuhvat učenika; nosioce predviđenih sadržaja i aktivnosti; trajanje, putne pravce, tehničku organizaciju, način finansiranja i druga pitanja od značaja za realizaciju programa nastave u prirodi i ekskurzije. Nosioci pripreme, organizacije i izvođenja nastave u prirodi i ekskurzije Član 7 Nosioci pripreme, organizacije i izvođenja programa nastave u prirodi su direktor škole, stručni vođa putovanja, nastavnik razredne nastave, odnosno drugi nastavnik koga odredi direktor škole i koji je dobio saglasnost stručnog veća za razrednu nastavu. Nosioci pripreme, organizacije i izvođenja programa ekskurzije su direktor škole, stručni vođa putovanja, odeljenjski starešina ili drugi nastavnik, koga odredi direktor škole i koji je dobio saglasnost odeljenjskog veća. Stručni vođa putovanja može biti direktor škole ili lice koje on ovlasti, a koje je iz reda nastavnika razredne nastave, odnosno nastavnika koji ostvaruju plan i program nastave i učenja. Radi obezbeđivanja veće sigurnosti učenika na nastavi u prirodi i ekskurziji, direktor može da odredi da, pored nastavnika razredne nastave, odnosno odeljenjskog starešine, nastavu u prirodi, odnosno ekskurziju prati još najviše jedan nastavnik koji izvodi nastavu učenicima tog odeljenja. Stručni vođa putovanja prati i sprovodi program koji se odnosi na ostvarivanje postavljenih obrazovno-vaspitnih ciljeva i zadataka i odgovarajućih sadržaja nastave u prirodi i ekskurzije. Stručni vođa putovanja i nastavnik razredne nastave, odnosno odeljenjski starešina koordinira ostvarivanje sadržaja i aktivnosti predviđenih programom nastave u prirodi, odnosno ekskurzije, stara se o bezbednosti i ponašanju učenika. Izuzetno, nastavnik razredne nastave, odnosno odeljenjski starešina obavlja poslove iz nadležnosti stručnog vođe putovanja, ako je u pitanju škola sa malim brojem učenika i škola sa kombinovanim odeljenjima. Uslovi za izvođenje nastave u prirodi i ekskurzije Član 8 Nastava u prirodi se organizuje i izvodi, uz prethodnu pismenu saglasnost roditelja, odnosno drugog zakonskog zastupnika (u daljem tekstu: roditelj) po pravilu za najmanje 80% učenika istog razreda, ukoliko su stvoreni uslovi za ostvarivanje ciljeva i zadataka. Ekskurzija se organizuje i izvodi, uz prethodnu pismenu saglasnost roditelja, po pravilu za najmanje 60% učenika istog razreda, ukoliko su stvoreni uslovi za ostvarivanje ciljeva i zadataka. Izuzetno, nastava u prirodi, odnosno ekskurzija može da se organizuje za učenike odeljenja u kojem pismenu saglasnost da najmanje 60% roditelja učenika.
Izvođenje nastave u prirodi, odnosno ekskurzije za učenike istog razreda organizuje se sa istim sadržajem, po pravilu istovremeno. Ako nisu ispunjeni navedeni uslovi nastava u prirodi, odnosno ekskurzija se ne organizuje o čemu odluku donosi direktor. Priprema nastave u prirodi i ekskurzije Član 9 Priprema učenika, roditelja i nastavnika je uslov realizaciju nastave u prirodi i ekskurzije. Priprema učenika podrazumeva da se učenici unapred upoznaju sa mestom u koje odlaze, uslovima života u kojima se organizuje nastava u prirodi, odnosno ekskurzija, oblicima i sadržajima rada, načinom prevoza i ponašanjem u toku puta, potrebnim knjigama, priboru, odeći, obući, pojedinim sportsko-rekreativnim aktivnostima koje će se tamo realizovati. Učenici, podeljeni u grupe, uz pomoć nastavnika pripremaju kratke referate o oblastima i mestima koja posećuju. Posebna pažnja posvećuje se delu pripreme u kome se nastavnik sa učenicima dogovora oko pravila ponašanja tokom izvođenja nastave u prirodi i ekskurzije. Priprema roditelja podrazumeva organizovanje roditeljskih sastanaka i pružanje informacija o osnovnim geografskim karakteristikama i klimatskim uslovima kraja u kome se organizuje nastava u prirodi, odnosno ekskurzija, vremenu odlaska, dužini boravka, ceni, dokumentaciji koju treba pripremiti, uslovima smeštaja, ishrane, zdravstvene zaštite, uslovima života i rada učenika, mogućnostima komunikacije sa decom i sl. Obaveza ustanove je da roditeljima da detaljna uputstva o pripremi učenika, sa spiskom neophodnog pribora za ličnu higijenu, pisanje, potrebnom garderobom, da upozna roditelje sa pravilima ponašanja učenika tokom nastave u prirodi, odnosno na ekskurziji i zakonskom odgovornošću roditelja za ponašanje učenika tokom nastave u prirodi, odnosno na ekskurziji i slično. Radi prikupljanja važnih informacija vezanih za zdravstveni i psihofizički status dece, njihove osobenosti, specifične navike i interesovanja, organizuju se sa roditeljima posebni razgovori. Priprema nastavnika obuhvata individualnu i zajedničku pripremu. Zajednička priprema se odvija putem kraćih sastanaka na nivou škole, na kojima se razmatraju organizaciona pitanja od značaja za izvođenje nastave u prirodi i ekskurzije. Individualna priprema obuhvata dobro informisanje nastavnika o geografskim i geološkim karakteristikama kraja, o flori i fauni, istorijskim podacima, značajnim kulturnim, privrednim i drugim objektima koji se mogu posetiti, običajima i etnografskim karakteristikama područja i mesta na kome će se odvijati nastava u prirodi, odnosno ekskurzija. Na osnovu prikupljenih podataka i postavljenih ciljeva i zadataka nastave u prirodi, odnosno ekskurzije, nastavnik sastavlja program koji će se realizovati (pored sadržaja nastave program poseduje i sportsko-rekreativne i kulturne aktivnosti, društvene igre, tipske večernje programe i dr.), odabira metode i oblike rada, određuje dinamiku aktivnosti i priprema sve što će mu obezbediti efikasan i uspešan rad. Program nastave u prirodi, odnosno ekskurzije treba da sadrži jasnu strukturu koja ukazuje na ciljeve i ishode u skladu sa programom nastave i učenja, koje treba ostvariti. Škola sačinjava operativne planove koji, imajući u vidu postojanje nepredvidivih faktora koji su od uticaja na realizaciju nastave u prirodi, odnosno ekskurzije, poseduju fleksibilnost, odnosno prilagodljivost datim okolnostima npr. lošim vremenskim uslovima i sl. Realizacija nastave u prirodi i ekskurzije
Član 10 Nastavnik se stara o organizaciji i realizaciji redovne nastave i predviđenih aktivnosti, kao i o bezbednosti učenika za vreme trajanja nastave u prirodi, odnosno ekskurzije. Prilikom realizacije nastave u prirodi, nastavnik treba da uvažava individualne karakteristike učenika, razlike u njihovim potrebama i mogućnostima, da podstiče saradnju i timski rad, samostalnost i ličnu odgovornost. Prilikom ostvarivanja programa nastave u prirodi što više nastavnih i vannastavnih aktivnosti treba realizovati u prirodnom okruženju - uz smenjivanje redovne nastave, samostalnih aktivnosti učenika, sportsko-rekreativnih i kulturnih aktivnosti, igre i zabave, pasivnog i aktivnog odmora. Nastava u prirodi može da se realizuje u trajanju od sedam do 10 dana. U skladu sa ciljem i zadacima ekskurzije određuju se putni pravci, objekti, manifestacije, krajevi i predeli u kojima se realizuje ekskurzija. Ekskurzija se izvodi isključivo na teritoriji Republike Srbije. Za učenike sedmog i osmog razreda osnovne škole, ekskurzija se može organizovati i u Republici Srpskoj. Škola može da planira studijsko putovanje za grupu učenika u cilju učenja jezika i upoznavanja kulture, saradnje u okviru projekata i drugih oblika obrazovno-vaspitnog rada, a koje se izvodi uz prethodno pribavljenu saglasnost nadležne školske uprave. Studijsko putovanje je sastavni deo godišnjeg plana rada škole kojim se bliže uređuje njegova organizacija, ciljevi i zadaci. Ako je ekskurzija, odnosno studijsko putovanje organizovano u vreme nastavnih dana, nastava se nadoknađuje za sve učenike, u skladu sa školskim kalendarom i godišnjim planom rada. Trajanje ekskurzije propisano je planom nastave i učenja. Za učenike jednog razreda ekskurzija se svake godine organizuje u drugom području Republike Srbije, a to su: 1) Autonomna pokrajina Vojvodina (Bačka, Banat, Srem); 2) Zapadna Srbija sa Tarom; 3) Jugozapadna Srbija (Zlatibor, Zlatar, Uvac); 4) Centralna Srbija: Šumadija i Pomoravlje; 5) Ibarsko-kopaonički kraj; 6) Južna Srbija (Niš-Vranje); 7) Istočna Srbija sa Đerdapom; 8) Beograd i okolina. Direktor ustanove odgovoran je za zakonitost realizacije nastave u prirodi, ekskurzije i studijskog putovanja. Izbor agencije za realizaciju nastave u prirodi i ekskurzije Član 11
Izbor agencije za realizaciju nastave u prirodi i ekskurzije sprovodi se u skladu sa zakonom koji uređuje javne nabavke. Nastavu u prirodi, odnosno ekskurziju, može da realizuje isključivo agencija koja poseduje zakonom propisanu licencu za organizovanje turističkog putovanja. Postupak javnih nabavki sprovodi komisija škole koju obrazuje direktor. Komisija ima najmanje tri člana, od kojih je najmanje jedan predstavnik saveta roditelja razreda za koje se organizuje nastava u prirodi, odnosno ekskurzija i najmanje jedan nastavnik koji će realizovati nastavu u prirodi, odnosno ekskurziju, pri čemu se na sva ostala pitanja u vezi sa sastavom komisije shodno primenjuju odredbe zakona kojim se uređuje oblast javnih nabavki. Sekretar škole, ukoliko nije član komisije, pruža stručnu pomoć članovima komisije. Stručnu pomoć članovima komisije pruža i lice koje u školi obavlja finansijske i računovodstvene poslove. Predlog odluke o dodeli ugovora komisija utvrđuje primenom zakonom propisanih kriterijuma, posebno vodeći računa o sledećem: 1) Kvalitet programa putovanja: - kvalitet smeštaja i ishrane (kategorija objekta primerena uzrastu učenika i ciljevima i zadacima nastave u prirodi, odnosno ekskurzije, struktura soba bez mogućnosti proširenja smeštajnih kapaciteta suprotno zakonu, način usluživanja obroka, lokacija objekta i dr.), - sadržaj programa (ispunjenost programa, vodiči, zabavni sadržaji i sl.), - kvalitet prevoza; 2) Cena, uslovi celodnevne brige o učenicima i uslovi plaćanja. Prilikom određivanja dodatnih uslova za učešće u postupcima javnih nabavki, potrebno je naročito voditi računa o definisanju uslova poslovnog kapaciteta u vezi sa prethodnim iskustvom ponuđača, a što se dokazuje referentnim listama i potvrdama referentnih naručilaca putovanja. Odluku o dodeli ugovora donosi direktor na osnovu predloga komisije. Škole koje imaju odgovarajuće uslove, kao i ustanove koje su specijalizovane za ostvarivanje kvalitetnih programa za decu i učenike u funkciji aktivnog slobodnog vremena, sa posebnim usmerenjem na sportsko-rekreativne aktivnosti i koje imaju odgovarajuće uslove, mogu da budu centri za realizaciju nastave u prirodi, kao i za realizaciju aktivnosti učenika više škola (Centar dečjih odmarališta, Pionirski grad i druge odgovarajuće ustanove namenjene deci i učenicima), u skladu sa zakonom koji uređuje osnovno obrazovanje i vaspitanje. Nastavnik razredne nastave, odnosno odeljenjski starešina obaveštava roditelje o programu i ceni nastave u prirodi, odnosno ekskurzije, izboru agencije i ostalim uslovima putovanja. Višednevna putovanja ugovaraju se najmanje na bazi punog pansiona, a jednodnevna mogu biti ugovorena bez obroka. Prilikom realizacije ekskurzije agencija je dužna da ispuni sve uslove i obaveze propisane zakonom kojim se uređuje delatnost turizma, a posebno u pogledu programa putovanja i opštih uslova putovanja. Bezbednost putovanja Član 12
Direktor škole je obavezan da organizuje konsultativni sastanak pre izvođenja putovanja, na koji poziva predstavnike svih interesnih grupa u procesu odlučivanja i planiranja, o čemu se sačinjava zapisnik. Ako se prevoz obavlja drumskim saobraćajem, direktor škole obavezan je da obezbedi da se putovanje izvrši u skladu sa propisima kojima se uređuje način obavljanja organizovanog prevoza dece. Ako nadležni organ unutrašnjih poslova utvrdi neispravnost dokumentacije, tehničku neispravnost vozila ili bilo koji drugi razlog u pogledu psihofizičke sposobnosti vozača, direktor ili stručni vođa putovanja obustaviće putovanje do otklanjanja utvrđenih nedostataka. Zabranjeno je konzumiranje alkohola i opojnih sredstava za sve učesnike putovanja. Plan dežurstva učenika i nastavnika za vreme putovanja je sastavni deo programa nastave u prirodi, odnosno ekskurzije. Dnevne aktivnosti utvrđene programom nastave u prirodi, odnosno ekskurzije moraju biti realizovane do 22 časa. Za putovanja duža od jednog dana, izabrana turistička agencija dužna je da obezbedi lekara - pratioca, ukoliko u mestima boravka učenika ne postoji organizovana zdravstvena služba. Za putovanja duža od dva dana neophodno je da roditelj dostavi podatke o zdravstvenom, fizičkom i psihičkom stanju učenika, koje izdaje izabrani lekar/pedijatar na osnovu zdravstvenog kartona. Tajnost podataka o zdravstvenom, fizičkom i psihičkom stanju učenika mora biti obezbeđena i o ovome se stara direktor škole, nastavnik razredne nastave, odnosno odeljenjski starešina i lekar. Izveštaj o izvođenju nastave u prirodi, odnosno ekskurzije Član 13 Posle izvedenog putovanja, stručni vođa putovanja i predstavnik turističke agencije sačinjavaju zabelešku o izvođenju putovanja, nakon čega stručni vođa putovanja u roku od tri dana sačinjava izveštaj, koji podnosi direktoru, sa ocenom o izvođenju i kvalitetu pruženih usluga. Nakon izvedenog putovanja učenici popunjavaju anketni list. Sastavni deo izveštaja iz stava 1. ovog člana, sadrži i informaciju o stečenim znanjima i iskustvima sa putovanja, način njihove integracije u nastavni proces, utiske učenika o realizovanom putovanju, kao i planirane obavezne aktivnosti koje će nastavnici sa učenicima osmisliti i realizovati u nastavi i vannastavnim aktivnostima (npr. projekti, prezentacije za roditelje, izložbe i sl.). Izveštaj iz stava 1. ovog člana dostavlja se savetu roditelja i nastavničkom veću radi razmatranja, a školskom odboru radi razmatranja i usvajanja. Nastavnik razredne nastave, odnosno odeljenjski starešina upoznaje roditelje sa izveštajem na roditeljskom sastanku. Izveštaj o putovanju je sastavni deo godišnjeg izveštaja o radu škole. Ako se prilikom razmatranja izveštaja o ostvarivanju putovanja oceni da predviđeni program nije ostvaren u celosti ili da turistička agencija nije ispoštovala ugovorne obaveze, škola podnosi reklamaciju agenciji. Prelazne i završne odredbe Član 14
Postupci organizacije i ostvarivanja nastave u prirodi i ekskurzija koji su započeti pre stupanja na snagu ovog pravilnika, okončaće se po propisima koji su važili do stupanja na snagu ovog pravilnika. Član 15 Danom stupanja na snagu ovog pravilnika prestaje da važi Pravilnik o programu za ostvarivanje ekskurzije u prvom i drugom ciklusu osnovnog obrazovanja i vaspitanja ("Službeni glasnik RS - Prosvetni glasnik", broj 7/10). Stupanje na snagu Član 16 Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srbije", a primenjuje se počev od školske 2019/2020. godine.