APTEFF, 31, 1-748 (2000) UDC 636.52/.58: 636.098.2 : 579.64 B1BLlD: 1450-7188, (2000) 31, pp. 389-395 ISPITIVANjE UTICAJA TOKSICNIH I INHIBITORNIH MATERIjA NA NUTRITIVNU VREDNOST SACME OD ULjANE REPICE U ISHRANI BROjLERA Srdan V'Stojanovic, Tihomir T. Stojsavljevic, Tatjana S. Savkovic Ispitan je hemijski sastav i nutritivna vrednostsacme uljane repiceu ishrani pilica. U ogledne smese za pilice ukljucivano je 4%, 8% i 12% sacme uljane repice(smde II, III i IV), kao zamena za deo sojine sacme u kontrolnoj grupi (smesa 1). Rezultati hemijskih ispitivanja su pokazali da je koriscena sacma uijane repice sadriala vrlo visoknivo, cak 140,75molll ukupnili glukozinolata, sto ukazuje na potrebukontrolisanogkoriscenja ovakve sacme u ishrani. Porastom udela repicine sacme u obroku opadale su prosecna zavrsna masa pilica. prosecni dnevni prirast i prosecna dnevna konzumacija hrane, a rastao utrosak hrane za kg prirasta, sto je posledica smanjene iskoristljivosti hranljivili materija i prisustva glukozinolata. I pored uocenog negativnog trenda proizvodni pokazatelji kod svib oglednih grupa ostaju u okviru predvidenih normativa za ovu vrstupilica. U toku ogledapraceno je zdravstveno stanjepilica i ono je bilo dobro, ali se mora konstatovati da je u oglednoj grupi III bilo 2, odnosno 4, a u oglednoj grupi IV cak 9, odnosno 5 uginuca. Ovako veliko uginuce u IVgrupi (20%) je izazvano visokim sadriajem glukozinolata u korisceno] sacmi uljane repice (140,75 mmlg) i velikim udelom ove sacme u obroku (12%). Na osnovu rezultata istraiivanja proizilazi da i pored visokog sadriaja glukozinolata u sacmi uljane repice, kolicina od 4% u obroku nema negativan efekat na proizvodne pokazateije pilica, i da je cak i kolicina od 8% repicine sacme dala zadovoljavajuce rezultate. KUUCNE RECI: sacma uljane repice, glukozinolati, nutritivna vrednost, pilici Dr Srdan V. Stojanovic, naucni savctnik: dr Tihomir T. Stojsavljcvic, naucni savctnik; mr Tatjana S. Savkovic, istraivac saradnik, Univcrzitct u Novom Sadu, Tchnoloki fakultct, Zavod za tchnologiju stocnc hranc, 21000 Novi Sad, Bulcvar Cara Lazara I, Jugoslavija. 389
DYOD Postoji veliki broj sporednih proizvoda i otpadaka koji su relativno upotrebljivi pod uslovom da njihovo transportovanje i prerada ne zahtcvaju vece troskove ncgo sto jc njihova vreclnost. Razvijenu stocarsku proizvodnju i industriju ulja, prati i velika kolicina nusproizvocla biljnog porekla, za cije iskoriscavanje treba naci ckonomska resenja, Nusproizvodi industrije ulja kao nosioci bioloski veoma vrednih proteina i mineralnih materija, predstavljaju u ishrani stoke posebno koristan dodatak osnovnom delu obroka. Standardni obroci za tovne pilice zasnivaju se na kukuruzu, sojinoj sacmi, i ribljem brasnu. Uvida se da ovakva struktura nema vise sigurne perspektive, jer je dornaca proizvodnja soje nedovoljna, a ribljeg brasna prakticno beznacajna, dok su u svetu ova hraniva sve oskudnija i skuplja. Stoga se narnece potreba za ukuljucivanjern i drugih proteinskih hraniva u ishrani zivine. Jedna od takvihje sacma od uljane rep ice koja sadrzi visok nivo i dobar kvalitet proteina. Uljana repica se u nasoj zemlji, posebno zadnjih godina, proizvodila daleko manje od ostalih uljanih kultura pa ni sacma uljane rep icc nije nasla adekvatno mesto u ishrani stoke. Razlog za ovo je relativnovisok sadrzaj nutritivno stetnih materija, glukozinolata, koji se smatraosnovnim uzrocnikom smanjcnja upotrebne vrednosti sacrniuljane repice. Sadrzaj glukozinolata u sacmi od nekih sorti uljane repice krcce se i do 170 mmol/g. (1) Postoje u njima i druge nepozcljne materije iz grupe glukozinolata, ali su one znatno blazeg negativog uticaja. U ishrani zivotinja je poznato da glukozinolati blokiraju aktivnost metabolizma tiroidne zlezde i posredno smanjuju cfikasnost iskoriscavanja obroka i usporavaju prirast. 'Ioksicno dcjstvo glukozinolata izaziva i hipertrofiju jetrc (uvecanje mase) i njeno ostecenje i krvarenje, praccno uginucern zivotinja (2,3,4). Razlicite sorte uljane repice sadrze razlicite kolicine toksicnih supstanci. Pored selekcije u svetu se primenjuje i citav niz novih tehnoloskih postupaka za inaktivaciju antinutritivnih materija (mikronizacija, ekstru diranje i sl.) (5, 6) i povezuju se strucnjaci razlicitih profila (selekcioneri, tehnolozi, nutricionisti, proizvodaci opreme) radi resavanja problema povecanja nutritivne vrednosti sacme od uljane repice (7). Mnogi au tori su ustanovili da su sacme uljane repice napravljcne od novih sorti sa niskim nivoom glukozinolata, uglavnom manje stetne (3, 4,5,8). Sve ovo potvrduje da je sadrzaj glukozinolata prvi ogranicavajucu faktor za primenu sacme od uljane repice u ishrani zivotinja, ali da u sacmi uljane repice pored glukozinolata negativni uticaj na nutritivnu vrednost sacme ispoljavaju i eruka kiselina, fitati, tanini, saponini, enzim mirozinaza, a u litcraturi se navode i neki drugi nedovoljno ispitani faktori (1, 5, 8). Cilj nasih istrazivanjaje da se utvrdi hemijski sastav sacme od uljane repice i selekcije sa nizirn sadrzajern toksicnih i inhibitornih materija i da se ustanovi optimalan nivo mogucnosti primene ovakve sacme i njen uticaj na nutritivnu vrednost obroka u ishrani brojlera. EKSPRIMENTALNI DEO Ogledi sa brojlcrima su izvedeni u bioloskoj Iboratoriji Zavoda za tehnologiju stocne hranc, Tehnoloskog fakulteta u Novom Sadu. Hemijski sastav sacme od uljane repice i ostalih sirovina kao i gotovih krmnih smesa odredivan je po metodama AOAC (1984) (9) (tab. 1 i 2). Aminokiselinski sastav sojine i repicine sacme odreden je na aminoanalizatoru po ISO/DIS 9167 (1992) (10). Sastav smesa za ishranu brojlera je kalkulisan na osnovu normativa AEC (1987) (11) i rezuitata analiza koriscenih sirovina. Smese su balansirane prema modelu prakticne kontrolne smese na bazi kukuruza, sojine sacme i ribljeg brasna, ukljucivanjern 4%, 8% i 12% sacme uljane repice umesto sojine 390
Tabela 1. Sirovinski i hemijski sastav oglednih smesa Sirovine Ogledne grupe Kukuruz (%) 60,65 59,5 58,65 57,7 Ekstrudirani sojin griz I8 18 18 18 Sojina sacma (%) 9 6 3 Riblje brasno (%) 6 6 6 6 Gluten (%) 3 3 3 3 Repicina sacma (lj() 4 8 12 Dikalcijumfosfat (%) L7 L7 L7 L7 Kreda (%) 0,3 0,3 0,3 0,3 So (%) 0,25 0,25 0,25 0,25 Metionin (%) 0,1 0,1 0,05 0,05 Premiks (%) I I I I Hcmijski sastav smesa Sirovi protein (Sir,) 21,26 21,26 21,26 21,24 Sirova mast (%) 6,79 6,81 6,lQ 6.84 Sirova ccluloza (%) 2,47 2,67 2.86 3,06 Mineralne materije (%) 5,67 5,75 5,84 5.92 Kalcijum (%) 0,92 0,94 0,96 0,99 Fosfor (%) 0,76 0,77 0,79 0,8 Usvoiivi fosfor (%) 0,47 0,48 0,49 0,49 Natrijum (%) 0,17 0,17 0,17 0,17 Lizin (%) 1,17 1,17 L17 1,16 Metionin (%) 0,52 0,53 0,54 0,5 Mctionin + cistin ('Yo) 0,84 0,87 0,89 0,87 Arginin (%) 1,33 1.32 1.3 1,28 Linolna kiselina (%) I 0,99 0,98 0,97 Mctabol.energiia (Mj/ku) 13,11 12,99 12,86 12,75 Odnos encrgija/ protein 1/1,47 1/1,46 1/1,44 1/1,44 sacme, izoproteinski i izoenergetski u ogledne grupe. Dodatkom mctionina u ogledne smese izbalansiran je aminokiselinski sastav. Ogledi su trajali 42 dana i izvedeni su u prostoriji sa regulisanom tcmperaturom u metabolickim kavezima, gde su pilici hranu i vodu uzimali po volji. Sve ogledne grupe bile su ujednacene u pogledu pocetne mase. Na kraju ogleda mereni su telesna masa pilica i utrosak hrane. U toku eksperimenta praceni su: konzumacija i konverzija hranc, telesni prirast i zdravstveno stanje pilica, REZULTATI I DISKUSIJA U poredenju osnovnog hemijskog sastava sacme od uljane repice i sojine sacme (tab. 3) sacma od uljane repice sadrzi visi nivo celuloze i manji udeo proteina u odnosu na sojinu sacmu. Aminokiselinski sastav sacme od uljane rep ice je u odnosu na sojinu sacmu (tab. 4) siromasniji u sadrzaju Iizina, a pored lizina limitirajuce aminokiseline si: arginin, tirozin i metionin. Utvrdeni nivo proteina od 32% u repicinoj sacmi koju smo koristili u ogledima je nizi i od literaturnih podataka (36-40%) i od sadrzaja proteina u sojinoj sacmi (11). Prema autoru (12) svarljivost proteina repicine sacme je za 10% nih u odnosu ne svarljivost proteina sojine sacme, Sadrzaj ispitivanih mineralnih materija je nesto veci u repicinoj nego u sojinoj sacmi sto je korisno sa stanovista ishrane zivotinja. Sadrzaj ukupnih glukozinolata u repicinoj 391
Tabela 2. Sirovinski i hemijski sastav oglednih smesa (Ogled 1.) Sirovine Ogledne grupe Kukuruz (%) 59,65 58,15 56,2 55,5 Ulje (%) 3 3.5 4 4,4 Sojina sacma «(0,) 25 22 19,5 16,5 Riblje brasno (% ) 6 6 6 6 Gluten (%) 3 3 3 3 Rcpicina sacma (%) 0 4 8 12 Dikalcijurnfosfat (%) L7 L7 L7 1.5 Krcda (%) OJ OJ OJ OJ So (%) 0.25 0,25 0,25 0,25 Metionin (%) 0.1 0.1 0,05 0.05 Prcmiks (%) 1 I I 1 Hernijski sastav smesa Sirovi protein (%) 21.38 21.38 21.28 21.26 Sirova mast (%) 6,36 6J8 7,34 7.75 Sirova ccluloza (%) 3,11 3J 3.48 3.68 MineraIne matcrijc (%) 5.53 5,62 5.69 5.57 Kalcijum (<';(i) 0.91 0,93 0,95 o.oz Fosfor (%) 0.75 0.76 0.77 0.76 Usvojivi fosfor (%) 0,47 0,48 0,48 0,46 Natrijurn (%) 0,17 0,18 0.18 0,18 Lizin (%) 1,l8 1.17 1,l7 1,l6 Metionin (%) 0,52 0.53 0,49 0.5 Metionin + cistin «(n ) 0,86 0,88 0.86 0,88 Arginin «(Yr;) 1.35 1.33 1.31 1.29 Linolna kiselina (%) 1.06 1,05 1,03 1.02 Metabol.energija (Mj/kg) 12.90 12.90 \2,90 12.90 Odnos encrgija/ protein 1/1,44 1/1.44 1/1.44 1/1.44 Tabela 3. Hemijski sastav sacmi od uljane repice i soje Pokazatelji Sacma uljane repice Sojina sacma (21) Vlaga (%) 9,43 11,50 Celuloza (%) 12,49 7,0 Protein (%) 32,22 44,00 Mast (%) 3,41 1,50 Pepeo (%) 6,68 6,0 Kalcijurn (%) 1,35 0,30 Fosfor (%) 0,96 0,60 Mangan (mg/kg) 110,00 27,00 Ukupni glukozinolati (umol/g) 140,75 - sacmi bio je vise od 140 mmol/l sto je izrazito visok i ukazuje na potrebu kontrolisanog koriscenja ovakve rep ice u ishrani. Rezultati ishranbenih ogleda dati su u tabelama 5 i 6. Iz dobijenih rezuitata se vidi da su u oba ogleda ispitivani obroci dali identicne ishrambene efekte. Prosecna zavrsna telesna masa pilica je opadala sa porastom udela sacme uljane repice i kod obroka grupe a 12% ovog hraniva je bila niza za 11,5% u odnosu na kontrolnu grupu. Ovo je posledica smanjene 392
Tabela 4. Aminokiselinski sastav sacme od uljane repice i sojc, % Pokazatelji % Sacma uliane repicc Sojina sacrna (21) Lizin 1.79 2,75 Metionin 0,61 0,60 Treonin 1,53 1.70 Arainin 2,13 3,40 Serin 1,74 2,15 Prolin 2,43 1,80 Glicin 1,57 1,76 Alanin 1,37 1.80 Leucin 2,10 3,30 lzoleucin 132 2,20 Tirozin LI8 1,55 Fenilalanin 1.53 2,25 Histidin 1,27 LIO Tabcla 5. Proizvodni pokazatelji ogleda sa brojlerima (Ogled I) Pokazatelii Ozledne aruoe Broi pilica 40 40 40 40 Broj dana ishranc 42 42 42 42 Odnos polova na kraju ogleda 1921 1327 16:24 16:24 Broj uginulh piliea u toku ozlcda 0 0 2 9 Prosccna startna masa pilica (g) 79,15 78,97 79,15 79,03 Prosccna zavrna masa pilica (g) 2490 2346 2254 2204 Prosecni dncvni prirast (g) 57,4 53,98 51.78 50,59 Index dnevnog prirasta (%) 100 94,04 9021 88,13 Prosccna dncvna konzumaciia hrane (g) 112,94 109,89 I07,ll 105,62 Index dnevne konzumaciie hranc (%) 100 97.3 94,83 93,52 Utrosak hrane za I kg prirasta (kg) 1.97 2,03 2,06 2,09 Index utroska hrane za Ikg prirasta (%) 100 103,04 104,56 106,09 Tabcla 6. Proizvodni pokazatelji ogleda sa brojlerima (Ogled II) Pokazatelii Ozlcdne arunc Broj pilica 40 40 40 40 Broj dana ishrane 42 42 42 42 Odnos polova na kraju oglcda 20:20 21: 19 15:21 1619 Broj uginulh pilica u toku ogleda 0 0 4 5 Prosecna startna masa pilica (g) 63,67 63,73 63.57 63..~5 Prosccna zavrna masa pilica (g) 2227 2261 2125 2078 Prosccni dnevni prirast (g) 51,52 52.31 44,32 41.8 Index dnevnog prirasta (%) 100 101,53 86,02 l\ 1.13 Prosccna dnevna konzumacija hrane e.g) 113.&3 108,97 102,04 99,44 Index dnevne konzurnacije hrane (%) 100 95.73 89.64 87.35 Utrosak hrane za I kg prirasta (kg) 2,21 2,08 2,3 2,38 Index utroska hrane za I kg prirasta (%) 100 94,12 104,07 107,69 393
bioloske vrednosti obroka i smanjene dnevne konzumacije hranc. Utrosak hrane za kilogram prirasta sa povecanjern udela repicine sacme u obroku se povecava sto je poslcdica losije konverzije hranljive materije iz obroka sa repicinorn sacmom. Zdravstveno stanje pilica u toku ogleda je bilo dobro, medutim kod grupe hranjene sa 8% repicine sacrne hila su elva, odnosno cetiri uginuca, a kod grupe hranjene sa obrokom koji jc sadrzao 12% sacme uljane repice bilo je devet, odnosno pet uginuca, sto je poslcdica visokog sadrzaja glukozinolata u ovim obrocima. Sirom sveta, a narocito u zemljama severne Evropc i u Kanadi, elanas jc sacma uljane repice jedna od osnovnih proteinskih sirovina za proizvodnju stocnc hrane i njena proizvodnja je u stalnom usponu. Dugi niz godina ova sirovina nije zauzimala znacajno mcsto u industriji stocne hrane zbog visokog sadrzaja i velikog broja toksicnih i antinutritivnih supstanci, od kojih su najznacajniji glukozinolati. Uspesnorn selekcijom taj nivo glukozinolata u sacmi je znatno smanjen i u Danskoj se krece u granicama od 8 do 15 mmol/g, a u Kanadi od 25 do 30mmol!g. U radu 0 problemima koji ogranicavaju koriscenje repicine sacme kao izvora proteina u hrani za zivinu autori (3) su ustanovili da kada se repicina sacma koristi kao jedini izvor dopunskog proteina, ima stetan uticj na proizvodnost i zdravlje. Tu spada smanjenje prirasta, tiroidna hipertrofija, ostecenje i uvecanje jetre i uginuca, a 0 je sve izazvano toksicnim supstancama. Medutim, novije sorte uljane repice sa niskim sadrzajem tih sastojaka mogu se uspesno koristiti u ishrani zivine. Zadnjih godina na svetskom trzistu nude se vcce kolicine kanadske repicine sacme pod oznakom Canola. Ta sacma sadrzo 0,3% glukozinolata i umanjen broj toksicnih i antinutritivnih supstanci. ZAKJUCAK Na osnovu utvrdenih rezultata hemijskog i aminokiselinskog sastava, sacma od uljane repice sadrzi vise celuloze i manje proteina u odnosu na sojinu sacmu, Sadrzaj glukozinolata u ispitivanoj repicinoj sacmi je bio visok. Repicina sacma sa ovako visokim sadrzajem glukozinolata moze se koristiti 1I hrani za brojlere do nivoa od 4% u obroku, dok obrok sa 8% ovog hraniva nema zabrinjavajuce negativne zdravstvene efekte, a ni znacajno smanjenje proizvodnih pokazatclja pilica. Kolicina od 12% repicine sacrne u obroku izazvala je 1I bioloskorn ogledu (I) 22,5% uginuca, a 1I ogledu II 12,5% uginuca pa se ne mize preporuciti u ishrani bez obzira na zadovoljavajuce ostale proizvodne pokazatelje koji su registrovani kod prezivelih pilica, Na osnovu rezultata istrazivanja proizlazi da sacma uljane repice sa visokim sadrzajern glukozinolata nema negativan efekat na prinos mesa, medutim u kolicini vecoj ocl 8% u obrocima, utice na senzorna svojstva mesa, pogorsava se miris i ukus, koji su vazna svojstva kvaliteta mesa. LITERATURA I. Pusztai, A.: Nutrition Abstract and Reviews (series B) 59 (1989), 8, 427-433. 2. Bell, J.M.: Journal of Animal Science 58 (1984), 996-1010. 3. Butler, E.J., Pearson, A.W., R.G. Fenwick: Journal of the Science of Food and Agriculture 33 (1982), 866-875. 4. Nugon-Baudon L., P. Szylit Raibaud: Journal of the Science of Food and Agriculture 43 (1988),299-308. 394
5. Fenwick G.R., Spinks E.A, Wilkinson AP., Heanley R.K., M.A Lgoy 37 (1986),735-741. 6. Lawrence T.Ll.: Animal Feed Science and Technology 18 (1978), 3, 179-189. 7. Bourdon D.: J.Rech.Porc.Fr. 18 (1986), 13-28. 8. Bourdon D., A Aumaitre: Animal Feed Science and Technology 30 (1990), 175-191. 9. AOAC Official Methods of Analysis, Washington, DC (1984). 10. ISO/DIS 9167. 2 (1992). 11. Tables AEC, 5 1h Edition, Rhone Poulenc, pages 80 (1987). 12. Sauer w.c., Cichon R., R. Misir: Journal of Animal Science 54 (1982),292-301. A STUDY ON TOXIC AND INHIBITORY MATTERS EFFECT UPON THE NUTRITIVE VALUE OF RAPESED OIL MEAL IN BROILER FEEDING Srdan V Stojanovic, Tihomir T Stojsavljevic, Tatjana S. Savkovic The chemical composition and nutritive value of rapesed oil meal was studied in broiler feeding. Rapeseed oil meal was included in broiler mashes at the level of 4%, 8% and 12% respectively (mashes I, II and III) as the substitute for the part of soyabean meal in the control goup (mash I). The result of the chemical investigations showed tht rapeseed oil meal used contained very high level, even up to 140.75 umol/l, of total glucosinolates suggesting to the need of controled usc of such a meal in feeding. With increasing the shear of rapeseed oil meal in diets the average final broiler mass. average daily weight gain and average daily feed conpsumption were decreased and feed intake per I kg of weight gain was increased as the conseguense of the lower conversion of nutritive matters and the presence of glucosinojates, but the performance parameters in all exprimentaj groups were within standards anticipated for this category of poultry. The health condition of broilers was monitored during the experiment and it was good, but it must be noted that there were 2 and 9 dead birds in group III and group IV, respectively. This high number of dead birds in group IV (20%) was caused by high glucosinolate content in the rapeseed oil meal used (140.75 mmol/l) and high share of this meal in diet (12%). On the basis of this results obtained it appears that in spite of high glucosinolate content in rapeseed oil meal the lever of 4% in diet had no negative effect on the performance of broilers and that even the level 8% of rapeseed oil meal gave satisfactory results. Prispeo 31. januara 200n. Prihvacen 24. Iebruara 2000. 395