RADOVAN MI]I]

Транскрипт

1 RADOVAN MI]I] Biblioteka Matice srpske, Novi Sad UDK AUTORSTVO I AUTORSKE ODREDNICE U ELEKTRONSKOM KATALOGU Definisan kao javno dostupan onlajn katalog (Online Public Access Catalogue OPAC), elektronski katalog je zasnovan na automatskoj obradi katalo{kobibliografskih podataka primenom Univerzalnog formata za ma{inski ~itqivu katalogizaciju (UNIMARC). U na{em bibliote~ko-informacionom sistemu on se javqa u vidu lokalne baze podataka, koja sadr`i univerzalne katalo{kobibliografske zapise publikacija u zbirci odre ene biblioteke, i u vidu Uzajamne bibliografsko-katalo{ke baze COBIB.SR, koja obuhvata zapise publikacija, na prvom mestu iz obaveznog primerka, u Narodnoj biblioteci Srbije, Biblioteci Matice srpske, Jugoslovenskom bibliografsko-informacijskom institutu i Univerzitetskoj biblioteci Svetozar Markovi} u Beogradu. Pretra`ivawe, u zna~ewu pronala`ewa katalo{kih i bibliografskih informacija (1), u obe baze zasniva se na metodima i postupcima koje omogu}ava Kooperativni onlajn bibliografski sistem sa servisima (COBISS). Pretra`ivawe pomo}u autorskih odrednica metod je koji se ~esto primewuje u tom sistemu, posebno u javnim bibliotekama. U teoriji i praksi katalogizacije i bibliografske delatnosti autorska odrednica, u naj{irem zna~ewu, utemeqena je na principima autorstva koji su usvojeni kao polazi{te u wenom oblikovawu. U teorijskom pristupu i u stru~nim re{ewima u konvencionalnim katalozima i bibliografiji autorstvo je primarni identifikacioni element i kqu~ni faktor okupqawa bibliografskih jedinica. Ono se zasniva na principima stvarala{tva i odgovornosti i podrazumeva da je autor jedne publikacije ono lice ili kolektivno telo koje se smatra tvorcem dela ili odgovornim za wegov sadr`aj (2). U skladu s tim, autorska odrednica je uobli~ena kao jedinstvena odrednica koja okupqa u katalo{ki ili bibliografski niz zapise dela ozna~enog pisca ili kolektivnog tela. U stru~noj postavci UNIMARC-a autorstvo je poimano kao primarna odgovornost, alternativna odgovornost (koautorstvo) i sekundarna odgovornost (3). Me utim, autorstvo kao postavka u oblikovawu jedinstvene odrednice zasnovano je na najop{tije shva}enom principu stvarala{tva. Otuda jedinstvena odrednica podrazumeva i obuhvata sve vidove odgovornosti, a distinkcija izme u primarne i sekundarne odgovornosti ustanovqena je posebnim oznakama za primarnu odgovornost tvorca dela i za sekundarnu odgovornost autora saradnika - pisca kriti~kog predgovora, prevodioca, ilustratora i drugih u~esnika u pripremi publikacije. Dakle, u

2 nekonvencionalnom, elektronskom katalogu, ili odre enije re~eno u katalo{ko-bibliografskoj bazi podataka na elektronskom mediju, autorstvo i oblikovawe autorske odrednice u op{tem i posebnom vidu zasnivaju se na principima stvarala{tva i odgovornosti. U pronala`ewu katalo{kih i bibliografskih informacija jedinstvena, imenska odrednica koristi se samostalno, ili u {irem izrazu, povezana sa posebnim oznakama sekundarnog autorstva koje obele`avaju numeri~ki indeksi. Kao i u konvencionalnim katalozima i bibliografijama, autorstvo u elektronskom katalogu odra`ava dihotomiju autor/delo (4), {to podrazumeva potrebu za sistematizovawem zapisa koje je u postupku pretra`ivawa okupila jedinstvena odrednica ili okupio izraz sa vi{e elemenata u funkciji odrednice. Sistematizovani katalo{ki niz olak{ava identifikovawe publikovanog dela koje se tra`i. Sa tog gledi{ta posmatrano, specifi~nost kataloga na elektronskom mediju iskazuje se u wegovoj fleksibilnoj strukturi. Ona korisniku - ~itaocu i bibliotekaru - omogu}ava da na po~etku pretra`ivawa izabere odrednicu ili da sastavi izraz sa vi{e elemenata, a kada dobije ispis zapisa, da ga sam sistematizuje u niz koji mu olak{ava pregled zapisa i izbor potrebnog dela. Najopse`niji pregled zapisa publikacija sa delima odre enog autora omogu}ava samostalno upotrebqena jedinstvena odrednica. Na osnovnom nivou pretra`ivawa ona okupqa zapise publikacija u kojima je ozna~eni autor tvorac dela a i onih u kojima je taj autor saradnik. Taj elementarni model pretra`ivawa mo`emo ilustrovati primerima sekundarnih informacija o radovima autora Sr ana Panti}a, koje smo u osnovnom katalo{kom vidu preuzeli iz Uzajamne bibliografsko-katalo{ke baze. Kada `eli da se obavesti o radovima tog Sr ana Panti}a, korisnik upisuje wegovo ime kao jedinstvenu odrednicu u rubriku koja ozna~ava autorstvo uop{te autor=panti}, Sr an i na ekranu dobija ispis publikacija u kojima je on pisac dela, koautor, prevodilac i autor ~lanka u ~asopisu. PANTI], Sr an Internet izdava{tvo : HTML, Activex, Java & Java Script / Sr an Panti}. - ^a~ak : Kompjuter biblioteka, 1997 (^a~ak : Svetlost) str. : ilustr. ; 23 cm. (Kompjuter biblioteka ; 37) O autoru : str. [177º. Re~nik pojmova : str MILO[EVI], Milan Vodi~ kroz Internet / Milan Milo{evi}, Sr an Panti} izd. - Beograd : EUnet Jugoslavija - BK MR System, 1996 (Beograd : BIGZ) str. : graf. prikazi ; 24 cm Tira` Bibliografija : str Registar.

3 LIBERTI, Yesi Nau~ite C++ za 21 dan / Jesse Liberty ; ª prevod Sr an Panti} et al.º. 7. izd. - ^a~ak : Kompjuter biblioteka, 2003 (^a~ak : Svetlost). - XXVI, 772 str. : graf. prikazi ; 24 cm Prevod dela: Teach Yourself C++ in 21 Days. Tira` O autoru: str. XXII. Registar. PANTI], Sr an WWW i HTML kod nas / Sr an Panti} U: Personalni ra~unari. - ISSN , 1995, str Sa`etije preglede zapisa daje skup obrazovan od jedinstvene odrednice i nekog od numeri~kih indeksa za autorstvo posebne vrste. Najpre, kada na vi{em, ekspertnom nivou pretra`ivawa korisnik objedini jedinstvenu odrednicu i numeri~ki indeks za autorstvo primarne odgovornosti, i to pomo}u Bulovog logi~kog operatora koji povezuje elemente iz istog poqa zapisa, dobi}e ispis zapisa dela kojima je tvorac imenovani autor. U wemu }e se na}i zapisi publikacija u kojima je u wihovoj celini objavqeno delo imenovanog autora i publikacija u kojima je ono sastavni deo celine (pesme u antologijama, studije u zbornicima radova i sli~ni prilozi). Istim postupkom korisnik mo`e skup sastavqen od imenske odrednice i oznake primarnog autorstva pro{iriti numeri~kim indeksom koji ozna~ava pisca uvoda, koriste}i Bulov logi~ki operator za povezivawe elemenata iz razli~itih poqa zapisa. U ispisu koji }e dobiti bi}e zapisi publikacija u kojima se uz autorova dela primarne odgovornosti nalaze tekstovi drugih autora, objavqeni u vidu predgovora i drugih propratnih kriti~kih osvrta. Modeli pretra`ivawa pomo}u autorskih odrednica na ekspertnom nivou omogu}avaju korisnicima da do u do sekundarnih informacija koje oni u ve}ini javnih biblioteka naj~e{}e tra`e. Wihovu primenu pokaza}emo prezentovawem katalo{kih podataka o kwi`evnim delima Ivana V. Lali}a i mogu}nostima da se ti podaci u postupku pretra`ivawa oblikuju u relevantne sekundarne informacije, to jest one koje odgovaraju iskazanim potrebama korisnika. Na po~etku godine u Uzajmnoj bibliografsko-katalo{koj bazi podataka nalazilo se 286 zapisa publikacija u kojima se Ivan V. Lali} javqa kao tvorac dela ili autor sa sekundarnom odgovorno{}u. [iri izraz u pretra`ivawu, sastavqen od jedinstvene odrednice i numeri~ke oznake za autorstvo primarne odgovornosti, koje objediwuje operator za povezivawe elemenata iz istog poqa u zapisu au=lali}, Ivan V. (w) ac=070, daje ispis od 115 zapisa publikacija sa delima koja po principu primarne odgovornosti pripadaju ovom kwi`evniku.

4 Ispis koji je dobio korisnik mo`e po sopstvenom naho ewu urediti prema redosledu naslova ili autorskih odrednica ili pak hronolo{ki. Kada ispis uredi po naslovima, on dobija katalo{ki niz u kojem, u alfabetskom redu, posebne celine ~ine zapisi publikacija istog naslova. Pretra`uju}i ih, ili ta~nije re~eno pregledaju}i zapise obuhva}ene wima, lako po naslovu pronalazi potrebno delo. Pri tom, mo`e uporediti zapise publikacija sa istim delom ali razli~itih izdawa i odabrati publikaciju koja najvi{e odgovara wegovim potrebama. Ispis ure en po imenskim odrednicama blizak je katalo{kom nizu u autorsko-imenskom katalogu. U wegovom sredi{tu nalaze se zapisi publikacija u kojima su dela Ivana V. Lali}a objavqena kao samostalne bibliografske jedinice. Ispred i iza te celine nalaze se zapisi publikacija u kojima su wegova pojedina~na dela zastupqena zajedno sa ostvarewima drugih autora. Takva struktura katalo{kog niza omogu}ava korisniku da se brzo i celovito obavesti o samostalno objavqenim delima i onima koja su publikovana kao nesamostalne bibliografske jedinice. Ispis mo`e biti ure en hronolo{ki, u redosledu koji po~iwe od najstarijeg izdawa, i u obrnutom, koji po~iwe od posledweg izdawa. Hronolo{ki niz omogu}ava korisniku da lako prona e podatke o publikaciji sa poznatom mu godinom izdawa. Isto tako, on mu olak{ava pronala`ewe sekundarnih informacija o delima Ivana V. Lali}a objavqenim u izvesnom starijem razdobqu ili pak posledwih godina. U pokazanim modelima pretra`ivawa pomo}u autorskih odrednica prepoznatqiv je metod svo ewa sekundarnih informacija u posebne grupe u kojima korisnik mo`e prona}i relevantne katalo{ke ili bibliografske informacije. Saglasno tome, postupak povezivawa autorskih odrednica omogu}ava korisniku, ako `eli da se u istoj kwizi obavesti o delima Ivana V. Lali}a i o wihovoj kriti~koj recepciji, da skup obrazovan od imenske odrednice i oznake primarnog autorstva pro{iri numeri~kim indeksom za pisca uvoda, koriste}i Bulov logi~ki operator za povezivawe elemenata iz razli~itih poqa zapisa au=lali}, Ivan V. (w) ac=070 and ac=080. U ispisu dobi}e zapise publikacija na srpskom i na engleskom jeziku, koji ga upu}uju na potrebne primarne izvore. Izabrane i nove pesme / Ivan V. Lali}. - Beograd : Srpska kwi`evna zadruga, 1969 (Beograd : Kultura). XIX, 244 str. ; 19 cm. (Srpska kwi`evna zadruga. Kolo 62 ; kw. 419) Predgovor / Jovan Hristi}: str. ªv-xxº. Bele{ka o piscu: str. 239.

5 Najlelep{e pesme Ivana V. Lali}a / izbor i predgovor Vuk Krwevi}. - Beograd : Prosveta, 2002 (Smederevo : Dimitrije Davidovi} ). 118 str. ; 20 cm. (Naj / Prosveta) Tira` 750. Lali}eva `udwa za trajnim: str Autorova slika na koricama. Fire gardens : selected poems : / Ivan V. Lali} ; translated by Charles Simic and C. W. Truesdale ; drawings Turinski. - New York : New Rivers Press, str. : crte`i ; 22 cm The poem lives in a forgotten place / Charles Simic : str Biographical notes: str Roll call of mirrors : selected poems of Ivan V. Lali} / translated and with an introduction by Charles Simic. Midlletown : Wesleyan University Press, XII, 67 str. : ilustr. ; 21 cm Introduction: str. VII-XII. A rusty needle / Ivan V. Lali} ; translated by Francis R. Jones. London : Anvil Press Poetry, str. ; 22 cm Introduction / Francis R. Jones: str Index of titles. Kako navedeni modeli preta`ivawa pokazuju, samostalno upotrebqena jedinstvena odrednica omogu}ava dobijawe sekundarnih informacija o ukupnom publikovanom stvarala{tvu imenovanog autora. Sa svoje strane, skup autorskih odrednica daje ispis zapisa ~iji broj zavisi od

6 aspekata autorstva ozna~enih u {irem izrazu pretra`ivawa. Ure uju}i dobijeni ispis u katalo{ki niz po naslovu, autoru ili hronologiji pojave izdawa, korisnik usredsre uje pretra`ivawe na zapise koji su grupisani u celine, {to mu olak{ava pronala`ewe relevantnih sekundarnih informacija. Modeli pretra`ivawa posredstvom autorskih odrednica podjednako su produktivni u pronala`ewu sekundarnih informacija i u Uzajamnoj bibliografsko-katalo{koj bazi i u lokalnim bazama podataka, obuhva}enim Kooperativnim onlajn bibliografskim sistemom i servisima. Teorijski utemeqeni na principima stvarala{tva i odgovornosti i potvr eni u praksi nacionalnih i univerzitetskih biblioteka, oni vidno pove}avaju dostupnost primarnim izvorima informacija. Izvori 1 Radovan Mi}i}: Informatizacija i novi pojmovi u bibliotekarstvu. U: Glas biblioteke, VII, ^a~ak, 1996, 7-8, str Svetlana Jan~i}: Nacionalna katalo{ka pravila. U: Glasnik Narodne biblioteke Srbije, V, Beograd, 2003, 1, str Priru~nik za UNIMARC. Zagreb, Nacionalna i sveu~ili{na biblioteka, 1989, str Svetlana Jan~i}: Aspekti alfabetskog kataloga - semioti~ki pristup. U: Glasnik Narodne biblioteke Srbije, II, Beograd, 2000, 1, str. 43 Rezime Autorstvo u elektronskom katalogu podrazumeva primarnu odgovornost, alternativnu odgovornost i sekundarnu odgovornost za nastanak publikovanog dela. Kao postavka oblikovawa jedinstvene odrednice ono je zasnovano na najop{tije shva}enom principu stvarala{tva. Distinkcija izme u primarne i sekundarne odgovornosti ustanovqena je posebnim oznakama za tvorca dela i za autore saradnike. U pronala`ewu sekundarnih informacija jedinstvena odrednica, upotrebqena samostalno, daje najopse`niji pregled zapisa publikacija sa delima imenovanog autora. Sa`etije preglede zapisa pru`a skup sastavqen od imenske odrednice i neke od oznaka autorstva posebne vrste, koji korisnik mo`e obrazovati pomo}u Bulovih logi~kih operatora za povezivawe elemenata zapisa. Ispis koji dobije on mo`e po sopstvenom naho ewu i potrebi urediti u katalo{ki niz po redosledu naslova ili autorskih odrednica ili hronolo{ki. Modeli

7 pronala`ewa sekundarnih informacija na osnovnom i ekspertnom nivou pretra`ivawa u Kooperativnom onlajn bibliografskom sistemu i servisima pokazani su na primerima zapisa iz Uzajamne bibliografskokatalo{ke baze COBIB.SR. SUMMARY The authorship in the electronic catalogue understands the primary responsibility, the alternative responsibility and the secondary responsibility for creation of a published work. As the assumption for establishing a uniform heading it is based on the most generally understood principle of creation. The distinction between the primary and the secondary responsibilities is established by by the specific signs for the work creator and the authors cooperators.in finding secondary pieces of information the uniform heading, used independently, gives the broadest survey of publication entries with works of a particular author. A concise entry survey gives a group consisting of a name heading and some of the authorship signs of special type, which the user may assembled by means of Bull logic operators for linking of record components. The obtained printout he may at his own discretion and need organize in a catalogue series according to the order of titles or the author headings or in the chronological order. The models of finding of secondary information on the basic or expert search level in the cooperative on-line bibliographic system and services are shown on the examples of records from the mutual bibliographic-cataloguing base COBIB.SR.