1.1. Bruto domaći proizvod

REALNI SEKTOR 01

Realni sektor 1.1. Bruto domaći proizvod Crnogorska ekonomija je prema preliminarnim podacima Monstat-a u prvom kvartalu tekuće godine ostvarila realni rast od 2,7%, u odnosu na isti period prethodne godine. Sa pojavom virusa Covid-19 i uvođenjem mjera za njegovo suzbijanje došlo je do značajnog pogoršanja ekonomskih kretanja. Iako podaci o BDP-u za drugi kvartal nijesu dostupni, raspoloživi statistički pokazatelji u većini sektora imaju negativan trend. U prvih šest mjeseci zabilježen je veliki pad dolazaka i noćenja turista, pad u trgovini, pad ukupne industrijske proizvodnje, zbog pada u sektoru snabdijevanje električnom energijom, gasom i parom. Rast je zabilježen u sektoru šumarstva, dok je na tržištu rada došlo do pada zaposlenih i rasta nezaposlenih u odnosu na prvih šest mjeseci 2019. godine. Podaci za oblast saobraćaja i sektor građevinarstva za drugi kvartal 2020. godine u vrijeme pisanja ovog izvještaja nijesu bili raspoloživi, međutim, realno je za očekivati da je u tom periodu u obje ove grane zabilježen pad. Postepeno otvaranje granica i popuštanje mjera dalo je određeni impuls sektorima koji su najviše pogođeni krizom, poput turizma. Međutim, iako su prvobitne projekcije za 2020. godinu bile optimistične, pandemija će uticati da se u ovoj godini, prema prognozama većine međunarodnih institucija, zabilježi pad BDP-a između 5,6% (Svjetska banka) i 9% (MMF). Prema prognozama Ministarstva finansija očekuje se realni pad od 6,8%, ali sama priroda uzroka krize i neizvjesnost daljeg širenja koronavirusa utiče na pouzdanost prognoza kretanja BDP-a u zemlji i na globalnom nivou. U ovom trenutku, na bazi ograničenog broja raspoloživih statističkih pokazatelja, stiče se utisak da će pad biti veći od inicijalno projektovanog. 1.2. Djelatnosti 1.2.1. Industrijska proizvodnja U prvih šest mjeseci 2020. godine zabilježen je pad fizičkog obima industrijske proizvodnje od 0,8% u odnosu na isti period 2019. godine. Na to je dominantno uticao pad proizvodnje zabilježen u sektoru snabdijevanja električnom energijom, gasom i parom od 10,2%. Rast proizvodnje, zabilježen u sektorima vađenje rude i kamena, te u prerađivačkoj industriji, od 12,9% i 3,4% respektivno, nije bio dovoljan da amortizuje pad proizvodnje u drugim oblastima industrijske proizvodnje. Posmatrajući po kvartalima, u prvom kvartalu je ostvaren rast (12,9%) u odnosu na isti period prethodne godine, dok je u drugom kvartalu zabilježen pad od 15,9% u odnosu na drugi kvartal 2019. godine (grafik 1.1). Pad u odnosu na drugi kvartal prethodne godine zabilježen je u sektoru snabdijevanje električnom energijom, gasom i parom (-38,6%) i prerađivačkoj industriji (-7,6%), dok je u sektoru vađenje ruda i kamena ostvaren rast (4,1%). 13

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG II kvartal 2020 Grafik 1.1 Industrijska proizvodnja - kvartalne stope, u % U prerađivačkoj industriji je u prvoj polovini 2020. godine, u odnosu na isti period prethodne godine evidentiran rast proizvodnje u šest oblasti (Tabela br. 1.1). Najveći rast zabilježen je u oblasti proizvodnja duvanskih proizvoda (preko 200%), jer u prva tri mjeseca prethodne godine nije bila evidentirana proizvodnja, a zatim u oblasti proizvodnja proizvoda od gume i plastike (59,4%). Najmanji rast zabilježen je u oblasti proizvodnja metalnih proizvoda, osim mašina i uređaja (2,2%). U istom periodu u devet oblasti je zabilježen pad proizvodnje. Najveći pad zabilježen je u oblasti proizvodnja hemikalijai hemijskih proizvoda (-34,3%), a najmanji u oblasti proizvodnja prehrambenih proizvoda (-0,3%). Tabela 1.1 Oblasti prerađivačke industrije, indeksi promjene Oblast industrije/ Period QI-II 2020. QI-II 2019. PRERAĐIVAČKA INDUSTRIJA ukupno 103,4 Proizvodnja prehrambenih proizvoda 99,7 Proizvodnja pića 72,4 Proizvodnja duvanskih proizvoda 300,0¹ Proizvodnja odjevnih predmeta 70,6 Proizvodnja kože i predmeta od kože - Proizvodi od drveta, plute i sl. 73,7 Proizvodnja papira i proizvodaod papira 91,4 Štampanje i umnožavanje audio i video zapisa 94,1 Proizvodnja hemikalija i hemijskih proizvoda 65,7 Proizvodnja osnovnih farmaceutskih proizvoda i preparata 121,3 Proizvodnja proizvoda od gume i plastike 159,4 Proizvodnja proizvoda od ostalih nemetalnih minerala 105,8 Proizvodnja osnovnih metala 112,0 Proizvodnja metalnih proizvoda, osim mašina i uređaja 102,2 Proizvodnja mašina i opreme na drugom mjestu nepomenute 77,0 Proizvodnja namještaja 69,4 ¹ Obračunati indeks iznad 300. 14

Sektor vađenja ruda i kamena nastavlja pozitivan trend iz prethodne godine. U prvih šest mjeseci 2020. godine, u odnosu na isti period 2019. godine, ostvaren je rast proizvodnje od 12,9%. Rast se bilježi u oblastima vađenja ruda metala (20,9%) i vađenja uglja (0,2%), dok je u oblasti ostalo rudarstvo ostvaren neznatan pad (-0,1%). Nakon lošijih rezultata u 2019. godini, sektor snabdijevanje električnom energijom, gasom i parom, i u prvoj polovini ove godine, bilježi pad od 10,2% u odnosu na isti period prethodne godine. Proizvodnja u hidroelektranama bilaje značajno manja od očekivane, čemu je doprinijela i lošija hidrološka situacija u pojedinim mjesecima. Naime, hidroelektrane su za prvih šest mjeseci proizvele 571 GWh, što je samo 60% planiranog Elektroenergetskim bilansom za 2020. godinu. HE Perućica je proizvela 299 GWh ili 52,7% od plana, HE Piva 272 GWh ili 70,4%, dok je TE Pljevlja u istom periodu premašila planiranu proizvodnju za 7,8% (proizvodnja 576 GWh) 1. Realni sektor Grafik 1.2 Industrijska proizvodnja po sektorima, 02019= 100 1 Izvor: Elektroprivreda Crne Gore (List Elektroprivreda br. 398, jul 2020. godine). 15

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG II kvartal 2020 1.2.2. Turizam Mjere za suzbijanje širenja korona virusa koje su ograničile i ekonomska kretanja naročito su se odrazile na sektore koji su nosioci rasta poput turizma. Dugogodišnji trend pozitivnih rezultata je zaustavljen od marta ove godine, sa zatvaranjem granica i zabranom putovanja, kako na globalnom nivou, tako i u zemlji. Postepeno otvaranje granica za EU zemlje u junu i obnavljanje pojedinih avio linija, omogućilo je da ljetnja sezona otpočne. Međutim, zbog lošije epidemiološke situacije otvaranje granica, bez ograničenja, za turiste iz pojedinih zemalja koje imaju veliko učešće u strukturi dolazaka i noćenja je odloženo za treći kvartal. Grafik 1.3 Dolasci turista u kolektivnom smještaju u periodu januar jun Prema preliminarnim podacima MONSTAT-a, u Crnoj Gori je u prvoj polovini godine boravilo 108.320 turista u kolektivnom smještaju, što predstavlja pad od 78,5% u odnosu na isti period prethodne godine. U ovom periodu, u kolektivnom smještaju, zabilježen je pad broja dolazaka i domaćih (53,2%) i stranih turista (81,6%) u odnosu na isti period 2019. godine. U strukturi ukupnih dolazaka u kolektivnom smještaju, najveći broj dolazaka zabilježen je u primorskim opštinama (63,1%). Od ukupnih dolazaka turista najviše je posjetilo Budvu (34,4%), zatim Podgoricu (20,8%), te opštine Herceg Novi (14,2%), Tivat (8,7%) i Kolašin (7,2%). Učešće ostalih opština u strukturi ukupnih dolazaka turista prikazano je na grafiku br. 1.4. Grafik 1.4 Struktura dolazaka turista u kolektivnom smještaju po opštinama u prvih šest mjeseci 2020. godine, % učešće Tokom prvih šest mjeseci 2020. godine u kolektivnom smještaju ostvareno je 255.155 noćenja, Grafik 1.5 Noćenja turista u kolektivnom smještaju u periodu januar jun 16

što je za 83,3% manje u odnosu na isti period prethodne godine. Od ukupnog broja noćenja u kolektivnom smještaju, domaći turisti su ostvarili 92.401 noćenja, što je za 53,2% manje nego u istom periodu 2019. godine, dok su strani turisti ostvarili 162.754 noćenja, što predstavlja pad od 87,7%. Pad noćenja je zabilježen u većini turističkih mjesta, pri čemu se i dalje najveći broj noćenja realizuje u primorskoj regiji (65,6% od ukupnih noćenja). Broj noćenja turista na primorju je bio za 87% niži u odnosu na prvih šest mjeseci prethodne godine, a smanjen je i broj noćenja u glavnom gradu za 66%, ostalim turističkim mjestima za 62,5%, planinskim mjestima za 60%, dok je u ostalim mjestima zabilježen rast od 5,9%. Grafik 1.6 Struktura noćenja turista u kolektivnom smještaju u periodu januar-jun 2020. godine Realni sektor U ovom periodu u ukupnoj strukturi noćenja u kolektivnom smještaju najzastupljeniji su bili turisti iz Albanije (9,3%), Srbije (8,5%), Rusije (6,4%), Njemačke (4,8%), Kosova (4%), Bosne i Hercegovine (2,9%), Hrvatske (2,5%), Francuske (2,4%) (grafik br. 1.6). Boks 1.1 Međunarodni turizam u uslovima pandemije Covid-19 Svjetski turizam je, prema preliminarnim podacima UNWTO-a, u periodu januar-maj 2020. godine zabilježio pad međunarodnih dolazaka od 56% u odnosu na isti period prethodne godine. Međunarodni dolasci su smanjeni za oko 300 miliona turista što je tri puta više od pada zabilježenog 2009. godine, nakon izbijanja Velike ekonomske krize u 2008 godini. Mjere zatvaranja granica i ograničenja putovanja, uvedene u skoro svim destinacijama u svijetu u cilju suzbijanja širenja virusa Covid-19, dovele su do značajnog pada međunarodnih dolazaka, koji su u maju iznosili 98% u odnosu na isti mjesec 2019. godine. Posmatrajući po regionima, u prvih pet mjeseci, u Aziji i Pacifiku, prvom regionu koji je pretrpio uticaj pandemije, došlo je do smanjenja međunarodnih dolazaka od 60%. Zatim slijedi Evropa sa padom od 58%, Bliski Istok (-51%) i Amerika i Afrika (po -47%). Pandemija je uticala da dođe do promjene ponašanja turista u vidu preferiranja putovanja u zemlji ili na kraćim relacijama, putovanja autom, i stoga se očekuje prvo oporavak domaćeg turizma. Iako se turizam polako pokreće u nekim destinacijama, UNWTO-ov indeks povjerenja pao je na rekordno nizak nivo, kako u periodu januar-april 2020. godine, tako i za prognoze za maj-avgust. Većina eksperata ove organizacije predviđa oporavak međunarodnog turizma do druge polovine 2021. godine. Posmatrajući region Evrope, prema izvještaju European tourism - Trend & Prospects Q2 2020., većina evropskih zemalja sprovela je stroga ograničenja: zatvaranje granica, ograničavanje kretanja (u zemlji i inostranstvu) koja su značajno uticala na svakodnevni život građana i imale velike negativne efekte na turizam. Međutim, ova ograničenja pomogla su uspešnoj kontroli izbijanja virusa što je omogućilo mnogim evropskim zemljama da započnu ponovno pokretanje turizma tokom ljetnje sezone. Ipak, 17

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG II kvartal 2020 Vlade koriste oprezan pristup ublažavanju ograničenja, jer prijetnja od drugog talasa postaje zabrinjavajuća, zbog čega se prvo podstiču putovanja u zemlji i putovanja na kratkim relacijama. Evropska turistička industrija možda će moći da iskoristi povećanu potražnju za putovanjima u drugoj polovini godine, ako građanima bude data veća sloboda kretanja. Međutim, neizvjesnost će biti izražena sve dok se ne otkrije vakcina, što za sad predstavlja osnovnu prepreku za oporavak ovog sektora. Shodno Izvještaju UNWTO s European tourism - Trend & Prospects Q2 2020. očekuje se da će u 2020. godini pad međunarodnih dolazaka u Svijetu biti 52,4% i to u regionu Amerike (-54,6%), Evrope (-53,9%), Srednjeg Istoka (-51,4%) Azije i Pacifika (-49,2%) i Afrike (-47,7%) (grafik 1.). Grafik 1 Međunarodni dolasci turista, 2019. godina i prognoze za 2020. i 2021. godine, u % izvor: European tourism - Trend & Prospects Q2 2020 1.2.3. Šumarstvo U prvoj polovini godine je, prema podacima Monstat-a, proizvedeno 102.672 m 3 šumskih sortimenata što predstavlja rast od 36,9% 2 u odnosu na isti period 2019. godine. U cilju održivog korišćenja šuma i bolje valorizacije ovog resursa usvojen je Program reorganizacije koncesionog korišćenja šuma. Ovaj koncept između ostalog podrazumijeva formiranje berze drveta, što će omogućiti da drvna građa bude dostupna većem broju prerađivača drveta. Berza će doprinijeti i boljoj valorizaciji drvne sirovine i time i veće prihode u sektoru šumarstva. Novi model organizacije podstaknuće stvaranje malih i srednjih preduzeća u ovoj oblasti i razvoj privredne aktivnosti u ruralnim područjima. 1.2.4. Građevinarstvo 3 Grafik 1.7 Proizvodnja šumskih sortimenata, m³ 1.2.5. Saobraćaj 4 2 Iskazano ponderisanim indeksom, a neponderisanim proizvodnja je veća za39,5% za isti period 3 U trenutku pisanja Izvještaja nijesu bili dostupni podaci za građevinarstvo za drugi kvartal 2020. godine. 4 U trenutku pisanja Izvještaja nijesu bili dostupni podaci za saobraćaj za drugi kvartal 2020. godine. 18

1.3. Cijene Potrošačke cijene su u junu u odnosu na kraj prethodne godine zabilježile pad od 0,9%. U ovom periodu najveći pad zabilježile su cijene iz kategorije prevoz (-9,5%) i odjeća i obuća (-4%), dok je najveći rast cijena u junu u odnosu na decembar prethodne godine zabilježen u kategoriji alkoholna pića i duvan (2,8%). Posmatrajući kretanje cijena na mjesečnom nivou, najveći pad potrošačkih cijena zabilježen je u aprilu (-0,7%), dok je mjesečni rast zabilježen u januaru, maju i junu (po 0,1%). Prosječna stopa potrošačkih cijena (prvih šest mjeseci 2020. godine u odnosu na isti period prethodne godine) iznosila je 0,1%, dok su cijene na godišnjem nivou u junu bile manje za 0,2%. Grafik 1.8 Potrošačke cijene Realni sektor Tabela 1.25 Učešće pojedinih kategorija u ukupnoj inflaciji 5 Ponderi VI 20. / XII 19. Stopa Doprinos UKUPNO 1000 99.1-0.9-0.9 Hrana i bezalkoholna pića 341,1 102.0 2.0 0.7 Alkoholna pića i duvan 40,4 102.8 2.8 0.1 Odjeća i obuća 86,1 96.0-4.0-0.3 Stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva 154,0 98.3-1.7-0.3 Namještaj, oprema za domaćinstvo i rutinsko održavanje stana 39,4 98.3-1.7-0.1 Zdravlje 40,8 101.5 1.5 0.1 Prevoz 109,4 90.5-9.5-1.0 Komunikacije 48,5 100.0 0.0 0.0 Rekreacija i kultura 32,0 100.5 0.5 0.0 Obrazovanje 18,7 100.0 0.0 0.0 Hoteli i restorani 47,6 99.0-1.0 0.0 Ostala dobra i usluge 42,0 99.1-0.9 0.0 i CBCG kalkulacije Najveći pad cijena, u junu tekuće godine u odnosu na decembar 2019. godine zabilježen je u kategoriji prevoz (-9,5%) (tabela 1.2), pri čemu su najviše smanjene cijena goriva i maziva za motorna vozila (-19,3%). Ova kategorija ujedno je dala i najveći doprinos padu ukupne inflacije sa (-1,0 p.p.). Pored toga, negativan doprinos od po (-0,3 p.p) dao je pad cijena u kategorijama odjeća i obuća (-4%) i stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva (-1,7%). Tokom ovog perioda, zabilježen je pad cijena i u katego- 5 Napominjemo da se, i pored indeksnih promjena, doprinos učešća pojedinih kategorija zbog ponderacione strukture evidentira tek na drugoj, odnosno trećoj decimali. 19

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG II kvartal 2020 rijama namještaj, oprema za domaćinstvo i rutinsko održavanje stana (-1,7%), hoteli i restorani (-1%) i ostala dobra i usluge (-0,9%). Rast cijena zabilježen je u kategoriji alkoholna pića i duvan (2,8%), hrana i bezalkoholna pića (2%), zdravlje (1,5%) i rekreacija i kultura (0,5%). U kategorijama komunikacije i obrazovanje nije bilo promjena cijena u junu ove godine u odnosu na decembar 2019. godine. Tokom prvih šest mjeseci mjesečna bazna inflacija je u maju i junu 2020. godine bila niža, u januaru, martu i aprilu viša, a u februaru na nivou zvanične mjesečne inflacije. Bazna inflacija imala je pozitivnu stopu samo u januaru. Grafik 1.9 Poređenje ukupne inflacije i bazne inflacije, godišnja stopa (%) i kalkulacija CBCG Grafik 1.10 Godišnja promjena cijena u pojedinim kategorijama u izabranim zemljama, jun 2020. godine Godišnja stopa bazne inflacije u junu 2020. godine iznosila je 0,5% i bila je viša za 0,7 p.p. od ukupne inflacije. Godišnja bazna inflacija je samo u januaru bila niža od ukupne inflacije i imala je pozitivnu stopu tokom svih šest mjeseci (grafik br. 1.9). Godišnja inflacija u junu ove godine je bila negativna i iznosila je (-0,2%), dok je godišnja inflacija mjerena harmonizovanim indeksom potrošačkih cijena iznosila (-1%). Pad cijena, na godišnjem nivou, u kategoriji prevoz od (-8,4%) dao je najveći negativan doprinos (0,9 p.p.) ukupnoj godišnjoj stopi. U Euro zoni godišnja inflacija iznosila je 0,3%, pri čemu su najveći pozitivan uticaj na inflaciju imale cijene hrane, alkoholnih pića i duvana sa godišnjim rastom od 3,2% i cijene usluga čiji je rast iznosio 1,2%, dok je najveći negativan doprinos dao pad cijena energije od 9,3%. Cijene u kategorijama hoteli i restorani i prevoz u Crnoj Gori dale su najveći doprinos padu godišnje inflacije u junu, dok su u zemljama regiona negativne stope zabilježene kod kategorije prevoz, a pozitivne stope u kategoriji hoteli i restorani (grafik br. 1.10). Najveći godišnji pad cijena kategorije prevoz zabilježen je u Bosni i Hercegovini (-12,4%), dok je pad cijena u kategoriji hoteli i restorani zabilježen samo u Crnoj Gori (-4,3%). Poređenjem godišnje inflacije zabilježene u Crnoj Gori i inflacije u izabranim zemljama, vidi se da je negativna godišnja stopa u junu zabilježena u Estoniji, Bosni i Hercegovini, Letoniji, Sloveniji, Hrvatskoj i Crnoj Gori. Najveću godišnju stopu inflacije ima Poljska (3,8%), dok je najmanja pozitivna godišnja stopa inflacije zabilježena u Litvaniji i Bugarskoj (po 0,9%). i Zavodi za statistiku izabranih zemalja 20

Grafik 1.11 Godišnja inflacija u izabranim zemljama, jun 2020. godine Grafik 1.12 Cijene nafte, mjesečna stopa Realni sektor Izvor: Nacionalni zavodi za statistiku i Eurostat i Monthly Oil Market Reports, OPEC Cijene nafte u prvih šest mjeseci ove godine značajno su niže u odnosu na isti period prethodne godine. Cijena referentne korpe OPEC-a je u prvoj polovini 2020. godine, u prosjeku, iznosila 39,1 USD/barel, što je za 40,3% manje u odnosu na prosječnu cijenu iz istog perioda 2019. godine. Vrijednost referentne korpe OPEC-a u aprilu je iznosila 17,66 USD/barel, što je najmanja vrijednost od decembra 2001. godine. U maju i junu je pak došlo do rasta cijena pod uticajem postepenog ublažavanje globalne prekomjerne snabdjevenosti, tj. poboljšanja globalne potražnje za naftom, kao i očekivanja daljeg oporavka tržišta nafte u drugoj polovini ove godine. Prosječna cijena brenta u prvih šest mjeseci je iznosila 39,7 USD/barel, odnosno 39,8% manje u odnosu na prosječnu cijenu iz istog perioda prethodne godine. Cijene proizvođača industrijskih proizvoda su u junu u odnosu na decembar 2019. godine zabilježile pad od 0,1%, zbog pada cijena u sektoru vađenje ruda i kamena (-2,6%), dok je u sektoru prerađivačka industrija zabilježen rast od 0,7%. U sektoru snabdijevanje električnom energijom, gasom i parom cijene su ostale nepromijenjene. Na godišnjem nivou cijene proizvođača industrijskih proizvoda su u junu zabilježile pad od 0,5%. 21

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG II kvartal 2020 1.4. Tržište rada Negativni efekti pandemije Covid-19 odrazili su se i na crnogorsko tržište rada. Broj zaposlenih u prvih šest mjeseci, u prosjeku je iznosio 185,737 i bio je niži za 7,7% u odnosu na isti period prethodne godine. Svi sektori, osim sektora umjetnost, zabava i rekreacija (gdje je ostvaren rast od 1,1%) su zabilježili pad broja zaposlenih, pa je posmatrano Grafik 1.13 po pojedinim sektorima, najveći pad zabilježen u sektorima: administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti (-28,6%), usluge smještaja i ishra- Broj zaposlenih ne (-19,3%), poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo (-16,3%), građevinarstvo (-11,7%) i prerađivačka industrija (-8,8%). U odnosu na decembar 2019. godine prosječan broj zaposlenih u junu je smanjen za 10,3%. Posmatrajući strukturu zaposlenih, tokom prvih šest mjeseci ove godine, prikazan u preko devetnaest sektora, uočava se da je najviše zaposlenih u sektoru trgovina na veliko i trgovina na malo, popravka motornih vozila i motocikala (19,8%) i državna uprava i odbrana, obavezno socijalno osiguranje (11,5%), dok je najmanje zaposlenih u sektorima vađenje ruda i kamena (0,7%) i poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo i poslovanje sa nekretninama po (0,9%). Grafik 1.14 Struktura zaposlenih u procentima 22

Broj registrovanih nezaposlenih lica u prvih šest mjeseci ove godine, u prosjeku, iznosio je 38.525 odnosno 2,2% više nego u istom periodu prethodne godine. U odnosu na decembar 2019. godine broj evidentiranih nezaposlenih lica u junu se povećao za 11,4%. Probleme koje je pandemija izazvala u sektoru turizma, koji inače tokom ljetnje sezone utiče pozitivno na tržište rada, zanačajno je doprinijelo ovim rezultatima. Realni sektor Stopa nezaposlenosti je, prema podacima Zavoda za zapošljavanje, u junu iznosila 18,06% i veća je za 2,85 p.p. od stope nezaposlenosti iz juna prethodne godine. Drugu stopu nezaposlenosti objavljuje MONSTAT na kvartalnom nivou, a na osnovu Ankete o radnoj snazi koja je usaglašena sa preporukama Eurostat-a. Kretanje ove dvije stope prikazano je na grafiku br. 1.16 6. Grafik 1.15 Grafik 1.16 Broj nezaposlenih Kretanje stope nezaposlenosti Izvor: Zavod za zapošljavanje CG i Zavod za zapošljavanje CG Zarade U prvih šest mjeseci 2020. godine prosječna zarada u Crnoj Gori iznosila je 783 eura, dok je prosječna zarada bez poreza i doprinosa iznosila 523 eura, i u odnosu na isti period 2019. godine porasle su za 1,7% odnosno 1,9% respektivno. Najveće zarade bez poreza i doprinosa zabilježene su u sektoru finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja (967 eura) i snabdijevanja električnom energijom, gasom, parom i klimatizacija (897 eura), dok najmanju zaradu bilježe zaposleni u sektoru administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti (363 eura) i u sektoru trgovina na veliko i trgovina na malo, popravka motornih vozila i motocikala (388). Najveći rast zarada bez poreza i doprinosa zabilježen je u sektoru zdravstvena i socijalna zaštita (11,1%) i obrazovanje (8,3%), dok su najmanje rasle zarade u sektoru državna uprava i odbrana, obav. soc. osiguranje (0,2%). Pad zarada bez poreza i doprinosa evidentiran je u osam sektora, pri čemu je najveći pad zabilježen u sektoru poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo (-5,8%) i usluge smještaja i ishrane (-4,8%), a najmanji pad u sektoru umjetnost, zabava i rekreacija (-0,5%). 6 U trenutku pisanja izvještaja nije bio dostupan podatak o stopi nezaposlenosti shodno Anketi o radnoj snazi za drugi kvartal 2020. godine. 23

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG II kvartal 2020 Tabela 1.3 Prosječna zarada bez poreza i doprinosa, po sektorima Zarade bez poreza i doprinosa Ø I - VI 19. Ø I - VI 20. Indeks Ø I-VI 20. Ø I-VI 19. UKUPNO 513 523 101,9 Poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo 570 537 94,2 Vađenje ruda i kamena 659 694 105,3 Prerađivačka industrija 398 416 104,5 Snabdijevanje električnom energijom 868 897 103,3 Snabdijevanje vodom, upravljanje otpadom 467 488 104,5 Građevinarstvo 444 441 99,3 Trgovina na veliko i trgovina na malo 376 388 103,2 Saobraćaj I skladištenje 554 532 96,0 Usluge smještaja I ishrane 415 395 95,2 Informisanje I komunikacije 731 697 95,3 Finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja 1.002 967 96,5 Poslovanje sa nekretninama 732 712 97,3 Stručne, naučne i tehničke djelatnosti 430 465 108,1 Administrativne I pomoćne uslužne djelatnosti 348 363 104,3 Državna uprava i odbrana, obav. soc. osiguranje 600 601 100,2 Obrazovanje 496 537 108,3 Zdravstvena i socijalna zaštita 557 619 111,1 Umjetnost, zabava i rekreacija 424 422 99,5 Ostale uslužne djelatnosti 460 475 103,3 24

Boks 1.2 Prosječne plate u zemljama bivše Jugoslavije, jun 2020. godine Podaci o prosječnim platama u junu 2020. godine pokazuju značajne razlike po pojedinim zemljama bivše Jugoslavije. Zarade bez poreza i doprinosa u svim posmatranim zemljama, Sloveniji, Hrvatskoj, Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini, Srbiji i Makedoniji bilježe rast u odnosu na isti mjesec prethodne godine. Najveći nominalni rast neto zarada na godišnjem nivou bilježi Srbija sa rastom od 11,4%, zatim Sjeverna Makedonija 6,6%, Slovenija 6,1% Bosna i Hercegovina 4,9%, Hrvatska 2,9% i Crna Gora 2,1%. Slovenija je po neto iznosu prosječne plate i dalje na prvom mjestu, zatim ide Hrvatska, dok je Crna Gora po prosjeku neto plate ispred Srbije, Bosne i Hercegovine i Sjeverne Makedonije. Realni sektor Tabela 1 Plate u zemljama bivše Jugoslavije - jun 2020. godine, u eurima Zemlja Bruto plate Neto plate Slovenija 1.813 1.175 Hrvatska 1.222 895 Crna Gora 787 527 Srbija 702 508 Bosna i Hercegovina 754 488 Sjeverna Makedonija 650 435 Izvor: zavodi za statistiku i centralne banke navedenih zemalja 25