05-Prodanovic.vp:CorelVentura 7.0

Транскрипт

1 ORIGINALNI RAD ORIGINAL PAPER DOI: /VETGL P UDK 619: STEREOTIPNO PONA[ANJE NA FARMAMA VISOKOMLE^NIH KRAVA IGRA JEZIKA" * STEREOTYPICAL BEHAVIOUR AT HIGH YIELDING DAIRY COWS FARMS "TONGUE ROLLING" Prodnovi} R., Kirovski Dnijel, Vujnc I., Ne{i} Ksenij, Jnevski A., Mri} J., Kukri} V. ** Cilj ovog rd je io d se utvrdi d li postoji vez izme u stereotipnog pon{nj visoko-mle~nih rs krv i vrednosti iohemijskih prmetr krvi. Ispitivnje je izvr{eno tokom vgust n frmi visokomle~nih krv sloodnog tip dr`nj n po 30 jedinki iz ~etiri grupe: zsu{enj (izme u 15 i 7 dn pre teljenj), puerperijum (do 40 dn posle teljenj), rne lktcije (do 120 dn posle teljenj) i ksne lktcije (200 do 300 dn posle teljenj). Procen stereotipnog pon{nj ( igr jezik ) izvr{en je metodom p`ljivog posmtrnj svih ispitivnih `ivotinj 2 do 4 ~s nkon jutrnjeg hrnjenj. Uzorci krvi uzeti su punkcijom vene jugulris od po 8 krv iz svke grupe. U uzorcim krvi odre ivn je koncentrcij glukoze, et-hidroksiuterne kiseline (BHBA), ukupnih protein (UP), lumin, uree, ukupnog iliruin (UB), C, P, Mg i ktivnosti AST i ALT. U periodu do 40 dn posle teljenj (puerperijum) poreme}ji u pon{nju u vidu igre jezik su ustnovljeni kod 4 od 30 posmtrnih `ivotinj iz tog period (13,33%). Prose~ne koncentrcije svih ispitivnih prmetr krvi u periodu zsu{enj, rnoj i ksnoj lktciji nlzile su se u grnicm fiziolo{kih vrednosti z goved. U puerperijumu su ustnovljene zn~jno ni`e vrednosti glikemije, proteinemije, luminemije, uremije i mgnezijemije u odnosu n nteprtlne vrednosti (p<0.05), pri ~emu su vrednosti glikemije i mgnezijemije ile ispod fiziolo{ke grnice. Istovremeno, kod ove grupe krv, vrednosti koncentrcije UB i ktivnosti AST ile su ve}e od fiziolo{kih vrednosti. U~estl pojv igre jezik * Rd primljen z {tmpu godine ** Rdi{ Prodnovi}, dr vet. med., sistent, dr sc. vet. med. Dnijel Kirovski, vnredni profesor, dr sc. vet. med. Ivn Vujnc, docent, Fkultet veterinrske medicine, Univerzitet u Beogrdu, Srij; dr sc. vet. med. Ksenij Ne{i}, nu~ni srdnik, Nu~ni institut z veterinrstvo Srije, Beogrd; Aleksndr Jnevski, dr vet. med., stru~ni srdnik, Fkultet z veterinrn medicin, Univerzitet Sveti Kiril i Metodij u Skoplju, Mkedonij; Jovn Mri}, doktornt, Vldimir Kukri}, doktornt, Fkultet veterinrske medicine, Univerzitet u Beogrdu, Srij 349

2 smo u grupi krv u kojoj je ustnovljeno odstupnje vrednosti iohemijskih prmetr ukzuje n mogu}e postojnje poveznosti ispitivnog stereotipnog pon{nj i iohemijskog sstv krvi. ^ini se d i hipomgnezijemij mogl d ude zn~jn etioptogenetski ~inilc u promeni pon{nj krv u intenzivnim uslovim proizvodnje. Klju~ne re~i: krv, stereotipno pon{nje, iohemijski sstv krvi, hipomgnezijemij Stereotipne ktivnosti predstvljju jsno definisne pokrete pojedinih delov tel koji se ponvljju uvek n isti n~in i u istom ritmu. Ovko stvorene nvike se zp`ju kod svih vrst `ivotinj, ~e{}e kod goved, konj i svinj, li i kod ptic u velikim glomercijm (Vu~ini}, 2005). Me utim, kod goved poreme}ji u pon{nju se prvenstveno ispoljvju orlnim stereotipijm, nj~e{}e u vidu igre jezik, kd `ivotinje kru`nim pokretim jezik te`e d doti~u delove ko`e orz, nro~ito uglove usn i sluzoko`e nosnih otvor (Rushen i sr., 2008). Ovkvo stnje nekd mo`e d potrje i stim, {to se u zntnoj meri odr`v n konzumirnje hrne i proizvodne rezultte oolelih `ivotinj. U populcijm goved opisne promene mogu nekd d udu prisutne i kod vi{e od 10 posto `ivotinj (Sto i sr., 1994). Pog sve strosne i proizvodne ktegorije, kko u uslovim stjskog, tko, md re e, i p{nog n~in dr`nj. Iko se u~estlost stereotipij pove}v s stro{}u, pojv igre jezik u zptim koji vode poreklo od odre enih ikov govori u prilog o nslednoj predispoziciji ovog poreme}j (Rosenerger, 1995). Ovj poreme}j je uo~en kod svih rs goved, md, prem nvodim iz literture, njvi{e kod d`erzej rse. S ozirom n to d opisni simptomi mogu d se vide i kod lotriofgije, neophodno je rzgrni~iti d li su ove promene u pon{nju udru`ene s izop~enim petitom ili nisu (Admestenu, 1967). Etioptogenez stereotipnih pon{nj goved je jo{ uvek nedovoljno rsvetljen i u nekim slu~jevim potpuno nepoznt. Rnije je preovldvlo mi{ljenje d su rzlike u tempermentu u populcijm gjenim n ogrni~enom prostoru njv`niji predisponirju}i ~inilc, pogotovo kd je veliki vremenski rzmk izme u dv hrnjenj. Ko predisponirju}i ~inioci pominju se jo{ i sku~en prostor, prenseljenost ojekt, visok mijentln tempertur i lo{i higijenski uslovi dr`nj (Phillips, 2002). Me utim, kod rzli~itih vrst `ivotinj je dokzno d ko je sstv orok optimln svi pomenuti predisponirju}i fktori ne dovode do ispoljvnj ovkvih promen u pon{nju (Lindstrom i Redo, 2000). Zog tog se u poslednje vreme sve vi{e isti~e d u osnovi stereotipnih pon{nj mogu d udu olesti metolizm udru`ene s deficitom mkro i/ili mikroelement u ishrni pojedinih ktegorij goved (Redo i sr., 1992). Iko je u krvi oolelih `ivotinj gotovo redovn nlz smnjen koncentrcij kr i kolt 350 Uvod / Introduction

3 (Krtzis i sr., 1995; Issi i sr., 2009), jedino je u uslovim eksperimentlno izzvnog deficit mngn do{lo do pojve vidljivih simptom ovog poreme}j (Rosenerger, 1995). Im utor koji smtrju d i opisne promene u pon{nju mogle d udu posledic nedovoljnog prilgo vnj endokrinog sistem u odgovrju}im uslovim dr`nj i ishrne `ivotinj. Tu se, pre sveg, misli n ktivnost drenokortiklnog sistem (Redo, 1998). Tko e postoje dokzi d je sklonost k promenm u pon{nju genetski odre en (Wtt i Seller, 1993). Zog sveg nvedenog dns se pretpostvlj d u etioptogenezi igre jezik dominir kompleksn interkcij izme u nestimultivnih uslov dr`nj i restriktivne ishrne, zog ~eg `ivotinje nisu u mogu}nosti d dovoljno dugo ispoljvju prirodne olike pon{nj. Uzimju}i u ozir d je etioptogenez stereotipnog pon{nj n frmm krv jo{ uvek nedovoljno rzj{njen, cilj ovog rd je io d se utvrdi d li postoji vez izme u promenjenog pon{nj krv i odstupnj u iohemijskim prmetrim krvi. N tj n~in i se mogo dti prilog poznvnju uzrok koji dovode do ovog tip promene pon{nj kod goved. Mterijl i metode / Mteril nd methods Sme{tj i ishrn `ivotinj / Housing nd feeding of nimls N frmi visokomle~nih krv hol{tjn rse tokom vgust ispitivno je prisustvo stereotipnog olik pon{nj. Ovim ispitivnjem ouhv}eno je 120 `ivotinj, prvotelkinj i vi{etelkinj u ~etiri fze proizvodno-reproduktivnog ciklus (zsu{enje, puerperijum, rn i ksn lktcij). Iz svke od nvedenih fz ispitivnj metodom slu~jnog izor odrno je po 30 krv. Ispitivne `ivotinje ile su sme{tene u stjm ztvorenog tip i nisu ile vezne. Sme{tjni ojekti ili su opremljeni ventiltorim i sistemim z oro{vnje. U svim fzm proizvodnoreproduktivnog ciklus n frmi `ivotinje su doijle miksirn orok dv put dnevno u rzmku od 10 ~sov. Procen pon{nj / Assessment of ehviour Procen pon{nj izvr{en je metodom p`ljivog posmtrnj `ivotinj 2 do 4 ~s nkon jutrnjeg hrnjenj. Iz tehni~kih rzlog, sve `ivotinje uklju~ene u ogled ile su podeljene u mnje grupe od po 15 krv, tko d je u posmtrnju svke pojedin~ne grupe provedeno 30 minut. Z procenu stereotipnog pon{nj kori{}eni su kriterijumi opisni od strne Redo (1992). Imju}i u vidu d je igr jezik dominntn olik stereotipnog pon{nj kod goved, ostli olici poreme}j u pon{nju nisu ili predmet ispitivnj. Uzimnje uzork krvi / Tking lood smples Uzorci krvi uzeti su punkcijom vene jugulris od po 8 krv iz svke grupe, odnosno krv u zsu{enju (izme u 15 i 7 dn pre teljenj), puerperijumu (do 40 dn posle teljenj), rnoj lktciji (do 120 dn posle teljenj) i ksnoj lk- 351

4 tciji (200 do 300 dn posle teljenj). U toku uzimnj krvi odre ivn je koncentrcij glukoze i -hidroksiuterne kiseline (BHBA) komercijlnim test trkm (Precision-Xtrplus). Fotometrijskom metodom, kori{}enjem komercijlnih test pket (Bio-Medic) u uzorcim krvnog serum odre ivne su koncentrcije ukupnih protein, lumin, uree, ukupnog iliruin, klcijum, fosfor, mgnezijum i ktivnosti AST i ALT. Sttisti~k ord / Sttisticl nlysis Rezultti ispitivnj or eni su stndrdnim sttisti~kim metodm i izr~unte su srednje vrednosti i stndrdn devijcij. Z ocenu sttisti~kih zn~jnosti rzlik srednjih vrednosti primenjen je neprni studentov t-test z stepen pouzdnosti od 95 %. Rezultti / Results Vrednosti pojedinih prmetr metoli~kog profil krv u zsu{enju, puerperijumu, rnoj i ksnoj lktciji prikzni su u Teli 1. Iz rezultt prikznih u Teli 1 zp` se d su se prose~ne koncentrcije glukoze, BHBA, ukupnih protein, lumin, ukupnog iliruin, uree, klcijum, fosfor, mgnezijum i ktivnost ALT i AST u krvnom serumu krv u periodu zsu{enj, rnoj i ksnoj lktciji nlzile u grnicm fiziolo{kih vrednosti z goved. Izuzev vrednosti z koncentrciju glukoze i ktivnosti AST nije ilo sttisti~ki zn~jne rzlike u vrednostim ovih prmetr izme u nvedenih period ispitivnj. U rnom postprtlnom periodu (puerperijum) ustnovljene su zn~jno ni`e vrednosti glikemije, proteinemije, luminemije, uremije i mgnezijemije u odnosu n nteprtlne vrednosti (p<0,05), pri ~emu su vrednosti glikemije i mgnezijemije ile ispod fiziolo{ke grnice. Istovremeno, kod ove grupe krv utvr ene su hiperiliruinemij i poj~n ktivnost AST, jer su vrednosti z koncentrcije ukupnog iliruin i ktivnosti AST ile ve}e od fiziolo{kih vrednosti. U periodu do 40 dn posle teljenj (puerperijum), poreme}ji u pon{nju u vidu igre jezik su ustnovljeni kod 4 od 30 posmtrnih `ivotinj iz tog period (13,33%). Poreme}ji u pon{nju se zntno ~e{}e jvljju kod krv dr`nih u intenzivnom uzgoju nego kod krv u ekstenzivnom uzgoju. Rzlog je to {to se potree `ivotinj z ispoljvnjem prirodnih olik pon{nj ~esto znemruju u intenzivnim sistemim dr`nj (Rushen i sr., 2008). Nj~e{}e su u pitnju nepovoljni uticji n~in dr`nj i re`im ishrne, ko i gre{k u tehnolo{kom procesu uzgoj krv n frmm koji ne omogu}vju `ivotinjm d dovoljno dugo ispoljvju prirodne olike pon{nj (Phillips, 2002; Corzzin i sr., 2010). Nime, 352 Diskusij / Discussion

5 Tel 1. Prmetri metoli~kog profil krv u zsu{enju, puerperijumu, rnoj i ksnoj lktciji Tle 1. Prmeters of metolic profile of cows in drying, puerperium, erly nd lte lcttion Period ispitivnj / Investigtion period Zsu{enje / Drying Puerperijum / Puerperium Rn lktcij / Erly cttion Ksn lktcij / Lte lcttion Glukoz / Glucose 3.03± ± ± ±0.11 BHBA 0.59± ± ± ±0.04 Ukupni proteini / Totl proteins g/l 70.88± ± ± ±1.37 Prmetri metoli~kog profil / Metolic profile prmeters Alumini / Alumines g/l 29.35± ± ± ±1.10 Ure / Ure 6.80± ± ± ±0.54 Ukupni iliruin / Totl iliruin µmol/l 6.39± ± ± ±1.15 ALT u/l 35.68± ± ± ±2.19 AST u/l 81.66± ± ± ±8.65, rzli~it slov unutr kolone ukzuju n postojnje sttisti~ki zn~jne rzlike n nivou p<0,05, different letters in the columns point out to some sttisticlly significnt differences on the level of p<0.05 C 2.25± ± ± ±0.09 P 2.16± ± ± ±0.8 Mg 0.81± ± ± ±

6 u intenzivnim uslovim proizvodnje, `ivotinje mnje vremen provode u uzimnju i pre`ivnju hrne, ~esto i zog smnjene koli~ine kstih hrniv u oroku. Smtr se d u ovkvim uslovim eksplotisnj, neposredn povod z pojvu stereotipnog pon{nj predstvlj nezdovoljen potre z uzimnjem hrne (Redo i sr., 1996; Rushen i de Psel, 2008). N~in ispoljvnj ovih promen u pon{nju, ko i ~injenic d se jvljju 2 do 4 ~s nkon hrnjenj, govori u prilog ovom stnovi{tu. ^ini se d u tkvim okolnostim presudnu ulogu u regulisnju potree z uzimnjem hrne, kko nvode Redo i Nordlnd (1997), im vreme provedeno u uzimnju hrne. Verovtno se zog tog stereotipije zntno re e jvljju u prirodnim uslovim gjenj `ivotinj. Prelzk iz period zsu{enj u fzu rne lktcije dovodi do drsti~nih promen u hormonlnom, metoli~kom, hrnidenom i socijlnom sttusu visokomle~nih krv ([mnc, 2009). Mnogorojni nepovoljni uticji u periprtlnom periodu, koji se smtrju stresogenim ~iniocim, istovremeno mogu d predstvljju ~inioce odgovorne z promene u pon{nju. Rezultti ispitivnj su pokzli pove}nu u~estlost stereotipnog olik pon{nj uprvo kod krv u fzi puerperijum, kod tih `ivotinj je ustnovljen i j~e izr`en negtivn ilns energije. Ovi rezultti potvr uju nlze nekih utor d je negtivn ilns energije predisponirju}i ~inilc z nstjnje stereotipnih pon{nj kod visokomle~nih krv (Redo i sr., 1992). Iko su mehnizmi uticj negtivnog ilns energije n poreme}je u pon{nju jo{ uvek predmet mnogorojnih ispitivnj, specifi~n prirod veze mogl i donekle d se ojsni smnjenjem sekrecije kortikosteroid pod uticjem ACTH (Redo, 1998). Pove}n u~estlost stereotipnih pon{nj kod krv u uslovim toplotnog stres (Phillips, 2002), koji je pr}en izrzitim negtivnim ilnsom energije, govori u prilog nvedenom gledi{tu. S druge strne, kod skoro svih krv u fzi puerperijum vrednosti z koncentrciju mgnezijum u krvnom serumu su ile ni`e od vrednosti donjeg fiziolo{kog minimum, koj z goved iznosi 0,70 ([mnc, 2009). Nlz hipomgnezijemije, sm po sei, mogo i dorim delom d poslu`i z tum~enje nstlih promen u pon{nju `ivotinj. Nime, poznto je d mgnezijum im veom v`nu ulogu u metolizmu neurotrnsmiter i ekscitilnosti }elijskih memrn (Chutkow, 1990). Op{te je prihv}eno d do stereotipnih ktivnosti dolzi ktivcijom ni`ih struktur mozg koje kontroli{u motorn pon{nj, {to se de{v u odsustvu normlnog inhiitornog uticj od strne vi{ih nervnih funkcij (Dntzer, 1986; McCoy i sr., 2000). U uslovim hipomgnezijemije kod ljudi je dokzno d dolzi uprvo do nru{vnj rvnote`e izme u ekscittornih i inhiitornih mehnizm u CNS-u. Tko e, jedn od mogu}ih n~in uticj mgnezijum n promene u pon{nju jeste i preko dopminergi~kog sistem, {to je posredovno preko endogenih opioid (Dntzer, 1986; McCoy i sr., 2000). Dokzno je d smnjenje reltivnog odnos mgnezijum i klcijum u krvi dovodi do poj~nog oslo nj kteholmin u odgovoru n stres (Cuciurenu i Vink, 2011). Ovj podtk mo`e d poslu`i ko oj{njenje z{to se promene u pon{nju ne ispoljvju kod svih `ivotinj kod 354

7 kojih je utvr en hipomgnezijemij. Redo (1998) nvodi d se individulne rzlike u stepenu i intenzitetu ispoljvnj stereotipij mogu pripisti individulnim rzlikm u odgovoru n stresogene ~inioce. Zklju~k / Conclusion Po svemu sude}i, stereotipne ktivnosti ko poreme}ji u pon{nju koje se kod goved nj~e{}e ispoljvju u vidu igre jezik su veom slo`ene etiologije i ptogeneze. Pored n~in dr`nj `ivotinj i deficitrne ishrne, u etiologiji nstnk ovih poreme}j odre enu ulogu imju genetsk predispozicij i poreme}ji neuroendokrine regulcije. U~estl pojv igre jezik u ktegoriji krv kod kojih je n opservirnoj frmi ustnovljen hipomgnezijemij ukzuje n to d i ovo ptofiziolo{ko stnje moglo d ude zn~jn etioptogenetski ~inilc u promeni pon{nj krv u intenzivnim uslovim proizvodnje. NAPOMENA / ACKNOWLEDGEMENT: Rd je podr`n sredstvim projekt III finnsirnog od strn Ministrstv prosvete, nuke i tehnolo{kog rzvoj Repulike Srije. / The work ws funded y the Project III y Ministry of Eduction, Science nd Technologicl Development of the Repulic of Seri Litertur / References 1. Admestenu I. Ptologi medicl nimlelor domestic. Editi II. Bucurest: Editur Agro-Silvic, Chutkow JG. Mgnesium nd the centrl (intrdurl) nervous system: metolism, neurophysiologicl functions nd clinicl disorders. In: Sigel H, Sigel A, editors. Metl Ions in Biologicl Systems: Compendium on mgnesium nd its role in iology, nutrition nd physiology. New York: Mrcel Dekker Inc, 1990, Corzzin M, Pisentier E, Dovier S, Bovolent S. Effect of summer grzing on welfre of diry cows rered mountin tie-stll rns. Itl J Anim Sci 2010; 9(3): Cuciurenu MD, Vink R. Mgnesium nd stress. In: Vink M, Nechifor M, editors. Mgnesium in the centrl nervous system. Adelide: University of Adelide Press, 2011, Dntzer R. Behviorl, physiologicl nd functionl spects of stereotyped ehviour: A review nd re-interprettion. J Anim Sci 1986; 62(6): Issi M, Özcelik M, Gül Y. Vitmin nd some minerl sustnce levels long with hemtologicl findings in cttle with tongue rolling disese. Kfks Üniversitesi Veteriner Fkültesi Dergisi 2009; 15(6): Krtzis H, Rouies N, Polizopoulou Z, Ppsterides A. (Tongue ply nd mgnesium deficiency in diry cttle). Zungenspielen und Mngnmngel ei Milchkuhen. Dtsch Tierrztl Wochenschr 1995; 102: Lindström T, Redo I. Effect of feeding durtion nd rumen fill on ehviour in diry cows. Appl Anim Behv Sci 2000; 70(2): McCoy MA, Young PB, Hudson AJ, Dvison G, Kennedy DG. Regionl rin monomine concentrtions nd their ltertions in ovine hypomgnesemic 355

8 tetny experimentlly induced y mgnesium-deficient diet. Ret Vet Sci 2000; 69(3): Phillips C. Cttle ehviour nd welfre. 2nd rev.ed. Ames: Blckwell Science Ltd, Redo I, Emnuelson M, Lunderg K, Oredsson N. Feeding level nd orl stereotypies in diry cows. Anim Sci 1996; 62(2): Redo I, Jcosson KG, vn Doorn C. Petterson G. A note on reltions etween orl sterotypies in diry cows nd milk production, helth nd ge. Anim Prod 1992; 54(1): Redo I, Nordld A. Stereotypies in heifers re ffected y feeding regime. Appl Anim Behv Sci 1997; 53(3): Redo I. Reltions etween orl stereotypies, open-field ehvior, nd pituitry drenl system in growing diry cttle. Physiol Behv 1998; 64(3), Redo I. The influence of restrint on the occurrence of orl stereotypies in diry cows. Appl Anim Behv Sci 1992; 35(2): Rosenerger G. Clinicl Exmintion of Cttle. Oxford: Blckwell Science Ltd, Rushen J, de Pssillé AM, von Keyserlingk MAG, Wery DM. The welfre of cttle. Dordrecht: Springer, Sto S, Ngmine R, Kuo T. Tongue-plying in tethered Jpnese Blck cttle: diurnl ptterns, nlysis of vrince nd ehviour sequences. Appl Anim Behv Sci 1994; 39, [mnc H. Bolesti orgn z vrenje goved. Beogrd: Nu~n KMD, Vu~ini} M. Pon{nje, doroit i z{tit `ivotinj. Beogrd: Veterinrsk komor Srije, Wtt DC, Seller A. A clinico-genetic study of psychitric disorder in Huntington s chore. Psychol Med 1993; 23: STEREOTYPICAL BEHAVIOUR AT HIGH YIELDING DAIRY COWS FARMS TONGUE ROLLING Prodnovi} R., Kirovski Dnijel, Vujnc I., Ne{i} Ksenij, Jnevski A., Mri} J., Kukri} V. The ojective of this work ws to determine if there ws connection etween stereotypicl ehviour of high yielding diry cows reeds nd vlues of iochemicl lood prmeters. The investigtion ws crried out in ugust t loose-housing type of frms, in 30 heds of cttle from four groups: drying (15 to 7 dys efore clving), puerperium (up to 40 dys fter clving, erly lcttion (up to 120 dys fter clving) nd lte lcttion (200 to 300 dys fter clving). Assessment of stereotypicl ehviour (tongue rolling) ws crried out y the method of creful oservtion of ll the tested nimls 2 to 4 hours fter morning feeding. Blood smples were tken y puncture of jugulr vein from 8 cows out of ech niml group. In these lood smples there ws determined the concentrtion of glucose, et hydroxy-utyric cid (BHBA), totl protein (TP), lumin, ure, totl iliruin (TBI), C, P, nd Mg s well s AST nd ALT ctivities. During the period up to 40 dys fter clving (puerperium), ehviorl disorder in the form of tongue rolling ws found out in 4 out of 30 oserved nimls (13.33%). Averge concentrtions of ll the tested lood 356 ENGLISH

9 prmeters during the drying period s well s in erly nd lte lcttion were within physiologicl vlues for cttle. During puerperium there were found significntly lower vlues of glycemi, proteinemi, luminemi, uremi nd mgnesiemi in regrd to nteprtl vlues (p<0.05), where the vlues of glycemi nd mgnesiemi were elow the physiologicl limit. A the sme time, in this group of cows the vlues of TBI nd AST ctivities were higher thn physiologicl vlues. Frequent ppernce of tongue rolling phenomenon only mong cows in the group with devition of iochemicl prmeters vlues, points out to possile connection etween the stereotypicl ehviour nd iochemicl composition of lood. It seems tht hypomgnesiemi could e significnt etiopthogenetic fctor cusing the chnge in ehviour of cows in intensive livestock production. Key words: cows, stereotypicl ehviour, iochemicl composition of lood, hypomgnesemi RUSSKIY STEREOTIPNOE POVEDENIE MOLO^NÀH KOROV NA FERMAH "IGRA ÂZÀKOM" Prodnovi~ R., Kirovski Dniel, VuÔnÔc I., Ne{i~ KseniÔ, Ânevski A., Mri~ J., Kukri~ V. CelÝ dnnogo issledovniô ìl opredelitý, suçestvuet li svôzý me`du stereotipnìm povedeniem molo~nìh korov i iohimi~eskih prmetrov. Issledovnie provedeno v te~enie vgust n ferme molo~nìh korov svoodnogo tip hozôystv n 30 korov v k`doy iz 4 grupp `ivotnìh: korovì v suhostoynom periode (ot 15 do 7 dney do otel), v poslerodovom periode (do 40 dney posle otel), v rnnem periode lktcii (do 120 dney posle otel) i v pozdnem lktcionnom periode (ot 200 do 300 dney posle otel). Ocenk sterotipnogo povedeniô (igr Ôzìkom) proveden metodom tçtelýnogo nlódeniô vseh issledovnnìh `ivotnìh s 2 do 4 ~sov posle utrennego kormleniô. Orzcì krovi rli putem punkcii Ôremnoy venì ot 8 korov v k`doy gruppe `ivotnìh. V orzch krovi opredelili koncentrcii glókozì, et-gidroksimslônoy kislotì, oçego elk, lýumin, mo~evinì, oçego iliruin, C, P, Mg, AST i ALT. Do 40 dney posle otel (poslerodovoy period) izmeneniô v povedenii korov, tkie kk "igr Ôzìkom", poôvilisý u 4 iz 30 nlódemìh `ivtnìh iz Ìtoy gruppì (13,33%). Oçie koncentrcii vseh ispìtemìh prmterov krovi v suhostoynom periode, rnnem periode lktcii i pozdnem lktcionnom periode ìli v predelh normì dlô krupnogo rogtogo skot. V poslerodovom periode ìli ustnovlenì olee nizkie koncentrcii glókozì, elk, lýumin, mo~evinì i mgniô po srvnenió so zn~eniômi v predrodovom periode (r<0,05), pri ~em koncentrcii glókozì i mgniô ìli ni`e fiziologi~eskoy normì. V to `e vremô v Ìtoy gruppe korov urovený oçego iliruin i AST ìli vì{e fiziologi~eskoy normì. ^stoe poôvlenie "igrì Ôzìkom" tolýko v gruppe korov, v kotorom nydenì otkloneniô ot normì iohimi~eskih pokzteley, ukzìvet n vozmo`noe suçestvovnie svôzey me`du stereotipnìm povedeniem i iohimi~eskim sostvom krovi. K`etsÔ, ~to nizkô koncentrciô mgniô mo`et sttý v`nìm Ìtioptogeneti~eskim fktorom v izmenenii povedeniô korov v usloviôh intensivnogo proizvodstv. KlÓ~evìe slov: korov, stereotipnoe povedenie, iohimi~eskiy sostv krovi, nizkô koncentrciô mgniô 357

10