VRHOVNI SUD CRNE GORE THE SUPREME COURT OF MONTENEGRO BILTEN/BULLETIN 2/2011

VRHOVNI SUD CRNE GORE THE SUPREME COURT OF MONTENEGRO BILTEN/BULLETIN 2/2011

2 CRNA GORA / MONTENEGRO VRHOVNI SUD CRNE GORE / THE SUPREME COURT OF MONTENEGRO BILTEN / BULLETIN 2011 GODINA / YEAR Za izdavaĉa / For publisher Vesna Medenica, Predsjednik Vrhovnog suda / President of the Supreme Court REDAKCIJA BILTENA / REDACTION OF THE BULLETIN Radule Kojović (krivično pravo, zamjenik gl.i odgovornog urednika) Julka Badnjar (privredno pravo) Vesna Begović (gradjansko pravo) Stanka Vučinić (upravno pravo) Glavni i odgovorni urednik / Editor in chief dr Ĉedomir Bogićević Urednik u redakciji / Desk Editor Dubravka Božović, savjetnik u Vrhovnom sudu Saradnik u redakciji / assistant Ljiljana Milić, savjetnik u Vrhovnom sudu Sekretar redakcije / Secretary desk Snežana Radović, sekretar Vrhovnog suda ISNN 1800-5810

3 CRNA GORA VRHOVNI SUD B I L T E N 2/2011 Podgorica, februar 2012

PRAVNI STAVOVI I MIŠLJENJA 4

5 PRAVNI STAV GraĊansko odjeljenje Vrhovnog suda Crne Gore, na sjednici odrţanoj 25.11.2011. godine, zauzelo je sledeći: PRAVNI STAV I. Po tuţbama bivših zarobljenika Centra za prihvat zarobljenika u Morinju za naknadu nematerijalne štete pasivno je legitimisana Drţava Crna Gora. II a) Ratni zarobljenici koji su bili izloţeni muĉenju, neĉovjeĉnom i poniţavajućem postupanju imaju pravo na naknadu nematerijalne štete zbog povrede prava liĉnosti (duševnog i tjelesnog integriteta), kao poseban vid štete. b) Civilna lica koja su neosnovano lišena slobode, pored prava na naknadu nematerijalne štete zbog povrede prava liĉnosti priĉinjene muĉenjem, neĉovjeĉnim i poniţavajućim postupanjem, imaju pravo i na naknadu nematerijalne štete zbog povrede prava slobode, kao poseban vid štete. III. Duţi rok zastarjelosti potraţivanja naknade nematerijalne štete prouzrokovane kriviĉnim djelom moţe se primijeniti ako je pravosnaţnom presudom kriviĉnog suda utvrċeno postojanje kriviĉnog djela. IV. Parniĉne postupke za naknadu nematerijalne štete koje su pokrenuli bivši zarobljenici Centra za prihvat zarobljenika u Morinju, u kojima je istaknut prigovor zastarjelosti potraţivanja, treba prekinuti do pravosnaţnog okonĉanja kriviĉnog postupka koji se vodi protiv odreċenog broja lica zbog kriviĉnih djela ratni zloĉin protiv ratnih zarobljenika i ratni zloĉin protiv civilnog stanovništva. O b r a z l o ţ e nj e Optuţnicom Vrhovnog drţavnog tuţilaštva - Odjeljenja za suzbijanje organizovanog kriminala, korupcije, terora i ratnih zloĉina KTS.br.7/08 od 15.08.2008. godine, tamo naznaĉenim optuţenima, stavljeno je na teret da su izvršili kriviĉno djelo ratni zloĉin protiv civilnog stanovništva iz ĉl.142. st.1. KZ SRJ u sticaju sa kriviĉnim djelom ratni zloĉin protiv ratnih zarobljenika iz ĉl.144. st.1. KZ SRJ, na naĉin što su za vrijeme oruţanog sukoba u Republici Hrvatskoj izmeċu JNA i organizovanih hrvatskih oruţanih formacija, u tzv. Centru za prihvat zarobljenika u mjestu Morinj-Opština Kotor, kršeći pravila meċunarodnog prava utvrċena III

Ţenevskom konvencijom o postupanju sa ratnim zarobljenicima i dopunskom Protokolu uz Ţenevsku konvenciju o zaštiti ţrtava nemeċunarodnih oruţanih sukoba, nareċivali i vršili muĉenja, neĉovjeĉna postupanja, nanošenja velikih patnji i povreda tjelesnog integriteta prema ratnim zarobljenicima. Presudom Višeg suda u Podgorici K.br.214/08 od 15.05.2010. godine optuţeni su oglašeni krivim za kriviĉno djelo ratni zloĉin protiv ratnih zarobljenika iz ĉl.144. KZ SRJ i osuċeni na kazne zatvora. Rješenjem Apelacionog suda Ksţ.br.20/10 od 25.11.2010. godine uvaţene su ţalbe stranaka i ukinuta je prvostepena presuda zbog pogrešno utvrċenog ĉinjeniĉnog stanja i bitnih povreda odredaba kriviĉnog postupka i predmet vraćen prvostepenom sudu na ponovno suċenje. U meċuvremenu je veći broj lica koja su bila zatvorena u Centru za prihvat zarobljenika (logor "Morinj") Osnovnom sudu u Podgorici podnijeli tuţbe protiv Drţave Crne Gore radi naknade nematerijalne štete koju su pretrpljeli za vrijeme boravka u navedenom Centru. U odreċenom broju predmeta prvostepeni sud je donio presude i ti se predmeti po ţalbi nalaze u radu kod Višeg suda u Podgorici. GraĊanska odjeljenja Osnovnog suda u Podgorici i Višeg suda u Podgorici zahtjevima od 25.01.2011. godine i 05.05.2011. godine obratili su se Vrhovnom sudu Crne Gore radi zauzimanja naĉelnog pravnog mišljenja po pitanjima: 1.da li je Drţava Crna Gora pasivno legitimisana po tuţbama bivših zarobljenika Centra za prihvat zarobljenika u Morinju. 2. za koje vidove nematerijalne štete priĉinjene muĉenjem, neĉovjeĉnim i poniţavajućim postupanjem ta lica imaju pravo naknade, 3. koji je rok zastarjelosti potraţivanja te naknade i 4. da li postupke za naknadu štete treba prekinuti do pravosnaţnog okonĉanja kriviĉnog postupka protiv lica optuţenih za kriviĉno djelo ratni zloĉin. 6 I Nije sporno da je Centar za prihvat zarobljenika u Morinju bio pod komandom JNA, a od konstituisanja Savezne Republike Jugoslavije, pod komandom Vojske Jugoslavije. Prema odredbi ĉl.172. st.1. Zakona o obligacionim odnosima, koji je bio na snazi u vrijeme nastanka štetnog dogaċaja pravno lice (i drţava) odgovara za štetu koju njegov organ prouzrokuje trećem licu u vršenju ili u vezi sa vršenjem svojih funkcija. Shodno citiranoj zakonskoj odredbi, za štetu koju je priĉinila Vojska Jugoslavije bila je odgovorna Savezna Republika Jugoslavija. Na to upućuju i odredbe Ţenevske konvencije o postupanju sa ratnim zarobljenicima od 12.08.1949. godine, koju je ratifikovala bivša SFRJ, iz kojih proizilazi da za štete koje u zarobljeništvu pretrpe ratni zarobljenici, a koje su posledica postupaka koji predstavljaju povrede konvencije odgovaraju drţave, odnosno strane u sukobu koje su ih drţale u zarobljeništvu (ĉl.12. st.1. Konvencije o zaštiti ratnih zarobljenika i ĉl.91. dopunskog Protokola uz Ţenevsku konvenciju od 12.08.1949. godine). Ustavnom poveljom Drţavne zajednica Srbija i Crna Gore ("Sl.list SRJ", br.1/2003),

u ĉl.63. odreċeno je da, nakon stupanja na snagu Ustavne povelje, sva prava i obaveze SRJ prelaze na Srbiju i Crnu Goru u skladu sa Ustavnom poveljom. Prema ĉl.59. st.3. Ustavne povelje, imovina SRJ na teritoriji drţava ĉlanica imovina je drţava ĉlanica po teritorijalnom principu, a stavom 1. istog ĉlana odreċeno je da je imovina SRJ potrebna za rad institucija Srbije i Crne Gore imovina Srbije i Crne Gore (što se odnosilo i na imovinu Vojske). Odlukom Skupštine RCG od 03.06.2006. godine ("Sl.list RCG", br.36/06 od 05.06.2006. godine) Republika Crna Gora je proglašena nezavisnom drţavom, a Uredbom o organizaciji i naĉinu rada drţavne uprave ("Sl.list RCG", br.42/06 od 07.07.2006. godine) u ĉl.62g odreċeno je da će Ministarstvo odbrane (RCG) preuzeti sluţbene prostorije, predmete, imovinu, opremu i naoruţanje, sredstva za rad i druga sredstva koja su na dan stupanja na snagu ove uredbe u RCG koristili Ministarstvo odbrane Srbije i Crne Gore i Vojska Srbije i Crne Gore. Imajući u vidu prednje, kao i navedeni princip teritorijalnosti kod podjele imovine SRJ (ĉl.59. st.3. Ustavne povolje) proizilazi da je pored prava, Vojska Crne Gore i Ministarstvo odbrane Crne Gore, odnosno Drţava Crna Gora, preuzela i sve obaveze, kao i obavezu naknade eventualne štete koja je priĉinjena od strane bivše Vojske Jugoslavije na teritoriji Crne Gore. Stoga, Drţava Crna Gora je pasivno legitimisana u sporovima za naknadu štete po tuţbama bivših zarobljenika Centar za prihvat zarobljenika u Morinju. 7 II a) Ĉlanom 4 Ţenevske konvencije o postupanju sa ratnim zarobljenicima od 12.08.1949. godine definisan je pojam ratnih zarobljenika. To su lica - pripadnici oruţanih snaga jedne strane u sukobu, pripadnici milicija, dobrovoljnih jedinica koji ulaze u sastav tih oruţanih snaga i dr., a koja su pala pod vlast neprijatelja. Ĉlanom 13. Konvencije propisano je da se sa ratnim zarobljenicima mora u svako doba postupati ĉovjeĉno, da ratni zarobljenici moraju u svako doba biti zaštićeni protiv svakog akta nasilja ili zastrašivanja, uvreda i javne radoznalosti i da su mjere represalija prema ratnim zarobljenicima zabranjene. Ĉlanom 14. Konvencije propisano je da ratni zarobljenici imaju u svakoj prilici pravo na poštovanje njihove liĉnosti i njihove ĉasti. Zabrana nasilja nad licem koje je lišeno slobode, odnosno kojem je sloboda ograniĉena i zabrana muĉenja, poniţavajućeg kaţnjavanja i postupanja bila je propisana i ĉl.25. Ustava Savezne Republike Jugoslavije. Isti Ustav u ĉl.10. priznaje i jamĉi slobode i prava ĉovjeka i graċanina koje priznaje meċunarodno pravo. Lica koja su bila zatvorena u Centru za ratne zarobljenike u Morinju, a radilo se o ratnim zarobljenicima u smislu ĉl.4. Ţenevske konvencije o ratnim zarobljenicima, ukoliko su bila izloţena muĉenju, neĉovjeĉnom i poniţavajućem postupanju, imaju pravo na naknadu nematerijalne štete zbog povrede prava liĉnosti - povrede duševnog i tjelesnog integriteta, kao poseban vid štete kojim su obuhvaćeni i pretrpljeni fiziĉki bolovi i strah. Ova lica nemaju pravo na naknadu

štete zbog lišenja slobode, zbog toga što je mogućnost zarobljavanja pripadnika oruţanih snaga strana u sukobu, legitimna uz obavezu poštovanja svih njegovih prava zajamĉenih Konvencijom i ustavom. b) Ĉlan 3 Ţenevske konvencije o zaštiti graċanskih lica za vrijeme rata od 12.08.1949. godine, takoċe zabranjuje, pored ostalog, muĉenja, povredu liĉnog dostojanstva, uvredljivo i poniţavajuće postupanje prema ovim licima, a zabranjeno je izricanje i izvršavanje kazni bez prethodnog suċenja od strane redovno ustanovljenog suda i propraćenog svim sudskim garantijama. Ako su i ova lica u Centru za prihvat zarobljenika u Morinju bila izloţena muĉenju, neĉovjeĉnom i poniţavajućem postupanju imaju pravo na naknadu nematerijalne štete zbog povrede prava liĉnosti. Ako su bila neosnovano lišena slobode, tj. bez voċenja zakonom ureċenog postupka, ta lica imaju pravo i na naknadu nematerijalne štete zbog povrede prava na slobodu, kao poseban vid štete. Dakle, zbog kršenja konvencija i povrede ustavom zagarantovanih prava gore navedena lica imaju pravo na naknadu nematerijalne štete za naprijed navedene vidove, koja se dosuċuje saglasno ĉl. 200. st.1. Zakona o obligacionim odnosima, koji je bio na snazi u vrijeme nastanka štete. 8 III i IV Ĉlanom 376. st.1. Zakona o obligacionim odnosima ("Sl.list SFRJ", br.29/78) propisano je da potraţivanje naknade štete zastarijeva za tri godine od kada je oštećeni doznao za štetu i za lice koje mu je štetu uĉinilo, a prema st.2. istoga ĉlana, u svakom sluĉaju ovo potraţivanje zastarijeva za pet godina od kada je šteta nastala. Prema ĉl. ĉl.377. st.1. ZOO, kada je šteta prouzrokovana kriviĉnim djelom, a za kriviĉno gonjenje je predviċen duţi rok zastarjelosti, zahtjev za naknadu štete prema odgovornom licu zastarijeva kad istekne vrijeme odreċeno za zastarjelost kriviĉnog gonjenja. Stavom 2. navedenog ĉlana prekid zastarijevanja kriviĉnog gonjenja povlaĉi za sobom i prekid zastarjelosti zahtjeva za naknadu štete, a isto vaţi i za zastoj zastarijevanja (stav 3). Kao što je naprijed istaknuto, protiv lica odgovornih za postupanje prema zatvorenicima Centra za prihvat zarobljenika u Morinju pokrenut je kriviĉni postupak (podnijeta optuţnica) zbog uĉinjenog kriviĉnog djela ratni zloĉin. Ĉlanom 100 KZ SRJ propisano je da kriviĉno gonjenje za kriviĉno djelo ratni zloĉin ne zastarijeva, a isto je odreċeno i Konvencijom o nezastarijevanju ratnih zloĉina i zloĉina protiv ĉovjeĉnosti koju su 1968. godine usvojile Ujedinjene nacije a tu konvenciju je ratifikovala i SFRJ ("Sl.list SFRJ", br.50/70-meċunarodni ugovori). MeĊutim, duţi rok zastarjelosti moţe se primijeniti samo onda kada je kriviĉnom presudom utvrċeno postojanje kriviĉnog djela. Da li u neĉijim radnjama ima elemenata kriviĉnog djela moţe utvrditi samo kriviĉni sud pravosnaţnom presudom. Izuzetak je kada postoje okolnosti koje iskljuĉuju kriviĉnu odgovornost ili kriviĉno gonjenje okrivljenog. U tom sluĉaju parniĉni sud je ovlašćen da, radi ocjene da li je

nastupila zastarjelost potraţivanja naknade štete priĉinjene kriviĉnim djelom, sam ispita da li je šteta priĉinjena radnjama koje sadrţe obiljeţje kriviĉnog djela. U sluĉaju istaknutog prigovora zastarjelosti potraţivanja, kada se pitanje postojanja kriviĉnog djela pojavljuje kao prethodno pitanje od kojeg zavisi koji se rok zastarjelosti ima primijeniti, kraći iz ĉl.376. st.1. ili duţi iz ĉl.377. st.1. ZPP-a, potrebno je parniĉni postupak prekinuti do pravosnaţnog okonĉanja kriviĉnog postupka koji se vodi zbog kriviĉnog djela ratni zloĉin protiv ratnih zarobljenika i civilnog stanovništva. Predsjednik GraĊanskog odjeljenja, Ranko Vuković,s.r. 9

10 PRAVNI STAV Gradjansko odjeljenje Vrhovnog suda Crne Gore, sastavljenom od sudija Ranka Vukovića, kao predsjednika odjeljenja, Radoja Orovića, Julke Badnjar, Dušanke Radović, Vesne Begović, Natalije Filipović, Gavrila Ĉabarkape, Branimira Femića, Rade Kovaĉević, Dragice Milaĉić i Radojke Nikolić, na sjednici odrţanoj 25.11.2011. godine, zauzelo je sledeći PRAVNI STAV Licima na sluţbi u Vojsci Crne Gore pripada pravo na uvećanje zarade po osnovu rada noću, rada u vrijeme drţavnih i vjerskih praznika i za rad duţi od punog radnog vremena u skladu sa propisima, kojim se uredjuju dodaci na zaradu drţavnih sluţbenika i namještenika u periodu od stupanja na snagu Uredbe o izmjenama i dopunama Uredbe o zaradama, dodacima na zarade i naknadama zarade licima na sluţbi u Vojsci Crne Gore ("Sl.list CG" br.81/08 od 26.12.2008. godine) pa do stupanja na snagu Zakona o Vojsci Crne Gore ("Sluţbeni list CG" br.88/09 od 31.12.2009. godine). Od stupanja na snagu Zakona o Vojsci Crne Gore ("Sluţbeni list CG", br.88/09 od 31.12.2009. godine) do stupanja na snagu Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o Vojsci Crne Gore ("Sluţbeni list CG",br.75/10 od 21.12.2010. godine) licima na sluţbi u Vojsci Crne Gore pripada pravo na uvećanje zarade po osnovu rada noću, rada u vrijeme drţavnih i vjerskih praznika i za rad duţi od punog radnog vremena osim za rad duţi od punog radnog vremena, koji moţe nastati zbog specifiĉnih uslova vršenja sluţbe iz ĉl.97. st.2. Zakona o vojsci Crne Gore ("Sluţbeni list CG", br.88/09 od 31.12.2009. godine). O b r a z l o ţ e nj e Ovom sudu obratilo se gradjansko odjeljenje Osnovnog suda u Podgorici svojim aktom zavedenim kod ovog suda Su.br.123/10 od 25.01.2011. godine. Naime, u aktu se navodi da je pred tim sudom u toku veći broj postupaka po tuţbama lica na sluţbi u Vojsci Crne Gore, radi isplate naknade po osnovu prekovremenog rada s pozivom na odredbe ĉl.115. Zakona o Vojsci Crne Gore ("Sluţbeni list CG", br.47/2007 od 07.08.2007. godine) u vezi ĉl.25. Uredbe o zaradama, dodacima na zarade i naknadama zarade licima na sluţbi u Vojsci Crne Gore, uz posebno ukazivanje na odredbu ĉl.105. citiranog Zakona. Dalje se ukazuje

da je po izvjesnom broju tuţbenih zahtjeva postupak pred prvostepenim sudom okonĉan i to razliĉitim ishodom a da je i Viši sud u Podgorici u pojedinim predmetima odluĉivao po ţalbama, te da su i odluke tog suda razliĉite. S toga je traţeno da gradjansko odjeljenje ovog suda zauzme pravni stav povodom spornog pitanja - da li licima na sluţbi u Vojsci Crne Gore pripada pravo na naknadu za rad duţi od punog radnog vremena, ne vezano za njihovo pravo na dodatak na zaradu (vojni i posebni) odnosno dali ostvarivanje prava na dodatak na zaradu iskljuĉuje pravo na uvećanje zarade po osnovu rada duţeg od punog radnog vremana. Na sjednici gradjanskog odjeljenja odrţanoj dana 25.11.2011. godine ovaj sud je zauzeo navedeni pravni stav zasnivajući ga na sledećim razlozima: Odredbom ĉl.115. Zakona o Vojsci Crne Gore ("Sluţbeni list CG", br. 47/07) je propisano da ministar na predlog naĉelnika Generalštaba, uvodi rad duţi od punog radnog vremena: 1) kada su naredjene mjere pripravnosti, 2) u sluĉaju uzbune u vojnoj jedinici, 3) za vrijeme vojnih vjeţbi, 4) kada je vojna jedinica angaţovana na zadacima saniranja posledica elementarnih nepogoda i drugih opasnosti, 5) prilikom obavljanja zadataka ĉije bi obustavljanje ili prekidanje imalo štetne posledice po borbenu gotovost ili bi nanijelo znatnu štetu ili ugrozilo ţivot i zdravlje vojnih i drugih lica a izuzetno, ministar moţe da uvede rad duţi od radnog vremena i zbog drugih vanrednih zadataka vojne jedinice. Odredbom ĉl.105. istog Zakona je propisano da su dodaci na zaradu: vojni dodatak koji pripada licu na sluţbi zbog specifiĉnih uslova pod kojima vrši sluţbu u Vojsci, posebno zbog: uĉešća u vjeţbama, logorovanjima, uzbunama, vršenju sluţbe deţurstva i drugih oblika unutrašnje sluţbe, straţarske, ĉuvarske i prijavne sluţbe i drugih vrsta obezbjedjenja lica i objekata i zbog drugih vanrednih situacija prouzrokovanim potrebama borbene gotovosti, a da poseban dodatak pripada profesionalnom vojnom licu, koje obavlja specifiĉnu vojnu sluţbu: na brodovima i plovilima, roniocima letaĉima, koji su izloţeni djelovanjima štetnim po zdravlje odnosno posebnim rizicima. Odredbom ĉl.99. st.1. istog Zakona je propisano da se zarada lica u sluţbi u Vojsci sastoji od fiksnog dijela zarade i dodataka na zaradu, a da shodno ĉl. 98. st.3. bliţe uslove, naĉin ostvarivanja i visinu zarade, dodataka i naknadama licima na sluţbi u Vojsci utvrdjuje Vlada. Saglasno citiranoj zakonskoj odredbi Vlada Crne Gore je donijela Uredbu o zaradama, dodacima na zarade i naknadama zarade licima u Sluţbi u Vojsci Crne Gore (Sl. list CG" br.12/08). Ĉl. 25. navedene Uredbe je propisano da se zarada odnosno naknada zarade licu na sluţbi u Vojsci mjeseĉno obraĉunava na osnovu radne liste, kojom se svako lice evidentira prisustvo na poslu i vrijeme provedeno na vršenju duţnosti odnosno radu. Uredbom o izmjenama i dopunama Uredbe o zaradama, dodacima na zarade i naknadama zarade licima na sluţbi u Vojsci Crne Gore ("Sluţbeni list Crne Gore", br.81/08 od 26.12.2008. godine) je ĉl.12. poslije ĉl.25. dodat novi ĉlan 25a), koji glasi: 11

"Licu na sluţbi u Vojsci se uvećava zarada po osnovu rada noću, rada u vrijeme drţavnih i vjerskih praznika i za rad duţi od punog radnog vremena u skladu sa propisom kojim se uredjuju dodaci na zaradu drţavnih sluţbenika i namještenika." Zakon o Vojsci Crne Gore ("Sluţbeni list RCG",br.47/07) je prestao da vaţi danom stupanja na snagu Zakona o Vojsci Crne Gore ("Sluţbeni list CG",br.88/09 od 31.12.2009. godine). Odredbom ĉl.97. st.1. 2 i 3. tog Zakona je propisano da su dodaci na zaradu vojni dodatak i posebni vojni dodatak, da vojni dodatak pripada licu u sluţbi u Vojsci zbog specifiĉnih uslova pod kojima vrši sluţbu, posebno zbog: uĉešća na vjeţbama logorovanjima, uzbunama, vršenja unutrašnje sluţbe, sluţbe deţurstva i drugih oblika unutrašnje sluţbe, straţarske, ĉuvarske i prijavne sluţbe i drugih vrsta obezbjedjenja lica i objekata, kao i vršenja duţnosti u situacijama prouzrokovanim potrebama borbene gotovosti a da posebni vojni dodatak pripada licu u sluţbi u Vojsci koje vrši specifiĉne duţnosti: na brodovima, plovilima i vazduhopolovima, u odredjenim jedinicama ili izdvojeninm vojnim ili drugim vojnim objektima. Stavom 4. citirane zakonske odredbe je propisano da za ĉasove noćnog rada, rada u dane praznika, koji su zakonom odredjeni kao neradni dani i rada duţeg od punog radnog vremena osim rada duţeg od punog radnog vremena, koji moţe nastati zbog specifiĉnih uslova vršenja sluţbe iz stava 2. ovog ĉlana, licu u Sluţbi u Vojsci uvećava se zarada u skladu sa propisima o zaradama drţavnih sluţbenika i namještenika. Zakon o Vojsci Crne Gore ("Sluţbeni list CG",br.88/09 od 31.12.2009. godine) je izmijenjen Zakonom o izmjenama i dopunama ("Sluţbeni list CG",br.75/10 od 21.12.2010. godine). Odredbom ĉl.8. Zakona o izmjenama i dopunama je izmijenjen ĉl.97. st.2., 3 i 4. i isti glasi: "Vojni dodatak pripada licu u sluţbi u Vojsci zbog posebnih uslova pod kojima vrši sluţbu i to: uĉešća u vjeţbama, logorovanjima, i uzbunama, deţurstva, odnosno drugih oblika unutrašnje sluţbe; straţarske, ĉuvarske, i prijavne sluţbe i drugih oblika obezbjedjenja lica i objekata; vršenja duţnosti u svim uslovima i situacijama prouzrokovanim potrebama borbene gotovosti. Posebni vojni dodatak pripada licu u sluţbi u Vojsci koje vrši specifiĉne duţnosti i to: pilota, letaĉa, padobranca, ronioca, diverzanta, ĉlana posade vojnog broda odnosno vojnog plovila, ili ĉlana ekipe za odrţavanje i opsluţivanje vojnog vazduhoplova, i duţnosti u jedinici specijalnih snaga, uništavanja neeksplodiranih ubojnih sredstava i na izdvojenim visinskim vojnim objektima. Ostvarivanje prava na dodatak na zaradu iz stava 2 i 3. iskljuĉuje pravo na uvećanje zarade po osnovu rada duţeg od punog radnog vremena, rada noću i rada u dane koji su zakonom odredjeni kao neradni". Dakle, prema citiranim odredbama Zakona o Vojsci Crne Gore ("Sluţbeni list CG", br.47/07 od 07.08.2007. godine) proizilazi da se zarada licu na sluţbi u Vojsci Crne Gore sastoji od fiksnog dijela i dodatka, a da je pravo na dodatak (vojni i posebni) ovim licima priznato upravo zbog posebnih uslova, po kojima se vrši 12

sluţba u Vojsci Crne Gore, s jedne strane i zbog vršenja specifiĉnih duţnosti, s druge strane, s tim što saglasno odredbi ĉl.98. st.3. Zakona o Vojsci Crne Gore ("Sluţbeni list CG br.47/07) bliţe uslove, naĉin ostvarivanja i visinu zarade, dodataka i naknadama licima na sluţbi u vojsci utvrdjuje Vlada. Donesena Uredba o zaradama, dodacima na zarade i naknadama zarade licima u sluţbi u vojsci Crne Gore ("Sluţbeni list CG" br.12/08) nije predvidjala pravo lica na sluţbi u Vojsci na uvećanje zarade po osnovu rada noću, rada u vrijeme drţavnih i vjerskih praznika i za rad duţi od punog radnog vremena. Pravo na uvećanje zarade, po tom osnovu je tim licima priznato stupanjem na snagu uredbe o izmjenama i dopunama Uredbe o zaradama, dodacima na zarade i naknadama zarade licima na sluţbi u Vojsci Crne Gore ("Sluţbeni list CG br.81/08 od 26.12.2008. godine), kojom je poslije ĉl.25. dodat novi ĉl.25a), kojim je propisano da se licu na sluţbi u vojsci uvećava zarada po osnovu rada noću, rada u vrijeme drţavnih i vjerskih praznika i za rad duţi od punog radnog vremena u skladu sa propisom, kojim se uredjuju dodaci na zaradi drţavnih sluţbenika i namještenika. Dakle, citiranom odredbom ovo pravo je priznato ovim licima, bez obzira dali je rad duţi od punog radnog vremena nastao zbog specifiĉnih uslova vršenja sluţbe ili ne dakle bez ograniĉenja. Stupanjem na snagu Zakona o Vojsci Crne Gore ("Sluţbeni list CG br.88/09 od 31.12.2009. godine) pravo lica na sluţbi u Vojsci na uvećanje zarade po tom osnovu se ograniĉava. Prednje ako se ima u vidu odredba ĉl.97. st.4. tog Zakona, kojom je propisano da pravo na uvećanje zarade po osnovu rada noću, rada u dane praznika, koji su zakonom odredjeni kao neradni dani i rada duţeg od punog radnog vremena osim za rad duţi od punog radnog vremena koji moţe nastati zbog specifiĉnih uslova vršenja sluţbe iz st.2. ovog ĉlana (vojni dodatak) licu u sluţbi u Vojsci se uvećava zarada po propisima o zaradama drţavnih sluţbenika i namještenika. Znaĉi lice na sluţbi koje zbog specifiĉnih uslova pod kojima vrši sluţbu već ostvaruje vojni dodatak saglasno ĉl.97. st.2. Zakona o Vojsci Crne Gore, tom licu, dakle nebi pripadalo pravo na uvećanje zarade za rad duţi od punog radnog vremena, koji je nastao zbog specifiĉnih uslova sluţbe. Od dana stupanja na snagu Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o Vojsci Crne Gore ("Sluţbeni list br.75/10 od 21.12.2010. godine) - ĉl.97. st.4. je iskljuĉeno pravo na uvećanje zarade po osnovu rada duţeg od punog radnog vremena, rada noću i rada u dane koji su zakonom odredjeni kao neradni ukoliko lica na sluţbi ostvaruju pravo na dodatak na zaradu iz st.2 i 3. (vojni dodatak i posebni vojni dodatak. Kod naprijed navedenog, licima na sluţbi u Vojsci Crne Gore pripada pravo na uvećanje zarade po osnovu rada noću, rada u vrijeme drţavnih i vjerskih praznika i za rad duţi od punog radnog vremena u skladu sa propisima, kojim se uredjuju dodaci na zaradu drţavnih sluţbenika i namještenika za period od 03.01.2009. godine, kao dana stupanja na snagu Uredbe o izmjenama i dopunama Uredbe o zaradama, dodacima na zarade i naknadama zarade licima na sluţbi u Vojsci Crne Gore (br.81/08 od 26.12.2008. godine) pa do 08.01.2010. godine, kao dana stupanja Zakona o Vojsci Crne Gore ("Sluţbeni list CG br.88/09 od 31.12.2009. godine), bez ograniĉenja a od tada pa do 29.12.2010. godine, kao dana stupanja na snagu Zakona 13

o izmjenama i dopunama Zakona o Vojsci Crne Gore ("Sluţbeni list CG br.75/10 od 21.12.2010. godine), uz ograniĉenja o ĉemu je prethodno bilo rijeĉi. Predsjednik Gradjanskog odjeljenja, Ranko Vuković,s.r. 14

15 PRAVNI STAV GraĊansko odjeljenje Vrhovnog suda Crne Gore, na sjednici odrţanoj 25.11.2011. godine, zauzelo je sledeći: PRAVNI STAV IzvoĊenje dokaza saslušanjem parniĉnih stranaka provodi se u prisustvu obje stranke koje se saslušavaju i nije potrebno da se, dok traje saslušanje jedne stranke, iz sudnice udalji druga parniĉna stranka. IzvoĊenje dokaza saslušanjem suparniĉara koji se saslušavaju kao stranka izvodi se na isti naĉin kao dokaz saslušanjem stranaka, a suparniĉara koji se saslušavaju kao svjedoci primjenom odredbi o izvoċenju dokaza za saslušanje svjedoka. O b r a z l o ţ e nj e Zakon o parniĉnom postupku u ĉl.217. st.1. predviċa da je svaka stranka duţna da iznese ĉinjenice i predloţi dokaze na kojima temelji svoj zahtjev, ili kojim pobija navode i dokaze protivne stanke, a u stavu 3. iste norme propisano je ovlašćenje suda da rješava koji će se dokazi izvesti radi utvrċivanja odluĉnih ĉinjenica. Iz navedene odredbe proizilazi da je procesnim zakonom propisana dispozicija stranaka u pogledu izbora dokaznih sredstava. Tako, radi utvrċivanja ĉinjeniĉnih i pravnih elemenata spora, na predlog stranke, sud moţe odrediti izvoċenje dokaza saslušanjem stranaka - ĉl.260. ZPP-a. To znaĉi da sud moţe pozvati stranku, koja ima punomoćnika, da se liĉno izjasni o ĉinjenicama koje je potrebno utvrditi u sporu. Ovo dokazno sredstvo omogućuje sudu da koristi saznanja stranaka radi utvrċivanja vaţnih ĉinjenica i to na naĉin kao što se koristi znanjem ostalih lica koje saslušava u postupku. Odredbe procesnog zakona koje propisuju dokazivanje saslušanjem stranaka upućuju na sledeća postupanja: Ako se dokazivanje izvodi treba saslušati obje stranke. Sud moţe odluĉiti da sasluša samo jednu stranku ako se uvjeri da drugoj stranci, ili licu koje treba saslušati za stranku (zakonski zastupnik), nijesu poznate sporne ĉinjenice, ili ako utvrdi da se druga stranka zbog odreċenih razloga ne moţe saslušati i odluku o tome sud moţe donijeti tek pošto utvrdi da saslušanje obje stranke nije moguće - ĉl.261. st.1. ZPP-a. Od navedenog izuzetnog ovlašćenja suda, razlikuje se ovlašćenje suda da provede saslušanje samo jedne stranke, jer neće se saslušati stranka koja uskrati

davanje iskaza ili se bez opravdanog razloga ne odazove pozivu suda - ĉl.261. st.2. ZPP-a. U pozivu će se naznaĉiti da će se na roĉištu izvoditi dokaz saslušanjem stranaka i da stanka koja doċe na roĉište moţe biti saslušana u odsutnosti druge sranke - ĉl.263. st.2. ZPP-a. Ne mogu se primijeniti nikakve prinudne mjere prema stranci koja se nije odazvala pozivu suda radi saslušanja, niti se stranka moţe prinuditi na davanje iskaza - ĉl.264. ZPP-a. Iako se radi dokazivanja saslušanje stranaka izvodi, u osnovi, na jednak naĉin kao i saslušanje svjedoka, ako za saslušanje stranaka nije što drugo propisano - ĉl.265. ZPP-a, njihovo saslušavanje ne obavlja se u potpunosti po pravilima koja vaţe za saslušanje svjedoka. Ovo stoga što su stranke aktivni subjekti spora, zainteresovane za njegov ishod i parnica se zasniva na naĉelu ravnopravnosti i saslušanju stranaka. Postupak saslušanja stranaka izvodi se na naĉin da su tokom saslušanja stanaka prisutne obje stranke. Samim tim, prisustvo stanaka tokom izvoċenja dokaza njihovim saslušanjem se podrazumijeva i nije potrebno da se iz sudnice udalji stanka dok traje saslušanje druge stranke, niti sud ovakvim postupanjem ĉini bitnu povredu postupka. *** Zakon o parniĉnom postupku u ĉl.262. st.3. predviċa da ako kao stranka u sporu uĉestvuje na jednoj strani više lica, sud će odluĉiti da li će se saslušati sva lica ili samo neka od njih. Da li će se suparniĉar saslušati kao stranka ili kao svjedok zavisi od prirode suparniĉarstva. Jedinstveni suparniĉari će se saslušavati kao stranke. To vaţi i za ostale materijalne suparniĉare, ako se saslušavaju radi utvrċivanja ĉinjenica od vaţnosti za odluku koju treba u odnosu na njih donijeti. Ako se predmet dokazivanja ne tiĉe pravnog poloţaja saslušanog suparniĉara (formalni suparniĉari) moţe se saslušati kao svjedok o ĉinjenicama vaţnim za odnose drugih suparniĉara, osim ako te iste okolnosti nijesu vaţne i za njegov spor. Umješaĉ s poloţajem jedinstvenog suparniĉara saslušava se kao stranka, a obiĉni umješaĉ kao svjedok. IzvoĊenje dokaza saslušanjem suparniĉara koji se saslušavaju kao stranka izvodi se na isti naĉin kao dokaz saslušanjem stranaka, a suparniĉara koji se saslušavaju kao svjedoci primjenom odredbi o izvoċenju dokaza za saslušanje svjedoka. 16 Predsjednik graċanskog odjeljenja Vrhovnog suda Crne Gore Ranko Vuković,s.r.

FORUM IURIDICUS 17

18 dr Ĉedomir Bogićević sudija Vrhovnog suda Crne Gore O GRANICAMA BLAŢEG ZAKONA I ZABRANI DUŢNIĈKOG ROPSTVA (Ideje za novelaciju crnogorskog kriviĉnog zakonodavstva) 1. Dejstvo principa blaţeg zakona u kriviĉnom pravu Pitanja koja se tiĉu vremenske kolizije zakona rješavaju se putem razliĉitih vrsta interpretacije (tumaĉenja), jer je to uslov za svaku primjenu zakona putem kojeg se pravi most izmeċu kazuistiĉkih normi i neregulisanih ţivotnih dogaċaja, zbog ĉega se mnoga sporna pitanja prepuštaju sudskoj praksi, koja, prema Monteskjeu, mora da ide korak ispred zakona, ali ne bez zakona. Tumaĉenjem zakona, poĉinje istinski ţivot zakona, jer on dobija svoju ţivotnu fizionomiju tek putem svojih interpretata, odnosno svoj realni smisao dobija ĉinom primjene od strane suda, kojim se premoštavaju obale izmeċu norme i stvarnosti, pa se tako apstraktna pravila pretaĉu u judikaturu konkretnog sluĉaja. Postavlja se pitanje, u crnogorskom kriviĉnom zakonodavstvu, dokle seţu granice dejstva ustavnog principa blaţeg zakona (ĉl. 34 Ustava CG) i povratnog dejstva kriviĉnog zakona koji je blaţi za uĉinioca kaznenog delikta (ĉl. 147 Ustava CG), kao opštih principa koji djeluju erga omnes kako u postupku stvaranja, tako i u postupku primjene prava. Aplikacija ovog teorijskog i praktiĉnog problema u kriviĉnom pravu, ogleda se u savremenim fenomenima kriviĉno pravne registrative kao što je to sluĉaj kod dekriminalizacije pojedinih kriviĉnih djela proglašenjem nekaţnjivosti za odreċene kriviĉno-pravne radnje - sluĉaj sa brisanjem kriviĉnopravne egzistencije djela protiv ĉasti i ugleda uvreda (ĉl. 195 KZ) i kleveta (ĉl. 196 KZ) što je propisano izmjenama i dopunama Kriviĉnog zakonika Crne Gore ( Sl. List CG br. 32/2011. od 01.07.2011.). Kriviĉna zakonodavstva ova pitanja nijesu rješavala na eksplicitan naĉin, putem zakonskih pravila, prepuštajući to kriviĉno-pravnoj teoriji i sudskoj praksi, koje su pod inercijom stajališta iz prohujalih vremena utemeljile judikaturu prema kojoj blaţi zakon (novi, stari ili bilo koji), ne zahvata pravosnaţnost presude kojom je djelo obuhvaćeno, već se ovaj princip odnosi samo na buduće sluĉajeve koji se jave u ţivotnoj relnosti (ex nunc), obrazlaţući to razlozima pravne izvjesnosti i pravne sigurnosti. Kriviĉni zakonik Crne Gore propisuje da ako je poslije izvršenja djela izmijenjen zakon, primjeniće

se onaj koji je najblaţi za uĉinioca (ĉl. 133), pri ĉemu ne odreċuje vremenske granice dejstva blaţeg zakona. Smatramo, da nova era civilizacije i kulture u kojoj je inkorporirana ideja vladavine prava ĉiji je cilj ljudsko dostojanstvo i pravda, kako u fazi stvaranja tako i u fazi njegove primjene, a imajući u vidu meċunarodne principe ljudskih prava i opšta kriviĉno-pravna naĉela prosvijećenih naroda što su postali principima pravnopolitiĉkih i socijalno-filozofskih ideja u oblasti kaznenog prava i kao takvi postali vrhovni postulati nacionalnih sistema (ustavna naĉela), treba promjeniti i otpoĉeti sa novom doktrinom granica vemenskog dejstva blaţeg zakona. Ovo bi naĉelo trebalo tumaĉiti tako da obuhvata pravosnaţnost ranije presude, (koja nastaje donošenjem drugostepene odluke po ţalbi, propuštanjem roka za ţalbu ili odricanjem od ţalbe) tj., da se i poslije pravosnaţnosti ovo naĉelo proteţe sve do krajnjih posljedica izvršnog kriviĉnog postupka. Ako kazneni delikt više nije kaţnjiv tada treba zahvatiti, putem primjene principa blaţeg zakona, i pravosnaţnu odluku i njenu izvršnost, jer tada ranija osuda prestaje ipso iure i ex lege. Ako je dejstvom novog, blaţeg zakona, derogiran princip nullum crimen sine lege, onda se ima shvatiti da kada prestaje ovaj temeljni postulat kriviĉnog prava, onda nastupa derogacija pravosnaţnosti i prekida se izvršenje same izreĉene kazne i njenih posljedica, jer djelo više nije predviċeno kao kaţnjivo. Ako nema djela nema ni kazne. Primjena kriviĉnog zakona ne sastoji samo u donošenju, već i u izvršenju sudskih odluka, jer materijalno kriviĉno pravo doţivljava oţivotvorenje u izvršnom kriviĉnom postupku. Ovdje se društvo - drţava odreklo dotadašnjeg svog prava na kaţnjavanje (ius puniendi), te se ne moţe pozivati na principe steĉenih prava, ustanovu pravosnaţnosti presude i princip pravne sigurnosti. Na teorijsko pravnu scenu stupaju, putem sistematskog tumaĉenja cjelokupnih normi kriviĉnog zakonodavstva, principi praviĉnosti, postulati nediskriminacije, princip povratnog dejstva (retroaktivnost) blaţeg kriviĉnog zakona sve do krajnjih posljedica izvršnog postupka, pri ĉemu ostaje jedinstven doktrinarni pristup da bez predviċenosti kriviĉnog djela u zakonu, nema ni kaţnjavanja (nullum crimen, nula poena sine lege ĉl. 2 KZ CG). O ovom pitanju izjasnila se meċunarodno-pravna doktrina na XI Internacionalnom kongresu za kazneno pravo, odrţanom u Berlinu još 1935,zakljuĉujući da blaţi kazneni zakon treba da djeluje i na pravosnaţne i izvršne kriviĉne presude, kad novi zakon ukida kaţnjivo djelo ili predviċa blaţu kaznu (dr S. Frank, Djelovanje novog i blaţeg zakona na izvršenje presude, "Mjeseĉnik", 10/1935). Bilo bi neopravdano i nepraviĉno da se za djelo koje je bilo kaţnjivo u vremenu izvršenja da se ko god kazni, pošto je delo docnijim zakonom oglašeno za nekaţnjivo, smatra ĉuveni beogradski profesor i teoretiĉar dr Borislav T. Blagojević u svojoj studiji Tumačenje izuzetaka, (Arhiv za pravne i društvene nauke, br. 5-6/1935). U prilog ovog stanovišta kojom bi se izmjenila judikatura i uredila, expresis verbis, zakonska pravila o primjeni navedenih naĉela, idu navedeni principi crnogorskog Ustava (ĉl. 34 i 147 Ustava), kao i naĉela o zabrani diskriminacije (ĉl. 8), naĉelo zakonitosti (ĉlan 33) i pretpostavka nevinosti 19

ukljuĉujući i naĉelo in dubio pro reo (ĉl. 35). Izvšenje ranije pravosnaţne presude treba proglasiti nedopuštenim, (ĉl. 233 ZKP). Zakoni nijesu boţanska i nadljudska tvorevina niti su njegove norme dogma koje gube iz vida socijalne odnose i ţivotnu dinamiku, jer ciljeve društvene regulacije zakon ostvaruje u sinergiji sa drugim normativnim tvorevinama kao jedinstvom pravnog poretka, vodeći raĉuna ne samo o pravnim, nego i o etiĉkim i socijalnim momentima zajednice. Posebno treba urediti zakonski reţim zastarijevanja gonjenja i izvršenja kazni u svjetlosti principa blaţeg zakona, što nije predmet ovog rada. 20 2. Kazneno pravni aspekti zabrane duţniĉkog ropstva Drugo pitanje, koje treba osvijetliti, tiĉe se principa meċunarndnog kriviĉnog prava zabrane duţničkog ropstva: Niko ne moţe biti zatvoren samo iz razloga što nije u stanju da izvrši neku ugovornu obavezu (MeĊunarodni pakt o graċanskim i politiĉkim pravima - ĉlan 11), i Konvencija za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda Protokol broj 4 (1963) ĉlan 1. Kriviĉni zakonik (Crne Gore) propisuje da se novĉana kazna, osuċenom licu, u postupku njenog izvršenja od strane suda, moţe zamjeniti kaznom zatvora, u odreċenom trajanju, ako osuċeni u utvrċenom roku ne izvrši obavezu isplate novĉanog iznosa iz presude (ĉlan 39 KZ) što je u suprotnosti sa principima zakonske i sudske individualizacije kazne i gdje sud, u izvršnom postupku, uzurpira prerogative sudbenog (justicijabilnog) suda - sudije. TakoĊe, kriviĉno zakonodavstvo Crne Gore sankcioniše delikte graċanskog prava i pribavljanja imovinske koriste putem kriviĉnog djela prevare (ĉl. 224 KZ). Navedenim naĉinima kaţnjavanja vrši se svojevrsna restitucija, revandikacija i reintegracija zabrane duţniĉkog ropstva kojim je, u starom Rimu, kaţnjavan osuċenik lišenjem slobode zbog nemogućnosti plaćanja novĉane obaveze. Novĉana kazna je po svom sadrţaju kriviĉno pravna sankcija, ali je po svojoj prirodi imovinski dug osuċenog prema drţavi. Kriviĉno zakonodavstvo sankcioniše, putem kaznenog delikta, mnoge radnje sa gradjansko pravnim prestacijama koje imaju implikacije na ispunjenje obaveza uredjenih i stipulisanih ugovorima imovinskog prava, kao što je to sluĉaj kod kriviĉnog djela prijevare ĉije konsenkvence seţu do zatvorskih kazni, za sluĉaj postojanja umišljaja kao bitnog elementa bića kriviĉnog djela, pri ĉemu se ne utvrdjuju oblici radnji pravnih fenomena ovog djela za konkretne ugovorne prestacije, kao bitnog svojstva ostvarenja principa odredjenosti i predvidjenosti kaznenog delikta. Smatramno da treba hitno pokrenuti proceduru novelacije Kriviĉnog zakonika Crne Gore, brisanjem zatvorske kazne kao vrste sankcije za kriviĉno djelo prijevare (ĉl. 244 KZ) i taksativnim utvrċenjem radnje izvršenja ovog djela, kao i izmjene kriviĉno-pravne opcije supstitucije novĉane kazne putem zatvora (ĉl. 39 KZ), kao

protivnim meċunarodnom kriviĉnom pravu te suprematiji i prvjenstvu meċunarodnog prava nad domaćim zakonodavstvom (ĉl. 9 Ustava CG). 21 3. Modus operandi novelacija Praktiĉke implikacije u vezi sa promjenama u našem kriviĉnom zakonodavstvu povodom naznaĉenih tematskih fenomena, mogu se, kada je rijeĉ o dejstvu blaţeg zakona, ostvariti: a) putem stavljanja van snage pravosnaţne odluke u odredjenom vremenskom periodu, b) ponavljanjem kriviĉnog postupka i c) proglašenjem nedopuštenim izvršanja pravosnaţne osude u izvršnom postupku. Kada je rijeĉ o novelama u vezi sa kazneno-pravnim aspektima zabrane duţniĉkog ropstva i supstitucije (zamjene) novĉane kazne putem kazne zatvora, potrebno je izriĉito utvrditi za koje radnje u gradjansko pravnim odnosima, pod pretpostavkom ispunjenosti svih elemenata bića kriviĉnog djela, se moţe kriviĉno pravo odgovarati za kazneni delikt prijevare, pri ĉemu za takva djela, nastala u gradjasnko-pravnim odnošajima, shodno medjunardono kriviĉnom pravu, se ne bi mogla propisivati zatvorska kazna, dok bi kod supstitucije novĉane kazne, u izvršnom kriviĉnom postupku, bila brisana mogućnost njenom zamjenom putem zatvorske kazne. Takodje, neophodno je da se u nazivu našeg Kriviĉnog zakonika doda naziv drţave - Crne Gore, što je osobeno svojstvo svih velikih zakonodavnih kodeksa, a pogotovo kriviĉnih, jer svi kriviĉni kodeksi, u nacionalnim pravnim sistemima, sadrţe ime zemlje kako bi se istakao drţavno-pravni suverenitet i nezavisnost te zajednice, kao subjekta medjunarodnog prava. *** Literatura: Arandjelović dr D. Nullum crimen sine lege, Branič, 9/1935; Bačić dr F. Krivično pravo, Zagreb 1986.; Blagojević dr B. Tumačenje izuzetaka, Arhiv 5-6/1935; Delibašić dr T. Primena blaţeg zakona, Beograd 1995.; Dolenc dr M. Tumač Krivičnog zakonika, Zagreb 1930.; Ţivanović dr T. Osnovni problemi krivičnog prava, Beograd 1930.; Zlatarić dr B. Krivično pravo, Zagreb 1977.; Lukić dr R. Tumačenje prava, Beograd 1961.; Tahović dr J. Komentar Krivičnog zakonika, Beograd 1958.; Frank dr S. Kazneno pravo, Zagreb 1950.; Čubinski dr M. Naučni i praktički komentar Krivičnog zakonika, Beograd 1934.; Izvori: Evropska konvencija o ljudskim pravima, Ustav Crne Gore, Krivični zakonik CG, Zakonik o krivičnom postupku.

SUDSKA PRAKSA 22

KRIVIĈNO MATERIJALNO PRAVO 23

24 STANJE JAKE RAZDRAŢENOSTI KAO OSNOV ZA OSLOBODJENJE OD KAZNE (Ĉlan 10 stav 3 KZ) Stanje jake razdraţenosti procjenjuje se po objektivnim mjerilima kako se u datoj situaciji ponaša većina ljudi, a ne po subjektivnoj ocjeni samog optuţenog da li je bez kritiĉkog rasudjivanja i na mah odluĉio da izvrši kriviĉno djelo. "Ovaj sud nalazi da je ĉinjeniĉno stanje drugostepenog suda ostalo nepotpuno utvrdjeno. Name, drugostepeni sud zakljuĉuje da se optuţeni S. R. u vrijeme izvršenja kriviĉnog djela nalazio u stanju afekta, straha, razdraţljivosti, bijesa jakog intenziteta koji odgovara privremenoj duševnoj poremećenosti, odnosno stanju patološkog afekta, pri ĉemu sud u svemu prihvata nalaz i mišljenje vještaka neuropsihijatra prof. dr S. M. Medjutim, drugostepeni sud ne utvrdjuje odluĉnu ĉinjenicu da li je stanje jake razdraţenosti kod optuţenog rezultat teškog vrijedjanja od strane oštećenog, s tim što se stanje jake razdraţenosti procjenjuje po objektivnim mjerilima kako se u datoj situaciji ponaša većina ljudi, a ne po subjektivnoj ocjeni samog optuţenog da li je bez kritiĉkog rasudjivanja i na mah odluĉio da izvrši predmetno kriviĉno djelo. Osnovano se ţalbom drţavnog tuţioca ukazuje da je ĉinjeniĉno stanje drugostepenog suda pogrešno utvrdjeno. Ovo kod ĉinjenice što drugostepeni sud u svemu prihvata odbranu optuţenog S. R, koja je po stanovištu drugostepenog suda u svemu potkrijepljena iskazom svjedoka Đ. D. Medjutim, sud ne cijeni u dovoljnoj mjeri iskaz oštećenog M. R, koji je istakao da je kritiĉne prilike zadobio dvije strijelne povrede u predjelu natkoljenice lijeve noge i donjeg okrajka palca desnog stopala, što bi ukazivalo da je do ispaljenja oba hica došlo upravo u trenutku kada je oštećeni M. R. drţao na ruke optuţenog pokušavajući da spusti ruke optuţenog kako bi usmjerio otvor usta cijevi pištolja prema zemlji. U prilog kazivanja oštećenog M. R. stoji nesporna ĉinjenica da je optuţeni S. R, kritiĉne prilike, zadobio dvije povrede u vidu krvnih podliva koţe podlaktice desne i lijeve ruke, koje povrede prema nalazu i mišljenju vještaka medicinske struke su mogle nastati u trenutku kada je oštećeni uhvatio i drţao za ruke optuţenog. Takodje, za izvodjenje pravilnog zakljuĉka ko je skrivio kritiĉni dogadjaj i kako se isti odigrao trebalo je svestranije ocijeniti iskaz svjedoka R. D, koji je tvrdio da je optuţeni S. R. prilikom prethodnog susreta sa oštećenim M, u prodavnici kada je došlo do rasprave izmedju njih dvojice, a što je prethodiolo samom dogadjaju, kazao oštećenom M. "Jeba' mi mrtva M. te mi nećeš platiti", te rijeĉi "Izbušiću te, izrešetaću te", što je u saglasnosti sa iskazom oštećenog, kao i nespornu ĉinjenicu da je optuţeni S. R, nakon zaustavljanja svog putniĉkog vozila, izašao iz vozila i uputio se prema oštećenom koji je takodje na makadamskom putu zaustavio svoje vozilo.

U ponovnom postupku drugostepeni sud će okloniti navedene povrede postupka na koju je ukazano ovim rješenjem i upotpuniti ĉinjeniĉno stanje saslušanjem vještaka neuropsihijatra prof. dr M. S. na prednje okolnosti, pa će nakon svestrane ocjene ţalbe branioca optuţenog S. R. koja je izjavljena protiv prvostepene presude i svih spisa predmeta biti u mogućnosti da donese pravilnu i zakonitu odluku." (Rješenje Vrhovnog suda Crne Gore, Kţ. I br. 53/11 od 03.10.2011. godine) 25

26 NOVĈANA KAZNA (Ĉlan 34 u vezi ĉl. 39 st. 1 KZ) Iskljuĉena je svaka mogućnost izricanja novĉane kazne kao glavne kazne, kada su za kriviĉno djelo kumulativno propisane kazna zatvora i novĉana kazna. *** Novĉana kazna, uz izreĉenu uslovnu osudu kao samostalnu kriviĉnu sankciju, nije mogla biti glavna, već samo sporedna kazna. "Neosnovano se u zahtjevu za zaštitu zakonitosti ukazuje da su niţestepeni sudovi u korist optuţenog uĉinili povredu Kriviĉnog zakonika iz ĉl. 34 i ĉl. 39 st. 2 time što su optuţenom za kriviĉno djelo utaja poreza i doprinosa iz ĉl. 264 st. 2 u vezi st. 1 Kriviĉnog zakonika, pored uslovne osude izrekli i novĉanu kaznu, kao sporednu kaznu. Za kriviĉno djelo utaja poreza i doprinosa iz ĉl. 264 st. 2 u vezi st. 1 Kriviĉnog zakonika ("Sluţbeni list RCG" br. 70/03, 13/4 i 47/06) je propisano da će se uĉinilac kazniti zatvorom od jedne do šest godina i novĉanom kaznom. Dakle, kumulativno su propisane kazna zatvora i novĉana kazna. U konkretom sluĉaju, niţestepeni sudovi su mogli po zakonu optuţenom za predmetno kriviĉno djelo izreći uslovnu osudu i novĉanu kaznu, bez obzira što se radi o dvije vrste sankcija, tako da nije iskljuĉena njihova istovremena primjena ako to nalaţe opšta svrha kriviĉnih sankcija. Uslovnom osudom se utvrdjuje kazna zatvora i ona predstavlja glavnu kriviĉnu sankciju, dok je novĉana kazna sporedna i ima dopunski znaĉaj radi što potpunijeg ostvarivanja svrhe kriviĉnih sankcija. Za kriviĉno djelo u pitanju, pored novĉane kazne, propisana je kazna zatvora u trajanju od jedne do šest godina. Stoga je, obzirom na propisanu kaznu zatvora iskljuĉena svaka mogućnost izricanja novĉane kazne kao glavne kazne. Ovo iz razloga što se, saglasno odredbi ĉl. 34 st. 1 Kriviĉnog zakonika, novĉana kazna moţe izreći kao glavna kazna u tri sluĉaja, i to: kad je za odredjeno kriviĉno djelo propisana samo ta kazna; kad je alternativno propisan zatvor ili novĉana kazna a sud izreĉe novĉanu kaznu i kad je propisana kazna zatvora ali sud primjenom odredaba o ublaţavanju kazne (ĉl. 46 st. 1 taĉ. 6 i st. 2) izreĉe novĉanu kaznu. Imajući u vidu prednje niţestepeni sudovi su pravilno zakljuĉili da uslovna osuda kojom je utvrdjena kazna zatvora predstavlja glavnu kriviĉnu sankciju, dok se novĉana kazna pojavljuje kao sporedna kazna. Prema tome, nije uĉinjena povreda odredaba iz ĉl. 34 Kriviĉnog zakonika jer novĉana kazna, uz izreĉenu uslovnu osudu kao samostalnu kriviĉnu sankciju, nije mogla biti glavna, već samo sporedna kazna. Takodje, niţestepeni sudovi prilikom izricanja visine novĉane kazne nijesu uĉinili povredu odredbe ĉl. 39 st. 2 Kriviĉnog zakonika. Ovo iz razloga što se u

konkretnom sluĉaju novĉana kazna pojavljuje kao sporedna kazna i njena visina se odredjuje primjenom odredbe ĉl. 39 st. 1 Kriviĉnog zakonika u kojoj je propisano da novĉana kazna ne moţe biti manja od dvije stotine eura, a optuţeni je osudjen na novĉanu kaznu u iznosu od tri stotine eura. U odredbi st. 2 navedenog ĉlana odredjuje se posebni minimum i posebni maksimum novĉane kazne kada se ona izriĉe kao glavna kazna samo za ona kriviĉna djela kod kojih nije propisan posebni minimum kazne zatvora, tako da se primjenom odredbi o ublaţavanju kazne iz ĉl. 46 st.1 taĉ.6 Kriviĉnog zakonika, umjesto kazne zatvora, izriĉe novĉana kazna kao glavna kazna." (Presuda Vrhovnog suda Crne Gore, Kzz. br. 15/11 od 19.12.2011. godine) 27

28 KRIVIĈNO DJELO POKUŠAJ UBISTVA (Ĉlan 30 stav 1 KZ RCG u vezi ĉl. 19 KZ SRJ) Kada je optuţeni umišljajno pokušao lišiti ţivota oštećenog na naĉin što je nakon svadje u njegovom pravcu iz pištolja ispalio tri metka, od kojih su ga dva pogodila, nanoseći mu teške tjelesne povrede, ostvarena su sva bitna obiljeţja bića kriviĉnog djela pokušaj ubistva. "Iz ĉinjeniĉnog stanja koje je drugostepeni sud, potpuno i pravilno utvrdio i u pobijanoj presudi valjano obrazloţio, nesumnjivo proizilazi da je optuţeni kritiĉnog dana u naselju Polje u Baru, umišljajno pokušao lišiti ţivota oštećenog V. Dj, na naĉin što je nakon svadje u njegovom pravcu, iz pištolja ispalio tri metka, od kojih su ga dva pogodila, nanoseći mu teške tjelesne povrede u vidu preloma lijeve nadkoljeniĉne kosti i strijelnu povredu desnog koljena. Ovakvo ĉinjeniĉno utvrdjenje drugostepenog suda, temelji se na osnovu jasnog, odredjenog i uvjerljivog iskaza oštećenog, medicinskoj dokumentaciji za oštećenog, te nalazima i mišljenjima, sudsko - medicinskog vještaka dr. K. M, vještaka balistiĉara B. B. i vještaka hemijske struke I. A, kojim dokazima je drugostepeni sud opravdano poklonio vjeru, jer nema razloga koji bi dovodili u sumnju njihovu vjerodostojnost. Drugostepeni sud, sa razlogom nije prihvatio tvrdnju optuţenog da je kritiĉnom prilikom, iz pištolja pucao prema zemlji, od sebe odbijajući protivpravni neskrivljeni napad od strane oštećenog, jer je takva odbrana optuţenog, obezvrijedjena objektivnim dokazima - nalazima citiranih vještaka, a uz to odbrana optuţenog je neuvjerljiva, nelogiĉna i neprihvatljiva, jer je po zakljuĉivanju i ovog suda, isti oĉigledno pokazao spremnost za obraĉun sa oštećenim, kada je prethodno uzeo pištolj sa sobom i nakon što je oštećeni dovezao njegovog oca, ušao u vozilo oštećenog sa kojim je prethodnog dana imao fiziĉki sukob, pa su s toga i ţalbeni navodi u tom pravcu neosnovani i to da je isti prilikom ispaljivanja metaka iz pištolja postupao u nuţnoj odbrani. Na potpuno i pravilno utvrdjeno ĉinjeniĉno stanje, drugostepeni sud je pravilno primijenio materijalno pravo, kada je optuţenog oglasio krivim zbog kriviĉnog djela pokušaj ubistva iz ĉl. 30 st. 1 KZ RCG u vezi ĉl. 19 KZ SRJ, tako da nijesu osnovani ni ţalbeni navodi da je na štetu optuţenog povrijedjen Kriviĉni zakon." (Presuda Vrhovnog suda Crne Gore, Kţ. I br. 35/11 od 24.05.2011. godine)

29 KRIVIĈNO DJELO TEŠKA TJELESNA POVREDA (Ĉlan 151 stav 1 KZ) Naĉin i mehanizam povredjivanja oštećenog od odluĉnog su znaĉaja za postojanje kriviĉnog djela teška tjelesna povreda. "Ţalba je osnovana. Drugostepeni sud nalazi da djelo za koje je optuţen S. L, nije kriviĉno djelo, jer je uĉinjeno u nuţnoj odbrani. Ovakav zakljuĉak drugostepeni sud temelji na iskazu optuţenog i iskazima svjedoka M. V, D. L. i Ţ., ĉijim iskazima je sud poklonio punu vjeru, kao medjusobno saglasnim, nalazeći da je oštećena Lj. M, prva krenula prema optuţenom dok je isti bjeţao ispred nje i nakon ulaska u njegov stan, u jednom momentu ga je uhvatila rukama za vrat, tako da je ista bila napadaĉ, pa je optuţeni u namjeri da oštećenu sprijeĉi odbijajući istovremeni, neskrivljeni i protivpravni napad, odgurnuo oštećenu koja je udarila glavom o zid, a potom je uhvatio rukama za kosu i njenom glavom udario u umivaonik u kupatilu, nanoseći joj tešku tjelesnu povredu. Osnovano se ţalbom ukazuje da se presuda temelji na pogrešno i nepravilno utvrdjenom ĉinjeniĉnom stanju, a ovo prije svega imajući u vidu da je svjedok Ţ. P. potvrdio da je vidio ošećenu kada se bacila na stepenice i pala na pod, kojom prilikom je niko nije gurao, a nastavila je da udara glavom o ploĉice i zid uz histeriju, dok je svjedok D. L, inaĉe supruga optuţenog, istakla da je optuţeni braneći se od oštećene, istu uhvatio za kosu i povukao je prema podu, drţeći je tako do dolaska policije, a svjedok M. V. je objasnio što se dogadjalo ispred zgrade i da je oštećena krenula prema optuţenom koji je bjeţeći ušao u ulaz zgrade u kojoj stanuje i istoj je za optuţenog rekao da se radi o starom i bolesnom ĉovjeku koji jednom nedjeljno prima infuziju. Optuţeni je u svojoj odbrani naveo da je kritiĉnom prilikom oštećenu samo odgurnuo od sebe, nakon što ga je ista uhvatila rukama za vrat, ali je nije udarao. Po nalaţenju ovog suda i pored datog pismenog nalaza i mišljenja sudskomedicinskog vještaka, utvrdjenje drugostepene presude, temelji se na pogrešno i nepravilno utvrdjenom ĉinjeniĉnom stanju u pogledu naĉina povredjivanja oštećene, zbog ĉega je ovu presudu bilo nuţno ukinuti i predmet vratiti drugostepenom sudu na ponovni postupak i odluĉivanje. Radi pravilne ocjene dokaza - iskaza saslušanih svjedoka i pravilnog utvrdjenja ĉinjenica, u ponovnom postupku, drugostepeni sud će saslušati sudskomedicinskog vjetšaka koji će se jasno, odredjeno i decidno izjasniti u pogledu naĉina i mehanizma povredjivanja oštećene Lj. M, pa će nakon svestrane i pravilne ocjene