CRNA GORA VRHOVNI SUD INFORMATOR ZA SVJEDOKE/OŠTEĆENE - ŢRTVE TRGOVINE LJUDIMA, TRGOVINE DJECOM RADI USVOJENJA I NASILJA U PORODICI ILI PORODIĈNOJ ZAJEDNICI Podgorica, 2011.
Koji sudovi su mjesno nadleţni da postupaju u kriviĉnim djelima trgovina ljudima, trgovina djecom radi usvojenja i nasilje u porodici ili porodiĉnoj zajednici? Za krivična djela trgovina ljudima ( čl. 444 Krivičnog zakonika Crne Gore), trgovina djecom radi usvojenja (čl. 445 Krivičnog zakonika Crne Gore) i nasilje u porodici ili porodičnoj zajednici ( čl. 220 Krivičnog zakonika Crne Gore) nadleţni su sledeći sudovi na teritoriji Crne Gore: 1) Osnovni sud u Baru za teritoriju opštine Bar; 2) Osnovni sud u Beranama za teritoriju opština Berane i Andrijevica; 3) Osnovni sud u Bijelom Polju za teritoriju opština Bijelo Polje i Mojkovac; 4) Osnovni sud u Danilovgradu za teritoriju opštine Danilovgrad; 5) Osnovni sud u Ţabljaku za teritoriju opština Ţabljak i Šavnik; 6) Osnovni sud u Kolašinu za teritoriju opštine Kolašin; 7) Osnovni sud u Kotoru za teritoriju opština Kotor, Budva i Tivat; 8) Osnovni sud u Nikšicu za teritoriju opština Nikšic i Pluţine; 9) Osnovni sud u Plavu za teritoriju opštine Plav; 10) Osnovni sud u Pljevljima za teritoriju opštine Pljevlja; 11) Osnovni sud u Podgorici za teritoriju Glavnog grada Podgorice; 12) Osnovni sud u Roţajama za teritoriju opštine Roţaje; 13) Osnovni sud u Ulcinju za teritoriju opštine Ulcinj; 14) Osnovni sud u Herceg Novom za teritoriju opštine Herceg Novi; 15) Osnovni sud u Cetinju za teritoriju Prijestonice Cetinje. Za najteţe oblike ovih krivičnih djela (izvršenih na organizovan način ili sa smrtnom posljedicom) mjesno su nadleţni: 1) Viši sud u Podgorici za područja osnovnih sudova u Podgorici, Baru, Danilovgradu, Kotoru, Nikšicu, Ulcinju, Herceg Novom i Cetinju. 2) Viši sud u Bijelom Polju za područja osnovnih sudova u Bijelom Polju, Beranama, Ţabljaku, Kolašinu, Plavu, Pljevljima i Roţajama
Vaţnost svjedoĉenja pred sudom Ućešce svjedoka/oštećenih u sudskom postupku je od presudne vaţnosti za njegov tok i uspješnost, ali i za nepristrasan i pravičan rad suda kako bi sud mogao suditi i presuditi svim odgovornim za izvršenje krivičnih djela trgovina ljudima, trgovina djecom radi usvojenja i nasilja u porodici ili porodičnoj zajednici. Ukoliko ste prilikom izvršenja navedenih krivičnih djela oštećena strana ili svjedok njegovog izvršenja, imajte na umu da Vaše svjedočenje moţe pomoći utvrđivanju istine i da svojim iskazom moţete pomoći da učinioci budu izvedeni pred lice pravde. Vaš iskaz biće od pomoci sudijama da rasvijetle krivični događaj i donesu pravičnu presudu. Da li je bezbjedno svjedoĉiti mjere zaštite? Svaki svjedok ima pravo na fizičku i drugu zaštitu. U Crnoj Gori mjere zaštite svjedocima pruţa Jedinica za zaštitu - posebna jedinica pri Upravi policije. Ova jedinica pored programa zaštite svjedoka pruţa i mjere privremene zaštite. Sam sud opremljen je tehničkim i audio uređajima koji na osnovu zakona mogu biti korišćeni u svrhu pruţanja zaštite tokom samog svjedočenja. U tom smislu, svoj iskaz moţete dati uz izmjenu glasa i slike. Isključenje javnosti i davanje iskaza pod pseudonimom su, takođe, mjere koje mogu biti primijenjene. Ukoliko iz bezbjedonosnih razloga ne ţelite da dođete u sud i svjedočite pred sudijom pojedincem ili sudskim vijećem moţe Vam se, u određenim slučajevima, odobriti svjedočenje putem video i konferencijske veze iz zgrade suda najbliţe mjestu Vašeg prebivališta, a koja ima ovu mogućnost i odgovarajuće tehničke uslove. U dosadašnjoj praksi ova mogućnost korišćena je više kao izuzetak nego kao pravilo. Vaše uĉcešće u sudskom postupku je od presudne vaţnosti za njegov tok i uspješnost, ali i za nepristrasan i praviĉan rad suda kako bi sud mogao suditi i presuditi svim odgovornim za izvršenje kriviĉnih djela trgovina ljudima, trgovina djecom radi usvojenja i nasilja u porodici ili porodiĉnoj zajednici.
Sluţba za podršku oštećenima/svjedocima U svim sudovima koji postupaju u krivičnim predmetima ustanovljena je Sluţba za pruţanje podrške oštećenima/svjedocima u predmetima trgovine ljudima, trgovine djecom radi usvojenja i nasilja u porodici ili porodičnoj zajednici. Prvi kontakt sa sudom, prije početka zakazanog glavnog pretresa ili dok se nalazite u prostorijama suda, moţete uspostaviti s ovlašćenim licem iz Sluţbe za podršku toga suda. Angaţovano lice će Vam pomoći u pogledu davanja pune podrške - informacije o krivičnom postupku, obezbjeđivanja zaštite tj. eliminisanju mogućnosti fizičkih nasrtaja ili vrijeđanja Vas kao oštećenog/svjedoka prije i nakon suđenja u prostorijama suda. Ukoliko ste sklonište ili pomoć našli kod nevladinog sektora, znajte da Sluţba za podršku sarađuje sa nevladinim organizacijama koje se bave problemom trgovine ljudima i nasilja u porodici. Svjedočenje moţe predstavljati traumatično iskustvo iz različitih emotivnih i psiholoških razloga: porodičnih nesuglasica, straha, nepoznavanja rada suda, osjećanja nelagodnosti zbog prisustva optuţenih i sl. Mi smo tu da bi Vam dali podršku i pomogli Vam da prevaziđete negativna osjećanja u vezi sa Vašim učešćem u postupku jer je Vaš doprinos utvrđivanju istine presudan, a Vaše iskustvo neprocjenjivo za donošenje osuđujućih presuda za odgovorne učinioce krivičnih djela. Ovlašćena lica iz Sluţbe za podršku su Vam na raspolaganju da odgovore na Vaša pitanja, da daju objašnjenja u vezi sa radom suda, krivičnim postupkom, mjestom sjedenja u sudnici i da učine sve što mogu kako bi Vaše svjedočenje predstavljalo pozitivno iskustvo, a ne nelagodnost. Zadatak Sluţbe za podršku je da Vam obezbijedi uslove za sigurno i bezbjedno svjedočenje, koje će biti iskustvo koje će Vas dodatno ojačati u pogledu zaštite Vaših prava i sloboda. Sluţbu za podršku moţete kontaktirati u bilo kom trenutku. Tu smo da Vam pomognemo oko svih Vaših pitanja i razjasnimo nedoumice u vezi sa Vašim boravkom i svjedoĉenjem pred sudom.
Ko moţe biti saslušan kao svjedok? Kao svjedoci pozivaju se lica za koja je vjerovatno da ce moći da daju obavještenja o krivičnom djelu i učiniocu i o drugim vaţnim okolnostima. Kao svjedoci mogu se saslušati oštećeni, oštećeni kao tuţilac i privatni tuţilac. Ko moţe biti osloboċen od duţnosti svjedoĉenja? Od duţnosti svjedočenja moţe biti oslobođen: 1) bračni drug okrivljenog i lice sa kojim okrivljeni ţivi u vanbračnoj zajednici; 2) srodnici okrivljenog po krvi u pravoj liniji (npr: roditelj, dijete, unučad, djed, baba), srodnici u pobočnoj liniji zaključno do trećeg stepena (npr: brat, sestra, bratanić/čna, sestrić/čna, stric, tetka, ujak) kao i srodnici po tazbini zaključno do drugog stepena (npr: očuh, maćeha,svekar, tašta, svastika); 3) usvojenik i usvojilac okrivljenog. Oslobađanje od duţnosti svjedočenja ne odnosi se na lica koja su pozvana da svjedoče u postupku za krivično djelo zapuštanje i zlostavljanje maloljetnog lica, nasilje u porodici ili u porodičnoj zajednici i rodoskrvnjenje, kad je oštećeno maloljetno lice. Sud koji vodi postupak duţan je da ova lica prije njihovog saslušanja ili čim sazna za njihov odnos s okrivljenim upozori da ne moraju svjedočiti. Ukoliko ima osnova da neko od gore navedenih lica uskrati svjedočenje u odnosu na jednog od okrivljenih, to lice je oslobođeno dutnosti svjedočenja i u odnosu na druge okrivljene ako se njegov iskaz, prema prirodi stvari, ne moţe ograničiti samo na druge okrivljene. Svjedoĉenje Kada uđete u sudnicu i stanete ispred sudije ili tročlanog sudskog vijeća, sudija pojedinac ili predsjednik vijeća će Vas obavijestiti o Vašim pravima i obavezama i opomenuti Vas na duţnost davanja istinitog iskaza i upozoriti da davanje laţnog iskaza predstavlja krivično djelo.
Ukoliko niste poloţili zakletvu za svjedoke u istrazi, sudija pojedinac ili predsjednik vijeća će Vas zamoliti da pročitate tekst zakletve koja se nalazi otkucana na papiru ispred Vas i koja glasi: Zaklinjem se da ću o svemu što pred sudom budem pitan govoriti istinu i da ništa od onoga što mi je poznato neću prećutati. Kada poloţite zakletvu daćete iskaz o Vašem saznanju u cjelosti. Kada završite iskaz, ukoliko sudiji pojedincu ili predsjedniku vijeća ili sudijamačlanovima vijeca ostane nešto nejasno u vezi sa tim okolnostima, oni će Vam postavljati pitanja. Niste duţni da date odgovore na pojedina pitanja kad je vjerovatno da bi time izloţili sebe ili svoje bliţnje teškoj sramoti ili krivičnom gonjenju. Oštećeni koji je ţrtva krivičnog djela protiv polne slobode, kao i dijete koje se saslušava kao svjedok ima pravo da svjedoči u odvojenoj prostoriji pred sudijom i zapisničarem, a tuţilac, okrivljeni i branilac da gledaju prenos iz druge prostorije, uz mogućnost da postavljaju pitanja svjedoku. Saslušanje maloljetnog lica Prilikom saslušanja maloljetnog lica, naročito ako je ono oštećeno krivičnim djelom, postupiće se obazrivo da saslušanje ne bi štetno uticalo na psihičko stanje maloljetnog lica. U slučaju potrebe, saslušanje maloljetnog lica obaviće se uz pomoć psihologa ili drugog stručnog lica. Ako se kao svjedok saslušava maloljetno lice, sudija pojedinac/vijeće moţe odlučiti da se za vrijeme njegovog saslušanja isključi javnost. U slučaju da maloljetno lice prisustvuje glavnom pretresu kao svjedok ili oštećeni, udaljiće se iz sudnice čim njegovo prisustvo nije više potrebno. Ko sve postavlja pitanja svjedoku? Kada sudija pojedinac ili sudsko vijeće završi s ispitivanjem, pravo da Vam postavljaju pitanja imaju tuţilac, punomoćnici oštećenih, odbrana, kao i sami optuţeni. Bitno je da znate da svi oni imaju obavezu da Vam pitanja postavljaju preko sudije pojedinca ili predsjednika sudskog vijeća kojem i Vi dajete odgovor. Uz dozvolu sudije pojedinca ili predsjednika vijeća strane mogu svjedoku postavljati pitanja i neposredno.
Šta je predoĉavanje, a šta suoĉenje? Ukoliko se Vaš iskaz na glavnom pretresu razlikuje u nekim djelovima od iskaza koji ste dali prilikom ranijeg saslušanja, sud ce Vam predočiti raniji iskaz ili će Vam ukazati na uočeno odstupanje, pa ce Vas upitati zašto na glavnom pretresu dajete drugačiji iskaz. Po potrebi, pročitace se Vaš raniji iskaz ili dio tog iskaza. Takođe, moguće je da sud odredi i suočenje sa nekim od svjedoka čiji se iskazi razlikuju od Vaših. Tom prilikom ćete biti u situaciji da licem u lice toj osobi kaţete šta imate o određenim okolnostima o kojima ste se različito izjasnili. Šta kad se završi svjedoĉenje? Kada završite davanje iskaza napustićete sudnicu i vratiti se svojoj kući. Bitno je napomenuti da kao oštećeni imate pravo na naknadu nuţnih izdataka (npr: troškovi nastali odsustvovanjem sa posla), a kao svjedok imate pravo na naknadu troškova prevoza u visini koju traţite na osnovu karte za prevoz. U slučaju da ste na sučenje došli sopstvenim vozilom, imate pravo na nadoknadu troškova u visini cijene prevoza iz mjesta Vašeg prebivališta do suda. Sluţba za podršku oštećenima/svjedocima u sudovima u Crnoj Gori - ovlašćena lica- Osnovni sud u Baru Ivana Vuksanović, 067/632-752 Osnovni sud u Beranama Marijana Kneţević, 067/343-633 Osnovni sud u Bijelom Polju Gorica Belević, 067/310-564, 050/432-006 Osnovni sud u Danilovgradu Ivan Bulatović, 067/283-950 Osnovni sud u Ţabljaku Ranko Ćosović, 068/060-130
Osnovni sud u Kolašinu Arsen Popović, 020/865/163 Osnovni sud u Kotoru Vesna Pejović, 032/325-752 Osnovni sud u Nikšicu Jelena Anđelić, 069/482-710 Osnovni sud u Plavu Eldina Feratović, 068/749-392 Osnovni sud u Pljevljima Slavica Stanić, 069/546-228 Osnovni sud u Podgorici Ţeljka Jovanović, 069/331-271 Osnovni sud u Roţajama Zahit Camić, 051/271-595 Osnovni sud u Ulcinju Arben Hodţić, 067/527-671 Osnovni sud u Herceg Novom Aleksandra Ljubić, 067/207-213 Osnovni sud u Cetinju Novak Martinović, 067/207-653; 068/809-605 Viši sud u Podgorici Milica Vlahović, 068/368-853 Viši sud u Bijelom Polju Andrijana Bulatović, 068/562-676 i 067/274-668 Apelacioni sud Crne Gore Tatjana Savković, 067/245-278