Rimska umetnost Osnovne karakteristike. doba Republike vreme Julija Cezara

Rimska umetnost Osnovne karakteristike doba Republike vreme Julija Cezara

Apeninska plemena i legenda o nastanku Rima Apeninsko poluostrvo naseljavala su mnoga plemena- Gali sever, Etrurci zapadnu polovinu srednjeg dela, Italici jugoistočne krajeve, Samnićani i Grci kolonisti južne, a Latini Lacijum u donjem toku Tibra U dolini Lacijuma izdvojio se grad Rim na sedam brežuljaka na levoj obali Tibra udaljen oko 25 km od mora O osnivanju Rima 753 (21 aprila) govori legenda Prema tom predanju, Eneja, koji se spasao prilikom propasti Troje, posle dugog lutanja stigao je u Lacijum, gde je njegov sin Askanije osnovao grad Albalongu (oko 20 km jugoistočno od budućeg Rima) u kojem su se rodili blizanci budući osnivači Rima Blizanci su bili sinovi carske kćeri Ree Silvije i boga Marsa i surovi kralj Amulije, koji je zbacio njihovog dedu, naredio je da dečaci budu bačeni u Tibar Reka je izbacila dečake na obalu, gde ih je podojila vučica, a potom su ih našli kraljevi pastiri koji su im dali ime Romul i Rem Kada su odrasli, oni su se osvetili Amuliju, ali nisu hteli da ostanu u Albalongi, već su rešili da podignu grad na onom mestu gde su ih našli pastiri Prilikom osnivanja grada zavadili su se i Romul je ubio Rema i novi grad nazvao po svom imenu

Vreme sedam kraljeva (753-510/09) U Rimu je prvobitno vladalo rodovsko uređenje Na čelu porodice stajao je otac pater i gradsku skupštinu činili su starosedeoci Rima koji su se zvali patriciji, dok su se ostali stanovnici zvali plebejci Legenda govori da je u staro vreme vladalo sedam kraljeva (753-510/09) Kraljevi su, po svemu sudeći, bili etrurskog porekla Oni su podigli prvi odbrambeni bedem oko sedam brežuljaka i sagradili prvobitni hram na Kapitolskom bregu Prvi kralj bio je Romul (753-715), a poslednji Tarkvinije Oholi koji je izgnan 510/09, kada su patriciji preuzeli upravu i zasnovali republiku Već u vreme kraljeva osnovan je Senat (savet starih patricija), prvobitno savetodavno veće kralja, koje je ostalo da živi i posle ukidanja monarhije (najraniji zabeleženi brojao je 300 članova, kasnije se povećao na 600 u vreme Sule, 900 u doba Julija Cezara, pa smanjio na 600 tokom vladavine Oktavijana Avgusta)

Republika Patriciji su preuzeli upravu i zasnovali republiku i time učvrstili svoju vlast Svake godine na skupštinama birana su dva konzula iz redova patricija, a kasnije su se pojavili i tribuni (u početku dva i zatim deset) Kraljeva vojna ovlašćenja preneta su na konzule, po dvojicu koji su birani svake godine, a kako su smatrani glavnim magistratima republike, po njima su računate godine (spisak započinje 509)- oni su bili pre svega vojskovođe, a u vreme mira su imali široka ovlašćenja u upravljanju, zakonodavstvu i sudstvu U početku su bila samo dva narodna tribuna, od 471 ih je bilo pet i od 457 deset, oni su imali pravo da se u ime svakog građanina mešaju u rad konzula i drugih magistrata, ali je njihova vlast prestajala izvan granica grada Rima Sudilo se po običajnom pravu, pa su 450 doneti prvi zakoni koji su bili urezani na bronzane tablice postavljene na glavnom gradskom trgu forumu ( Zakon dvanaest tablica ) Potom je dopušten brak između patricija i plebejaca (445), a kasnije su i plebejci dobili pravo da mogu da vrše dužnost konzula (367)

Osvajanje Apeninskog poluostrva Rimljani su od V do III veka postepeno osvajali Apeninsko poluostrvo Tokom IV veka osvojili su mnoge gradove Etruraca, Samnićana i Latina Početkom III veka cela srednja i jedan deo severne teritorije poluostrva bili su pod vlašću Rimljana Potom su pošli na Tarent, najbogatiji grad na jugu koji je bio grčka kolonija, i započeli rat Tarenćani su 280 pozvali u pomoć epirskog kralja Pira koji je u dvema borbama pobedio, ali je izgubio mnogo vojnika ( Pirova pobeda ), pa je u trećem naletu 275 potpuno pobeđen Nakon toga Rimljanima nije bilo teško da zavladaju celim južnim delom Čitavo poluostrvo, osim doline Poa, prešlo je u ruke Rima

--- ----- Karta Apeninskog poluostrva

Osvajanja izvan Apeninskog poluostrva Potom su započela osvajanja izvan Apeninskog poluostrva U III veku najbogatiji i najmoćniji na Sredozemlju bio je feničanski grad Kartagina (danas u Tunisu) kojem je pripadao veliki deo plodne Sicilije i koji je bio u neprijateljstvu sa grčkim gradovima na ostrvu, što je Rim iskoristio kao povod za početak rata U Prvom punskom ratu (264-241) Rim je osvojio Siciliju, dok je Kartagina zauzela Pirinejsko poluostrvo, ali je njen vojskovođa Hamilkar poginuo Njegov sin Hanibal započeo je Drugi punski rat (218-201) krenuvši sa Pirinejskog poluostrva i uzdajući se u pomoć brata i njegovih trupa, ali su Rimljani uzaptili njegovo pismo i presreli brata i potom učvrstili položaj na Pirinejskom poluostrvu, a vojskovođa Scipion krenuo je u osvajanje Afrike i potukao Hanibala U Trećem punskom ratu (149-146) Rimljani su potpuno potukli Kartaginjane, razorili i spalili Kartaginu i ovu oblast pretvorili u rimski provinciju pod imenom Afrika Pobedom nad Kartaginom Rim je postao najmoćnija država u Sredozemlju Iste 146 godine Makedonija i Grčka postale su rimske provincije

Širenje teritorija pod vlašću Rima u II veku p n e (zeleno- stanje posle Prvog i Drugog punskog rata, oker- posle Trećeg punskog rata)

Vojna diktatura U doba republike povremeno bi buknuli ustanci robova i slobodne sirotinje (poslednji je bio Spartakov, od 73 do 71 p n e) Posle mnogobrojnih sukoba i raspri, 82 p n e vojskovođa Sula osvojio je Rim, ukinuo demokratski poredak, zaveo vojnu diktaturu i tražio da bude proglašen za doživotnog diktatora, što je učinjeno Vlast narodnih tribuna izgubila je bilo kakav značaj, prava narodne skupštine bila su smanjena, a svi članovi senata bili su iz redova Sulinih pristalica Zbog teške bolesti Sula se već 79 p n e povukao i godinu dana kasnije umro, ali se borba za vojnu diktaturu nastavila Bivši Sulin pristalica Katalina, koji se više puta bezuspešno kandidovao za konzula, skovao je 63 p n e zaveru protiv republike, ali su njegovi planovi otkriveni, pa je pobegao na sever, prikupio vojsku i sledeće, 62 godine, krenuo u bitku u kojoj je izgubio život Republikansko uređenje je bilo očuvano, ali ne zadugo

Promene u životu Rimljana Usled promena u privredi, menjali su se i način života i običaji Sve više gubila se nekadašnja jednostavnost života Sve više je rastao broj svetkovina i zajedno sa njim i njihova raskoš Omiljena zabava rimske svetine postale su borbe gladijatora i hajke na divlje zveri koje su dovožene iz Afrike Usled neposrednih dodira s Grcima, rodio se izrazit uticaj grčke kulture Rimljani koji su želeli da budu smatrani za obrazovane ljude morali su neizostavno da znaju grčki jezik U bogatim kućama učitelji su bili Grci Sama rimska književnost bila je pod jakim grčkim uticajima

Verovanja i religija Kod Rimljana skoro svaki predmet i pojava imali su svoje božanstvo, na primer, životom deteta upravljala su 43 božanstva Svaka porodica poštovala je duše svojih predaka žaštitnika, ti dobri porodični duhovi zvali su se lari i njihovi kipovi čuvali su se pokraj domaćeg ognjišta, a postojali su i penati, bogovi ostave i domaćeg ognjišta, kao i boginja ognjišta Vesta Viši bogovi bili su Jupiter, Junona, Mars i drugi Verski obredi, sa jasno određenim zavetima i žrtvama, igrali su važnu ulogu u životu Rimljana Sveštenici su bili veoma značajni, najvažniji su bili pontifici koji su tumačili povoljne znakove i čak uređivali veoma komplikovan kalendar, a pored njih postojali su i haruspiciji i vestalke i drugi Pod grčkim uticajem, s vremenom su rimski bogovi dobili antropomorfna obličja Postepeno su prihvatali i grčke bogove i junake (Apolon, Herakle) ili svoje stare bogove izjednačili sa grčkim (Jupiter-Zevs, Junona-Hera, Minerva- Atena)

Odnos rimske i grčke umetnosti Rimljani su duboko poštovali grčku umetnost, čak su i rimski pisci često pisali o grčkoj umetnosti, a veoma retko o rimskoj Oni su uvozili i kopirali grčke skulpture i svoja dela zasnivali na grčkim iskustvima, a mnogi umetnici bili su grčkog porekla Ranije je postojalo mišljenje, danas odbačeno, da, u estetskom pogledu, ne postoji rimska umetnost, već da postoji samo rimska tema Na grčkom tlu u doba rimske vlasti nisu podizana zdanja koja su nosila rimske osobenosti (osim u Korintu koji je bio razoren 146), već su zidane građevine zasnovane na grčkim tradicijama

Prihvatanje lokalnih tradicija, nekoliko primera u arhitekturi Rimsko društvo bilo je kosmopolitsko i u njemu su prihvatane i spajane različite nacionalne ili regionalne crte Stanovnici novoosvojenih oblasti bili su dužni da poštuju rimsku vlast i zakone, a imali su potpunu slobodu da neguju svoje stare kultove Rimska kultura i umetnost prihvatile su ne samo tradicije Grčke, već i Etrurije, Egipta, Bliskog istoka i prilagođavale su ih svojim potrebama S druge strane, što je prethodna umetnost u nekoj oblasti bila izrazitija i jače prožimana sopstvenom stvaralačkom snagom, utoliko je bio slabiji rimski uticaj

Atina, Hadrijanova kapija, oko 128

Egipat, ostrvo File (južni deo Egipta, kod Asuana), Trajanov paviljon, 105

London, Mitrin hram sredina III veka

Arhitektura Arhitektura nosi osobene rimske karakteristike Najpre, Rimljani su konstruisali lukove i svodove i stvorili svojevrsni arhitektonski sistem koji je postao osnova celokupnog graditeljskog nasleđa Kombinujući različite elemente, stvarali su arkade sa dvostrukim lukovima, nizove polustubova, krstaste svodove Drugi važan element bio je građevinski materijal Rimljani su zidali betonom (mešavinom maltera i šljunka s tucanikom) koji je bio jak, elastičan, relativno postojan, lakši od kamena i zato pogodan za eksperimentisanje, a i relativno jeftin Građevine zidane betonom obično su bile prevučene gipsanim malterom ili oplaćene opekom ili blokovima kamena ili mermera

Rimski hram Hram je uvek bio uklopljen u prostor koji se nalazi ispred njega i vladao nad njim On, kao i raniji etrurski hramovi, uvek ima visoko postolje i stepenište na jugu koje vodi u trem, široku celu (podeljenu samo ponekad na tri odaje) koja nije uokvirena stubovima pošto zauzima celu širinu hrama U celama hramova značajnih za državu pored statue božanstva bili su izloženi trofeji doneti sa različitih osvajanja Prilikom osnivanja hrama postojao je posebni obred Na mestu gde bi trebalo podići hram najpre bi bila sagrađena koliba U zoru dana određenog za postavljenje temelja sveštenik bi zauzeo svoje mesto, pratio let ptica i štapom (lituus), dok bi izgovarao određene formule, obeležio mesto gde će se u hramu nalaziti lik božanstva

Rim, Kapitol, Hram Jupitera Kapitolskog (Kapitolinskog), osvećen 509 p n e, osnova (cela- Jupiter, Junona i Minerva) Prvi hram je, po predanju, posvećen 509 p n e, na samom početku Republike (izgradnju započeo kralj Lucije Tarkvinije Prisk nakon pobede nad Sabinjanima i završio Tarkvinije Oholi pred svrgavanje) Drugi je podignut nakon što je prvi tokom Sulinog pohoda na Rim 83 p n e spaljen Treći su podigli Vespazijan i njegovi sinovi Tit i Domicijan pošto je izgoreo u požaru 69 prilikom Vespazijanovog ulaska u grad

Rim, Kapitol, deo zida hrama Jupitera Kapitolskog (Kapitolinskog), najvećeg među ranim rimskim hramovima, osvećenog 509 p n e i obnavljanog više puta tokom trajanja rimske države

Rim, Hram Fortune Virilis (Portunov hram), kraj II veka p n e (jonski stubovi uticaj nedavno osvojene Grčke, cela ima jednu odaju)

Tivoli (istočno u blizini Rima), Sibilin hram, početak I veka p n e (kružna osnova kao tradicionalni oblik kružne seljačke kolibe ili grčkih tolosa)

Tivoli (istočno u blizini Rima), Sibilin hram, početak I veka p n e (kružna osnova kao tradicionalni oblik kružne seljačke kolibe ili grčkih tolosa) (Pored toga, Vestin hram na Rimskom forumu takođe je imao kružnu osnovu U njemu je na ognjištu goreo večiti plamen kao simbol večnosti i čistote grada i od njega je, prema verovanju Rimljana, zavisila sudbina države)

Svetilište Fortune Primigenije, Prenesta (Palestrina) istočno od Rima početak I veka (doba Sule, 82-79) (arhitektura prilagođena reljefu kao u Egiptu)

Svetilište Fortune Primigenije, Prenesta (Palestrina), početak I veka p n e, rekonstrukcija

Svetilište Fortune Primigenije, Prenesta (Palestrina), početak I veka p n e, deo svetilišta, ostaci

Svetilište Fortune Primigenije, Prenesta (Palestrina), početak I veka p n e, rekonstrukcija

Vajarstvo (skulptura i reljef) Skulptura je rađena pod jakim uticajem Grčke, čak su i malobrojni vajari poznati po imenu bili Grci Obično su to kipovi građana u togi, vojskovođa u ratnoj opremi i kasnije careva, a malobrojne statue bogova prvenstveno deluju kao varijante grčkih uzora Reljef je u Rimu doživeo pravi procvat U estetskim osobinama zapaža se jasan uticaj grčkih reljefa, ali su Rimljani doneli sasvim nove teme koje se zasnivaju na istorijskim događajima Stvarane su velike kompozicije istorijske tematike koje su krasile žrtvenike, slavoluke, stubove i druge javne spomenike

Portreti Rimljani su stvorili pravu umetnost stvaranja portreta Za razliku od Grka, koji su predstavljali klasičan idealizovani suštinski prikaz određene osobe ili helenistički individualni odraz ličnosti ispunjen psihičkim doživljajima, Rimljani su bili okrenuti verizmu Pisani izvori iz najranijih vremena republike svedoče o tome da su već tada zaslužne političke i vojne ličnosti bile odlikovane tako što bi njihove statue bile postavljane na javnim mestima, ali nije očuvan nijedan portret stariji od I veka p n e Realizam je bio plod običaja da se sa lica preminulog uzme otisak i po njemu izradi portret u vosku koji se čuvao u naročitom udubljenju u zidu pokraj porodičnog oltara (za lare), a prilikom pogreba vajane glave predaka preminulog nošene su u povorci i ti običaji čuvali su se sve do doba carstva Izgleda da je običaj da se portreti predaka rade u trajnijem materijalu nastao početkom I veka p n e Na portretima patricija prikazuju se crte lica do svake pojedinosti i bez ikakvog laskanja, nema psihologije ličnosti, već se izražavaju osobine koje bi trebalo da krase rimske patricije- ozbiljnost, volja, autoritet

Pompeja, Menandrova kuća, lararijum u niši peristila sa malim oltarom sa bistama

Aulus Metelus, L arringatore (Govornik), početak I veka p n e bronza (portret ozbiljnog Rimljanina (odnosno etrurskog senatora u rimskoj republici) u rimskoj togi, etrurski rad sa etrurskim natpisom)

Portret Rimljanina, oko 80 p n e (poređenje sa Glavom sa Delosa negde iz istog vremena)

Portret patricija sa bistama predaka, oko 30 p n e

Slikarstvo, uticaj Grčke Rimljani su u slikarstvu takođe radili pod uticajem Etruraca i naročito Grka Iz pisanih izvora poznato je i da su se u trijumfalnim povorkama nosile i slike koje su prikazivale ratne scene Rimsko slikarstvo kasnijih razdoblja može se razmatrati na osnovu sačuvanih zidnih slika, osobito u Pompejima i Herkulanumu, a i u Rimu i Boskorealeu (u blizini Napulja) U sadržaju ovo slikarstvo ukazuje na grčke uzore, ali je u estetskom pogledu taj uticaj nešto manji Ipak, ima i predstava koje nesumnjivo predstavljaju kopije grčkih dela

Pompeja, Kuća Fauna, Bitka kod Isa, podni mozaik, kopija helenističke slike Filoksena iz Atine

Herkulanum, Aleksandar Atinski, Igra piljaka (odnosno astragala), I vek p n e, crtež na mermernoj ploči (poput crteža na belim lekitima)

Rim, Vila na Aventinu, podni mozaik, ropografija po uzoru na dela Sososa iz Pergama

Četiri pompejanska stila Osnovna razmatranja rimskih slika zasnovana su na freskama očuvanim u Pompeji koja je 79 prekrivena pepelom tokom erupcije Vezuva Zapažaju se četiri osnovne razvojne faze koje se nazivaju stilovima I Inkrustacije- imitacije mermernih oplata (200-70 p n e) II Perspektivni arhitektonski stil- iluzionizam (sredina I veka p n e) III Doba Oktavijana Avgusta (27 p n e-14 n e)- plošniji tretman IV Doba Flavijevaca- barokni iluzionizam (između 62 i 79) U Pompeji ovi stilovi primenjivali su se dobrim delom paralelno, tako da njihova kategorizacija ima više tipološku nego hronološku vrednost

Rim, Palatin, Kuća grifona, početak I veka p n e štuko dekoracija (doba I stila)

Rim, vila u vrtovima Farneze, spavaća soba, oko 20 p n e, pejzaž, štuko (doba III stila)

Boskoreale, Vila Publija Fanija Sinistora, oko 50 p n e II stil (arhitektonske panorame, osećaj slobodnog i otvorenog prostora)

Boskoreale, Vila Publija Fanija Sinistora, oko 50 p n e II stil, detalj

Boskoreale, Vila Publija Fanija Sinistora, oko 50 p n e II stil (arhitektonske panorame, osećaj slobodnog i otvorenog prostora)

Boskoreale, Vila Publija Fanija Sinistora, oko 50 p n e II stil, detalj, (nestvarna arhitektura poput pozorišnih kulisa, nedovoljno poznavanje prostorne dubine)

Pompeja, Vila misterija, oko 50 p n e, II stil

Rim, Vila na Eskvilinu, I vek p n e, II stil, Tri Odisejeva druga susreću kći Antifata, kralja Lestrigonaca (osećanje prostora punog vazduha, nedovoljno poznavanje prostorne dubine)

Rim, Vila na Eskvilinu, I vek p n e, II stil Lestrigonci napadaju Odisejeve brodove

Rim, Avgustova kuća na Palatinu, III stil

Primaporta (Prima Porta), Livijina vila, oko 20, pogled na vrt, III stil

Pompeja, Pejzaž sa obalom, detalj, početak I veka, III stil

Pompeja, Kuća Marka Lukrecija Fronta, oko 30, III stil

Pompeja, Kuća Marka Lukrecija Fronta, Izgled jedne vile, oko 30, III stil

Herkulanum, mrtva priroda, oko 50, III ili IV stil

Pompeja, Kuća Vetija, 63-79, IV stil

Herkulanum, Zidna slika, oko 70, IV stil (uticaj iluzionizma i pozorišne scenografije)

Prvi trijumvirat (Gaj Julije Cezar, Kras i Pompej) Nakon Suline vojne diktature (82-79) i Katalinine zavere (63) na političku pozornicu stupili su Cezar, Kras i Pompej koji su 60 p n e sklopili tajni savez pod Cezarovim rukovodstvom poznat kao Prvi trijumvirat (savet tri lica) Cilj im je bio da prigrabe vlast i da je podele među sobom Cezar je uz pomoć Krasa i Pompeja postao konzul Kada mu je istekao konzulski rok, 58 dobio je upravu nad Galijom koja se tada svodila na njen jugoistočni deo i uspeo da je celu osvoji i da krene na Britaniju Za to vreme Kras je poginuo u bici protiv Parćana i trijumvirat se raspao Između Cezara i Pompeja nastao je potpuni raskid i potom je usledila borba za vlast Cezarova punomoć u Galiji isticala je 49 p n e i Senat mu je predložio da raspusti vojsku i dođe u Rim, ali je Cezar to odbio, jer je nameravao da se pomoću svoje vojske dočepa vlasti Prešao je sa trupama rečicu Rubikon (uliva se u Jadransko more kod Riminija) i na vest o njegovom dolasku konzuli i jedan deo senatora pobegli su iz Rima Cezar je 49 zauzeo Rim bez borbe i vrlo blago postupio prema svojim protivnicima

Širenje teritorija pod vlašću Rima u II i I veku p n e (Cezarova osvajanja- tamnooker)

Gaj Julije Cazar (49-44) Pompej je pobegao na Balkan i započeo da se sprema za rat, ali je već 48 p n e izgubio bitku kod Farsale u Tesaliji i pobegao u Egipat gde je ubijen po naređenju egipatskog kralja Cezar je otišao u Egipat gde se umešao u pitanje nasleđa prestola i stao na stranu Kleopatre, a potom pokorio Malu Aziju i u dve velike bitke (u Africi i na Pirinejskom poluostrvu) 45 uništio Pompejeve pristalice Kada se vratio u Rim, Cezar je postao njegov neograničeni gospodar proglašen za doživotnog diktatora Konzul Marko Antonije 44 ponudio mu je krunu, ali ju je Cezar odbio pošto se plašio narodnih nemira i uzdržao se da zvanično proglasi monarhiju Republika je bila samo formalna (postojali su senat, narodna skupština i izborni javni funkcioneri), a Cezar je bio neograničeni monarh Nezadovoljstvo protiv Cezara sve više je sazrevalo i u republikanskom krilu senatora sa Brutom i Kasijem na čelu stvorena je zavera da se Cezar ubije Zaverenici su ubili Cezara 44 p n e na dan martovskih ida (14 marta) za vreme zasedanja senata

Rim, Carski forum, osnova, Cezarov forum sa hramom Venere Genetrix u sredini levo Forum započeo Cezar i završio Oktavijan Avgust (Cezarov forum, veliki uokvireni trg uz hram, stapa verski kult i ličnu slavu) (Bio je uzor za sve kasnije carske forume)

Rim, Carski forum, osnova, Cezarov forum sa hramom Venere Genetrix, mitske pretkinje Julijevaca (Eneja je bio Venerin sin, a njegov sin Askanije otac Julija, začetnika loze) (Cezarov forum, veliki uokvireni trg uz hram, stapa verski kult i ličnu slavu) (Bio je uzor za sve kasnije carske forume)

Cezarov forum sa hramom Venere Genetrix mitske pretkinje Julijevaca Neposredno uz zgradu Kurije

Rim, Carski forum, rekonstrukcija, br 11 Cezarov forum sa hramom Venere Genetrix mitske pretkinje Julijevaca (Eneja je bio Venerin sin, a njegov sin Askanije otac Julija, začetnika loze)

Rim, Carski forum, rekonstrukcija, Cezarov forum sa hramom Venere Genetrix levo