ELABORAT O PROCJENI UTICAJA NA ŢIVOTNU SREDINU PROJEKTA IZGRADNJE TURISTICKOG NASELJA U ZAHVATU URBANISTIĈKOG PROJEKTA USKOCI

Транскрипт

1 ELABORAT O PROCJENI UTICAJA NA ŢIVOTNU SREDINU PROJEKTA IZGRADNJE TURISTICKOG NASELJA U ZAHVATU URBANISTIĈKOG PROJEKTA USKOCI Podgorica, februar 2020.godine

2 S A D R Ţ A J 1. OPŠTE INFORMACIJE 3 2. OPIS LOKACIJE OPIS PROJEKTA IZVJEŠTAJ O POSTOJEĆEM STANJU SEGMENATA ŢIVOTNE SREDINE OPIS MOGUĆIH ALTERNATIVA OPIS SEGMENATA ŢIVOTNE SREDINE OPIS MOGUĆIH ZNAĈAJNIH UTICAJA PROJEKTS NA ŢIVOTNU SREDINU OPIS MJERA PREDVIĐENIH U CILJU SPREĈAVANJA, SMANJENJA ILI OTKLANJANJA ZNAĈAJNOG ŠTETNOG UTICAJA NA ŢIVOTNU SREDINU PROGRAM PRAĆENJA UTICAJA NA ŢIVOTNU SREDINU NETEHNIĈKI REZIME INFORMACIJA PODACI O MOGUĆIM POTEŠKOĆAMA REZULTATI SPROVEDENIH POSTUPAKA UTICAJA PLANIRANOG PROJEKTA NA ŢIVOTNU SREDINU DODATNE INFORMACIJE I KARAKTERISTIKE PROJEKTA IZVORI PODATAKA 137 2

3 1. OPŠTE INFORMACIJE a) Podaci o nosiocu Projekta Nosilac Projekta: Adresa: Galaxy Europe doo PC Škaljari Kotor Registracijski broj: PIB: Odgovorno lice: Ying Jin, direktor Broj telefona: , rade@goldengroup.me b) Glavni podaci o Projektu Naziv Projekta: TURISTICKO NASELJE U ZAHVATU URBANISTIĈKOG PROJEKTA USKOCI Lokacija: UP1 obuhvaćena Urbanistiĉkim projektom Uskoci Katastarske parcele broj: Naziv objekta Vrsta radova: 542/2, 543, 544/2, 548/2, 548/3, Opština Ţabljak Turistiĉko naselje USKOCI (hotel sa 4* i 40 vila) Izgradnja objekta Površina objekta: BGP m 2 (Hotel m 2, 40 vila m 2, sportsko rekreativni objekat m 2, portirnica- 20m 2 ) c) Podac o organizaciji i licima koja su uĉestvovala u izradi Elaborata ObraĊivaĉ: Autori Elaborata: STUDIO SYNTHESIS ARCHITECTURE & DESIGN d.o.o. Podgorica Marjana KaluĊerović, dipl.inţ.met. dr Sonja Radović Jelovac, dipl.inţ.arh. dr Sneţana Dragićević, dipl.biolog Vasilije Gazivoda, dipl.inţ. graċevine 3

4 Izvod iz Centralnog registra privrednih subjekata Poreske uprave 4

5 5

6 6

7 7

8 Na osnovu Zakona o procjeni uticaja na ţivotnu sredinu ( Sl. list CG br. 75/18) donosim: RJEŠENJE O formiranju multidisciplinarnog tima za izradu Elaborata o procjeni uticaja na ţivotnu sredinu za projekat izgradnje Turistiĉkog naselja, na urbanistiĉkoj parceli UP1 koju ĉine katastarske parcele broj: 542/2, 543, 544/2, 548/2, 548/3 u zahvatu Urbanistiĉkog projekta " USKOCI "- u sastavu: 1. Marjana KaluĊerović, dipl.inţ.met. 2. Dr Sonja Radović Jelovac, dipl.inţ.arh. 3. Dr Sneţana Dragićević, dipl. biolog 4. Vasilije Gazivoda, dipl.inţ.graċ. Multidisciplinarni tim se prilikom izrade Elaborata o procjeni uticaja na ţivotnu sredinu mora pridrţavati Zakona o procjeni uticaja na ţivotnu sredinu ( Sl. list CG broj 75/18) i drugih zakonskih propisa koji regulišu ovu oblast. Ĉlanovi Multidisciplinarnog tima ispunjavaju uslove predviċene Zakonom o procjeni uticaja na ţivotnu sredinu ( Sl. list CG broj 75/18). Za koordinatora u Multidisciplinarnom timu odreċujem Marjanu KaluĊerović, dipl.inţ.met. 8

9 9

10 10

11 11

12 12

13 13

14 14

15 2. OPIS LOKACIJE 2.1 Opis lokacije Izgradnja TURISTIĈKOG NASELJA je planirana na urbanistiĉkoj parceli UP1 koju ĉine katastarska parcele broj: 542/2, 543, 544/2, 548/2, 548/3 u zahvatu Urbanistiĉkog projekta " USKOCI "- Turistiĉki sadrţaji (,,SI.list Crne Gore opštinski propisi" br.22/14), u skladu sa Urbanistiĉko tehniĉkim uslovima broj: 352/ od godine izdatim od strane Sekretarijata za ureċenje prostora, zaštitu ţivotne sredine i komunalno stambene poslove Opštine Ţabljak. Slika 2.1. Satelitski snimak lokacije projekta Lokacija UP-a Uskoci nalazi se, prema namjeni PUP-a Ţabljak, u zahvatu razvojne turistiĉke zone Uskoci. Analiza prikupljenih podataka ukazuje da na predmetnom prostoru zapravo na cijeloj površini od 6,23 ha nije izgraċen nijedan objekat. Teren se nalazi na nadmorskoj visini od m. Predmetni prostor je u potpunosti neizgraċen, pokriven pašnjacima i travnatim površinama sa malim brojem drvenaste vegetacije. Ranijom urbanizacijom ovaj prostor nije bio predviċen za gradnju. S obzirom da lokalitet do sada nije bio urbanizovan srećemo se sa jednim neureċenim prirodnim ambijentom. 15

16 Slika 2.2. Izvod iz Master plana Uskoci Planirana namjena površina je turistiĉko naselje T2 u skladu sa pravilnikom o bliţem sadrţaju i formi planskog dokumenta. U okviru iste nalazi se hotel, vile, površine za pejzaţno ureċenje, površine za sport i rekreaciju, saobraćajne površine i površine elektroenergetske infrastrukture. Zahvat predmetnog Projekta karakteriše infrastrukturna neizgraċenost. Zoni zahvata pristupa se preko lokalnog puta Ĉarkovo Polje - Uskoci, sa njene juţne strane. Na predmetnoj lokaciji nema izgraċene ni jedne trafostanice TS 10/0,4kV. Na teritoriji zahvata ne postoji izgraċena vodovodna mreţa. Primarni cjevovod gradskog sistema vodovoda PE Ø90 od Ţabljaka prema Podgori vodi na rastojanju 1,5 km od predmetne lokacije. Na lokaciji nema izgraċene mreţe fekalne i atmosferske kanalizacije. U blizini lokacije nema površinskih vodnih tijela. Podruĉje koje obuhvata UP Uskoci na Ţabljaku, nije opskrbljeno elektronskom komunikacionom infrastrukturom. U kontaktnim zonama takoċe ne postoji telekomunikaciona kanalizacija sa elektronskom komunikacionom mreţom. Na posmatranom podruĉju prisutni su, signalom mobilne telefonije, sva tri mobilna operatera, a podruĉje je pokriveno i TV signalom koji distribuira BBM Montenegro i Total TV. 16

17 2.2 Podaci o potrebnoj površini zemljišta Planirano Turistiĉko naselje na Ţabljaku, projektovano je na urbanistiĉkoj parceli UP1, koja se sastoji od katastarskih parcela 542/2, 543, 544/2, 548/2, 548/3, u zahvatu Urbanistiĉkog projekta "USKOCI". U skladu sa namjenom iz UTU-a, planirani sadrţaji su hotel, vile, površine za pejzaţno ureċenje, površine za sport i rekreaciju, saobraćajne površine i površine elektroenergetske infrastrukture. Ukupan zahvat ĉini jedna urbanistiĉka parcela UP1, koja je podijeljena na 45 lokacija-mjesto izgradnje, ukupne površine ,67m 2. Ukupna BGR objekata iznosi ,02m 2, od ĉega je BGP Hotela 4.577,97m 2, a ukupna BGP 40 vila 9.359,2m 2, BGP Sportsko rekreativnog objekta 175,85m 2 i BGP portirnice 20m Prikaz pedoloških, geomorfoloških, geoloških i hidrogeoloških i seizmoloških karakteristika terena Pedološke karakteristike Podruĉje Opštine Ţabljak odlikuje se razliĉitim tipovima zemljišta, sa razliĉitim fiziĉkim I hemijskim osobinama. Najvaţniji faktori koji su uticali na formiranje zemljišta su: geološka podloga, reljef, klima, hidrografija, vegetacija i ĉovjek. Kao glavne podloge za upoznavanje sa pedološkim karakteristikama lokacije i njene okoline korišćena je Pedološka karta "Ţabljak 4", Poloprivredni institut Titograd god., kao I monografija "Zemljišta Crne Gore" (Fuštić B., Podgorica, 2004). Na prostoru lokacije i njene okoline prisutna je rendzina na karbonatnoj drobini (buavica), dok je u širem okruţenju prema Crnom jezeru prisutno smeċe zemljište na karbonatno-silikatnoj podlozi (slika 2.3.). Kreĉnjaĉka crnica je zemlijšte nastalo na tvrdim karbonatnim stijenama, odnosno jedrim kreĉnjacima i dolomitima, crne boje i karakteristiĉne praškaste ili mrviĉaste strukture pod najĉešćim nazivom rendzina, u koje se sada razvrstavaju zemljišta sliĉnih osobina, koja se obrazuju na svim ostalim karbonatnim supstratima. 17

18 Slika 2.3. Prikaz pedološke karte šireg podruĉja lokacije Zemljišta na kreĉnjacima mahom su obrasla šumskom i travnom (pašnjaĉkom) vegetacijom. Šumu najĉešće ĉine razni tipovi listopadnih, reċe miješanih listopadno ĉetinarskih. Mehaniĉki sastav organogene crnice, uglavnom, ĉine ĉestice sitnog pijeska i praha. Zbog toga, visokog sadrţaja humusa i male dubine ono je jako trošno, mekano i posušno zemljište. Pošto se nalazi na ekstremno propustljivom kreĉnjaku i strmom terenu, te je samo zemljište jako propustljivo za vodu, pa je u ovom pogledu organogena kreĉnjaĉka crnica sliĉna pjeskušama I predstavlja suvo i toplo staništc obraslo kserofitnim vrstama biljaka. Visok sadrţaj humusa koji u organogenoj crnici iznosi više od 25 % utiĉe na strukturu i mehaniĉki sastav. Stvaranje organomineralnog kompleksa, koji nastaje sjedinjavanjem organskog i mineralnog dijela, je u zaĉetku, pa je struktura vrlo stabilna, jer strukturu agregata, uglavnom, ĉine joni kalcijum-humata. Fiziĉke osobine tipiĉnih buavica, su nepovoljne, jer su suviše laka i porozna zemljišta, jako propustljiva za vodu, dobro aerisana, ali laka za obradu. Higroskopska vlaga buavica je u korelaciji sa sadrţajem humusa, pa se vrijednosti kreću prosjeĉno 6-8 %, ali nekad dostiţu % što je upravo srazmjerno sadrţaju humusa. SmeĊe zemljište je formirano u razliĉitim reljefnim uslovima, nadmorskoj visini (od 500 m.n.m. do planinskih masiva) i klimi (padavine od mm i prosjeĉne godišnje temperature do 8 C). Granulometrijski sastav, struktura, profil i morfologija smeċeg zemljišta varira u zavisnosti od podsloja i u tom pogledu ima razliĉite fiziĉke, hemijske i biološke karakteristike. Intenzivnije rasipanje baze i razgradnja primarnih minerala karakteriše manje-više sve podtipove, kao I oslobaċanje oksida i hidroksida od kojih su crveni oksidi glavni, razlog smeċe boje zemljišta. Nakon procesa dobijanja smeċe boje slijedi proces sinteze sekundarnih minerala i stvaranja gline (argilogeneza), što su obiljeţja većine kambisola. SmeĊe zemljište je, po svojoj prirodi, predodreċeno za prirodne vegetacije, odnosno listopadno i 18

19 ĉetinarsko drveće i prirodne travnate površine. Zemljište se formira na raznim osnovama, najĉešće na jezerskim sedimentima i ima sliĉan ili isti sastav kao distriĉni kambisol, ali ima slabe kisjele i neutralne reakcije jer je formirano na više alkalnim podlogama. Prisustvo kalcijum karbonata u podlozi i zemljištu utiĉe na fiziĉke i hemijske osobine, pa negativnih karakteristika nema ili su veoma male u poreċenju sa distriĉnim kambisolom. Geomorfološke karakteristike Osnovna geomorfološka podjela podruĉja opštine podrazumijeva ĉetiri specifiĉne prostorne cjeline sa naglašenom fizionomijom: površ Jezera, masiv Durmitora, kanjon rijeke Tare i masiv Sinjajevine. Površ Jezera predstavlja zaravnjen plato nadmorske visine od 1300 do 1500 mnm. koji prostorno objedinjava podruĉje opštine i vezuje planinske lance Durmitora sa kanjonskom dolinom Tare. Masiv Durmitora predstavlja markantnu reljefnu cjelinu koja je ispresijecana mnogobrojnim kanjonima rijeka i potoka, sa velikim brojem vrtaĉa, uvala, zaravni, planinskih oka i drugih karstnih tvorevina, kao poseban fenomen prirode. Kanjon Tare, kao jedinstvena pojava po svojoj dubini, od 1000 m, a mjestimiĉno i 1300 m, a prostire se od ušća Bistrice do Šćepan polja (opština Pluţine) i ima duţinu od 78 km. Sinjajevina je prostrana planinska visoravan, duga oko 40 km i široka oko 15 km, koja leţi u polukrugu dubokog kanjona Tare. Ona je najveća kreĉnjaĉka zaravan - površ u Crnoj Gori. U morfološkom pogledu predmetna lokacija zahvata zaravnjeni plato na vrhu manjeg grebena pored lokalnog puta Ţabljak - Crno jezero, u podnoţju breţuljkasto-brdovitog uzvišenja Pitomine. Kote terena predmetne lokacije, na zaravnjenom platou gde se planira izgradnja novih objekata, su od oko mnm. Sjeverno od predmetne lokacije je breţuljkasto-brdovito uzvišenje Pitomine (1538 mnm). Šire podruĉje se odlikuje veoma razuċenim reljefom, gde se izdvajaju breţuljkasta-brdovita uzvišenja, odnosno doline, koje ujedno predstavljaju predisponirane pravce kretanja povremenih i stalnih vodotoka na širem podruĉju predmetne lokacije. Geološke karakteristike Šire podruĉje Ţabljaka izgraċuju tvorevine trijaske, jurske i kredne starosti i kvartarni sediment (slika 2.4.). Na predmetnoj lokaciji kao i na većem dijelu Jezerske visoravni, stenske mase trijaske i jurske starosti su prekrivene kvartarnim glacijalnim i fluvioglacijalnim sedimentima. Morene (gl) pokrivaju velike površine na Jezerskoj visoravni, na Sinjajevini i na padinama Durmitora. Sastoje se od lednicima zdrobljenog materijala, peskovito-glinovitog i šljunkovitog, haotiĉno izmešanog, u kojem se nalaze mestimiĉno i blokovi od više desetina kubika kao i poluzaobljeni komadi preĉnika od 0,1 do 1,0 m. Morene mestimiĉno predstavljaju tzv.»bedeme«(ĉeone i boĉne morene) sa debljinom morenskih naslaga od 50 do 100 m. Morenski materijal, dakle, potiĉe sa terena koji je gleĉerima (lednicima) erodovan. Na predmetnoj lokaciji zastupljeni material je verovatno fluvioglacijalnog porekla, na šta ukazuje prašinasto-peskoviti kompleks zastupljen na samoj površini. 19

20 Slika 2.4. Geološka karta šireg podruĉja lokacije (Mirković, M. i Vujisić, P. (1989): Osnovna geološka karta SFRJ 1: , list Ţabljak, Savezni geološki zavod, Beograd U tektonskom pogledu podruĉje istraţivanja pripada Durmitorskoj tektonskoj jedinici, koja je sa sjevera i sjeveroistoka navuĉena na Visoki krš. Teren Durmitorske geotektonske jedinice izgraċuju klastiĉni sedimenti paleozoika i donjeg trijasa, karbonatne, vulkanske i silicijske stijene srednjeg trijasa, karbonatne stijene gornjeg trijasa, jure, tvorevine dijabaz-roţnaĉke formacije i jure, jezerski neogeni sedimenti, glacijalni, deluvijalni i aluvijalni sedimenti kvartarne starosti. Hidrogeološke odlike terena Na osnovu hidrogeoloških svojstava i funkcija stenskih masa i strukturnog tipa poroznosti tvorevine koje izgraċuju predmetnu lokaciju i koje imaju najveće rasprostranjenje na širem podruĉju lokacije mogu se uvrstiti u grupu slabo do dobro propusnih stena intergranularne poroznosti: - Dobrovodopropusne stijene pukotinsko-kavernozne poroznosti, u koje spadaju kreĉnjaci,. 20

21 Ove stijenske mase su tektonski polomljene i skaršćene a u okviru njih formiran je razbijeni karstni tip izdani, koji se prazni preko niza izvora u niţim djelovima terena na kontaktu slabopropusnih i nepropusnih stijenskih masa. - Kompleks slabo do srednje propusnih stijena intergranularne poroznosti su glacijalni i fluvioglacijalni sedimenti sedimenti. Filtracione karakteristike sedimenata su promjenjive zavisno od procentualnog uĉešća glina. Atmosferske vode se infiltriraju u teren i imaju generalni pravac gravitacije ka erozionom bazisu, ka jugu i jugozapadu, ka postojećem povremenom vodotoku Otoka koji protiĉe u neposrednoj blizini predmetne lokacije. Inţenjersko geološke karakteristike Na osnovu Elaborata o geotehniĉkim istraţivanjima terena, a koji je za potrebe Investitora uradio "Geotehnika Montenegro" d.o.o. iz Nikšića, kao i dosadašnjeg poznavanja terena i neposredne okoline, te obilaska i kartiranja, konstatovane su sledeće inţenjerskogeološke sredine, posmatrano od površine terena po dubini: Glacijal ovu sredinu gradi prašinasta i pjeskovita drobina sa poluzaobljenim blokovima razliĉite veliĉine, smeċe i tamno-ţute boje, u površinskom dijelu do nekoliko metara dubine slabije vezani a u dubljem dijelu bolje vezani. Sredina je suva ili malo vlaţna, dobro konsolidovana. Prema kategorizaciji GN-200 ovi sedimenti spadaju u III i IV kategoriju iskopa. Debljine su prema procjeni preko 10.0 m. Zastupljeni su na širem podruĉju a vidljivi su mjestimiĉno u kosini postojećeg puta. Kreĉnjaci grade zaleċe i podlogu lokacije. Slojeviti i bankoviti sedimenti, ispucali i karstifikovani. Zastupljeni su na većoj dubini i generalno nemaju uticaja na izgradnju budućih objekata a izdanci su vidljivi u široj okolini lokacije. Proraĉun dozvoljenog opterećenja raċen je uz pretpostavku da će se objekti fundirati u glacijalu, na temeljnim trakama. Dubina fundiranja je 1.0 m, širine temeljnih traka su od 0.5 do 1.5 m. Usvojeno je dodatno opterećenje od objekata od 100 kn/m 2 a usvojeni parametri geotehniĉke sredine glacijal za geostatiĉke proraĉune su: Seizmološke karakteristike Prema karti seizmike regionalizacije teritorije Crne Gore (B.Glavatović i dr. Titograd, 1982.) posmatrano podruĉje pripada zoni sa osnovnim stepenom seizmiĉkog intenziteta 7o MCS skale. Na osnovu inovacije seizmiĉkih parametara Crnogorskog podruĉja koji su u saglasnosti sa evropskim standardima (EVROCODE 8) izraċena je karta oĉekivanih maksimalnih magnitude zemljotresa za povratni period od 100 godina (slika 2.5.). 21

22 Slika 2.5. Karta oĉekivanih maksimalnih magnituda zemljotresa za povratni period vremena od 100 godina Sa slike se vidi da podruĉje istraţivanja za povratni period od 100 godina spada u zonu sa magnitudama od oko 5,6o Rihterove skale. U zavisnosti od tipa primijenjene analize konstrukcije projektant bira odgovarajuće seizmiĉke faktore ponašanja u skladu sa Evrokodom Izvorišta vodosnadbjevanja i hidrološke karakteristike Izvorišta vodosnabdijevanja Postojeća izvorišta koja se koriste za vodosnabdijevanje Ţabljaka i okolnih naselja su: - izvor Oko, koje se prihranjuje iz Zminjeg jezera, minimalne izdašnosti oko 7 l/s odnosno maksimalna oko 40 l/s; - eksploatacioni bunari u aluvionu Mlinskog potoka minimalne izdašnosti l/s; - izvorište u Pošćenskom katunu, u zaledju Modrog jezera, minimalne izdašnosti oko 3 l/s. Ukupno raspoloţive koliĉine svih izvorišta ukljuĉenih u vodovodni sistem Ţabljaka iznose u granicama od l/s. Ukoliko se imaju u vidu gubici u mreţi koji su znaĉajni, već sada nedostajuće koliĉine za Ţabljak i okolna naselja iznose preko 20 l/s. Podruĉje NjegovuĊe snabdijeva se odvojenim vodovodom sa karstnih izvora Rosatovac i Oko, ĉija je minimalna izdašnost 3-4 l/s. Postojeći sistem gradskog i seoskih vodovoda karakteriše: - Nekvalitetno izgraċeni vodozahvati, - Nekvalitetno izvedeni cjevovodi, - Neriješeno odrţavanje, a posebno sanitarno-higijenski tretman i praćenje kvaliteta vode, - Nedovoljna izgraċenost vodovoda i - Slabo zaštićena izvorišta koja se koriste (nijesu formirane sanitarne zone). 22

23 Hidrološke karakteristike Rijeka Tara predstavlja glavno hidrološko obeljeţje prostora Durmitora. Pripada crnomorskom slivu, koji se odlikuje rijekama bogatijim vodom i sa duţim tokovima, u odnsu na rijeke jadranskog sliva. Tara nastaje od Rijeka Veruša i Opasanica. Duţina toka Tare, raĉunajući od od najviših izvorišta u katunu Maglić je 158 km, dok je od sastajališta Veruše i Opasanice njena duţina 143 km. Kanjon Tare, od ušća Bistrice do Šćepan polja dugaĉak je 80 km. Površina sliva rijeke Tare iznosi 2040 km 2, a prosjeĉni godišnji proticaj kod Trebajeva je oko 27 m 3 /s, a kod Šćepan polja oko 82 m 3 /s. Rijeka Tara nalazi se na listi zaštićenih UNESCO podruĉja. Na širem podruĉju Durmitorskog masiva postoji nekoliko jezera ledniĉkog porijekla: Veliko i Malo Crno jezero, Vraţje, Riblje, Pošćensko, Barno, Zminje, i dr. Crno jezero je symbol Durmitora. Jezero se nalazi na nadmorskoj visini od 1422 m, dugaĉko je oko 1150 m,a a široko 80 m. Sastoji se od Velikog i Malog Crnog jezera, koja su tokom većeg dijela godine spojena, a samo tokom leta, u vrijeme hidroloških minimuma su odvojena. Dubina Velikog jezera je oko 25 m, dok je dubina Malog jezera oko 50 m. Crno jezero vodom se prihranjuje iz Mlinskog potoka, vrela Ĉeline i mnogih drugih manjih vrela koja se pojavljuju u vrijeme otapanja snega. U vrijeme visokog vodostaja voda iz jezera otiĉe Ţabljaĉkom rijekom do ponora ispod Ţabljaka, a onda se pojavljuje na Bijelim vrelima na desnoj obali Tare. TakoĊe, dokazana je i hidrauliĉka veza ponora u Malom jezeru i vrela Dubrovsko u kanjonu Komarnice. Poslednjih godina Crno jezero je ugroţeno uslijed crpljenja za potrebe vodosnabdijevanja, iako se voda ne crpi direktno, već bunarima na njegovoj obali i u zoni Mlinskog potoka (direktna hidrauliĉka veza sa podzemnim vodama u obalnoj zoni). Osim toka rijeke Tare,, prostor Opštine Ţabljak karakterišu i sljedeći hidrografski objekti: pištevine, izvori, vrela, estavele, ponori i ponornice, stalni i povremeni vodotokovi, bukovi i vodopadi, stalna i povremena jezera, bare i lokve. Svi zajedno imaju izuzetan znaĉaj za vodosnabdijevanje naselja, turistiĉike i sportsko-rekreativne aktivnosti, uzgoj ribe, napajanje stoke, za kvalitetne pašnjake i livade na obalama vodenih tokova, odrţavanje specifiĉnih i zaštićenih ekosistema i dr Na podruĉju Opštine Ţabljak nalazi se veliki broj izizvora. Na potezu od Dobrilovine do ušća Sušice, najizdašniji izvori u kanjonu Tare su: - Ćorbudţak (Qmin oko 50 l/s), drenira sjeverne djelove Sinjavine, - Ljutica (Qmin > 1000 l/s) koja se nalazi 2 km uzvodno od mosta na ĐurĊevića Tari. Drenira kraški teren Kuĉajevice i Zmijniĉkog jezera. - Mušovi bukovi i Bijela vrela na podruĉju Lever Tare, nizvodno od mosta (Qmin = l/s). Bojenjem Ţabljaĉkog ponora i ponora u Marića bare utvrdjena je hidrološka povezanost sa izvorom Bijela vrela, koji se nalazi sa desne strane korita Tare. - Lazin Kamen (Qmin = 100 l/s), koji se nalazi ispod Ninkovića, drenira terene sjeverno od Tepaĉkog polja. - Izvor Kaludjerovaĉa (Qmin > 1000 l/s) ispod Tepaca, koji istiĉe iz kreĉnjaĉke drobine. Drenira karstne terene Male Crne Gore i Sušice. - Izvor Nozdruć (Qmin = 100 l/s) koji istiĉe iz kreĉnjaka trijaske starosti. Drenira istoĉne djelove Pivske planine. Na prostoru Jezera u okviru teritorije Opštine Ţabljak najznaĉajnija su izvorišta u prostoru Modrog i Valovitog jezera, koja se javljaju na kontaktu propustnih i vodonepropustnih flišnih stijena (dio ovih voda je kaptiran i sluţi za vodosnabdijevanje sela ispod Durmitora i Novakovića). Kontaktnog tipa su i izvori na podruĉju Pašine vode i Virka, kao i manji izvori u predjelu Mlinskog potoka, Tepaca i Šaranaca. U okviru terena izgradjenih od glacijalnih (morenskih) i glaciofluvijalnih sedimenata najznaĉajniji su izvori "Rosatovac" i "Oko" u Njegovudji i "Srndanjica" ispod sela Novakovića. 23

24 Juţno od predmetne lokacije protiĉe povremeni vodotok Otoka, koji se kasnije, jugozapadno od predmetnog objekta uliva u Crno jezero. 2.5 Klimatske karakteristike sa odgovarajućim meteorološkim pokazateljima Klimatske karakteristike razmatranog podruĉja uslovljene su geografskim poloţajem prostora i nadmorskom visinom, gledajući u makro-planu, kao i nizom reljefnih raznolikosti koje opšti klimat uveliko modifikuju. Na klimatske uslove opštine naroĉito veliki uticaj imaju velika nadmorska visina i razuċeni reljef. Na ovom podruĉju iznad 1200 metara nadmorkse visine preovlaċuje subplaninska klima. Zime su duge i hladne, ljeta su veoma kratka i svjeţa, a jeseni su toplije od proljeća. Na podruĉju opštine srednja godišnja temperatura vazduha ima zonalni raspored, tako da je moguće izdvojiti ĉetiri termiĉke zone: - dolina Tare sa prosjeĉnom godišnjom temperaturom od oko 8-10 C - kanjon Tare sa prosjeĉnom godišnjom temperaturom od oko 6-8 C - planinski dio podruĉja sa prosjeĉnom godišnjom temperaturom od oko 2-4 C - planinski vrhovi sa prosjeĉnom godišnjom temperaturom od oko 0 C U vegetacionom periodu (april-septembar) i u okviru već definisane ĉetiri zone srednja temperatura vazduha iznosi u: - dolini Tare oko C,+ - kanjonu Tare oko C - planinskom dijelu opštine oko 6-10 C - planinskim vrhovima oko 4 C Srednja maksimalna temperatura u julu, a što je od znaĉaja za ljetnji dio turistiĉke sezone iznosi u: - dolini Tare oko C - kanjonu Tare oko C - planinskim dijelovima oko C - planinskim vrhovima Nacionalnog parka oko 12 C U decembru mjesecu (poĉetak zimskog dijela turistiĉke sezone) srednja temperatura vazduha iznosi u: - dolini Tare oko 0 C - kanjonu Tare oko -2 C - planinskim dijelu oko -4 C - planinskim vrhovima oko -6 C. Srednji godišnji broj ljetnjih dana (sa temperaturom većom od 25 C) je po zonama sledeći: - dolina Tare sa oko ljetnjih dana - kanjon Tare sa oko ljetnjih dana - planinski dio podruĉja sa oko 20 ljetnjih dana - planinski vrhovi sa nijednim danom Srednja godišnja temperatura na Ţabljaku iznosi 4,6 C. Najtopliji mjesec je jul sa srednjom temperaturom 17,9 C, a najhladniji januar sa -8,3 C. Na Ţabljaku se ne biljeţe tropski dani, jer je nadmorska visina velika. Mrazevi uglavnom prestaju do kraja aprila, te je zima u Ţabljaku dva meseca duţa od ljeta. Podruĉje Ţabljaka spada u podruĉja velike oblaĉnosti. Oblaĉnost je posebno povećana u hladnom 24

25 dijelu godine. Srednja mjesjeĉna oblaĉnost je 5,8 na Ţabljaku, maksimalna je u februaru i iznosi 6,7 desetina na Ţabljaku, a minimalna u julu i avgustu i iznosi 4,5 desetine na Ţabljaku. Oblaĉnost je povećana u hladnom dijelu godine, dok u ljetnjem periodu dostiţe minimum. Jesen u odnosu na proljeće ima u prosjeku manju oblaĉnost; Relativna vlaţnost se poklapa sa oblaĉnošću podruĉja i u granicama je od 70-80%. Oskudnost u padavinama pored visoke relativne vlaţnosti je posljedica nepostojanja uslova u većem dijelu godine da se postigne nivo kondenzacije. Srednja višegodišnja vrijednost relativne vlaţnosti je 76,7% na Ţabljaku (najvlaţnije je zimi 81,8% i u jesen 72,1%, dok je proleće manje vlaţno 74,1%, a leto je najsušnije 72,7%.). U predjelima na niţim nadmorskim visinama vlaţnost je manja, izuzev u samoj dolini Tare gde su ĉeste magle. Tako je na Ţabljaku je minimalna vlaţnost u julu (71,8%), a maksimalna u decembru (82,7%). Srednja godišnja vrijednost insolacije - suma osunĉavanja na Ţabljaku je 1925,9 ĉasova. Mjesjeĉni maksimum je u julu 366,0, a minimum u januaru i iznosi 42,0 ĉasova. Razlike su uslovljene i morfologijom terena oko Ţabljaka, pri ĉemu Ţabljak ima veću otvorenost horizonta i manju zaklonjenost od sunca okolnim uzvišenjima. Vedrih dana ima najviše u ljetnjem periodu godine, dok su tmurni veoma ĉesti u periodu od decembra do marta. Okolni planinski krajevi imaju, zbog veće nadmorske visine, povećanu oblaĉnost, ali i više vedrih dana, jer je na njima zadrţavanje magle kraće. Zbog toga su masivi Durmitora i Sinjajevine ĉesto osunĉani u vrijeme kada je u dolini Tare vrijeme tmurno i maglovito. Ţabljaĉko podruĉje prima godišnje prosjeĉno do mm padavina. Padavine su ravnomjerno rasporeċene tokom godine, izraţenije su zimi nego ljeti, dok su jul i avgust najsušniji mjeseci. Zimi se padavine uglavnom izluĉuju u vidu snijega u visoko-planinskim zonama. U pogledu reţima padavina mogu se locirati dvije oblasti, i to: - kanjon Tare sa okolinom (prosjeĉno od mm) - planinska podruĉja Durmitora i Sinjajevine (prosjeĉno od mm). Na Ţabljaku su prosjeĉne najveće padavine u novembru i iznose 214,5 mm, a najmanje u julu i avgustu 77,4 mm. Snijeg ĉini 1/3 ukupnog broja dana sa padavinama (do 83,4 dana). Visina snijeţnog pokrivaĉa ide i do 3 m a na pojedinim mjestima i više zbog uticaja vjetra i mikro reljefa. Srednja maksimalna visina snijega iznosi cm. Snijeg debljine 30 cm odrţava se 100 dana godišnje. Raspored vazdušnih strujanja pored opšte cirkulacije modifikovan je lokalnim uslovima. Najuĉestaliji vjetrovi su iz juţnog kvadranta (22,6 %,) i sjevernog, pogotovo na podruĉju Ţabljaka (25,4%). Na ovom podruĉju su ĉesti i zapadni i sjeverozapadni vjetrovi (22,6%), dok ostali duvaju znatno rijeċe. Sjeverni vjetrovi (SZ pravac) donose sniţavanje temperature, manje padavina, uglavnom u vidu slabog snijega, i niske temperature. Juţni vjetar, koji prodire u jesen dolinom Tare, sniţava temperaturu i donosi padavine. Kao jedan od najizraţenijih vjetrova ima veliki uticaj na klimu Ţabljaka. Kada on duva dolazi do naglog otapanja snijega i porasta temperature. 2.6 Opis flore i faune U skladu sa geografskim poloţajem, nadmorskom visinom i izuzetno rašĉlanjenim reljefom, i vegetacija Durmitora je veoma sloţena i raznovrsna. Ĉine je 153 biljne zajednice svrstane u 55 sveza, 31 red i 20 vegetacijskih klasa, što predstavlja oko 60 % vegatacijskog bogatstva Crne Gore (Bleĉić & Lakušić, 1976). Prema tome, na vertikalnom profilu, pribliţno do 2000 m, pravilno se smjenjuje ĉitav niz vegetacijskih pojaseva koji se u najširem smislu mogu ukljuĉiti u pet od sedam osnovnih vegetacijskih zona koje su prisutne na podruĉju ĉitave jugoistoĉne Evrope. Praktiĉno, svi klimazonalni oblici vegetacije, izuzev vjeĉnozelenih tvrdolisnih mediteranskih šuma s jedne, i kontinentalnih termofilnih listopadnih šuma, šumostepa i stepa, s druge strane, prisutni sa na podruĉju Durmitora. 25

26 Pregled osnovnih vegetacijskih zona i podzona na vertikalnom profilu Durmitora I Zona submediteranskih termofilnih listopadnih šuma i šikara (Quercetalia pubescentis ) Ia) podzona belograbićevih šuma i šikara (Carpinion orientalis) Ib) podzona crnograbovih šuma i šikara (Seslerio-Ostryon) II Zona nizijskih i brdskih listopadnih šuma srednjeevropskog karaktera (Carpinion betuli illyrico-moesiacum ) III Zona mezofilnih listopadnih bukovih šuma (Fagetalia sylvaticae) IIIa) podzona termofilnih bukovih šuma (Seslerio autumnalis-fagetum moesiacae) IIIb) podzona montanih bukovih šuma (Fagetum moesiacae montanum) IIIc) podzona mješovitih bukovo-jelovih šuma (Abieto-Fagetum moesiacae) IIId) podzona subalpijskih bukovih šuma (Fageto-Aceretum visianii) IV Zona planinske ĉetinarske vegetacije borelanog tipa (Abieti-Piceetalia) Iva) podzona šuma smrĉe, jele i bijelog bora ("planinska tajga") (Abieti-Piceeion) Ivb) podzona subalpijske ţbunaste vegetacije koju na Durmitoru izgraċuje prije svega bor krivulj (Pinion mugi) V Zona visokoplaninske vegetacije iznad gornje šumske granice Va) podzona alpijskih vriština koju izgradjuju uglavnom niski listopadni ţbunovi (Rhodoreto-Vaccinietea) Vb) podzona rudina alpijskog tipa (Festuco-Seslerietea, Juncetea trifidi) Vc) podzona rudina oromediteranskog tipa (Seslerietum robustae tip) FLORA Dosadašnjim istraţivanjima flore Durmitora i okolnih kanjona utvrċeno je prisustvo od 1516 vrsta vaskularnih biljaka (Stevanović, 1996), a po procjenama na Durmitoru raste izmeċu 1600 i 1700 vrsta (samo je na teritoriji NP Durmitor registrovano preko 1300 taksona, od ĉega 122 biljke imaju razliĉite rangove endemizma). Od ukupnog broja zabiljeţenih biljaka, oko 900 vrsta saĉinjava visokoplaninsku floru ovog masiva, odnosno vaskularnu floru koja nastanjuje zone iznad 1500 metara nadmorske visine (u odnosu na ostale planinske masive Balkanskog poluostrva, ispred Durmitora se po bogatstvu visokoplaninske flore nalaze samo Prokletije i Šar planina, dok sliĉno bogatstvo pokazuju još samo Pelister u Makedoniji i Pind u Grĉkoj). Durmitor predstavlja i znaĉajan refugijalni centar visokoplaninske flore. Posebnu vrijednost genofonda vaskularne flore Durmitora, ĉine relikti, biljke velike starosti i ostaci nekadašnje široko rasprostranjene flore. Oni su na Durmitoru rasprostranjeni sporadiĉno na specifiĉnim staništima u tzv. refugijumima, i to prije svega u dubokim kanjonskim dolinama Tare, Pive i Komarnice, ali i na najvišim planinskim vrhovima i cirkovima (najviši vrhovi Durmitora i cirkovi u njihovim podnoţjima danas predstavljaju refugijume za mnoge glacijalne vrste koje su u toku ledenog doba, sa Arktika i Alpa pristigle na Balkansko poluostrvo). Na Durmitoru danas ţivi oko 40 vrsta koje se mogu smatrati glacijalnim reliktima. Zbog ovih, i brojnih drugih prirodnih odlika, Durmitor sa kanjonom Tare svrstan je u crnogorsku mreţu IPA podruĉja. Naime, ovaj IPA sajt sadrţi 40 taksona sa A liste i time znaĉajno prednjaĉi nad svim ostalim sajtovima. Inaĉe, ovo podruĉje zadovoljava i druga dva kriterijuma (B I C) na osnovu kojih se neko podruĉje proglašava za IPA (Important Plant Areas) (Petrović, 2009). Kriterijum A - prisustvo populacije a jedne ili više vrsta koje su od globalnog ili evropskog znaĉaja za zaštitu. 26

27 Kriterijum B - lokalitet sadrţi izuzetno bogatu floru na Evropskom nivou u odnosu na biogeografsku zonu u kojoj se nalazi. Kriterijum C - lokalitet je izraziti primjer staništa od globalnog ili evropskog znaĉaja za zaštitu ili botaniku. KRITERIJUM A - vrste Acer intermedium Adenophora lilifolia Amphoricarpos neumayeri Aquilegia grata Artemisia petrosa ssp. eriantha Asperula wettsteini Biscutella laevigata subsp. montenegrina Buxbaumia viridis Campanula abietina Campanula patula ssp abietina Campanula hercegovina Centaurea incompta Cerastium dinaricum Cypripedium calceolus Daphne malyana Dicranum viride Edraianthus glisicii Eryngium alpinum Euphorbia montenegrina Euphorbia pancicii Fritillaria montana Gentiana levicalyx Gentiana lutea ssp. symphyandra Gomphus clavatus Lathyrus binatus Melampyrum doerfleri Micromeria croatica Neckera pennata Pinguicula balcanica Pinus heldreichii Protoedraianthus tarae Prunus cocomilia Phylloporus pelletieri Senecio thapsoides subsp visianianus Valeriana pancicii Verbascum durmitoreum Verbascum nicolai Vicia montenegrina Viola orphanidis subsp. nicolai Viola speciosa Fitogeografska struktura flore Durmitora izuzetno je sloţena, sve vrste flore Durmitora svrstane su u 83 florna elementa odnosno 5 grupa (Stevanović, 1996): biljke sjevernih predela (arktiĉko-alpijske i borealno-subborealne vrste) biljke alpskog tipa rasprostranjenja (srednje-juţno-evropsko- planinske i evroazijsko planinske vrste) juţno-evropsko planinske ili oromediteranske vrste srednjeevropske vrste i vrste mediteransko-submediteranskog rasprostranjenja. Endemični rodovi i vrste Poseban znaĉaj flori daju endemiĉni rodovi. Na podruĉju Durmitora rasprostranjena su 4 endemiĉna roda: Amphoricarpus Vis., Pancicia Vis., Petteria Presl. i Protoedraianthus R. Lakušić, kao i jedan subendemiĉan rod - Edraianthus DC.. Ovi rodove predstavljaju stare tercijarne biljke i njihovo prisustvo, izmeċu ostalog, ukazuje na starost flore ĉitavog masiva. TakoĊe, posebno je znaĉajno prisustvo vrsta, koje su svojim rasprostranjenjem ograniĉene na podruĉje Durmitora, Dinarskih planina ili Balkanskog poluostrva u cjelini (endemi). Endemiĉnu floru Durmitora saĉinjava 175 vrsta, što ĉini preko 12 % ukupne flore ovog masiva. Visokoplaninskim endemitima pripadaju 122 vrste, što u odnosu na cjelokupnu endemiĉnu floru ovog masiva ĉini ĉak 27

28 77 %, a u odnosu na ukupnu visokoplaninsku floru oko 15 % (Stevanović, 1996; Stevanović & Lakušić, 1996). Najveći broj endema ima dinarsko rasprostranjenje; na drugom mjestu se nalaze endemiti rasprostranjeni na ĉitavom podruĉju Balkanskog poluostrva; dok su na trećem mjestu lokalni durmitorski endemiti. Iako na grupu durmitorskih endemita otpada najmanji procenat vrsta, oni su s obzirom na izuzetno ograniĉeno rasprostranjenje i najznaĉajniji elementi flore Durmitora. Neki od njih su: Verbascum durmitoreum, Gentiana laevicalyx, Edraianthus glisicii, Edraianthus tarae, Daphne malyana, Biscutela laevigata subsp. montenegrina, Valeriana brauni-blanquetii, Hieracium neilreichi subsp. ranisavae, Hieracium schenekii subsp. pseudoschenekii, Hieracium blecicii i dr. Predmetna lokacija se ne nalazi u granicama NP Durmitor ili njegovoj bliţoj okolini, ali jeste dio cjeline durmitorskog podruĉja koji karakterišu visoke vrijednosti prirodnih odlika, i kao takva treba da ostane u skladu sa ambijentom. Nalazi se na podruĉju Uskoka, na Ţabljaku. Predstavlja ravnu površinu koja je sa juţne strane oiviĉena visokom ĉetinarskom šumom u kojoj dominira smrĉa (Picea abies). Na predmetnoj lokaciji prisutne su mezofilne livadske zajednice koje su se razvile na dubokim zemljištima izvan direktnog uticaja poplavnih i podzemnih voda. Ovakva zemljišta su uglavnom bogata mineralnim supstancama i imaju povoljan vodni reţim tokom ĉitave vegetacione sezone, pa je produkcija biljne mase u njima veoma velika. Zbog toga ove zajednice predstavljaju glavne livade kosanice, pa samim tim imaju i veoma veliki znaĉaj za ĉovjeka. Po pravilu su sekundarnog porijekla, i nastaju na mjestima nekadašnjih šuma. Ovakve livade odrţavaju se košenjem; ukoliko košenje izostane, nastaje proces njihove degradacije odnosno prirodnog obrastanja kako ţbunastim, tako i drvenastim vrstama. Osim borovnice (Vaccinium myrtillus), ovo polje obrastaju mladice smrĉe (Picea abies), kleka (Juniperus communis). Na predmetnoj lokaciji prisutna je bujna zeljasta vegetacija. Ovdje dominiraju livadske i pašnjaĉke trave: Nardus stricta (tvrdaĉa), Anthoxantum odoratum, Festuca rubra, Festuca vallesiaca, Dactylis glomerata, i ostale zeljaste biljke koje preferiraju ovakva staništa: Viola sp., Rumex acetosa, Ranunculus carinthiacus, Polygala grandiflora, Genista sp., Plantago media, Lilium bosniacum, Campanula patula, Dianthus sp., Alchemilla sp., Scorzonera rosea, Linum flavum, Biscutela laevigata ssp. mont., Achillea sp., Brachypodium sylvaticum, Potentila recta, Trifolium montanum, Myosotis sp. i druge. Obodom smrĉeve šume rastu Anemona nemorosa, Aremonia agrimonoides, Ajuga sp., kao i borovnica (Vaccinium myrtillus). Na predmetnoj lokaciji nije registrovano prisustvo taksona koji su zaštićeni nacionalnim zakonodavstvom. FAUNA Raznolikost klimatskih i orografskih uslova, kao i biljnog svijeta na Durmitoru omogućila je razvoj veoma sloţene i bogate faune. Za predmetnu lokaciju ne postoje podaci o fauni, pa je u ovom dijelu dat opis diverziteta ţivotinjskim vrstama na osnovu informacija koje se odnose na šire podruĉje. Durmitor je planinsko podruĉje sa više vrhova preko 2000 m, sa karakteristiĉnim visoravnima, rjeĉnim dolinama i dubokim kanjonima. U skladu sa ovim i ţivi svijet Durmitora je dijelom planinski, dijelom visokoplaninski, ali sa evidentnim prisustvom oblika koji ne pripadaju planinskim ekosistemima, već prije ravniĉarskim, a znaĉajno je prisutan i faunistiĉki uticaj Mediterana i to uglavnom preko rijeĉnih dolina i kanjona. Sisari Prema Izvještaju stanja ţivotnje sredine Monitoringa biodiverziteta iz 2011.godine (PMF, Podgorica, naruĉilac: Agencija za zaštitu ţivotne sredine Crne Gore), na podruĉju Durmitora je 28

29 utvrċeno 37 vrsta sisara, iz 6 redova. Od toga, na spisku rijetkih, prorijeċenih, endemiĉnih i ugroţenih, pa samim tim i zaštićenih vrsta, na podruĉju Durmitora nalaze se sve vrste slijepih miševa, slijepo kuĉe i vidra. Ptice - Ordo Insectivora - bubojedi: Erinaceus europaeus jeţĉ rovke: Sorex minutus - mala rovka, Sorex araneus - šumska rovka, Sorex alpinus - planinska rovka, Neomys fodiens - vodena rovka, Crocidura leucodon - poljska rovkaĉ krtice: Talpa europaea - evropska krtica, Talpa caeca - slijepa krtica - Ordo Chiroptera - slijepi miševi: Rhinolophus ferrumequinum - veliki potkoviĉar, Rhinolophus hipposideros - mali potkoviĉar, Plecotus austriacus - sivi ušati slijepi miš, Plecotus auritus kafeni ušati slijepi miš, Myotis mystacinus - mali brkati slijepi miš, Myotis emarginatus- riċi slijepi miš, Myotis nattereri - resasti veĉernjak, Myotis myotis - veliki mišouhi veĉernjak, Myotis blythii - mali mišouhi veĉernjak, Pipistrellus pipistrellus - patuljasti slijepi miš, Hypsugo savii - planinski slepi mišić, Eptesicus serotinus - veliki ponoćnjak, Vespertilio murinus - dvobojni veĉernjak - Ordo Lagomorpha zeĉevi: Lepus europaeus zec - Ordo Rodentia glodari: Sciurus vulgaris - evropska vjeverica, Chlethrionomys glareolus - šumska ili riċa voluharica, Dynaromis bogdanovi - runati voluhar (reliktna voluharica), Pytymis subterraneus - podzemni voluharić, Microtus nivalis - snjeţna voluharica, Microtus arvalis - poljska voluharica, Nannospalax hercegovinensis - hercegovaĉki sljepaš, Apodemus flavicollis - ţutogrli miš, Apodemus sylvaticus - šumski miš, Rattus ratus - dugorepi pacov, Mus musculus - domaći miš, Glis glis - obiĉan puh, Dryamys nitedula - šumski puh, Elyomys quercinus - puh orašar - Ordo Carnivora mesojedi: Canis lupus - sivi vuk, Vulpes vulpes - riċa lisica, Ursus arctos - mrki medved, Mustela nivalis - riċa lasica, Mustela putorius - mrki tvor, Martes martes - kuna zlatka, Martes foiona - kuna bjelica, Meles meles - obiĉni jazavac, Lutra lutra - obiĉna vidra, Lynx lynx - obiĉni ris - Ordo Artiodactyla papkari: Capreolus capreolus - obiĉni srndać, srna, Rupicapra rupicapra - balkanska divokoza, Sus scrofa - divlja svinja. Durmitor spada u jedno od vaţnih ornitoloških podruĉja Crne Gore, i šire. Naime, planinska jezera, više stjenovitih vrhova iznad 2000 mnv., guste ĉetinarske, mješovite i listopadne šume, staništa bora krivulja, te prostrana durmitorska visoravan, ptiĉija su staništa, karakteristiĉna za ovu planinu. Svako od ovih staništa se odlikuje specifiĉnom ornitofaunom: visoke i strme obronke i kamenite površi naseljavaju planinske trepteljke i ušate ševe, planinski vrapci i puzgavci, dok na najvišim i najnepristupaĉnijim liticama gnijezde ţutokljune galice i suri oraoĉ u šumama gnijezde brojne pjevaĉice, kao jelova sjenica, crna ţuna, krstokljun, brgljez, zatim ptice iz porodice koka: tetrijeb, lještarka, grabljivice: kobac, mišar, soko lastaviĉar, osiĉar,... Na pašnjacima i vlaţnim livadama obitava ćubasta ševa, prepelica, prdavac, a na jezerima i u priobalnoj vegetaciji se mogu registrovati patka gluvara, dupljašica, mali gnjurac, barski pjetlovan, i dr. Na ovom prostoru je do sada registrovano prisustvo 172 vrste ptica. Od tog broja, više od 125 vrsta su gnjezdarice. Najnovijim istraţivanjima 127 vrsta ptica registrovano je u granicama nacionalnog parka i u kanjonu Tare, od kojih su 112 vrsta gnjezdarice. Na osnovu ovih i drugih odlika, podruĉje Durmitora dobija 2001.godine IBA status. Znaĉajne gnjezdarice na Durmitoru su: Pernis apivorus, Circaetus gallicus, Aquila chrysaetos, Falco tinnunculus, Falco peregrinus, Alectoris graeca, Perdix 29

30 perdix, Coturnix coturnix, Tetrao urogallus, Bubo bubo, Otus scops, Aegolius funereus, Caprimulgus europaeus, Picoides tridactylus, Picus canus, P. viridis, Lullula arborea, Alauda arvensis, Turdus torquatus, Saxicola rubetra, Monticola saxatilis, Phoenicurus phoenicurus, Lanius minor, Lanius collurio, Certhia brachydactyla, Tichodroma muraria, Montifringilla nivalis, Eremophila alpestris, Parus monatus, Pyrrhocorax graculus, Nucifraga caryocatactes, Emberiza cirlus i Emberiza cia. Tu su i Columba palumbus, Strix aluco, Dendrocopos syriacus, Prunella modularis, Erithacus rubecula, Luscinia megarhynchos, Turdus philomelos, Sylvia communis, Regulus regulus, Parus cristatus, Carduelis cannabina i Emberiza citrinella. Na Durmitoru gnijezdi i Crex crex. Ornitološkim istraţivanjima Durmitora tokom 2011.godine (PMF, Podgorica) obuhvaćeno je nekoliko bitopova: visokoplaninski kamenjari i pašnjaci, ĉetinarske i mješovite, ĉetinarskolistopadne šume, planinske listopadne šume (bukva, bjelograbić), šume na liticama i stijenama, stijene i litice u kanjonima, mozaiĉni raspored kamenjara i pašnjaka od 1500 do 2000 m nadmorske visine. Detektovane vrste registrovane su na neurbanizovanom podruĉju. Planinski i visokoplaninski pašnjaci (rudine suve livade, planinski kamenjari i stijene): Aquila chrysaetos - suri orao, Eremophila alpestris balcanica - planinska ševa, Pyrrhocorax graculus - ţutokljuna galica, Montifringilla nivalis - planinski vrabac, Alectoris graeca -kamenjarka, Monticola saxatilis - kos kamenjar, Prunella collaris - planinski popić, Nucifraga caryocatactes - lješnjikara Ĉetinarske i mješovite, ĉetinarsko - listopadne šume: Bonasa bonasia lještarka, Tetrao urogallus tetrijeb, Dryocopus martius - crna ţuna Planinske listopadne šume (bukva, bjelograbić): Dendrocopos leucotos - planinski detlićĉ Visokoplaninske i planinske stijene i kamenjari, kao i stijene i litice u kanjonima: Gyps fulvus - bjeloglavi sup, Pyrrhocorax graculus - ţutokljuna galica, Bubo bubo buljina, Tichodroma muraria puzgavac Mozaiĉni raspored kamenjara i pašnjaka od 1500 do 2000 m nadmorske visine, juţne padine: Upupa epops pupavac, Corvux corax - gavran, Aqila chrysaetos - suri orao, Prunella collaris - planinski popić, Alauda arvensis - obiĉna ševa, Lanius colurio - svraĉak, Tetrastes bonasia - lještarka, Tetrao urogallus - veliki tetrijeb, Denrocopus major - veliki detlić, Nucifraga caryocatactes - lješnjikara, Parus ater - jelova sjenica, Fringilla coelebs - obiĉna zeba, Loxia curvirostra - krstokljun Listopadne šume (dominantna je bukva, javor, jasen, grab, sa sporadiĉnim ĉetinarima): Cuculus canorus kukavica, Accipiter nisus kobac, Strix aluco - šumska sova, Picus viridis ţuna, Garullus glandarius sojka, Muscicapa striata - siva muharica, Turdus merula kos, Parus major - velika sjenica, Emberiza citrinela ţutovoljka. Herpetofauna (vodozemci i gmizavci) Durmitor predstavlja jedinstveno podruĉje kada je u pitanju fauna vodozemaca i gmizavaca, naroĉito u ispoljavanju fenomena neotenije i prisustva reliktnih i endemskih oblika. Dosadašnjim istraţivanjima konstatovano je 26 vrsta, što ukazuje na relativno veliko bogastvo. Posebno znaĉajna staništa na ovom podruĉju predstavljaju lokve jer predstavljaju reproduktivne centre za vodozemce i gmizavce (lokve su atropogenog porijekla, i to su: lokva na katunu Mala Crna Gora, lokva na putu Mala Crna Gora Sušica, lokva ispod Prutaša i lokva na putu do Sedla). Najbrojnije populacije mrmoljaka Mesotriton alpestris i Lissotriton vulgaris nalaze se u njima. 30

31 Za potrebe u okviru prethodno pomenutog projekta (PMF, Podgorica), istraţivanja su obavljena na nekoliko Durmitorskih jezera. Tom prilikom je konstatovano 9 vrsta vodozemaca i 10 vrsta gmizavaca. Crno jezero: vodozemci - Rana temporaria,bufo bufo, Bufo viridisĉ gmizavci - Podarcis muralis, Lacerta aglilis, Anguis fragilis, Natrix natrix, Natrix tesselata, Vipera berusĉ Zminiĉko jezero: vodozemci - Bufo bufo, Rana temporaria, Pelophylax (Rana) ridibunda, Hyla arborea, Bombina variegata scabraĉ gmizavci - Lacerta aglilis,anguis fragilis, Natrix natrixĉ Jablan jezero: vodozemci - Mesotriton alpestris, Lissotriton vulgaris, Bufo bufo, Rana temporariaĉ gmizavci - Lacerta aglilis,anguis fragilis, Natrix tessellata, Natrix natrix, Vipera berusĉ Malo Škrĉko jezero: vodozemci - Mesotriton alpestris, Bufo bufoĉ gmizavci - Anguis fragilis, Natrix natrix, Vipera berus, Vipera ammodytesĉ Veliko Škrĉko jezero: vodozemci - Mesotriton alpestris, Bufo bufoĉ gmizavci - Anguis fragilis, Natrix natrix, Vipera berus, Vipera ammodytesĉ Zminje jezero: vodozemci - Rana temporaria,bufo bufoĉ gmizavci - Podarcis muralis, Dinarolacerta mosorensis, Anguis fragilis, Natrix tessellate, Natrix natrix, Vipera berusĉ Valovito jezero: vodozemci - Mesotriton alpestris, Rana temporaria,rana graeca, Bufo bufoĉ gmizavci - Dinarolacerta mosorensis, Natrix natrix, Vipera berus, Vipera ursinii macropsĉ Modro jezero: vodozemci - Mesotriton alpestris, Lissotriton vulgaris, Rana temporaria,rana graeca, Bufo bufoĉ gmizavci - Natrix natrix, Vipera berusĉ Pošćensko jezero: vodozemci - Mesotriton alpestris, Lissotriton vulgaris, Rana temporaria,pelophylax (Rana) ridibunda, Bufo bufo, Bufo viridisĉ gmizavci - Lacerta aglilis, Anguis fragilis, Natrix natrix, Natrix tessellata, Vipera berusĉ Vraţije jezero: vodozemci - Mesotriton alpestris, Lissotriton vulgaris, Rana temporaria,pelophylax (Rana) ridibunda, Bufo viridisĉ gmizavci - Lacerta aglilis, Natrix natrix, Natrix tessellataĉ Riblje jezero: vodozemci - Pelophylax (Rana) ridibunda, Rana temporaria,bufo viridis. Beskičmenjaci Prostor Durmitora naseljen je raznovrsnom faunom, a po zanimljivosti i bogatstvu, prvo mjesto pripada beskiĉmenjacima, sa velikim brojem reliktnih i endemiĉnih vrsta, naroĉito meċu insektima. Dosadašnja istraţivanja entomofaune ovog kompleksa, ukazuju da je najveći broj istraţivanja bio posvećen odreċenim entomofaunistiĉkim grupama, od koji je najbrojnija grupa Noctuidae sa 260 vrsta. Osolike muve ili sirfide, na podruĉju Durmitora izuĉavane su sistematski. Rezultati velikog broja radova ukazuju na bogastvo ove grupe insekata, od kojih su na desetine endemi, rijetke ili ugroţene vrste. Sublimacija tih podataka pokazala je da je kanjon Sušice (raĉunajući i podruĉje Skakala) najbolje prouĉeno i vrstama najbogatije podruĉje u Crnoj Gori kada je u pitanju fauna osolikih muva jer je ovdje zabiljeţeno 240 vrsta (npr. u kanjonu Komarnice ukupno su zabiljeţene 64 vrste); u Sušiĉko-Škrĉkom basenu 65 vrsta sirfida registrovano je samo na ovom podruĉju (za Crnu Goru) (Brajović, 2004). 31

32 Na prostoru Nacionalnog parka nalazi se i 6 zaštićenih vrsta insekata, a to su: šumski mrav iz Formica rufa grupe, jelenak (Lucanus cervus), nosoroţac (Oryctes nasiciornis), lastin rep (Papilio machaon), jedarce (Papilio podalirius) i apolonov leptir (Parnassius apollo). Durmitor je bogat i faunom Gastropoda-puţeva, kojih je do sada na ovom podruĉju opisano preko 90 vrsta. Ovom prilikom izdvajamo samo neke vrste puţeva koje ljubitelji prirode na Durmitoru mogu vidjeti: Lymnea stagnalis, Planorbis planorbis, Deroceras agreste, Limax cinereoniger i Helix vladika. Durmitorsko podruĉje i Emerald Emerald je ekološka mreţa sastavljena od podruĉja od posebne vaţnosti za zaštitu prirode (Areas of Special Conservation Interest ASCI). Ona obuhvata podruĉja od velike ekološke vaţnosti za ugroţene vrste i tipove staništa koji su zaštićeni prema Bernskoj konvenciji o zaštiti evropskih divljih vrsta i prirodnih staništa. Ova Konvencija je glavni medjunarodni propis iz podruĉja zaštite prirode koji se odnosi na oĉuvanje biološke raznovrsnosti Evrope. Njen cilj je oĉuvanje evropske divlje flore i faune i njihovih prirodnih staništa, te uspostavljanje medjunarodne saradnje na podruĉju zaštite prirode. Uspostavljanje Emerald mreţe u nekoj zemlji znaĉi identifikaciju svih prirodnih podruĉja koji su od nacionalnog i/ili meċunarodnog znaĉaja. Ovaj postupak se odvija u skladu sa primjenama Direktiva za staništa (CouncilDirectiveontheconservationofnaturalhabitats andofwildfaunaandflora (1992L0043-EEC) i Direktiva za ptice (CouncilDirectiveontheconservationofwildbirds (1979L409/EEC)što podrazumjeva dugoroĉno oĉuvanje vrsta i staništa od znaĉaja za zemlje u i van Evropske Unije, a sve u cilju oĉuvanja biološke raznovrsnosti. Na teritoriji Crne Goreidentifikovana su 33 Emerald podruĉja, meċu kojima su: Durmitor sa kanjonom Tare, kanjon Komarnice i ostatak kanjona Pive (slika 2.7.). Slika 2.7. EMERALD podruĉja u Crnoj Gori (23 - Durmitor sa kanjonom Tare) U odnosu na cjelokupnu endemiĉnu floru masiva Durmitora, ĉak 77% otpada na visokoplaninske biljke sa ograniĉenim rasprostranjenjem (122 endemiĉne vrste). Floru Durmitora karakterišu brojni, veoma stari, oblici koji su preţivjeli ledeno doba. Neki od njih su: durmitorska divizma (Verbascum durmitoreum), Braun-blanketijev odoljen (Valeriana brauniiblanqueti), Bleĉićeva runjika (Hieracium blecicii), Glišićev zvonĉac (Edraianthus glisicii), Tarski zvonĉac (Protoedraianthus tarae). Durmitor je proglašen za Nacionalni park 1952.godine. Imajući u vidu izuzetnu prirodnu vrijednost koja prevazilazi nacionalne granice, ovo podruĉjese nalazi i na UNESCO-voj Listi Svjetske kulturne I prirodne baštine od 1980.godine, dok je Rijeka Tara i njena kanjonska dolina, UNESCO-vim programom ''Ĉovjek i biosfera'' (MAB) 1977.godine uvrštena kao svjetski rezervat biosfere. Ukupno 13 tipova staništa i 35 vrsta sa Rezolucije 4. Bernske Konvencije prisutno je na ovom podruĉju. 32

33 19. Kanjon Komarnice Kanjon Komarnice je, kao i ostali kanjoni u Emerald mreţi, je vaţno refugijalno podruĉje. Na manjim nadmorskim visinama i višim temperaturama prisutne su mješovite šume, dok se u višim poloţajima javljaju zajednice sa bukvom. Vrbove formacije i šume crnog bora javljaju se samo u fragmentima. Kanjon Komarnice je klasiĉno nalazište endemiĉne i rijetke biljke Malijev jeremiĉak (Daphne malyana). Naţalost izgradnjom Hidroelektrane Mratinje potopljen je najveći dio populacije ove vrste. Sada se u kanjonu mogu pronaći samo rijetki, pojedinaĉni primjerci. Ukupno 5 tipova staništa i 1 vrsta sa Rezolucije 4 Bernske konvencije je prisutno na ovom podruĉju. 20. Ostatak kanjona Pive Kanjon Pive dugaĉak je 33 km., dubok do 1200 m. i tu rijeka stvara izuzetnu snagu koja se koristi za hidroelektranu Mratinje koja je pregradila kanjon i potopila veliki dio kanjona Pive. Ipak, preostali dio kanjona odlikuje se floristiĉkim bogatstvom i još uvijek dobro oĉuvanom vegetacijom. Ostaci kanjona sluţe kao staništa crnog bora (Pinus nigra) i mješovitih termofilnih šuma koje su veoma lijepo razvijene na ovom podruĉju. U ovim šumama karakteristiĉni su medved (Ursus arctos) i vuk (Canis lupus), dok se na okolnim liticama mogu ugledati graciozna divokoza (Rupicapra rupicapra balcanica) i bjeloglavi sup (Gyps fulvus). Na ovom prostoru rastu i mnoge endemiĉne vrste (npr. malijev jeremiĉak (Daphne malyana), hrvatski ćubar (Micromeria croatica) endem, autrijatska krĉagovina (Amphoricarpos autariatus) endem i cmilje (Daphne cneorum) nacionalno znaĉajna vrsta. Ukupno 6 tipova staništa i 17 vrsta sa Rezolucije 4 Bernske konvencije je prisutno na ovom podruĉju. NATURA 2000 na Durmitoru Na podruĉju Durmitora prepoznato je 28 tipova staništa (Tabela 2.1.) što predstavlja više od ¼ od ukupnog broja habitata koji su prisutni u Crnoj Gori, a od znaĉaja su za Evropsku Uniju (Petrović i sar., 2012). Tabela 2.4. Spisak Natura 2000 habitata na Durmitoru. ŠUME 9530 * (Sub-) Mediterranean pine forests with endemic black pines 9410 Acidophilous Picea forests of the montane to alpine level (Vaccinio-Piceetea) 91W0 Moesian beech forest 91R0 Dinaric dolomite Scots pine forests (Genisto januensis-pinetum) 91M0 Pannonian-Balkanic turkey oak sessile oak forests 91E0* Alluvial forests with Alnus glutinosa and Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae) STJENOVITA STANIŠTA I PEĆINE 8310 Caves not opened to the public 8210 Calcareousrockyslopeswithchasmophyticvegetation 8120 Calcareous and calcshist screes of the montane to alpine levels (Thlaspietea rotundifolii) TRESAVE, MOĈVARE I RITOVI 7230 Alkaline fens 7140 Transition mires and quaking bogs PRIRODNE I POLUPRIRODNE TRAVNE FORMACIJE 6520 Mountain hay meadows 6430 Hydrophilous tall herb fringe communities of plains and of the montane to alpine levels 33

34 6410 Molinia meadows on calcareous, peaty or clayey-silt-laden soils (Molinion caeruleae) 62A0 East sub-mediterranean dry grasslands (Scorzoneretalia villosae) 6230* Species-rich Nardus grasslands, on siliceous substrates in mountain areas and submountain areas in continental Europe 6210Semi-natural dry grasslands and scrubland facies on calcareous substrates (Festuco- Brometalia) ( * important orchid sites) 6170 Alpine and subalpine calcareous grassland 6150 Siliceous alpine and boreal grasslands SKLEROFILNE ŠIKARE 5130 Juniperus communis formations on heaths or calcareous UMERENE VRIŠTINE I ŠIKARE 4070 Bushes with Pinus mugo and Rhododendron hirsutum (Mugo-Rhododendretum hirsuti) 4060 Alpine and boreal heaths SLATKOVODNA STANIŠTA 3260 Water courses of plain to montane levels with the Ranunculion fluitantis and Callitricho- Batrachion vegetation 3240 Alpine rivers and their ligneous vegetation with Salix elaeagnos 3220 Alpine rivers and the herbaceous vegetation along their banks 3180 * Turloughs 3140 Hard oligo-mesotrophic waters with benthic vegetation of Chara spp Oligotrophic to mesotrophic standing waters with vegetation of the Littorelletea uniflorae and/or of the Isoëto-Nanojuncetea Zaštićena podruĉja Uĉešće nacionalno zaštićenih podruĉja prirode u teritoriji Crne Gore iznosi 7,72% ili ha. Na podruĉju Durmitora ona su kategorisana na sljedeći naĉin: nacionalni park: Durmitor (34 odnosno 31,2 ha); rezervat prirode: Crna Poda (80 ha); spomenik prirode: Kanjon rijeke Pive i rijeke Komarnice i zajednice bora krivulja (Pinetum mughi montenegrinum). Nacionalni park Nacionalni parkovi su prostori izuzetnih i višestrukih prirodnih vrijednosti, koji omogućavaju nauĉnu, vaspitno-obrazovnu, kulturnu, ekonomsku i rekreacionu funkciju. Zakonom o nacionalnim parkovima iz godine proglašena su tri nacionalna parka, meċu kojima je i Durmitor. Zakonom o nacionalnim parkovima iz i godine, definisane su granice NP Durmitor. MeĊutim, PPCG do godine dao je projekciju za proširenje granica NP Durmitor (ukljuĉivanje kanjona Komarnice-Nevidio) i regionalnih parkova Bioĉ, Maglić i Volujak u cilju njihovog povezivanja sa NP Sutjeska u BiH. Tu se pored Nacionalnog parka Durmitor u projekciji nalaze i Regionalni park Maglić, Bioĉ i Volujak ukupne površine ha, i Park prirode Sinjajevina sa Šarancima površine ha. U okviru NP Durmitor izdvojeno je 7 zona sa posebnim reţimima zaštite, ukojima su iskljuĉene aktivnosti koje mogu prouzrokovati promjene na ekosistemima i ostalim prirodnim uslovima: 1. Crno jezero sa šumom u neposrednoj okolini 2. sliv Škrĉkih jezera i uţa kanjonska dolina Sušice 3. Barno jezero sa najuţom okolinom 4. prašuma jele i smrĉe u slivu Mlinskog potoka 5. šuma crnog bora Crna Poda 6. uţa kanjonska dolina rijeke Tare 7. najuţa okolina Zabojskog jezera. 34

35 Rezervat prirode Crna Poda (80 ha) ima status rezervata prirode, a to su predjeli u kojima je osobito izraţena jedna ili nekoliko prirodnih vrijednosti (biljne ili ţivotinjske vrste i njihove zajednice, reljef, vode) ili procesi, sa izrazitom nauĉnom ili vaspitno-obrazovnom funkcijom. Prašuma Crna poda predstavlja prašumu crnog bora nastalu, najvjerovatnije, poslije poţara na staništu bukve starosti oko 450 godina. Površina je ekološki heterogena. Ovu prašumu izgraċuju crni bor, bukva, javor, bijeli jasen, cer, mljeĉ, brekinja, kljen, lipa, lijeska, glog, drijen, svib, vrba, jasika, divlja trešnja, rijetko u podmlatku smrĉa i jela. Spomenici prirode Spomenici prirode su pojedinaĉna prirodna dobra ili djelovi prirode (geomorfološkog, geološko - paleontološkog ili hidrološkog karaktera, primjerci biljnog svijeta, prostorno manji botaniĉki ili zoološki lokaliteti i drugi objekti), koji zbog svojih specifiĉnih, ugroţenih ili rijetkih odlika, svojstava, izgleda ili lokacije imaju posebnu nauĉnu, vaspitno-obrazovnu, kulturnu ili estetsku vrijednost.na podruĉju Durmitora, kanjon rijeke Pive, kanjon rijeke Komarnice i zajednice bora krivulja (Pinetum mughi montenegrinum) imaju ovaj status zaštite. Rijeka Piva nastaje od voda jakog kraškog vrela - Sinjackoje je poslije izgradnje brane na Mratinju u Pluţinama, potopljen. Piva je dugaĉka 32.5 km. Odlikuje se kanjonskom dolinom i ima nekoliko pritoka meċu kojima je najznaĉajnija rijeka Komarnica. Prirodne odlike rijeke Pive i njene doline poremećene su stvaranjem akumulacije Mratinje (brana je visoka 220 m, a nalazi se 9 km uzvodno od Šćepan polja, mjesta gdje se Piva i Tara spajaju i grade Drinu) (Stanković, 1996). Komarnica je najvaţnija i vodom najbogatija pritoka Pive. Taj vodotok najstaje od niza izvora ali samo izvor ispod Skakala (vrh Krlja) nikad ne presušuje, pa se on smatra izvorištem ove rijeke. Gornji dio doline Komarnice, sve do sela Duţi, je klisura, duga oko 18 km, a duboka i do 800 m. U ovom dijelu doline razlikuju se 3 dijela> gornji, srednji i donji. Donji dio doline ĉini usko usjeĉen kanjon Nevidio. Dugaĉak je oko 4.5 km. Kanjonske strane su vertikalne, skoro priljubljene jedna uz drugu (na pojedinim mjestima razdvojene su 2-3 m) (Brajović, 1987). Zajednice bora krivulja (Pinetum mughi montenegrinum) - dominatne vrste, Pinus mugo ili Rhododendron hirsutum formiraju niske polegle, uglavnom zatvorene ţbunaste formacije koje se razvijaju na kreĉnjaĉkoj ili silikatnoj geološkoj podlozi u dijapazonu nadmorskih visina od 1400 do 2400 m. Zajednice su floristiĉki realtivno bogate. Nekada su gradile prostrani, neprohodni pojas koji je danas antropogeno uništen i proredjen na male sastojine i pojedinaĉna stabla (Petrović i sar., 2012). MeĊunarodno zaštićena podruĉja koja pripadaju Durmitoru su NP Durmitor sa kanjonom Tare ( ha) i slivno podruĉje rijeke Tare. - Nacionalni park Durmitor sa kanjonom Tare ( ha) zaštićen je od godine kao Svjetsko prirodno nasljeċe (UNESCO-va Lista Svjetskog prirodnog i kulturnog nasljeċa), po osnovu ispunjenja kriterijuma N (ii), (iii) i (iv) Konvencije o zaštiti svjetske prirodne i kulturne baštine (UNESCO). Posebna vrijednost ovog zaštićenog podruĉja su ĉine zone (Crno jezero sa šumom u neposrednoj okolini, sliv Škrĉkih jezera i uţa kanjonska dolina Sušice, prašuma jele i smrĉe u slivu Mlinskog potoka, Barno jezero sa najuţom okolinom, šuma crnoga bora u rezervatu Crna poda, Zabojsko jezero sa uţom okolinom i kanjonska dolina 35

36 rijeke Tare) sa posebnim reţimom upravljanja, od kojih su dvije sa strogim reţimom zaštite (kanjon rijeke Tare i šumski rezervat "Crna Poda"). - Slivno podruĉje rijeke Tare ( ha) je zaštićeno kao Svjetski rezervat biosfere (Program Covjek i biosfera - M&B, UNESCO, od 17. januara godine), po osnovu Konvencije o zaštiti svjetske prirodne i kulturne baštine (UNESCO). Na ovim podruĉjima potrebno je obezbjediti uslove za prirodni razvoj ekosistema bez ljudskih aktivnosti. Prirodne odlike predmetnog podruĉja Crnu Goru jasno definišu sloţenost, bogatstvo, raznovrsnost i dinamika ţivog svijeta. Zonalnost flore i faune je jasno izraţena. Na osnovu toga, izdvojene su osnovne zone biodiverziteta sa karakteristiĉnim skupom ţivotnih uslova i sa specifiĉnim ţivotnim zajednicama. Podruĉje Durmitora pripada sledećim zonama: Visokoplaninska zona Ova zona se odlikuje surovim uslovima. Ljeta su svjeţa i kratka, zime surove i sa obiljem snijega. Zemljište, a time i vegetacija su oskudni, uglavnom su to kamenjari sa oskudnom zeljastom vegetacijom, ali brojnim glacijalnim reliktima. Najljepši prostori visokoplaninske zone nalaze se na najvišim crnogorskim planinama. Jedan od njih je Durmitor. Ţivotinjski svijet predstavljen je planinskom divljaĉi. Posebnu vrijednost visokoplaninske zone predstavljaju visokoplaninska, glacijalna jezera, tzv. gorske oĉi Crne Gore. Poznati neoteniĉni oblik planinskog, a u novije vrijeme i nekih drugih vrsta mrmoljaka (tritona), otkriven je upravo u jezerima Crne Gore. Planinska šumska zona Na višim planinskim poloţajima dominiraju ĉetinarske šume, uglavnom su izgraċene od jele i smrĉe. Neke od njih, kao što su djelovi šuma na Durmitoru, imaju prašumski karakter i danas su zaštićene ili su predmet potencijalne zaštite. Ţivotinjski svijet crnogorskih šuma je bogat i raznovrstan. Opšti pregled pejzaţnih jedinica Crne Gore zasnovan je na prirodnim karakteristikama, ali ukljuĉuje i prisustvo ĉovjeka u sluĉajevima kada to prisustvo poprima znaĉajniju pejzaţnu dimenziju. Izdvojeno je 19 osnovnih pejzaţnih jedinica jedno od njih je: Durmitor i Sinjajevina. Ovu jedinicu karakterišu raznovrsni reljefni oblici, raznolikost i bogatstvo vegetacijskog pokrivaĉa i brojni hidrološki oblici i pojave koji pruţaju izuzetno bogatstvo pejzaţa. Ovo podruĉje se odlikuje brojnim gleĉerskim valovima, cirkovima, morenama i grebenima koji pejzaţu daju specifiĉan peĉat. Sa ovih grebena otvaraju se prostrani vidici sa nezaboravnim pogledom na kanjonske doline, vrtaĉe i uvale sa planinskim jezerima, susjedne grebene i udaljene planinske masive Crne Gore. Prostrane livade i pašnjaci bogati su zeljastim vrstama krupnih cvijetova i jarkih boja, pa zbog dekorativnih svojstva imaju veliki znaĉaj u pejzaţnoj valorizaciji prostora. Šire podruĉje Durmitora sa kanjonom Tare zaštićeno je kao nacionalni park i upisano u Listu svjetske prirodne baštine. 2.7 Osnovne karakteristike predjela Ovakav teren pruţa prirodne povoljnosti za izgradnju objekata, ali postavlja i velike zahtjeve koji se odnose na uklapanje objekata i oĉuvanje izuzetnih prirodnih vrijednosti. Na osnovu trenutnog stanja na terenu kao i uvidom u literaturu i plansku dokumentaciju višeg reda ova mikrolokacija pripada vegetativnom pojasu u kojem se preteţno javlja šuma jele i smrĉe (Pieceo- Abietetum). Na mnogim povrsinama ove su sume iskrĉene radi stvaranja livada i pašnjaka. 36

37 Lokacija Uskoci Pejzaţ livada i pašnjaka predstavljaju ekosisteme razliĉitog boniteta, stepena korišćenja i biljnih vrsta u kojima dominira travna vegetacija. Ujedno ovaj tip pejzaţa je dominantan na prostoru Durmitora. Lokalitet Uskoci se nalazi unutar livadskog tipa predjela sa periodiĉnom pojavom ĉetinarskih šumaraka. Površine pod travnom vegetacijom ĉine pašnjaĉki i livadski prostori. Sve livadske zajednice redovno se koriste i kao pašnjaci. To je naravno zavisno od reţima korišćenja i potreba stanovništva. Najvaţniji livadski pašnjaĉki tipovi ĉine zajednice ovsika i bokvice (Bromo plantaginetum). Ova zajednica obrasta kreĉnjacke terene a u zavisnosti je od debljine zemljišta pa se ĉesto koristi kao pašnjak na kamenjarima ili livada za košenje na dubljim zemljištima. Nalazi se u pojasu bukovih, bukovo-jelovih i smrĉevih šuma niţih regiona. Livadsko-pašnjaĉke zajednice Festuco-Agrostidetum zajednica vlasulje i crnogriven zahvata dublja zemljišta na zaravnjenim i blago nagnutim staništima. Cijelo podruĉje karakteriše velika sloţenost i raznovrsnost reljefa, sa izraţenim visinskim razlikama izmeċu pojedinih reljefnih oblika na relativno maloj udaljenosti. Raznolikost vegetacije u horizontalnom i vertikalnom pravcu, bogatstvo biljnih vrsta i brojne floristiĉke specifiĉnosti takoċe su utkane u morfologiju pejzaţa. Ovo podruĉje karakteriše veoma dinamiĉan i sloţen pejzaţ visoke estetske vrijednosti. Pejzaţ durmitorskog podruĉja, odnosno slika predjela, odraz je sloţenosti, raznovrsnosti i kvaliteta dominantnih prirodnih elemenata Zaštićeni objekti i dobra kulturno-istorijske baštine Na treritoriji Opštine Ţabljak nalaze se odreċeni broj kulturno-istorijskih spomenika. Kao znaĉajne djelove kulturnog nasleċa treba istaći: 37

38 - Dva stara groblja, u narodu poznata kao Grĉka groblja izmeċu sela Novakovići i Bare Ţugića. Prema istorijskim saznanjima, ovi nadgrobni spomenici govore o ţivotu hrišćana- Bogumila na ovom prostoru krajem XII i u XIII vijeku. - Srednjevjekovno utvrċenje Pirlitor na obodu kanjona Tare znaĉajno je kao dokaz postojanja karavanskog puta koji je vodio od Dubrovnika do Carigrada. TakoĊe se za ovo utvrċenje vezuju i legende o Vojvodi Momĉilu opjevanom u epskim pjesmama. - Manastir Dobrilovina u Šarancima na obali Tare podignut u XVII vijeku i posvećen svetom ĐorĊiju. - Crkva u Ţabljaku podignuta godine u ĉast bitke na Šarancima kao i crkva u selu Krš. TakoĊe, od znaĉaja je pomenuti Most na Tari, kao i spomenike posvećene izginulim borcima za slobodu ovog kraja u I i II Svjetskom ratu. Spomenici kulture na ovim prostorima govore o minulim epohama. Raznovrsnot i bogatstvo kulturno-istorijskog nasleċa moţe se vidjeti na primjerima arheoloških lokaliteta, nekropola sa stećcima, srednjovjekovnih manastira, crkava i na tradicionalnom narodnom neimarstvu. Na ovom prostoru je saĉuvan znaĉajan broj objekata autentiĉne tradicionalne arhitekture sela (kuće od kamena i brvana) i katuna (kolibe, savardaci), pomoćni privredni objekti (mljekari, štale...), kao i mlinovi (za mljevenje ţitarica), vodenice i stupe (za valjanje sukna), podizane na reĉnim tokovima. 2.9 Naseljenost, koncentracija stanovništva i demografske karakteristike u odnosu na planirani projekat Prema podacima popisa stanovništva od 1948 do godine (Statistiĉki godišnjak CG za god.) broj stanovnika u Opštini Ţabljak kretao se u granicama kako je prikazano u tabeli 2.5 Tabela 2.5. Stanovništvo, domašćinstva i površina Opštine Ţabljak Kao sto se moţe vidjeti iz navedenih podataka broj stanovnika u opštini se povećavao samo do 1953, a zatim je stalno opadao do 2011 godine, dok je broj domaćinstava rastao do 1971, a zatim opadao do godine. Broj ĉlanova po domaćinstvu u navedenom periodu nije se mnogo mijenjao, a godine iznosio je 2,80 ĉlanova.. Prema podacima iz Popisa godine u Opštini Ţabljak ţivjelo je stanovnika. U odnosu na Popis godine zabiljeţen je pad u broju stanovnika za 635, što predstavlja pad od 15,1%. Ovaj podatak ukazuje na nastavak trenda depopulacije, koji je uslovljen slabim razvojem opštine. Gustina naseljenosti iznosi 8 stanovnika/km², što opštinu Ţabljak svrstava u grupu opština sa najmanjom gustinom naseljenosti. Cjelokupno stanovništvo je rasporeċeno u 28 naseljenih mjesta. Od toga u naselju Ţabljak ţivjelo je stanovnika (48,27%), dok je u ruralnim podruĉjima ţivjelo stanovnika (51,73%). Polna struktura stanovništva Ţabljaka u periodu izmeċu dva poslednja popisa gotovo je nepromijenjena. Prosjeĉna starost stanovništva iznosi 41,9 godina, što predstavlja stadijum duboke demografske starosti. Populacija iz ruralnih podruĉja Ţabljaka u prosjeku je starija od one u urbanim podruĉjima (43,3 nasuprot 40,5 godine u urbanim podruĉjima). Smanjenje broja stanovnika u opštini Ţabljak javlja se pod uticajem negativne privredne i socijalne situacije. Demografski pokazatelji u Opštini Ţabljak od 2013 do godine dati su u tabeli 2.6. (Statistiĉki 38

39 godišnjak 2018.) Tabela 2.6. Demografski pokazatelji u Opšini Ţabljak Svake godine od do stopa nataliteta je manja od stope mortaliteta,odnosno prirodni priraštaj je negativan. Prema Statistiĉkom godišnjaku CG za godinu broj zaposlenih u Opštini Ţabljak u 2017 godini iznosio je 694 stanovnika, a od toga broj ţena je bio 334 (48,1%), a muškaraca 360 (51,9 %). Najviše stanovništa je radilo u hotelima i restoranima, trgovini i drţavnoj upravi. Gradsko naselje Ţabljak prema Popisu iz godine imalo je stanovnika od toga 896 ţena i 823 muškaraca. Domaćinstava je bilo 603. Uţa okruţenje lokacije objekta pripada slabo naseljenom podruĉju. Na podruĉju Ţabljaka i njegove okoline u toku turistiĉke sezone (ljetnje ili zimske), broj posjetilaca se povećava, zvog atraktivnosti podruĉja Podaci o postojećim objektima i infrastruktura Prostornim planom Opštine Ţabljak predviċene su ĉetiri privredne zone i to: - Industrijska zona na NjegovuĊi koja pretpostavlja lokacije za drvopreradu, - Zona za izgradnju kapaciteta za preradu poljoprivrednih proizvoda predviċena je na lokaciji "Tmajevci" neposredno pored postojeće farme, - Servisna zona predviċena je na lokaciji "Klještina", na kojoj su predviċeni sadrţaji poput: autoservisa, zanatskih radnji, usluţnih djelatnosti i sl. i - Lokacija za ekspolataciju mineralnih sirovina šljunka, pijeska i kamena predviċena je u Raţanom Polju. Za potrebe turizma u Ţabljaku se nalazi 11 hotela koji raspolaţu sa 327 soba, 66 apartmana i 893 kreveta. Za obavljanje ugostiteljskih usluga u domaćinstvu registrovano je 84 subjekta sa ukupno 470 kreveta. TakoĊe, registrovano je 11 restorana, 25 ostalih ugostiteljskih objekata i 77 trgovinskih radnji. Na teritoriji opštine Ţabljak postoje tri skijališta i to: Savin kuk, Javorovaĉa i Štuoc. Predmetni prostor je u potpunosti neizgraċen, pokriven pašnjacima i travnatim površinama sa malim brojem drvenaste vegetacije. Podruĉje koje obuhvata UP Uskoci na Ţabljaku, nije opskrbljeno elektronskom komunikacionom infrastrukturom. U kontaktnim zonama takoċe ne postoji telekomunikaciona kanalizacija sa elektronskom komunikacionom mreţom. Na posmatranom podruĉju prisutni su, signalom mobilne telefonije, sva tri mobilna operatera, a podruĉje je pokriveno i TV signalom koji distribuira BBM Montenegro i Total TV. 39

40 3.OPIS PROJEKTA 3.1.Karakteristike Projekta Planirana namjena površina je turistiĉko naselje T2 u skladu sa pravilnikom o bliţem sadrţaju i formi planskog dokumenta. U okviru iste nalazi se hotel, vile, površine za pejzaţno ureċenje, površine za sport i rekreaciju, saobraćajne površine i površine elektroenergetske infrastrukture. Na UP1 koju ĉine katastarske parcele broj: 542/2, 543, 544/2, 548/2, 548/3 u zahvatu Urbanistiĉkog projekta USKOCI Turistiĉki sadrţaji planirana je izgradnja hotela kategorizacije 4* i 40 vila. U skladu sa namjenom iz UTU-a, planirani sadrţaji su hotel, vile, površine za pejzaţno ureċenje, površine za sport i rekreaciju, saobraćajne površine i površine elektroenergetske infrastrukture. Predmetna lokacija nalazi se u naselju Uskoci, u opštini Ţabljak. Ukupna površina zahvata iznosi m 2. Prostor zahvata se nalazi na nadmorskoj visini od 1500m.n.v-1520m.n.v. Teren je u padu prema jugu. Sa juţne strane duţ urbanistiĉke parcele prostire se postojeći put, sa koga je i planiran pristup Turistiĉkom naselju. Ukupan zahvat ĉini jedna urbanistiĉka parcela UP1, koja je podijeljena na 45 lokacija-mjesto izgradnje, ukupne površine ,67m 2. Za sve lokacije objekti se planiraju u okviru graċevinskih linija, i to: za Hotel 12m, za Vile 3.5m od regulacije i po 2.5m prema susjedima, za Sportsko rekreativni objekat 12m od regulacione linije. U skladu sa Urbanistiĉko tehniĉkim uslovima, za izgradnju objekta TURISTIĈKO NASELJE na urbanistiĉkoj parcel UP1, koju ĉini katastarska parcela br.542/2, 543, 544/2, 548/2,548/3, u zahvatu Urbanistiĉkog projekta,,uskoci - Turistiĉki sadrţaji, predlaţu se sledeće faze realizacije IDEJNOG RJEŠENJA TURISTIĈKOG NASELJA USKOCI : FAZA 1 Obuhvata izgradnju Hotela (lokacija 1-1) sa pristupnom saobraćajnicom. FAZA 2 Izgradnja Sportsko rekreativnog kompleksa (lokacija 1-43 I 1-44), ukljuĉujući objekat i sportske terene, kao i 20 vila u severozapadnoj zoni, u okolini hotela (lokacije 1-2 do 1-10; 1-32 do 1-42). FAZA 3 U trećoj fazi bi se gradilo na parcelama u ostatku zahvata (UP1, lokacija 1-11 do 1-31). Djelovi faza 2 i 3 su meċusobno nezavisni, tj nije bitno kojim će se redoslijedom graditi objekti na parcelama namijenjenim turistiĉkim vilama. 3.2 Opis predhodnih/pripremnih radova za izvoċenje projekta Prije izvoċenja radova na rekonstrukciji predmetne lokacije, neophodno je izvršiti pripremne radove koji podrazumijevaju rašĉišćavanje terena, ravnanje terena na odgovarajućoj koti, obiljeţavanje objekta, geodetska mjerenja tj. prenošenje na teren, osiguranje, obnavljanje i odrţavanje obiljeţenih oznaka na terenu za vrijeme graċenja, odnosno do predaje objekta, kao i montaţa i demontaţa zaštitne ograde oko gradilišta. Zemljani radovi se izvode mašinski i ruĉno, a sva dokopavanja i fina planiranja iskopa ruĉno. Mašinski se vrši ĉišćenje terena i skidanje površinskog sloja zemlje i mašinski iskop zemlje u 40

41 širokom otkopu. Za izvoċenje zemljanih radova koristiće se bager, utovarivaĉ i kamion za odvoţenje iskopa. Iskopanu zemlju utovariti na kamion i odvesti sa lokacije. Unutrašnji transport prilikom izvoċenja projekta odvija se u okviru lokacije projekta uz primjenu odgovarajuće navedene graċevinske mehanizacije. Dinamika realizacije izvoċenja projekta po pojedinim fazama biće u skladu sa operativnim planom izvoċenja radova od strane odabranog izvoċaĉa. U toku izvoċenja projekta na lokaciji voda će se koristiti za potrebe zaposlenih i radove. Za betonske radove koristiće se šljunak i pijesak koji će se kao pripremljeni beton dovoziti na lokaciju pomoću miksera. Gradilište mora biti ureċeno tako da je omogućeno nesmetano i sigurno izvoċenje svih radova predviċenih investiciono-tehniĉkom dokumentacijom (Projektom). IzvoĊenje radova na gradilištu objekta moţe poĉeti kada se utvrdi da su shodno propisanim zakonskim obavezama preduzete sve neophodne, potrebne mjere zaštite na radu. Dokumentacija za ureċenje gradilišta izraċuje se za organizaciju i tehologiju izvoċenja radova na osnovu projektne dokumentacije, tehniĉkih propisa meċunarodnih i domaćih standarda i propisa o zaštiti na radu. Izrada projekta organizacije i tehnologije graċenja obaveza je IzvoĊaĉa, na koji je prije poĉetka gradċenja projektant obavezan dati saglasnost. UreĊenje gradilišta prije poĉetka izvoċenja radova i organizovanje izvoċenje radova u skladu sa pravilima Zakona o zaštiti na radu predstavlja ureċenje prostora, te stvaranje bezbijednih uslova rada, tj. zadovoljenje osnovnih potreba radnika. Stoga je potrebno unaprijed utvrditi organizaciju izvoċenja radova i zavisno od vrste radova i odreċenim specifiĉnostima voditi brigu o zahtjevima koji se mogu odnositi na: - zaštitu od pogonske energije; - pomoćne prostorije i smještaj materijala (odstranjivanje otpada); - osiguranje higijenskih uslova za rad; - izbor radnika odgovarajućih sposobnosti; - osiguranje kontrole bezbijednosti izvoċenja radova; - pruţanje prve pomoći i ljekarske pomoći. IzvoĊenje radova na gradilištu moţe zapoĉeti pošto se utvrdi da su preduzete sve neophodne, potrebne mjere zaštite i to: 1. ObezbjeĊenje granica gradilišta objekta na kome se izvode radovi od pristupa nezaposlenim licima, (licima koja nijesu zaposlena na njemu; granice gradilišnog podruĉja, odnosno kruga gradilišta sa mjerama za spreĉavanje pristupa vozilima koja ne pripadaju gradilištu). 2. UreĊenje i odrţavanje saobraćajnica na gradilištu, trase bezbijednih saobraćajnica za kretanje sredstva mehanizacije (staza za kretanje radnika u krugu gradilišta i prisutnih puteva gradilištu). Trase bezbjednih saobraćajnica za kretanje sredstava mehanizacije i prikaz staza za kretanje radnika u krugu gradilišta i pristupnih puteva gradilištu. 3. Mjesto, radni poloţaj oruċa i ureċaja za izvoċenje radova na objektu, kao i naĉin, prostor za smještaj graċevinskog materijala (ureċenje prostora shodno mjerama zaštite za ĉuvanje opasnih materijala,). 4. Naĉin transportovanja, utovara, istovara i deponovanja raznih vrsta graċevinskog materijala i teških predmeta. U Elaboratu o ureċenju gradilišta dati prikaz placeva sa deponijama materijala i gotovih proizvoda za obradu drveta, mineralnih sirovina, betonskog gvoţċa, izradu bravarskih proizvoda i sl. 5. Naĉin obiljeţavanja, obezbjeċivanja opasnih mjesta i ugroţenih prostora na gradilištu - opasne zone; 6. UreĊenje elektriĉnih instalacija i osvetljenje gradilišta (rasvjeta na mjestima rada i kretanje radnika). U sluĉaju noćnog rada, mjere zaštite za bezbijedno korišćenje i odrţavanje, zaštite radnika i sredstava mehanizacije od opasnog dejstva el. struje. Prikaz objekata, instalacija i vodova elektriĉne energije visokog i niskog napona i rasvjete na mjestima rada i kretanja radnika duţ trase gradilišnog saobraćaja. 41

42 U sluĉaju noćnog rada i prikaz mjera zaštite za bezbjedno korišćenje i odrţavanje kao i zaštitu radnika i sredstava mehanizacije od opasnog dejstva elektriĉne struje. 7. OdreĊivanje vrste i smještaja graċevinskih mašina i postrojenja, odgovarajuća obezbjeċenja obzirom na lokaciju gradilišta; Radni poloţaj oruċa i ureċaja za izvoċenje radova koji se postavljaju na objekat ili neposredno uz njega sa ucrtanim manevarskim zonama kod okretnih oruċa i ureċaja, odnosno sa ucrtanim manipulacionim zonama kod dizalica, uz šematski prikaz mjera (linije zaštitne ograde, šeme zapreka, zaštitne nadstrešnice i sl). Prikaz placeva za parkiranje i placeva za opravku i odrţavanje vozila i sredstva mehanizacije i gradilišne opreme sa pripadajućim radionicama, magacinima i ureċajima i mjerama za bezbjedno korišćenje. Trase bezbjednih saobraćajnica za kretanje sredstava mehanizacije i prikaz staza za kretanje radnika u krugu gradilišta i pristupnih puteva gradilištu. 8. OdreĊivanje vrste i naĉina izvoċenja graċevinskih skela; 9. Zaštita od pada s visine ili u dubinu; 10.OdreĊivanje radnih mjesta na kojima postoji povećana opasnost po ţivot i zdravlje radnika, kao i vrsta i koliĉina potrebnih liĉnih zaštitnih sredstava zaštitne opreme; 11.Naĉin rada na mjestima gdje se pojavljuju štetni gasovi, prašina, para (gdje moţe nastati vatra i dr.); prikaz skladišta teĉnih goriva, teĉnih gasova i zapaljivijh materijala sa mjerama za bezbjedno korišćenje i odrţavanje. 12.Mjere i sredstva protiv-poţarne zaštite na gradilištu: 13.Naĉin snabdijevanja gradilišta vodom za piće i tehniĉkim potrebama kao i otpadnih voda sa objekta. Mreţu pitke, tehniĉke, i otpadnih voda sa objektima i ureċajima za korišćenje i odrţavanje, kao i mjere za spreĉavanje pristupa nepoţeljnih lica. 14.Organizacija ishrane i prevoz radnika na gradilište i sa gradilišta. Prikaz objekta za smještaj, ishranu, presvlaĉenje, grijanje i sušenje odjeće radnika i sl. 15.Sanitarni objekat (ureċenje i odrţavanje sanitarnih ĉvorova na gradilištu, mjere za spreĉavanje zagaċenja okoline) Prikaz sanitarnih objekata postavljenih na lokacijama koje obezbjeċuju bezbjedan pristup, korišćenje i odrţavanje, kao i mjere za spreĉavanje zagaċenja okoline. Prikaz objekta i instalacije za grijanje sa ureċajima za korišćenje i odrţavanje. Situaciju zateĉenih objekata unutar kruga gradilišta sa prikazom mjera obezbjeċenja radnika, vozila i sredstava mehanizacije od uticaja ili dejstva opasnog objekta (elektriĉni dalekovodi, cjevovodi pod pritiskom, graċevinski i drugi objekti podloţni padu i sl.), kao i mjere obezbjeċenja ovih objekata od radova i gradilišnog saobraćaja. 16. Organizacija pruţanja prve pomoći na gradilištu, kao i adekvatne Ijekarske pomoći. U zavisnosti od stepena opasnosti, broja radnika, lokacije gradilišta i njegove udaljenosti od zdravstvenih ustanova na gradilištu se moraju obezbijediti potrebna sanitarna i druga sredstva (odgovarajuće struĉno osoblje) za pruţanje prve pomoći, kao i prevoz, transport do najbliţe zdravstvene ustanove. 17.Ostale neophodne mjere za zaštitu lica - zaposlenih na gradilištu. Sav materijal, ureċaji, postrojenja i oprema potrebni za izgradnju investicionog projekta za izvoċenje odreċenog rada na gradilištu, moraju biti sloţeni u sluĉaju kada se ne upotrebljavaju, tako da je omogućen lak pregled i nesmetano njihovo ruĉno ili mehaniĉko uzimanje, bez opasnosti od rušenja i sliĉno. Na gradilištima na kojima ne postoji mogućnost za uskladištenje graċevinskog materijala u potrebnim koliĉinama, dozvoljeno je dopremanje materijala samo u koliĉinama koje se mogu sloţiti, a da ne zakrĉe prilaze i prolaze - bez opasnosti od rušenja. Pomoćne pogone na gradilištu (tesarske, stolarske, bravarske i dr. radionice), treba smještati van opasnih zona na gradilištu. Neophodno je predvidjeti i obezbijediti odgovarajuće mjere zaštite na radu za radnike koji rade u tim pogonima. 42

43 Za radove koji se vrše u slobodnom prostoru pod nepovoljnim klimatskim, atmosferskim ili drugim uticajima Poslodavac je obavezan da odredi mjere zaštite za obezbjeċenje potrebnih radnih uslova i predviċa korišćenje odgovarajućih liĉnih zaštitnih sredstava - opreme pri vršenju tih radova. 3.3 Detaljan opis projekta Planirana namjena površina je turistiĉko naselje T2 u skladu sa pravilnikom o bliţem sadrţaju i formi planskog dokumenta. U okviru iste nalazi se hotel, vile, površine za pejzaţno ureċenje, površine za sport i rekreaciju, saobraćajne površine i površine elektroenergetske infrastrukture. Na UP1 koju ĉine katastarske parcele broj: 542/2, 543, 544/2, 548/2, 548/3 u zahvatu Urbanistiĉkog projekta USKOCI Turistiĉki sadrţaji planirana je izgradnja hotela kategorizacije 4* i 40 vila. Koncept projektovanog rješenja je proizašao iz više faktora. Sa jedne strane iz projektnog zadatka od strane investitora i UTU-a, a sa druge iz konteksta nasleċa i tradicije, kao i topografije terena. U tom smislu na pripadajućim lokacijama postavljeni su objekti Hotela, ĉetrdeset Vila, Sportsko rekreativnog objekta. Objekti su orjentisani tako da se omogući maksimalan protok vizura prema jugu, ka Durmitoru. Juţna strana je veoma bitna i sa energetskog aspekta, pošto se radi o veoma oštroj klimi datog podneblja. U svakom koraku projektovanja, koncept i kasnije razvoj projekta crpio je inspiraciju iz tradicionalne durmitorske kuće, u smislu strmih krovnih ravni, kao i uvoċenje materijala kao što su drvo i kamen. Osvarena je jedna integralna arhitektura, u saglasju sa prirodnim okruţenjem. Blizina planiranih struktura ublaţena je paţljivim tretiranjem parternog ureċenja kroz niz mikro zona u vidu odmorišta (amfiteatri) i odabranih biljnih vrsta, koje ujedno obezbjeċuju intimu budućih korisnika. Ozelenjavanje kompleksa igra vaţnu ulogu i šalje vaţnu sliku u cjelokupnoj predstavi Turistiĉkog naselja. Arhitektura je jednostavnih, svedenih, ali dinamiĉkih linija. Savremen izgled i jednostavnost forme postignuta je uz pomoć paţljivo odabrane materijalizacije, u duhu tradicionalne arhitekture za ovo podneblje. Fasadne površine su kombinacija punih i zastakljenih površina, postavljenih u kontekstu funkcije objekta. Objekti su projektovani na naĉin da se ne naruši ambijentalna cjelina podruĉja. U funkcionalnom smislu kompleks se moţe sagledati kroz tri cjeline. Cjelina Hotel, sa svojom pripadajućom infrastrukturom, centralni Sportsko rekreativni objekat sa sportskim terenima i ureċenim pejzaţom, i više pojaseva Vila u odnosu na pristupnu saobraćajnicu, ukupno ĉetrdeset. Prema projektnom zadatku od Investitora Turistiĉko naselje treba da posluje po condo modelu poslovanja, u kategoriji 4*. HOTEL Na urbanistiĉkoj parceli UP1-lokacija 1-1, postavljen je Hotel. Glavni ulaz je sa pristupne saobraćajnice sa juga, dok je ekonomski pristup sa jugo-zapada. GraĊevinska linija je 12m od granice parcele. Spratnost objekta je Po+S+P+3+Ps. Ostvareni indeks zauzetosti: 0,078. Ostvareni indeks izgraċenosti: 0,44. Ukupna BGP, koja se obraĉunava u indeks izgraċenosti je m 2, dok je isprojektovana BGP m 2. Kapacitet hotela je 40 smještajnih jedinica (80 leţejeva), i to: 14 na prvom, 14 na drugom spratu i 12 na trećem od kojih se njih 7 nastavlja u potkrovlju (kao dupleksi). Hotel je razraċivan kao spa Hotel, prema zahtjevu Investitora. ObezbijeĊeno je 20pm u okviru lokacije. 43

44 Sadrţaji u Hotelu, rasporeċeni su na sledeći naĉin, po spratovima: Podrum U podrumu se nalaze tehniĉke prostorije koje opsluţuju Hotel, kao i ostale objekte u Turistiĉkom naselju. Suteren Suterenska etaţa je samo dijelom namijenjena za tehniĉke prostore i to za bazensku tehniku. U većinskom prostoru smješten je restoran sa pripadajućom kuhinjom, spa centar sa pratećim sadrţajima, koji je nastavak spa iz prizemlja, kancelarije za zaposlene, kao i vešernica. U ovom nivou je ostvaren ekonomski pristup. 44

45 45

46 Prizemlje Prizemlje je podijeljeno u tri ambijentalne cjeline. Naroĉito su naglašeni ostakljenim atrijumima koji se proteţu sa prizemlja cijelom visinom objekta. Na samom ulazu u objekat nalazi se recepcija, lobby i aperitiv bar, a u produţetku je restoran. Desna strana prizemlja namijenjena je spa centru koji se preko stepenišne vertikale nastavlja u suteren. U ostatku prizemlja su smješteni blok toaleta, komunikacije. Na samom kraju objekta nalazi se spoljašnji bazen, koji je za potrebe spa centra. Prvi sprat Na prvom spratu nalazi se 14 smještajnih jedinica, i to 14 soba koje odgovaraju kategoriji 4*. Sve sobe opremljene su sa kupatilom i mini barom. Sobe su istog tipa, sa promjenom u kvadraturi u odnosu na raster i konstrukciju. 46

47 47

48 Drugi sprat Na drugom spratu, kao i na prvom, nalazi se 14 smještajnih jedinica, i to 14 soba koje odgovaraju kategoriji 4*. Sve sobe opremljene su sa kupatilom i mini barom. Sobe su istog tipa, sa promjenom u kvadraturi u odnosu na rastere i konstrukciju. 48

49 49

50 Treći sprat Na trećem spratu, nalazi se 12 smještajnih jedinica: 5 soba i 7 apartmana. Sobe odgovaraju kategoriji 4*. Sve sobe opremljene su sa kupatilom i mini barom. Sobe su istog tipa, sa promjenom u kvadraturi u odnosu na rastere i konstrukciju. Svih 7 apartmana su dupleksi, i razlikuju se dva tipa. Pet apartmana je sa sobama za spavanje na spratu, a preostala dva su sa sobama u okviru istog nivoa, sa lounge zonom na galeriji. Ovo su ujedno i veći apartmani. Svi apartmani odgovaraju kategoriji 4*, i opremljeni su kupatilom, izdvojenom zonom za spavanje, kao i kuhinjom. 50

51 51

52 Potkrovlje U potkrovlju se nalaze galerije za 7 apartmana. U 5 apartmana su to zone za spavanje, a u 2 lounge zone. Do ovih prostora dolazi se stepeništem smještenim u donjoj etaţi. 52

53 Tabela 3.1. Ostvareni parametri za Hotel 53

54 VILE Na urbanistiĉkoj parceli UP1-lokacija 1-2 do 1-42, postavljeno je 40 vila. U odnosu na topografiju terena, tj. prilaza objektu, podijeljene su u dva tipa. Tip 1, gdje je prilaz sa donje etaţe i Tip 2, sa prilazom sa gornje etaţe. U funkcionalnom smislu i organizaciji prostora, ova dva tipa su ista. Pošto su sve vile orjentisane jug-jugozapad, glavni ulaz je sa sjevera. Uz pristup parceli u odnosu na saobraćajnicu formira se parking. Po jednoj vili obezbijeċena su ĉetiri parking mjesta. GraĊevinska linija je 3.5m od regulacione linije, i 2.5m od granica susjednih parcela. Spratnost objekta je P+1 za Tip 1, i S+P za Tip 2. Ukupna BGP, koja se obraĉunava u indeks izgraċenosti je m 2 za oba tipa. Ostvareni indeks zauzetosti u prosjeku: 0,14. Ostvareni indeks izgraċenosti u prosjeku: 0,275. Kapacitet vile je 3 smještajne jedinice (6 leţejeva), koje ĉine 2 sobe i 1 apartman po vili. Kod vile Tip 1, na prizemlju se nalaze 2 sobe, a na spratu 1 apartman. Kod vile Tip 2, u prizemlju su smještene 2 sobe, a u suterenu 1 apartman. Sobe i apartmani odgovaraju kategoriji 4*. Sve sobe opremljene su sa kupatilom i mini barom. Sobe su istog tipa, sa promjenom u kvadraturi u odnosu na rastere i konstrukciju. Svi apartmani su opremljeni sa kupatilom, izdvojenom zonom za spavanje, kao i kuhinjom. Sve tri smještajne jedinice u okviru pojedinaĉne vile imaju zajedniĉki spa bazen. Ukupan broj vila je 40, od toga je 24 vile Tip 1, a 16 vila Tip 2. Sadrţaji u Vilama, rasporeċeni su na sledeći naĉin, po spratovima: 54

55 Vila Tip 1 55

56 Tabela 3.2. Ostvareni parametric za Vilu Tip 1 Vila Tip 2 56

57 Tabela 3.3. Ostavreni parametric za Vilu Tip 2 57

58 SPORTSKO REKREATIVNI OBJEKAT Na urbanistiĉkoj parceli UP1-lokacija 1-44, postavljen je Sportsko rekreativni objekat. On je dio sportsko rekreativnog kompleksa, kog osim objekta ĉine i otvoreni sportski tereni, igralište za djecu, kao i teretana na otvorenom. Glavni ulaz je iz pravca sportskih terena, tj. sa jugozapada. GraĊevinska linija je 12m od regulacione linije. Spratnost objekta je P. Ukupna BGP, koja se obraĉunava u indeks izgraċenosti je m 2. U okviru objekta nalaze se sledeći sadrţaji: juice bar, toaleti, muška i ţenska svlaĉionica za korisnike sportskih terena i joga studio. Sadrţaji u Sportsko rekreativnom objektu su rasporeċeni na sledeći naĉin: OBJEKAT PORTIRNICE Na urbanistiĉkoj parceli UP1-lokacija 1-16, postavljen je objekat portirnice. On se nalazi na samom ulazu u Turistiĉko naselje. Spratnost objekta je P. Ukupna BGP, koja se obraĉunava u indeks izgraċenosti je 20m 2, dok je NETO površina objekta 16.24m 2. 58

59 Tabela 3.4. Ostvareni zajedniĉki parametri u Turistiĉkom naselju POVRSINE JAVNE NAMJENE U okviru UP1 lokacije1-43 planirana je parkovska površina sto je veoma korisno za podizanje kvaliteta ţivota na ovom prostoru. Parkovi su povšsine koje su dostupne svima i treba da su ureċene u sluţbi stanovnika i posjetioca i njihovih potreba za odmorom i rekreacijom, a takoċe mogu biti i mjesta odrţavanja nekih manifestacija (letnjih pozornica) ili sliĉnih sadrţaja u dnevnim i veĉernjim satima, naroĉito ljeti u toku sezone. Generalno pravilo ureċenja parkova je da se unutar 59

60 njih formiraju dvije cjeline, mirni/pejzaţni dio parka i sportsko rekreativni dio sa prostorom za igru djece. U okviru "mirnog" dijela mogu se planirati manji zoo parkovi. Materijalizacija Odabir materijalizacije je usklaċen sa potrebama investitora i ambijentom u kome je ostvarena arhitektura objekta. Za materijalizaciju objekta koriste se kvalitetni materijali, i to u kombinaciji savremenih i tradicionalnih. Materijalizacija objekta je u duhu tradicionalne planinske kuće kamen na tlu i drvo na kamenu. Materijali koji se koriste su, drvo i kamen, ali obraċeni svremenim tehnologijama. FASADNI ZIDOVI Fasadni zidovi prizemlja koji su u kontaktu sa tlom su obloţeni kamenom, ĉija će vrsta, naĉin obrade i slog biti definisani glavnim projektom. Fasadni zidovi spratova su obloţeni drvetom/ Equitone-om u zavisnosti od ţelja Investitora. KROV Krovovi objekata su kose ravni sa nagibom 35º. Obloga je drvo/ Equitone u zavisnosti od ţelja Investitora. Krov objekta je obloţen istim materijalom kao i fasada, u duhu tradicionalne crnogorske planinske kuće. PODOVI/ kamen/ drvo PODZIDE/ kamen BRAVARIJA Sva spoljašnja bravarija je zastakljena dvoslojnim ili troslojnim staklom sa niskoemisionim premazom, koja ima kvalitetne vrijednosti koeficijenta prolaza toplote, a u cilju postizanja što veće energetske efikasnosti. Upotrijebljena je aluminijska bravarija u tamnom tonu. Konstrukcija Konstrukcija je armirano-betonski skelet od stubova i greda odgovarajućih dimenzija za prihvatanje opterećenja. Za prihvatanje seizmiĉkih uticaja, kao i za podrumske i suterenske zidove, koriste se armiranobetonska platna. Tavanice su monolitne, armirano-betonske kao i krov objekta. Temeljenje objekta je na armirano-betonskim temeljima samcima, temeljnim trakama i temeljnim gredama. 60

61 Slika D prikaz budućeg Turistiĉkog naselja SAOBRAĆAJ Saobraćajnica, preko koje se pristupa zoni zahvata, PUP-om je rangirana kao lokalni put L6 (Ĉarkovo Polje - Uskoci). PredviĊa se njegova rekonstrukcija i poboljšanje geometrijskih elementa trase. Za opsluţivanje urbanistiĉkih parcela planirane su pristupne saobraćajnice širine kolovoza 5.0 i 4.5m i trotoarima širine 1.5m, koje imaju funkciju pristupa objektima i saobraćajne veze sa lokalnim putem sa juţne stane zahvata. 61

62 Parkiranje riješiti u okviru urbanistiĉke parcele, kao površinsko ili u suterenu objekta uzimajući u obzir normative: Na urbanistiĉkoj parceli UP1 u okviru lokacije 1-1 planirana je izgradnja hotela sa 4* kapaciteta 40 soba. Shodno nornativu, za goste hotela potrebno je obezbijediti 20PM. U blizini hotela planirana su 2PM za uzduţno parkiranje autobusa. Na UP1 (lokacije 1-2 do 1-42) parkiranje riješiti na sopstvenoj parceli kao površinsko ili u suterenu. Na urbanistiĉkoj parceli UP1 (lokacija 1-44) planirana je površina za sport i rekreaciju. Parkiranje za potrebe posjetilaca sadrţaja riješeno je u neposrednoj blizini parcele, gdje je obezbijeċeno 9 PM. JAKA STRUJA Obzirom da u kompleksu koji obuhvata UP Uskoci Ţabljak i okruţenju nema izgraċene trafostanice TS 10/0,4kV koja bi mogla da podmiri ove potrebe to je za napajanje podruĉja potrebno izgraditi novu trafostanicu snage 1x 630kVA. PredviĊena trafostanica TS 10/0,4 KV je tipa NDTS 10/0,4kV sa tipiziranom opremom, u skladu sa Tehniĉkim preporukama EPCG-TP1-b: Distributivna transformatorska stanica DTS 1x630, donesenim od strane Sektora za distribuciju-podgorica Elektroprivrede Crne Gore, A.D.- Nikšić). Sastoje se od 2 uvodna 10 kv polja, 1 transformatora snage 630 kva sa mogućnosti da se ukoliko se ukaţe potreba ugradi još jedan transformator ili umjesto transformatora snage 630kVA ugradi transformator snage 1000kVA i 0,4 kv postrojenja prema uslovima nadleţne elektrodistribucije. Planirana trafostanica i prikljuĉni 10kV vod prikljuĉiće se na 10kV dalekovod TS 35/10kV Ţabljak - Štuoc ili sa 10kV dalekovoda kojim se napaja trafostnica STS 10/0,04kV Uskoci. Projektom jake struje obuhvaćene su sledeće instalacije: - napajanje objekata elektriĉnom energijom - napajanje tehnoloških potrošaĉa - osvjetljenje i utiĉnice - izjednaĉenje potencijala - gromobran i uzemljenje - elektromotorni pogon (EMP) sistema grijanja Projekat je uraċen u skladu sa vaţećim normativima za projektovanje elektriĉnih instalacija. Isti je usaglašen sa arhitektonsko-graċevinskim projektom, projektnom termotehnike, projektom vodovoda i kanalizacije kao i projektom slabe struje a sa projektantom arhitekture je usaglašena tehnologija u objektu, kao i poloţaj usponskih vodova i razvodnih tabli. Napajanje objekata Mjerenje utrošene elektriĉne energije kompleksa (objekta hotela i objekata vila) će biti jedno, visokonaponsko, indirektno tj. u napojnoj trafostanici TS 10/0,4kV će biti mjerna ćelija sa brojilom za mjerenje cjelokupne potrošnje elektriĉne energije kompleksa a biće predviċena i kontrolna mjerenja utrošene elektriĉne energije za svaku smještajnu jedinicu i svaku cjelinu u okviru kompleksa (potrošaĉi kuhinje, restorana, vešeraja...) 62

63 Glavni napojni kablovi, od napojne trafostanice TS 10/0,4kV do ulaska u objekat hotela će biti tipa PP00-A, odgovarajućeg presjeka, obzirom da se cijelom duţinom do ulaska u objekte polaţu slobodno u zemljanom rovu pa nije potrebno predviċati bezhalogene energetske kablove sa poboljšanim svojstvima u poţaru halogen free. Nakon ulaska u objekat hotela ovi napojni kablovi će preko odgovarajućih kablovsko prikljuĉnih ormara preći na halogen free tipove tj. na N2XH ili NHXHX Fe180/E90, zavisno od tipa ormara koji napajaju. Napajanje objekata vila i sportsko rekreativnog objekta je riješeno preko niskonaponskih kablovskih razvodnih ormara NKRO, rasporeċenih po terenu, u blizini vila i sportsko rekreativnog objekta. Svaki od NKRO ormara ima odreċeni broj izvoda sa kojih se napajaju vile i sportsko rekreativni objekat (poseban izvod za svaku vilu i poseban izvod za sportsko rekreativni objekat). Svi ovi glavni napojni kablovi, od napojne trafostanice TS 10/0,4kV do NKRO ormara i dalje do ulaska u pomenute objekte će biti tipa PP00-A, odgovarajućeg presjeka, obzirom da se cijelom duţinom do ulaska u objekte polaţu slobodno u zemljanom rovu pa nije potrebno predviċati bezhalogene energetske kablove sa poboljšanim svojstvima u poţaru halogen free. Nakon ulaska u objekte ovi napojni kablovi će preko odgovarajućih glavnih razvodnih ormara preći na halogen free tipove tj. na ili NHXHX Fe180/E90, zavisno od tipa ormara koji napajaju. Vaţno je napomenuti i da je analiza bilansa opterećenja prikazana u projektu uraċena na osnovu podataka i iz Glavnih projekata drugih faza (vodovoda i kanalizacije, termotehnike, slabe struje, a naroĉito tehnoloških projekata teretane, kuhinja i vešeraja). U svrhu napajanja elektriĉnom energijom objekta hotela, predviċena je glavna razvodna tabla GRT, smještena na etaţi podruma u prostoriji 2.06, i sa ove glavne razvodne table se napajaju svi potrošaĉi u objektu hotela. Taĉan broj potpolja GRT je prikazan bilansima objekta i jednopolnim šemama. Sve razvodne table u objektu hotela (osim razvodnih tabli smještajnih kapaciteta apartmana i soba) se napajaju direktno sa glavne razvodne table GRT. Razvodne table apartmana i soba se napajaju sa razvodnih tabli pripadajućih etaţa. U svrhu napajanja elektriĉnom energijom ostalih objekata, za svaki objekat je predviċena njena glavna razvodna tabla koja će se montirati u ulaznom dijelu, kao i posebne razvodne table unutar objekata (po jedna tabla za svaku cjelinu) sa kojih će se napajati svi potrošaĉi. Pozicije i oprema u svim ovim razvodnim tablama je data u grafiĉkom prilogu projekta. Rezervno napajanje (napajanje preko dizel elektriĉnog agregata) je sliĉno glavnom mreţnom napajanju tj. u okviru svakog glavnog razvodnog ormara gdje je rezervno napajanje predviċeno postoji agregatsko polje sa kojeg se napajaju prioritetni potrošaĉi a samo napajanje će biti izvedeno preko posebnog sistema kablova. Neprekidno napajanje (UPS) nije predviċeno za potrošaĉe jake struje. Projektom je predviċeno i napajanje liftova kao i napajanje svih ostalih tehnoloških potrošaĉa prema podacima dobijenim od strane ostalih faza. Instalacije rasvjete i ureċaja Prema savremenim zahtjevima, predviċen je potreban broj rasvjetnih tijela. PredviĊene su svjetiljke sa LED izvorom svjetlosti. Što se tiĉe upravljanja osvjetljenjem razlikujemo dva sluĉaja: - Upravljanje osvjetljenjem smještajnih jedinica (soba, apartmana i prostora u vilama), tehniĉkih prostora hotela, svih kuhinja hotela, hodnika, vešeraja hotela, ostava hotela i sl. - upravljanje rasvjetom ovih prostora je preko senzora pokreta/prisustva (smještenih na plafonu pripadajućih prostora) ili lokalno (sa prekidaĉima u samim prostorijama postavljenim na 1,1m od gotovog poda). Prekidaĉi su tipa p/ţ modularnog tipa. Kao i senzori pokreta/prisustva, mogu biti za suve (IP20) i vlaţne (IP44) prostorije. Na grafiĉkim prilozima su prikazane pozicije svih prekidaĉa i senzora pokreta/prisustva, za svaku prostoriju ponaosob. - Upravljanje osvjetljenjem restorana, SPA, teretane, lobija i sl. upravljanje ovom rasvjetom će biti predviċeno preko odgovarajućih protokola centralizovano. U skladu sa protivpoţarnim elaboratom, u objektima je predviċena i sigurnosna i antipanik rasvjeta. Sigurnosne svjetiljke su svjetiljke sa piktogramima za smjer evakuacije, a antipanik su odreċeni 63

64 broj svjetiljki za osvjetljenje kojima je ugraċen panik modul tako da u sluĉaju nestanka mreţnog napona osvjetljavaju put evakuacije iz objekta. Prema savremenim zahtjevima predviċen je i odgovarajući broj monofaznih i trofaznih utiĉnica, kutija za stalan prikljuĉak, kao i odgovarajućih napojnih kablova za potrošaĉe koji zahtijevaju direktan prikljuĉak. Dio ovih prikljuĉaka je u svrhu opšte potrošnje a dio je predviċen u skladu sa odgovarajućim tehnologijama (tehnologije kuhinja i vešeraja, glavnih projekata termotehnike, slabe struje i sl.). Svi prikljuĉci, njihov tip i visina montaţe su prikazani na grafiĉkim prilozima. Sva energetska instalacija unutar objekata se izvodi kablom tipa N2XH ili NHXHX Fe180/E90 (odgovarajućeg presjeka i broja ţila). Bezhalogeni energetski kabl sa poboljšanim svojstvima u poţaru N2XH je kabl namijenjen za ĉvrsto polaganje u suvim ili vlaţnim prostorijama dok je kabal NHXHX Fe180/E90 otporan na poţar u zahtijevanom trajanju. Primjenjuju se u objektima sa povećanim bezbednosnim zahtjevima u cilju preventivne zaštite ljudi i znaĉajnih materijalnih dobara od poţara. Izjednaĉenje potencijala i sistem zaštite Izjednaĉenje potencijala u kupatilima se izvodi na taj naĉin, što se sve metalne mase uzemljuju, odnosno dovode na isti potencijal. IzvoĊenje se radi tako što se u kupatilima postavljaju kutije za izjednaĉenje potencijala (PS- 49), na koju se vezuju sve metalne mase, a ova se veţe na zaštitnu sabirnicu "Z" u etaţnoj šini za izjednaĉenje potencijala (KIP). Na svakoj etaţi, kao i u pojedinim cjelinama objekta, je predviċena ugradnja bar jedne šine za izjednaĉenje potencijala (KIP). Ovi etaţni, odnosno pojedinaĉni, KIP-ovi (šina popreĉnog presjeka 25x4 mm) se ugraċuju u zid u odgovarajućoj kutiji (obiĉno su smješteni u blizini razvodnih tabli). Sa KIP-a u GRT-u se do svakog etaţnog / pojedinaĉnog KIP-a dovodi odgovarajući provodnik tipa P/F a sa ovih KIP-ova se uzemljavaju sve metalne mase na pripadajuće zone odgovornosti (ograde stepeništa, metalne ograde na terasama, hidranti, bravarija ukoliko je to potrebno i sl.). Metalne mase uzemljiti provodnicima tipa P/F 1x6 mm2 (ako u šemi nije drugaĉije navedeno). Poloţaji svih KIP-ova i uzemljenje metalnih masa su takoċe dati i na grafiĉkim prilozima. Pored prikazanih uzemljenja metalnih masa, potrebno je uzemljiti i metalne mase koje se mogu pojaviti unutar objekta, usled eventualnih izmjena u toku izvoċenja. Za uzemljenje metalnih masa u kuhinji i vešeraju je takoċe predviċene posebna šina za izjednaĉenje potencijala koju povezati na KIP u GRT provodnikom tipa P/F 1x25 mm2. Od nje do svih metalnih masa kuhinje dovesti provodnik tipa P/F 1x16 mm2. Instalacije uzemljenja i gromobrana Kao uzemljivaĉ se koristi traka Fe/Zn 25x4 mm, koja se postavlja u temelje objekta ispod hidroizolacije i vari za armaturu na svakih 2-3m, a najmanje jednom na svakih 5m. U svakoj glavnoj razvodnoj tabli se postavlja šina za izjednaĉenje potencijala (ŠIP), koja se izraċuje od bakra (Cu 350x30x5 mm) i za koju se vezuju sve metalne mase u objektu (ITO ormarić, vodomjeri, cijevi vodovoda i grijanja i sl.). Šina se vezuje na temeljni uzemljivaĉ trakom Fe/Zn 25x4 mm. Shodno Pravilniku o tehniĉkim normativima za zaštitu objekata od atmosferskog praţnjenja (»Sl. list SRJ«br. 11/1996) predviċena je gromobranska instalacija, koja se sastoji od spoljašnje i unutrašnje gromobranske instalacije. Elementi spoljašnje gromobranske instalacije su: - prihvatni sistem - spusni provodnici, koji se izvode od provodnika od prohroma RH3 precnika 8mm, a koji se polaţe kroz betonske stubove i platna, do visine 1,7 m od kote trotoara - sistem uzemljenja je ostvaren temeljnim uzemljivaĉem, koji je traka Fe/Zn 25x4 mm i veţe se za spusne provodnike, u zidnom mjernom ormariću kutija mjernog spoja, na visini 1,7 m od kote trotoara, gdje se ostvaruje spoj Unutrašnja gromobranska instalacija obuhvata sve dodatke spoljašnjoj instalaciji koji će smanjiti elektromagnetna dejstva struje atmosferskog praţnjenja. To su pridruţeni metalni djelovi u 64

65 štićenom prostoru (npr. cjevovodi, stepeništa, cijevi za ventilaciju, meċusobno povezane armature i sl.), kroz koje moţe proteći struja atmosferskog praţnjenja. Zaštita od indirektnog napona dodira Zastita od indirektnog napona dodira se ostvaruje sistemom TN - C/S. U tu svrhu se samo u svakoj glavnoj razvodnoj tabli vezuju zaštitna i nulta šina. HIDROTEHNIKA Lokacija na kojoj je planirana izgradnja turistiĉkog kompleksa nije opremljena hidrotehniĉkom infrastrukturom. Na lokaciji ne postoji izgraċen sistem niti vodovoda niti kanalizacije. Prema tehniĉkim uslovima izdatim od strane DOO Komunalno i vodovod Opštine Ţabljak, utvrċeno je uvidom u vaţeću projektnu dokumentaciju i stanje postojeće infrastrukture da nije predviċena mogućnost prikljuĉenja ovog objekta na postojeću infrastrukturu vodovoda i fekalne kanalizacije obzirom na visinski poloţaj lokacije u odnosu na glavni gradski rezervoar. U tehniĉkim uslovima je naglašeno da se lokacija planiranog kompleksa nalazi na kotama koje su visoĉije od postojećeg rezervoara koji je na koti 1495mnm. Kao što je već reĉeno predmetno podruĉje nema izgraċenu vodovodnu i kanalizacionu mreţu iz kog razloga je za predmenti objekat neophodno izvesti komunalnu infrastrukturu u obimu u kojem se ispunjavaju minimalni uslovi za izgradnju predmetnog objekta. Obzirom da prema Tehniĉkim uslovima od DOO Komunalno i vodovod Ţabljak nije moguće prikljuĉenje kompleksa na gradsku kanalizaciju, odvoċenje otpadnih voda je predviċeno da se rešava lokalno, tj. izgradnjom sopstvenog ureċaja za tretman otpadnih voda. Uzimajući u obzir lokaciju samog objekta, predviċen je ureċaj koji garantuje visok stepen preĉišćenosti otpadnih voda na ispustu a sve u skladu sa Pravilnikom o kvalitetu i sanitarnotehniĉkim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u recipijent i javnu kanalizaciju,naĉinu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda,minimalnom broju ispitivanja i sadrţaju izvještaja o utvrċenom kvalitetu otpadnih voda. Primarni cjevovod gradskog sistema vodovoda PE Ø90 od Ţabljaka prema Podgori vodi na rastojanju 1,5 km od razmatrane lokacije i tehniĉki nije moguć prikljuĉak planiranog Turistiĉkog naselja na postojeći gradski vodovod. Uslov urbanizacije predmetnog zahvata je stvaranje uslova za snabdijevanje vodom lokacije. Predpostavlja se da će izvor snabdijevanja biti gradska mreţa vodovoda, koji postoji na razmatranom prostoru. Ipak, s obzirom na ograniĉen kapacitet vodovodne mreţe naselja, Opština Ţabljak je na sebe preuzela obavezu da riješi problem vodosnabdijevanja. Glavnim projektom hidrotehniĉkih instalacija za kompletno turistiĉko naselje obuhvaćene su sledeće cjeline: 1.Unutrašnje hidrotehniĉke instalacije objekta hotela; 2.Unutrašnje hidrotehniĉke instalacije tipskih objekata vila; 3.Unutrašnje hidrotehniĉke instalacije sportsko rekreativnog objekat i objekta portirnice;4. Spoljašne hidrotehniĉke instalacije za kompletnu parcelu. Dok je pitanje naĉina vodosnabdijevanja objekta predmet drugog projekta. Spoljašnje instalacije su obraċene u granicama predmetne parcele. Vodovodne instalacije su riješene zakljuĉno sa kontrolnim vodomjernim šahtom gdje je planirano zajedniĉko mjerenje potrošnje vode za cijeli kompleks. Vodomjerni šaht je smješten u blizini glavnog saobraćajnog ulaza na parcelu. Unutar parcele su predviċeni interni vodomjeri ispred svakog objekta za unutrašnju kontrolu mreţe. Tehniĉka rješenja za instalacije u objektu i spolja, usklaċena su sa arhitektonsko graċevinskim projektima, projektom ureċenja terena, i stanjem na terenu. Kod izrade projekta korišćeni su vaţeći propisi i standardi za ovu vrstu tehniĉke dokumentacije. 65

66 SPOLJNE HIDROTEHNIĈKE INSTALACIJE Vodovod Predmetnom dokumentacijom obraċene su instalacije u sklopu predmetne parcele tj. od vodomjernog šahta koji je predviċen na glavnom saobraćajnom ulazu u kompleks. Prikljuĉni cjevovod je preĉnika DN 110. U okviru kompleksa u trupu projektovanih saobraćajnica predviċene su hidrotehniĉke instalacije na koje će biti prikljuĉeni svi objekti. Instalacije vodovoda su predviċene od visokokvalitetnih HDPE cijevi PE100 PN10 SDR17 za radne pritiske do 10 bari i predviċene su u trupu trotoara pripadajućih saobraćanica. Vodovodna mreţa je projektovana sa dovoljnim brojem potrebnih vazdušnih i muljnih ventila. Na vodovodnoj mreţi je predviċen i dovoljan broj spoljnih hidranata DN80. Sa glavne uliĉne mreţe su izvedeni prikljuĉci za pojedine objekte. Vodovod je predviċen da se ukopava na dubinu m, zbog zaštite od smrzavanja. Kanalizacija za otpadne vode Imajuću u vidu ĉinjenicu da ne postoje uslovi za prikljuĉenje objekta na gradsku infrastrukturu sakupljanje i odvoċenje otpadnih voda iz objekta riješeno je lokalno preko ureċaja za tretman istih nakon ĉega se preĉišćene vode ispuštaju u upojni rov-prirodni recipijent. Kanalizaciona mreţa sanitarne kanalizacije je predviċena u trupu internih saobraćanica u okviru kompleksa i projektovana je tako da svaki planirani objekat moţe gravitaciono da se prikljuĉi na tu mreţu. Za cijevni materijal je predviċen PVC za spoljnu kanalizaciju ĉvrstoće ne manje od SN8. Sva sanitarna otpadna voda se dovodi na postrojenje za preĉišćavanje otpadnih voda koje je pozicionirano na planskom dokumentacijom predviċenu lokaciju, pored glavnog saobraćajnog ulaza u kompleks. Za predmetni objekat dimenzionisanje ureċaja za tretman otpadnih voda uraċeno je na osnovu usvojene specifiĉne potrošnje vode koja prema podacima iz planova višeg reda iznosi 280l/ES/dan za korisnike hotela i 200l/ES/dan za korisnike vila. Za ukupni broj korisnika koji iznosi 80 u hotelu i 320 u vilama usvojen je SBR ureċaj za 600ES proizvoċaĉa Regeneracija. Nakon preĉišćavanja otpadne vode se preko revizionog okna za uzimanje uzoraka i kontrolu kvaliteta ispuštaju u upojni rov-bunar i infiltriraju u zemljište. Primarno ĉišćenje se izvodu u taloţniku. U primarnoj fazi preĉišćavanja prolaskom otpadne vode kroz taloţnik dolazi do taloţenja krupnih materija koje su prisutne u tipiĉnoj komunalnoj otpadnoj vodi. Dio mulja, organskih materija, će se djelomiĉno razgraditi već u ovoj fazi preĉišćavanja. Sediment, tj. talog koji nastaje, predstavlja septiĉki mulj, koji je potrebno redovno odstranjivati (orjentaciono dva puta godišnje). Mulj koji se formira u primarnom taloţniku potrebno je odvoziti na polja za stabilizaciju i mineralizaciju mulja tj. na centralno postrojenje za preĉišćavanje otpadnih voda. Atmosferska kanalizacija Spoljašnje atmosferske kanalizacije planirane su u skladu sa nivelacionim rješenjem saobraćajnica u okviru kompleksa. Atmosferska kanalizacija je projektovana u trupu saobraćajnice uz iviĉnjak koji je u poprećnom padu saobraćajnice niţi. Kanalizacija je projektovana sa dovoljnim brojem slivnika u koji se infiltriraju vode sa saobraćajnica. Za spoljnu atmosfersku kanalizaciju je usvojen minimalni preĉnik DN315, izuzev kratki potezi, koji se prikljuĉuju na glavni kolektor. Za cijevni materijal je izbran PE za kanalizacione cijevi prema zhtjevu Investitora u Projektnom zadatku. Sve sakupljene vode se tretiraju na separatoru masti i naftnih derivata i nakon toga ispuštaju u upojni rov, gdje se infiltriraju u zemljište. HOTEL Vodovod Predmetnom dokumentacijom obraċene su instalacije u sklopu predmetne parcele tj. od vodomjernog šahta koji je predviċen na glavnom saobraćajnom ulazu u kompleks. Prikljuĉni 66

67 cjevovod je preĉnika DN 110. U okviru kompleksa u trupu projektovanih saobraćajnica predviċene su hidrotehniĉke instalacije na koje će biti prikljuĉeni svi objekti izmeċu ostalog i objekat hotela. Prikljuĉak za hotel je zajedniĉki za sanitarnu, hidrantsku mreţu i sprinkler instalaciju. U vodomjernom oknu su smješteni vodomjeri za sprinkler instalacije- industrijski vodomjer DN 50, za hidrantsku mreţu industrijski vodomjer DN 50 i za sanitarnu kombinovani vodomjer DN 50/20. Za sprinkler instalaciju je u objektu predviċen rezervoar, pa nije neophodan standardni prikljuĉak DN110, već prikljuĉak DN50 za punjenje rezervoara. Kako je pitanje vodosnabdijevanja još uvijek nedefinisano i neizvjesno, na osnovu konfiguracije terena, gdje se objekat hotela nalazi na kotama 1515mnm sa ĉetiri nadzemne etaţe i najniţeg objekta vile koji je na koti cca 1502mnm, pretpostavka je da će sistem vodosnabdijevanja biti takav da omogući uredno snabdijevanje svih potrošaĉa. S tim u vezi a na osnovu konfiguracije terena i poloţaja objekata, predviċeno je postrojenje za povišenje pritiska za hidrantsku mreţu u objektu hotela, jer bi bilo neracionalno da se kompletna mreţa dimenzioniše na potreban pritisak u hotelu, gdje bi se javili nedozvoljeno veliki pritisci u objektima pojedinih vila preko 6 bara. Postrojenje za povišenje pritiska je smješteno u tehniĉkoj prostoriji u etaţi -2, odakle je dalje razvedena hidrantska mreţa. Iz ove prostorije je takoċe razvedena i sanitarna mreţa, iz razloga što se nakon konaĉnog definisanja vodosnabdijevanja lokacije, moraju provjeriti raspoloţivi pritisak u mreţi sa zahtijevanim potrebnim pritiskom za sanitarnu mreţu u hotelu i eventualno ako bude potrebno predvidjeti postrojenje za povišenje pritiska i za sanitarnu mreţu. U objektu je predviċen dovoljan broj hidranata preĉnika 2. Hidranti su rasporeċeni tako da zadovoljavaju tehniĉke i vaţeće protiv poţarne norme za ovu vrstu objekata. Hidranti su predviċeni da se smjeste u inox kutije dimenzija 50x50x14 cm sa inox vratancima. Hidranti su opremljeni crijevom duţine 15 m, sa mlaznicom na vrhu 30 mm. Prikljuĉak za hidrante treba postaviti na visini 1.50 m od kote gotovog poda. Komplet cijevi za hidrantsku mreţu predviċene su od pocinĉanih cijevi i fitinga preĉnika 2 i 2,5. Razvod hladne vode u objektu je izvršen plafonom podruma ka distributivnim vertikalama sa kojih su po etaţama prikljuĉeni apartmani i kuhinja,spa, bar,sanitarni ĉvorovi. Razvod vodovodne mreţe je dat u osnovama i u izometrijskoj šemi vodovoda. U sklopu numeriĉke dokumentacije priloţen je hidrauliĉki proraĉun. Glavni razvod za hladnu vodu je shodno hidrauliĉkom proraĉunu usvojen preĉnika Ø65 tj. 2.5 od PPR vodovodnih cijevi. Snabdijevanje objekta toplom vodom riješeno je sa dva cetralna bojlerasmještena u kotlarnici u podzemnoj etaţi. Priprema tople vode je predmet projekta termotehniĉkih instalacija, kao i izbor prateće opreme. Centralni bojleri su obraċeni projektom termotehniĉkih instalacija dok je ovim projektom dato rješenje tople sanitarne vode i recirkulacione mreţe za komplet objekat. Naime paralelno sa razvodom hladne vode predviċeno je voċene instalacija tople i cirkulacione vode. Glavni distributivni vod je predviċen takoċe plafonom suterena do distributivnih vertikala. Da bi se obezbijedilo uredno napajanje smještajnih jedinica i ostalih potrošaĉa toplom vodom predviċena je cirkulaciona mreţa sa cirkulacionom pumpom proizvoċaĉa Grundfos tip UPS 32-60FB, 0.19 kw, 1x230V, 50 HZ i pratećim ventilima kod centralnih bojlera. Cijevi za toplu vodu su iste cijevi koje su predviċene i za hladnu vodu pri ĉemu je napomenuti da je za iste obavezna odgovarajuća izolacija u skladu sa preporukama proizvoaċaĉa. Vodovodne armature, koje se upotrebljavaju u cijevnoj mreţi tople vode, moraju odgovarati uslovima koje im postavljaju standardi i drugi tehniĉki propisi. To je ista armatura, koja se primjenjuje kod hladne vode (propusni ventili, zatvaraĉi i dr.), i posebna armatura koja se primjenjuje za hladnu i toplu vodu kao što su baterije (mješalice). Da bi se sprijeĉio gubitak toplote, cijevi tople vode treba izolovati, kao i kratki razvodi do baterija (mješalica). Da bi se cijevi tople vode razlikovale od cijevi hladne vode, obavezno treba vodove tople vode premazati drugom bojom (crvenom ili sl.). U svakom kupatilu predviċen je glavni ventil kao i ispred svakog toĉećeg mjesta odnosno ispred slavine. Na svim prodorima cijevi kroz betonsku konstrukciju zvuĉno izolovati. 67

68 Nakon montaţe vodovodne mreţe, a prije zatvaranja kanala i šliceva izvršiti ispitivanje vodovodne mreţe na probni pritisak od 12 bara sa minimum tri funkcionalno neophodne probe, zadnja konaĉna kada se postave sanitarne armature. Poslije montiranja sanitarnih ureċaja izvršiće se ispiranje i zatim dezinfekcija mreţe i ponovno ispiranje. Odgovarajuća ovlašćena ustanova treba da investitoru dostavi atest o kvalitetu vode koja će se koristiti u objektu nakon svih opisanih postupaka. Za sva ispitivanja, na pritisak, dezinfekciju i ispiranje IzvoĊaĉ i Nadzor su duţni da sastave zapisnike. Kanalizacija za otpadne vode Imajuću u vidu ĉinjenicu da ne postoje uslovi za prikljuĉenje objekta na gradsku infrastrukturu sakupljanje i odvoċenje otpadnih voda iz objekta riješeno je lokalno preko ureċaja za tretman istih nakon ĉega se preĉišćene vode ispuštaju u prirodni recipijent. Otpadne vode iz objekta su najkraćim pravcima izvedene van objekta u glavni sabirni kanal i dalje u planirani SBR ureċaj. Glavni sabirni kanali su predviċeni u padu od 1 %- 1,5% u koji se najkraćim pravcem ukljuĉuju izlazni kanali iz objekta preĉnika Ø160mm sa padom od 1.5%. Prilikom rješavanja osnovne temeljne mreţe kanalizacije i ostale etaţne kanalizacije objekta, voċeno je raĉuna da se u cjelosti ukupan sistem temeljne i etaţne kanalizacije usaglasi sa arhitektonskim rješenjem objekta i to sa temeljima i gredama objekta. Na mjestima prikljuĉenja izlaznih kanala iz objekta na glavne sabirne kanale su predviċena reviziona okna, tj. svi izlazni kanali su preko šahtova prikljuĉeni na glavni sabirno odvodni kanal. Prilikom rešavanja kanalizacije vodilo se raĉuna da se da takvo rešenje kojim bi ispoštovali projektni zadatak a ujedno rešenje koje omogućava efikasno odvoċenje otpadnih voda.za ventilaciju glavnih vertikala predviċena je primarna ventilacija. Vertikale su predviċene da se završe izlazima na krov i da se završavaju se ventilacionom kapom dimenzija Ø160mm. OdvoĊenje otpadnih voda iz nadzemnih etaţa objekta riješeno je gravitaciono, kao i iz suterenske etaţe -1, iz razloga što je u pitanju lokacija koja nije pristupaĉna za ĉesta odrţavanja pumpi, a ispad iz funkcije sistema bi ugrozilo kompletan rad hotela, jer je u suterenskoj etaţi smještena kuhinja. Unutrašnji razvod kanalizacione mreţe kao i sabirni cjevovod su predviċeni od PP niskošumnih kanalizacionih cijevi sa spajanjem naglavkom. Sve obujmice kojima su cijevi priĉvršćene za konstrukciju obavezno ugraditi sa gumenim uloškom, tj. originalnim niskošumnim obujmicama prema upustvima proizvoċaĉa istih. Spoljne sabirne i odvodni prikljuĉni kanal predviċen je od PVC cijevi za uliĉnu kanalizaciju nosivosti ne manje od SN8. Iste se postavljaju u prethodno pripremljene rovove u sloju pijeska 10cm ispod i iznad cijevi i cijelom širinom rova. Otpadne vode iz kuhinje u suterenu -1 se sakupljaju u odvojeni sistem tehnološke kanalizacije, tretiraju u separatoru masti i ulja, i tek onda povezuju u sabirni sistem fekalne kanalizacije. Usvojen je separator masti i ulja za je Lipumax G NS 15 proizvoċaĉa ACO, ili drugo sliĉnih ili istih karakteristika ili drugog proizvoċaĉa istih ili sliĉnih karakteristika. Separator je dimenzionisan na 1200 obroka dnevno, prema podacima dobijenim od projektanata tehnologije kuhinje, gdje su uraĉunati korisnici hotela i vila. Detaljan opis izvoċenja svih radova na kanalizacionoj mreţi dat je uz pojedine pozicije predmjera i predraĉuna i u Uslovima izvoċenja radova. Kanalizacionu mreţu nakon montaţe cijevi, a prije zatrpavanja kanala obavezno ispitati na vododrţivost i prohodnost. Detaljan opis ispitivanja dat je u Uslovima izvoċenja radova. Atmosferska kanalizacija Rješenje odvoċenja kišnice sa krova objekta je riješeno sa horizontalnim i vertikalnim olucima ĉiji detalji spoja i pozicije su obraċeni projektom arhitekture. Vode iz oluka se se ispuštaju u zelenilo na najvećem dijelu objekta, gdje se vertikale spušatu u zelenu površinu. Na dijelu gdje se oluĉne 68

69 vertikale spuštaju na stranu gdje se nalazi terasa restorana i poploĉani dio, vertikale se uvode u sistem prefabrikovanih kanala iz kojih se voda vodi do upojnog rova. PredviĊena je unutrašnja mreţa za odvoċenje incidentnih voda iz objekta. Sakupljanje ovih voda predviċeno je preko sistema prefabrikovanih kanala. Ispust iz kanala je predviċen u sabirni šaht u etaţi nivo-2 gdje se sve vode tretiraju sa separatorom ulja i dalje se upuštaju u šaht sa muljnim pumpama odakle se iste prepumpavaju direktno u sistem spoljne atmosferska kanalizacije. Usvojen je separator masti i naftnih derivata Reg Aquareg 30 bp3 sa koalescentnim filterom proizvoċaĉa Regeneracija ili drugog proizvoċaĉa istih ili sliĉnih katakteristika. Muljne pumpe su dimenzionisane na 20l/s. Usvojene su dvije potopne (radna+rezervna) pumpe 2 x SL D.C, 3*400 V, 50Hz (radna + rezervna) koje su povezane na zajedniĉki potisni cjevovod DN 125, ĉiji je kapacitet Q=23.3l/s i H=8.042m. VILE Predmetnom dokumentacijom obraċene su instalacije u sklopu predmetne parcele tj. od vodomjernog šahta koji je predviċen na glavnom saobraćajnom ulazu u kompleks. Prikljuĉni cjevovod je preĉnika DN 110. U okviru kompleksa u trupu projektovanih saobraćajnica predviċene su hidrotehniĉke instalacije na koje će biti prikljuĉeni svi objekti izmeċu ostalog i objekti vila. Na lokaciji su obzirom na konfiguraciju terena projektovana dva tipa vila. Tip broj 1 je projektovana kao objekat spratnosti Pr+1, a tip broj 2 je projektovana kao objekat spratnosti S+Pr. Unutrašnja organizacija u objektima oba tipa je ista, ali su zbog razliĉite konfiguracije terena izlazi kanalizacije iz objekta razliĉiti za dva tipa vila. U okviru ovog projekta su date tipske unutrašnje instalacije za dva tipa vila, dok je spoljno ureċenje za svaku vilu dato u okviru projekta spoljašnjih instalacija za kompletnu parcelu. Vodovod Prikljuĉak za vile je 5/4 tj DN32, od PEHD cijevi. U vodomjernom-prikljuĉnom oknu je smješten vodomjer DN 25 za svaku vilu. Kako je objekat vile podijeljen ulaznim modulom da lijevi i desni dio, tako je ulaz vodovodnih instalacija za objekat predviċen na dva mjesta, sa dvije vertikale. Razvod vode je riješen zidom, izuzev dio koji ide prema razvodniku toplotne energije koji je smješten na zidu pored ulaza u apartmane. Priprema tople vode je obraċena u projektu termotehniĉkih instalacija i njime je predviċen centralizovani sistem u okviru kotlarnice u hotelu. Kad je u funkciji centralni sistem priprema tople vode će se obavljati preko razvodnika toplotne energije (obraċeno projektom termotehniĉkih instalacija), a kad centralni sistem nije u funkciji u odreċenom periodu godine (obiĉno ljetnji period), priprema tople vode će se obavljati preko elektriĉnih bojlera 50l, smještenih u kupatilima apartmana. Prebacivanje sa jednog na drugi sistem će se obavljati manuelno pomoću ventila, gdje će se jednostavno jedan sistem gasiti a drugi paliti. Vodovodne armature, koje se upotrebljavaju u cijevnoj mreţi tople vode, moraju odgovarati uslovima koje im postavljaju standardi i drugi tehniĉki propisi. To je ista armatura, koja se primjenjuje kod hladne vode (propusni ventili, zatvaraĉi i dr.), i posebna armatura koja se primjenjuje za hladnu i toplu vodu kao što su baterije (mješalice). Da bi se sprijeĉio gubitak toplote, cijevi tople vode treba izolovati, kao i kratki razvodi do baterija (mješalica). Da bi se cijevi tople vode razlikovale od cijevi hladne vode, obavezno treba vodove tople vode premazati drugom bojom (crvenom ili sl.). U svakom kupatilu predviċen je glavni ventil kao i ispred svakog toĉećeg mjesta odnosno ispred slavine. Na svim prodorima cijevi kroz betonsku konstrukciju zvuĉno izolovati. Nakon montaţe vodovodne mreţe, a prije zatvaranja kanala i šliceva izvršiti ispitivanje vodovodne mreţe na probni pritisak od 12 bara sa minimum tri funkcionalno neophodne probe, zadnja konaĉna kada se postave sanitarne armature. Poslije montiranja sanitarnih ureċaja izvršiće se ispiranje i zatim dezinfekcija mreţe i ponovno ispiranje. Odgovarajuća ovlašćena ustanova treba da investitoru dostavi atest o kvalitetu vode koja će se koristiti u objektu nakon svih opisanih postupaka. Za sva ispitivanja, na pritisak, dezinfekciju i ispiranje IzvoĊaĉ i Nadzor su duţni da sastave zapisnike. 69

70 Kanalizacija za otpadne vode Imajuću u vidu ĉinjenicu da ne postoje uslovi za prikljuĉenje objekta na gradsku infrastrukturu sakupljanje i odvoċenje otpadnih voda iz objekta riješeno je lokalno preko ureċaja za tretman istih nakon ĉega se preĉišćene vode ispuštaju u prirodni recipijent. Otpadne vode iz objekta su najkraćim pravcima izvedene van objekta u glavni sabirni kanal i dalje u planirani SBR ureċaj. Glavni sabirni kanali su predviċeni u padu od 1 %- 1,5% u koji se najkraćim pravcem ukljuĉuju izlazni kanali iz objekta preĉnika Ø160mm sa padom od 1.5%. Prilikom rješavanja osnovne temeljne mreţe kanalizacije i ostale etaţne kanalizacije objekta, voċeno je raĉuna da se u cjelosti ukupan sistem temeljne i etaţne kanalizacije usaglasi sa arhitektonskim rješenjem objekta i to sa temeljima i gredama objekta. Na mjestima prikljuĉenja izlaznih kanala iz objekta na glavne sabirne kanale su predviċena reviziona okna, tj. svi izlazni kanali su preko šahtova prikljuĉeni na glavni sabirno odvodni kanal. Prilikom rešavanja kanalizacije vodilo se raĉuna da se da takvo rešenje kojim bi ispoštovali projektni zadatak a ujedno rešenje koje omogućava efikasno odvoċenje otpadnih voda.za ventilaciju glavnih vertikala predviċena je primarna ventilacija. Vertikale su predviċene da se završe izlazima na fasadu. Unutrašnji razvod kanalizacione mreţe kao i sabirni cjevovod su predviċeni od PP niskošumnih kanalizacionih cijevi sa spajanjem naglavkom. Sve obujmice kojima su cijevi priĉvršćene za konstrukciju obavezno ugraditi sa gumenim uloškom, tj. originalnim niskošumnim obujmicama prema upustvima proizvoċaĉa istih. Spoljne sabirne i odvodni prikljuĉni kanal predviċen je od PVC cijevi za uliĉnu kanalizaciju nosivosti ne manje od SN8. Iste se postavljaju u prethodno pripremljene rovove u sloju pijeska 10cm ispod i iznad cijevi i cijelom širinom rova. Detaljan opis izvoċenja svih radova na kanalizacionoj mreţi dat je uz pojedine pozicije predmjera i predraĉuna i u Uslovima izvoċenja radova. Kanalizacionu mreţu nakon montaţe cijevi, a prije zatrpavanja kanala obavezno ispitati na vododrţivost i prohodnost. Detaljan opis ispitivanja dat je u Uslovima izvoċenja radova. Atmosferska kanalizacija Rješenje odvoċenja kišnice sa krova objekta je riješeno sa horizontalnim i vertikalnim olucima ĉiji detalji spoja i pozicije su obraċeni projektom arhitekture. Vode iz oluka se se ispuštaju u zelenilo na najvećem dijelu objekta, gdje se vertikale spušatu u zelenu površinu. Na dijelu gdje se oluĉne vertikale spuštaju na stranu gdje se nalazi terasa i poploĉani dio, vertikale se uvode u sistem prefabrikovanih kanala iz kojih se voda vodi do upojnog rova. SPORTSKO REKREATIVNI OBJEKAT Vodovod Predmetnom dokumentacijom obraċene su instalacije u sklopu predmetne parcele tj. od vodomjernog šahta koji je predviċen na glavnom saobraćajnom ulazu u kompleks. Prikljuĉni cjevovod je preĉnika DN 110. U okviru kompleksa u trupu projektovanih saobraćajnica predviċene su hidrotehniĉke instalacije na koje će biti prikljuĉeni svi objekti izmeċu ostalog i objekat sportsko rekreativnog objekta. Prikljuĉak za SRO je 5/4 tj. DN32 za sanitarnu mreţu i 2.5 tj. DN65 za hidrantsku mreţu. Za cijevni materijal je izabran PEHD. U objektu su predviċena dva hidranta preĉnika 2. Hidranti su rasporeċeni tako da zadovoljavaju tehniĉke i vaţeće protiv poţarne norme za ovu vrstu objekata. Hidranti su predviċeni da se smjeste u inox kutije dimenzija 50x50x14 cm sa inox vratancima. Hidranti su opremljeni crijevom duţine 15 m, sa mlaznicom na vrhu 30 mm. Prikljuĉak za hidrante treba postaviti na visini 1.50 m od kote gotovog poda. Komplet cijevi za hidrantsku mreţu predviċene su od pocinĉanih cijevi i fitinga preĉnika 2 i 2,5. 70

71 Razvod hladne vode u objektu je izvršen podom i zidom, obziorm na razuċenost sanitarnih ureċaja u objektu. Razvod vodovodne mreţe je dat u osnovama i u izometrijskoj šemi vodovoda. U sklopu numeriĉke dokumentacije priloţen je hidrauliĉki proraĉun. Glavni razvod za hladnu vodu je shodno hidrauliĉkom proraĉunu usvojen preĉnika Ø32 tj. 5/4 od PPR vodovodnih cijevi. Priprema tople vode je obraċena u projektu termotehniĉkih instalacija i njime je predviċen centralizovani sistem u okviru kotlarnice u hotelu. Kad je u funkciji centralni sistem priprema tople vode će se obavljati preko razvodnika toplotne energije (obraċeno projektom termotehniĉkih instalacija), a kad centralni sistem nije u funkciji u odreċenom periodu godine (obiĉno ljetnji period), priprema tople vode će se obavljati preko elektriĉnog bojlera 500l, smještenog u tehniĉkoj prostoriji. Prebacivanje sa jednog na drugi sistem će se obavljati manuelno pomoću ventila, gdje će se jednostavno jedan sistem gasiti a drugi paliti. Paralelno sa razvodom hladne vode predviċeno je voċene instalacija tople i cirkulacione vode. Glavni distributivni vod je predviċen takoċe plafonom suterena do distributivnih vertikala. Da bi se obezbijedilo uredno napajanje potrošaĉa toplom vodom predviċena je cirkulaciona mreţa sa cirkulacionom pumpom proizvoċaĉa Grundfos tip ALPHA sa pratećim ventilima kod centralnog bojlera. Cijevi za toplu vodu su iste cijevi koje su predviċene i za hladnu vodu pri ĉemu je napomenuti da je za iste obavezna odgovarajuća izolacija u skladu sa preporukama proizvoaċaĉa. Vodovodne armature, koje se upotrebljavaju u cijevnoj mreţi tople vode, moraju odgovarati uslovima koje im postavljaju standardi i drugi tehniĉki propisi. To je ista armatura, koja se primjenjuje kod hladne vode (propusni ventili, zatvaraĉi i dr.), i posebna armatura koja se primjenjuje za hladnu i toplu vodu kao što su baterije (mješalice). Da bi se sprijeĉio gubitak toplote, cijevi tople vode treba izolovati, kao i kratki razvodi do baterija (mješalica). Da bi se cijevi tople vode razlikovale od cijevi hladne vode, obavezno treba vodove tople vode premazati drugom bojom (crvenom ili sl.). U svakom kupatilu predviċen je glavni ventil kao i ispred svakog toĉećeg mjesta odnosno ispred slavine. Na svim prodorima cijevi kroz betonsku konstrukciju zvuĉno izolovati. Nakon montaţe vodovodne mreţe, a prije zatvaranja kanala i šliceva izvršiti ispitivanje vodovodne mreţe na probni pritisak od 12 bara sa minimum tri funkcionalno neophodne probe, zadnja konaĉna kada se postave sanitarne armature. Poslije montiranja sanitarnih ureċaja izvršiće se ispiranje i zatim dezinfekcija mreţe i ponovno ispiranje. Odgovarajuća ovlašćena ustanova treba da investitoru dostavi atest o kvalitetu vode koja će se koristiti u objektu nakon svih opisanih postupaka. Za sva ispitivanja, na pritisak, dezinfekciju i ispiranje IzvoĊaĉ i Nadzor su duţni da sastave zapisnike. Kanalizacija za otpadne vode Imajuću u vidu ĉinjenicu da ne postoje uslovi za prikljuĉenje objekta na gradsku infrastrukturu sakupljanje i odvoċenje otpadnih voda iz objekta riješeno je lokalno preko ureċaja za tretman istih nakon ĉega se preĉišćene vode ispuštaju u prirodni recipijent. Otpadne vode iz objekta su najkraćim pravcima izvedene van objekta u glavni sabirni kanal i dalje u planirani SBR ureċaj. Glavni sabirni kanali su predviċeni u padu od 1 %- 1,5% u koji se najkraćim pravcem ukljuĉuju izlazni kanali iz objekta preĉnika Ø160mm sa padom od 1.5%. Prilikom rješavanja osnovne temeljne mreţe kanalizacije i ostale etaţne kanalizacije objekta, voċeno je raĉuna da se u cjelosti ukupan sistem temeljne i etaţne kanalizacije usaglasi sa arhitektonskim rješenjem objekta i to sa temeljima i gredama objekta. Na mjestima prikljuĉenja izlaznih kanala iz objekta na glavne sabirne kanale su predviċena reviziona okna, tj. svi izlazni kanali su preko šahtova prikljuĉeni na glavni sabirno odvodni kanal. Prilikom rešavanja kanalizacije vodilo se raĉuna da se da takvo rešenje kojim bi ispoštovali projektni zadatak a ujedno rešenje koje omogućava efikasno odvoċenje otpadnih voda.za ventilaciju glavnih vertikala predviċena je primarna ventilacija. Vertikale su predviċene da se završe izlazima fasadu. 71

72 Unutrašnji razvod kanalizacione mreţe kao i sabirni cjevovod su predviċeni od PP niskošumnih kanalizacionih cijevi sa spajanjem naglavkom. Sve obujmice kojima su cijevi priĉvršćene za konstrukciju obavezno ugraditi sa gumenim uloškom, tj. originalnim niskošumnim obujmicama prema upustvima proizvoċaĉa istih. Spoljne sabirne i odvodni prikljuĉni kanal predviċen je od PVC cijevi za uliĉnu kanalizaciju nosivosti ne manje od SN8. Iste se postavljaju u prethodno pripremljene rovove u sloju pijeska 10cm ispod i iznad cijevi i cijelom širinom rova. Otpadne vode iz bara se sakupljaju u odvojeni sistem tehnološke kanalizacije, tretiraju u separatoru masti i ulja, i tek onda povezuju u sabirni sistem fekalne kanalizacije. Usvojen je separator masti i ulja za SRO je Lipumax P-FST NS2/200 proizvoċaĉa ACO, ili drugo sliĉnih ili istih karakteristika ili drugog proizvoċaĉa istih ili sliĉnih karakteristika. Detaljan opis izvoċenja svih radova na kanalizacionoj mreţi dat je uz pojedine pozicije predmjera i predraĉuna i u Uslovima izvoċenja radova. Kanalizacionu mreţu nakon montaţe cijevi, a prije zatrpavanja kanala obavezno ispitati na vododrţivost i prohodnost. Detaljan opis ispitivanja dat je u Uslovima izvoċenja radova. Atmosferska kanalizacija Rješenje odvoċenja kišnice sa krova objekta je riješeno sa horizontalnim i vertikalnim olucima ĉiji detalji spoja i pozicije su obraċeni projektom arhitekture. Vode iz oluka se ispuštaju sistem prefabrikovanih kanala unutar atrijuma objekta, a onda se dalje sistemom odvodnih cijevi izvode van objekta i ispuštaju u upojni rov. BIOLOŠKI UREĐAJ ZA PROĈIŠĆAVANJE SANITARNO-FEKALNIH OTPADNIH VODA SBR_REG_600 U biotehnologiji, pojam biomasa podrazumijeva skupinu organizama zdruţenih u mješovitu mikrobnu zajednicu nazvanu aktivni mulj. Ova zajednica mikroorganizama upotrebljava otopljene organske sastojke iz otpadne vode za potrebe vlastitog metabolizma uz kisik koji se unosi prozraĉivanjem ureċaja. Na trţištu danas postoje mnogobrojne tehnologije za proĉišćavanje otpadnih voda ĉiji je osnovni cilj postići zahtjevanu kvalitetu efluenta i zaštiti okoliš od negativnog utjecaja otpadnih voda putem korištenja ekonomski najpovoljnijeg tehniĉkog rješenja. U daljnjem tekstu ukratko je opisan tehnološki proces sa aktivnim muljem koji se zasniva na SBR (Sekvencionirani serijski reaktor) tehnologiji, a koji je našao široku primjenu kako u komunalnim, tako i industrijskim aplikacijama. Imajući u vidu vrstu tehnoloških otpadnih voda (sanitarno-fekalne otpadne vode), razmatran je iskljuĉivo biološki ureċaji za proĉišćavanje otpadnih voda. U biotehnologiji, pojam biomasa podrazumijeva skupinu organizama zdruţenih u mješovitu mikrobnu zajednicu nazvanu aktivni mulj. Ova zajednica mikroorganizama upotrebljava otopljene organske sastojke iz otpadne vode za potrebe vlastitog metabolizma uz kisik koji se unosi prozraĉivanjem ureċaja. U daljnjem tekstu ukratko je opisan tehnološki proces koji je našao široku primjenu kako u komunalnim, tako i industrijskim aplikacijama. Najĉešće korišten sistem proĉišćavanja je biološki proces koji se temelji na upotrebi aktivnog mulja. Aktivni mulj je biomasa koja je prisutna u obliku tekućine, a koja se dovodi u intenzivan kontakt sa zrakom, te se nakon toga ostavlja da se istaloţi kako bi se izdvojio mulj (koji se reciklira interno) i proĉišćena voda. Biološki procesi koriste se za uklanjanje organskog zagaċenja iz vode. 72

73 Tehnologija preĉišćavanja otpadnih voda SBR tehnologija je jedna od varijacija tehnologije proĉišćavanja sa aktivnim muljem. Razlika u odnosu na konvencionalne tehnologije sa aktivnim muljem je ta što se sve faze proĉišćavanja odvijaju u jednom bazenu, dok se konvencionalne tehnologije oslanjaju na više bazena (slika 3.2). Prema U.S. EPA1 SBR ureċaji rade u funkciji vremena dok ostale tehnologije rade u funkciji prostora. Slika 3.2. Konvencionalna i SBR tehnologija proĉišćavanja Proĉišćavanje uz pomoć protoĉnih šarţnih reaktora (SBR) je metoda za proĉišćavanje otpadnih voda u kojima se sve faze (aeracija, taloţenje) postupka proĉišćavanja aktivnim muljem javljaju u nizu u jednom spremniku. Ovaj osnovni ciklus moţe mijenjati projektant da bi se postigli potrebni uslovi za karbonsku oksidaciju, nitrifikaciju, denitrifikaciju i biološko uklanjanje fosfora. SBR reaktor sa cikliĉkim odvijanjem procesa (eng. SBR - Sequencing Batch Reactor) predstavlja ustvari sistem protoĉnih šarţnih reaktora u kojem se cikliĉki izmjenjuju razliĉiti postupci proĉišćavanja otpadnih voda. Ova tehnologija predstavlja ekonomiĉno tehniĉko rješenje koje zauzima malo prostora i uspješno se primjenjuje na mnogim lokacijama. Specifiĉna prednost ove tehnologije su mali investicijski troškovi. Nadalje, SBR reaktori se za razliku od većine bioloških ureċaja ukopavaju, tako da minimalno ugroţavaju izgled prostora. Ukopavanje postrojenja ne samo da ne narušava estetski izgled prostora, već osigurava stabilnost temperaturnih uvjeta u reaktoru (reaktor nije izloţen klimatskim promjenama). Stabilnost temperaturnih uvjeta u bioreaktoru direktno utjeĉe na efikasnost proĉišćavanja, jer praktiĉno sve biohemijske reakcije mikroorganizama koji upotrebljavaju otopljene organske sastojke iz otpadne vode za potrebe vlastitog metabolizma, odnosno proĉišćavaju otpadnu vodu, ovise o temperaturi i koliĉini O 2. Odgovarajuća koliĉina O 2 u ovakvim sistemima osigurava se najĉešće putem difuzora koji mogu biti izraċeni u obliku diska ili cijevi. SBR reaktor sa cikliĉkim odvijanjem procesa uz sve gore navedene prednosti primjene predstavlja tehnologiju koja se smatra najpovoljnijim naĉinom tretmana fekalnih otpadnih voda. 1 U.S. EPA - Američka agencija za zaštitu okoline 73

74 Tehnički podaci Komunalne otpadne vode se kanalizacijskim sistemom dovode na ureċaj za biološko preĉišćavanje. Kapacitet ureċaja za preĉišćavanje: Broj gostiju hotela: 80 Potrošnja vode po jednom gostu hotela: 280 l/dan Broj gostiju vikendica: 320 Potrošnja vode po jednom gostu vikendice: 200 l/dan Potrošnja vode po 1 ES 150 l/dan Proraĉun ES: (80 280)/150 + ( )/150 = 150ES ES = 576 ES Odabrani ureċaj: SBR REG 600 ES Ulazni podaci: SBR_REG Doprinos Jedinica Opterećenje 600 ES Koliĉina vode na ES 150 l ES/dan Dnevna koliĉina vode 90,00 m3/dan Oĉekivani ulazni parametri: Organsko opterećenje g/(st. x dan) kg/dan za 600 ES BPK HPK SS Ukupni N 11 6,6 Ukupni F 2 1,2 Izlazni parametri moraju biti u skladu sa Pravilnikom o kvalitetu i sanitarno tehniĉkim uslovima za ispuštanje otpadnih voda, naĉinu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda i sadrţaju izvještaja o utvrċenom kvalitetu otpadnih voda ( Sl. list Crne Gore broj 056/19). PARAMETRI JED. MJERE VRIJEDNOST A Opći parametri 1. Temperatura C ph 6,5 8,5 3. Ukupne suspendovane mg/l 35 materije B Organski parametri 1. BPK5 mgo2/l HPK mgo2/l

75 Tehnološka shema sa opisom SBR_REG_600 dnevno preĉisti od 90-97,5 m 3 otpadne vode. UreĊaj se sastoji od 2 biološka reaktora. Tretman se sastoji od 4 ciklusa preĉišćavanja što znaĉi 25 m 3 po ciklusu i 49 m 3 po reaktoru. Trajanje jednog ciklusa iznosi 6h. Sistem preĉišćavanja ĉini: Prepumpna stanica sa automatskim grabljama, retencijski bazen, biološki reaktori, UV dezinfekcija, spremnik za mulj, šaht za monitoring, upravljaĉka prostorija. Prepumpna stanica Prepumpna stanica ima ulogu da premosti visinsku razliku s pomoću centrifugalnih pumpi preko tlaĉnoga voda. Otpadne vode dotiĉu gravitacijski po kanalizacijskom cjevovodu u polistersku prepumpnu stanicu. Izvedba cjevovoda je predoĉena u projektu kanalizacije. Gruba rešetka za krupni otpad je locirana na ulazu, gdje zadrţava veće dijelove pri dotjecaju otpadne vode u prepumpnu stanicu. Otpatke skladištimo u odgovarajući kontejner koji se odvozi na sanitarnu deponiju. Hvataĉ masti Masti se sastoje od ĉvrstih i topivih supstanci. Ĉvrste se tvari taloţe na stjenkama cijevi i uzrokuju zaĉepljenja. U sistemu se masti i ulja mijenjaju uslijed hemijskih i bioloških reakcija u masne kiseline neugodnih mirisa. Te kiseline su izuzetno agresivne i dovode do korozije. U ureċaju se masti i ulja taloţe na aktivni mulj i sprjeĉavaju potrebnu izmjenu kisika. Biološko proĉišćavanje otpadnih voda je time onemogućeno. Zato je potrebno staviti mastolov. Masti imaju manju specifiĉnu teţinu od vode. Tu osobinu koristi hvataĉ masti. Pomoću gravitacije odvaja masnoću od vode. Osim toga hvataĉ masti iz vode odstranjuje i mulj, sav se mulj taloţi na dnu, dok se mast odvaja na površinu. Hvataĉ masti se koristi u industriji i ugostiteljskim djelatnostima u kojima se s otpadom u okoliš izluĉuju masnoće i ulja organskog porijekla. Volumen hvataĉa masti iznosi 5,9 m 3. Egalizacijski bazen Parametar Jedinica Koliĉina Kapacitet ureċaja m 3 90 Volumen retencijskog bazena m 3 18,00 Volumen bioloških reaktora m ,00 Volumen taloţnika blata m 3 22,00 Uloga egalizacijskog bazena je prihvat i retencija udarnog opterećenja. Iz egalizacijskog bazena otpadna voda se uz pomoć pumpi dozira na biološke reaktore po odgovarajućem programu rada 75

76 samog ureċaja. Volumen egalizacijskog bazena predviċen za biološki ureċaj SBR_REG_600 iznosi 18 m 3. Biološki reaktori Za ureċaj su predviċena 2 biološka reaktora. Tehnologija ureċaja SBR_REG_600 radi po principu biološkog ĉišćenja otpadne vode sa lebdećom biomasom, pri kojoj se mikroorganizmi, koji se stvaraju biološkom razgradnjom organskih tvari i drugih primjesa u otpadnoj vodi, nalaze u suspenziji. Bakterijska skupina za svoj rast koristi neĉistoće iz otpadne vode i kisik, rastopljena organska tvar se pretvara u nataloţeni i mineralizirani oblik i otpadna voda se na takav naĉin biološki oĉisti. Tu se odvija biološko ĉišćenje otpadne vode ponavljajući vremenske cikluse, koji se prilagoċavaju s obzirom na opterećenje ureċaja. Ciklus je sastavljen iz više faza: - punjenje biološke komore (pumpanje otpadne vode iz mehaniĉke komore s pomoću potopne pumpe), - mješanje bez aeracije omogućava da otpadna voda doċe u kontakt sa aktivnim muljem i poĉne proces denitrifikacije, - prozraĉivanje (odstranjivanje organskog zagaċenja), - sedimentacija i bistrenje, - izlaz oĉišćene vode. Iz puhala se u membranski zraĉnik dovodi zrak u otpadnu vodu koji se regulira sa sondom za kisik. S tim se u bazenu dovede primjerena koliĉina kisika, a istovremeno je otpadna voda u stalnom gibanju, što omogućava drţanje raspršene biomase u lebdećem stanju. Po fazi sedimentacije se oĉišćena voda s pomoću pumpe prepumpa na izlaz. U reaktoru uvijek ostane dio aktivnoga mulja, koji osigurava sljedeće ĉišćenje otpadne vode, koja pritjeĉe u reaktor. U reaktor dolazi 1/3 otpadne vode, 2/3 reaktora su uvijek napunjene sa suspenzijom vode i aktivnoga mulja. Ukupni volumen bioloških reaktora za SBR_REG_600 iznosi 62 m 3, odnosno 31 m 3 po biološkom reaktoru. 76

77 Spremnik za mulj Mulj se sastoji od ĉvrstog i teĉnog dijela. U mulju sanitarnih voda sadrţano je do 75% organskih materija, u okviru ĉega i znaĉajne komponente za Ċubrenje zemljišta azot, fosfor i kalij. Zbog toga se uspješno moţe koristiti u poljoprivredi, nakon odgovarajuće obrade. Mulj se pumpama iz biološke komore prebacuje u taloţnik. Ukupna koliĉina mulja koja nastaje u toku godine iznosi 153 m 3. Mulj iz biološke komore će se prebacivati u spremnik za mulj pomoću muljnih pumpi po programu rada samog ureċaja. Voluman spremnika za mulj iznosi 22,3 m 3. Šaht za monitoring Šaht za monitoring sluţi za uzimanje uzoraka proĉišćene vode. Koliĉine mulja Primarnog mulja (gruba rešetka i mehaniĉka komora) bi nastalo oko 8 m 3 /godinu, dok bi viška mulja za skladištenje bilo oko 120 m 3 /godinu koncentracije 5%, s tim da bi bilo manje odvoza jer u spremniku za mulj, mulj se taloţi na dno a u vrhu ima preliv koji vodu vraća nazad u egalizacijski bazen (tzv gravitacijsko ugušćivanje). U praksi se pokazalo da se stvara manje mulja od proraĉunatog i iznosi oko m 3 /godišnje. Moţe se reći da se godišnje stvara 50 m 3 mulja koji se mora zbrinuti od strane ovlaštene firme. MAŠINSKE I TERMOTEHNIĈKE INSTALACIJE Objekat ima 6 etaţa i potkrovlje. Podrum, suteren, prizemlje, I sprat, II sprat, III sprat i potkrovlje. U podrumu se tehniĉke prostorije za smještaj mašinskih, sprinkler i hidrotehniĉkih instalacija. U suterenu se nalaze kuhinja, SPA centar, restoran i kancelarije. U prizemlju se nalaze restoran, recepcija, lobby bar, toaleti i zatvoreni bazenski prostori. Na spratovima su predviċeni apartmani sa kupatilima, hodnicima i stepeništem. Centralna kotlarnica za hotel i sve objekte u naselju, nalazi se u podrumu hotela. Tehnički podaci Glavni projekat termotehniĉkih instalacija uraċen je u svemu prema projektnom zadatku, Zakonu o ureċenju prostora i izgradnji objekata, MEST standardima, i vaţećim JUS standardima, a u nedostatku domaćih korišteni su DIN, EN i ASHRAE standardi, kao i vaţećim propisima i preporukama za ovu vrstu instalacija. Prilikom proraĉuna i dimenzionisanja termotehniĉkih sistema korišćeni su sledeći parametri: Spoljni projektni uslovi: - Zimska spoljna temperatura -20,0 C - Zimska spoljna relativna vlaţnost vazduha: 90% - Poloţaj objekta je otvoren i nalazi se u vjetrovitom podruĉju Usvojeni tip stakla na osnovu dostavljenih podataka: - Koeficijent prolaza toplote: 1,0 W/m 2 K - Solarni faktor: 0.4 Unutrašnji projektni uslovi: Projektni parametri vazduha u grejnom periodu iznose: Sanitarni ĉvorovi/hodnici: tu = 16±2 C Kancelarije/Restoran/Recepcija: tu = 20±1 C Apartmani: tu = 22±1 C 77

78 Kupatila apartmana: tu = 24±1 C Ostave u podrumu: tu = 5±1 C Vlaţnost vazduha u prostorijama nije kontrolisana Projektom su predviċene sledeće instalacije u objektu: Instalacija radijatorskog grijanja u apartmanima na spratovima i prostorima u prizemlju i podrumu Grijanje recepcije i susjednih prostorija Instalacija opreme u kotlarnici za pripremu ogrjevne vode Ventilacija prostorije vešeraja Grijanje i ventilacija restorana, kuhinje i pratećih prostorija Ventilacija toaleta u prizemlju i podrumu hotela Ventilacija kupatila i kuhinja u apartmanima hotela Sistemi ventilacije nezavisni ventilacioni sistem prostora za odlaganje otpada Instalacija radijatorskog grijanja u apartmanima na spratovima i prostorima u prizemlju Za grijanje prostorija u apartmanima po spratovima, tehniĉkim prostorijama i garderoberima u podrumu predviċeni su aluminijumski ĉlankasti radijatori. U svim apartmanima su radijatori visine 700mm, kao i u prostorima u prizemlju i podrumu. Cijevi se iz kotlarnice dovode u prizemlje kroz tehniĉki šaht kojim su dovedene sve instalacije iz podruma. Ispod plafona prizemlja cijevi se razvode do svih prostora pojedinaĉno. Za napajanje radijatora na višim etaţama, cijevi si kroz tehniĉki šaht provode do ispod plafona etaţe, odakle se horizontalnim razvodom voda dovodi do razvodnih ormara. Za svaki apratman se postavlja razvodni ormar pored ulaznih vrata, odakle se voda dovodi do radijatora plastiĉnim cijevima ispod poda apratmana. U apartmanima su cijevi do radijatora dovedena sa donje strane pa se ugraċuju radijatorski ventili sa usponskom cijevi. Na gornjem prikljuĉku se postavlja radijatorski termostatski ventil nezavistan od pritiska sa termoglavom. Termoglava reguliše temperaturu u prostoriji i kada tempearatura vazduha dostigne ţeljenu podešenu, protok kroz ventil i radijator se zatvara. Termostat je sa teĉnim senzorom integrisanim u kućište termoglave. Opseg podešavanja je od 8 C do 26 C. Vrijeme zatvaranja je 24 min. Kada se apartman ne koristi, termostatske glave se zatvore da se ne bi nepotrebno trošila toplotna energija, a u sluĉaju pada temperature blizu taĉki mrţnjenja, termostatska glava sama otvara protok vode da osigura instalaciju od smrzavanja. Na svakom radijatoru se ugraċuju odzraĉni radijatorski ventili. U poslovnim prostorima i kancelarijama u prizemlju, ostavama i garderoberima u podrumu je cijevni razvod sa gornje strane, pa su radijatori potopljeni. Na gornjem prikljuĉku se ugraċuju termostatski ventili nezavistni od pritiska sa termoglavom. Grijanje recepcije i susjednih prostorija Grijanje recepcije je takoċe radijatorima postavljenim uz fasadni zid. Iznad glavnog ulaza sa senzorskim kliznim vratima postavlja se vazdušna zavjesa koja se veţe na cijevni sistem grijanja. Rad ventilatora u vazdušnoj zavjesi se ukljuĉuje u trenutku kada se poĉnu otvarati ulazna vrata i na taj naĉin se spreĉava prodor veće koliĉine spoljašnjeg vazduha. Zbog mogućeg stvaranja snijega na terasama hotela predviċeno je podno grijanje cijele površine poda. TakoĊe, zbog snijega i leda na rampi garaţe predviċeno je podno toplovodno grijanje. Sa cijevnog razvoda, odnosno sabirnika i razdjelnika voda se dovodi na ploĉasti izmjenjivaĉ smješten u podstanici, nakon koga se mješavina vode i glikola vodi ka ovim krugovima grijanja. Ovaj krug je nezavisan od centralnog razvoda tople vode. Osim sistema grijanja u restoranu hotela predviċena je i ugradnja otvorenog kamina za loţenje ĉvrstim gorivom. Kamin nije obavezno u funkciji tako da nije uziman u obzir za ukupni toplotni kapacitet oprema i nije obuhvaćen ovim projektom. Instalacija opreme u kotlarnici za pripremu ogrjevne vode Planirana je ugradnja tropromajnih kotlova (tri kotla nazivnog toplotnog uĉinka po 1950kW, radni i rezervni) sa sistemom samozaštite, za koje nije potrebna ugradnja kotlovske pumpe za zaštitu 78

79 hladnog kraja kotla. Kotlovi su dimenzionisani prema neophodnoj koliĉini toplote za grijanje cijelog objekta hotela i grijanje svjeţeg vazduha koji se ubacuje u restoran i vešeraj, kao i za grijanje objekata u naselju (SRO i vile). Kotlovi će raditi naizmjeniĉno na visokom sopstvenom opterećenju, a pri većim opterećenjima od kapaciteta jednog ili dva kotla oni će se dopunjavati u radu. Neophodna koliĉina svjeţeg vazduha za sagorijevanje goriva će se usisavati kroz rešetku na zidu prizemlja odakle se kanalom sprovodi u kotlarnicu. Digitalna automatika će upravljati radom kotla i gorionika kao i motornih prigušnih ventila na polazu. Kotlovska automatika će upravljati kaskadnim voċenjem kotlovskog postrojenja i radom cirkulacionih pumpi kao i pripremom tople sanitarne vode. Kotlovska automatika neće voditi pumpu podnog grijanja za spoljašnje površine. TakoĊe, neće upravljati pumpama za distribuciju loţ ulja ka gorionicima. Temperaturni reţim rada kotlova je odreċen na 80/60 C, a podešavanje polazne tempearature se obavlja na granama miješanjem sa povratnom vodom. Kotlovi su opremljeni trostepenim gorionicima koji mogu obezbijediti maksimalnu koliĉinu toplote koja se moţe dobiti na kotlovima. Gorionici imaju ugraċene mjeraĉe protoka loţ ulja, a oĉitavanje je na displeju gorionika. Pumpe loţ ulja su integrisane u gorionicima, ali nisu dovoljne za snabdijevanje gorionika gorivom u odnosu na lokaciju podzemnog rezervoara, iz tog razloga predviċen je doturni pumpni agregat sa povratnim cirkulacionim vodom. Pumpni agregat, se stavlja u neposrednu blizinu rezervoara teĉnog goriva. Ovde treba voditi raĉuna da pumpni agregati nije u EX-izvedbi, pa ne smije biti u istoj prostoriji sa rezervoarom, odnosno ne smije doći u kontakt sa uljnim parama iz rezervoara. TakoĊe, preedviċeni su i odvajaĉi gasova i vazduha, za svaki gorionik po jedan, a i zaporna kombinacija ventila, izmeċu odvajaĉa gasova i gorionika. Dakle, dva ventila mehaniĉki spregnuta, za istovremeno otvaranje/zatvaranje, sa dodatnim sigurnosnim nagaznim prekidaĉem, koji se vezuje u sigurnosni lanac gorionika, i prekida rad gorionika ako se ventili zatvaraju. Za loţ-ulje se moţe koristiti verzija bez ugraċenog sigurnosnog prestrujnog ventila. Neophodan je i prestrujni ventil za regulaciju pritiska u odvajaĉima vazduha. Mjesto ugradnje je posle poslednjeg odvajaĉa u kotlarnici. Kotlovska automatika će da vodi radom kotla (potrebno direktno napajanje automatike), gorionika (koji se direktno napajaju, a vode kotlovskom automatikom), trokrakim miješnim ventilima (napajaju se i vode sa kotlovske automatike), cirkulacionim granskim pumpama (koje se sve direktno napajaju), a vode kotlovskom regulacijom. Omekišivaĉ vode ima svoje direktno napajanje. Kotlovska automatika će da vodi i pumpe STV. Diktir sistem ima svoj razvodni orman i automatiku. Pumpni agregat za distribuciju loţ ulja, jedna pumpa bi trebalo da radi sve dok radi kotlarnica. Prebacivanje radna/rezervna pumpa se izvodi automatski. Zatim, na samom pumpnom agregatu postoji preklopni ruĉni trokraki ventil koji treba ruĉno prebaciti u odgovarajući poloţaj. Najbolje je to riješiti elektroormarićem sa prekidaĉem pumpa 1/pumpa 2, koji bi bio kod samog pumpnog agregata. Rukovalac bi ruĉno mijenjao koja je pumpa radna, a koja rezervna. Smještaj loţ ulja će biti u podzemnom rezervoaru pored objekta na lokaciji koja je definisana PP elaboratom, zapremine 80 m³, dimenzija Ø 2916 x mm. Veliĉina rezervoara je dovoljna za punjenje ĉetiri puta godišnje. Rezervoar je podzemni, sa dva plašta. Od rezervoara do gorionika kotlova loţ ulje se transportuje bakarnim cijevima sa izolacijom, koje se postavljaju u podzemnom betonskom kanalu. Za smještaj dizel goriva, za potrebe rada agregata predviċen je podzemni rezervoar, sa duplim plaštom, zapremine 5 m 3, dimenzija Ø 1612 x 2854 mm. Rezervoari se montiraju podzemno na AB ploĉi, a iznad njih je planirana zelena površina. Rezervoar je opremljen metalnim nosaĉima koji se ankeruju za napravljeni odgovarajući betonski temelj. Prije zatrpavanja rezervoar se mora ispitati na pritisak na licu mjesta, a posle uspješnog ispitivanja spoljnu površinu rezervoara izolovati. Prethodno se moraju odstraniti sva mjesta koja su napadnuta korozijom. Postupak ispitivanja rezervoara na pritisak izvršiti prema standardu JUS-u M.Z3.010, M.Z3.014 i MEST EN :2014. Otvori nad rezervoarom i šahtom su vodonepropusni kao i prodori cjevovoda kroz šaht. Prodori cjevovoda se izvode sa specijalnim plastiĉnim zaptivaĉima. Poklopac šahta je vodonepropusan i zaštićen od mogućnosti za izbijanje varnica. Pretakanje svijetlog goriva se iz transportne auto cistijerne, predviċeno je slobodnim padom pomoću gumenih cijevi, koje se 79

80 preko prikljuĉaka spajaju sa cijevnim prikljuĉkom na rezervoaru. Rezervoar je predviċen za lociranje u neposrednoj blizni objekta koji je u skladu sa vaţećim propisima sa istoĉne strane lokacije, sa sopstvenim uzemljenjem, smješten na betonskim temeljima na propisnom odstojanju do: javnog puta, objekta, granice susjednog zemljišta, bilo kog stalnog izvora paljenja, sve u skladu sa vaţećim zakonskim propisima i pravilima. Za distribuciju dizel goriva ka dizel agregatu je predviċena zupĉasta pumpa (radna i rezervna) sa cirkulacionim vodovima ka dizel agregatu. PredviĊen je regulacioni ventil tipa RV 15 koji se smješta u cjevovod iza pumpe (pumpne stanice) a sluţi za limitiranje pritiska u pritisnom vodu. Što se tiĉe signala za iskljuĉivanje pumpe potrebno je ugraditi nivokaz (pokazivaĉ nivoa) sa davaĉem signala u rezervoaru, jer ako se desi da se spremnik potpuno isprazni pumpa poĉinje raditi na suvo što nije dozvoljeno. U tom sluĉaju dolazi do većeg oštećenja radnih elemenata pumpe. Pumpa ima ugraċen prestrujni ventil koji sluţi za naštimavanje radnog pritiska pumpe. Ako on zakaţe onda njegovu funkciju preuzima RV 15. Na kotlove je povezan diktir sistem za odrţavanje pritiska i otvorena ekspanziona posuda. Sa kotlova cijevi razvode vodu preko hidrauliĉne skretnice do razdjelnika i sabirnika. Sa razdjelnika polazi šest nezavisnih grana za napajanje sistema grijanja. Prva grana napaja radijatorsko grijanje u vešeraju, kanalski grijaĉ takoċe u vešeraju i radijatore u garderoberima i u prostoru za osoblje. Na ovoj grani je obezbijeċeno Ugrijana voda odlazi ka potrošaĉkim mjestima temperature 60, za sanitarne potrebe u apartmanima, restoranu i toaletima. Sa potrošnje je obezbijeđena recirkulacija posebnom pumpom koja je dio projekta hidrotehničkih instalacija. Na osnovu izmjerene temperature vode u bojlerima ukljuĉuje i iskljuĉuje rad cirkulacionih pumpi kruga grijanja TSV. Rezervna varijanta grijanja STV predviċena je sa elektro kotlom koji je ĉeliĉnim cijevima povezan sa izmjenjivaĉem bojlera. Dimnjaĉki sistem je odabran zbog jednostavnosti montaţe, a definisan je uz pomoć specijalizovanog softvera njemaĉkog proizvoċaĉa dimnjaka Schiedel. Kroz vertikalni šaht, uz prostoriju za smještaj kotlova, dimnjaci se izvode do iznad krova objekta. PredviĊena je ugradnja tri dvoplašna izolovana dimnjaka sa sledećim karakteristikama: izraċeni od dvostrukog nerċajućeg ĉelika unutrašnja cijev od materijala W.Nr (316L), spoljašnja cijev od materijala W.Nr (304), izolacija debljine 25mm izraċena od materijala Superwool Plus keramiĉka vuna gustine 96 kg/m3. Unutrašnja cijev debljine 0.5mm za preĉnike 80mm do 400mm, 0.6mm za preĉnike 450mm do 700mm, 1mm za preĉnike 750mm do 1200mm. Elementi dimnjaĉkog sistema su otporni na koroziju i izradjeni su laserskim varenjem u zaštitnoj atmosferi. Dimnjaĉa se sa prikljuĉka kotlova vodi horizontalno do zidanog šahta za smještaj dimnjaka. VoĊenje polazne temperature prema spoljašnjoj temperature miješanjem vode sa kotlova i povratne vode iz sistema radijatorskog grijanja. Cirkulaciona pumpa, koja obezbjeċuje razvod vode prema grejnim tijelima na ovoj grani, je sa frekventnom regulacijom brzine rada, tako da obezbjeċuje promjenjiv protok u zavisnosti koliko grejnih tijela je aktivno. Frekventno regulisana cirkulaciona pumpa ima mogućnost regulacije automatski (samoregulacija sa "jedne na drugu krivu proporcionalnog pritiska"), odrţavanjem proporcionalnog pritiska, odrţavanjem konstantnog pritiska i prema konstantnoj krivoj. Upravljanje radom ove pumpe je sacentralne automatike. Paralelno sa random pompom je predviċena i rezervna istovjetna, a pumpe rade naizmjeniĉno. Druga grana napaja sistem podnih toplovodnih grijanja u kojima cirkuliše glikol, pa su iz tog razloga razdvojeni cirkulacioni krugovi na primarni i sekundarni preko ploĉastog izmjenjivaĉa toplote. Cirkulaciona pumpa, koja obezbjeċuje razvod vode prema grejnim tijelima na ovoj grani, je kao i na prethodnoj sa frekventnom regulacijom brzine rada, tako da obezbjeċuje promjenjiv protok. Na primarnom krugu predviċen je trokraki miješni ventil koji će se upravljati u skladu sa temperaturom na potisu sekundarnog vodapodnog grijanja. Treća grana napaja sistem grijanja apartmana koji se nalaze na desnoj lameli objekta i dio centralnih apartmana. Cirkulaciona pumpa, koja obezbjeċuje razvod vode prema grejnim tijelima na ovoj grani, je kao i na prethodnoj sa frekventnom regulacijom brzine rada, tako da obezbjeċuje promjenjiv protok u zavisnosti koliko 80

81 grejnih tijela je aktivno. Ĉetvrta grana je grana ostava u podrumu objekta gdje se odrţava minimalna temperature protiv smrzavanja. Peta cirkulaciona grana iz kotlarnice napaja sistem grijanja apartmana koji se nalaze na lijevoj lameli objekta i dio centralnih apartmana. Šesta grana predviċena je za krug vazdušnih zavjesa, radijatora restorana, recepcije, poslovnih prostora i kancelarija. Projektom je predviċeno da se na dovod uvode iz mreţe vodovoda ugradi ureċaj za hemijsku pripremu vode. Osnovna funkcija je zaštita sistema za grijanje od stvaranja kamenca i drugih naslaga iz vode. Uz ureċaj je obavezna upotreba zaštitnog samoperivog predfiltera koji se sastoji od kućišta sa stalnom mreţicom. Kompaktno kućište omekšivaĉa sadrţi jonoizmenjivaĉku smolu, koja se automatski regeneriše kada se istroši njen kapacitet. Regeneracija je automatska i odvija se bez nadzora u unaprijed programirano vrijeme. PredviĊeno je da se omekšivaĉ ugradi neposredno prije diktir sistema na koji će biti povezan radi dopunjavanja vode u sistem. Za odabran i omekšivaĉ je potrebno napajanje elektriĉnom energijom. Na cjevovodu sa gradske vodovodne mreţe, ispred omekšivaĉa, se ugraċuje mjeraĉ protoka vode vodomjer. Omekšana voda se ubacuje u sistem preko automatskog ventila za punjenje koji reaguje mehaniĉki na prethodno zadat nivo pritiska u sistemu. Ispred prikljuĉenja kruga kotlana razdjelnik i sabirnik posle hidrauliĉne skretnice se odvaja raĉva za grijanje topple sanitarne vode. Posebna cirkulaciona pumpa obezbjeċuje cirkulaciju topple vode 80/60 C kroz cijevne izmjenjivaĉe ugraċene u bojlere za toplu sanitarnu vodu. PredviĊena je ugradnja 2 bojlera za toplu sanitarnu vodu zapremine po 3000l. Na bojlere je dovedena ĉista voda sa vodovoda koja puni bojlere i zagrijava se preko cijevnog izmjenjivaĉa. Ugrijana voda odlazi ka potrošaĉkim mjestima temperature 60, za sanitarne potrebe u apartmanima, restoranu i toaletima. Sa potrošnje je obezbijeđena recirkulacija posebnom pompom koja je dio projekta hidrotehničkih instalacija. Na osnovu izmjerene temperature vode u bojlerima ukljuĉuje i iskljuĉuje rad cirkulacionih pumpi kruga grijanja TSV. Rezervna varijanta grijanja STV predviċena je sa elektro kotlom koji je ĉeliĉnim cijevima povezan sa izmjenjivaĉem bojlera. Dimnjaĉki sistem je odabran zbog jednostavnosti montaţe, a definisan je uz pomoć specijalizovanog softvera njemaĉkog proizvoċaĉa dimnjaka Schiedel. Kroz vertikalni šaht, uzprostoriju za smještaj kotlova, dimnjaci se izvode do iznad krova objekta. PredviĊena je ugradnja tri dvoplašna izolovana dimnjaka sa sledećim karakteristikama: izraċeni od dvostrukog nerċajućeg ĉelika unutrašnja cijev od materijala W.Nr (316L), spoljašnja cijev od materijala W.Nr (304), izolacija debljine 25mm izraċena od materijala Superwool Plus keramiĉka vuna gustine 96kg/m 3. Unutrašnja cijev debljine 0.5mm za preĉnike 80mm do 400mm, 0.6mm za preĉnike 450mm do 700mm, 1mm za preĉnike 750mm do 1200mm. Elementi dimnjaĉkog sistema su otporni na koroziju i izradjeni su laserskim varenjem u zaštitnoj atmosferi. Dimnjaĉa se sa prikljuĉka kotlova vodi horizontalno do zidanog šahta za smještaj dimnjaka. Na dnu dimnjaka se radi postolje koje se zida od opeka ili blokova. Najniţi elementi dimnjaka sadrţe posudu za sakupljanje kondenzata i element sa vratima za ĉišćenje. Dimnjak je opremljen svim elementima za kompletiranje kao što su koljena, raĉve, prikljuĉci, teleskopski elementi. Razdjelnik i sabrinik su dimenzionisani prema brzini strujanja vode kroz njih, a prema dimenzijama prateće opreme koja se povezuje na razdjelnu bateriju. Na najvišim mjestima polazne i povratne cijevi sa kotlova predviċena je ugradnja odzraĉnih lonaca sa prelivnim cijevima i ventilima. Razdjelnik i sabirnik su planirani da budu montirani na stojećim nosaĉima uz zid kotlarnice, jedan do drugoga, da bi sva oprema bila smještena u jednom dijelu kotlarnice, pristupaĉna za odrţavanje. Sva oprema u kotlarnici biće izolovana mineralnom vunom debljine 50mm u plaštu od aluminijumskog lima. Ventilacija prostorije vešeraja Iz prostorije vešeraja se odvodi otpadni vazduh koji se izbacuje sa opreme. Iz mašina za peglanje, pranje i sušenje se odvodi otpadni vazduh u koliĉinama prema specifikaciji opreme koja je projektovana u tehnologiji vešeraja. Ispod plafona se postavlja kanal od ĉeliĉnog pocinkovanog 81

82 lima na koji su prikljuĉene sve mašine sa izbacivanjem otpadnog vazduha. Kanalom se sakupljeni vazduh odvodi do vertikalnog šahta kroz do krova i kroz isti šaht se izvodi u vanjski prostor. Kada oprema u vešeraju radi i poĉne izbacivati vazduh, ventilator se ukljuĉuje i pojaĉava rad prema koliĉini vazduha. Ubacivanje vazduha je neophodno sa druge strane. Ubacuje se svjeţi vazduh koji se grije kanalskim toplovodnim grijaĉem u distribuira u prostor vešeraja. Ventilator na ubacivanju vazduha se takoċe vodi sa centralne automatike kao i odsisni. Na usisnom kanalu je predviċena i ugradnja regulacione ţaluzine koja zatvara protok ako je vanjski vazduh niske temperature, ispod taĉke mrţnjenja, a kroz grejnu bateriju ne teĉe topla voda. U vešeraju je obezbijeċeno grijanje sa toplovodnim radijatorima sa iste grane iz kotlarnice, koja napaja vodenu grejnu bateriju kanaski grijaĉ na dovodnom kanalu svjeţeg vazduha u vešeraj. Grijanje i ventilacija restorana, kuhinje i pratećih prostorija Odsisavanje otpadnog vazduha iz kuhinje se obavlja sa kuhinjskih napa postavljenih iznad termo blokova u kuhinji. PredviĊena je ugradnja centralne eko nape koje iz prostora odvlaĉi najmanje 30% vazduha, a ostatak vazduha se obezbjeċuje uvoċenjem hladnog spoljašnjeg vazduha direktno na napu. Na ovaj naĉin se smanjuje koliĉina toplote neophodna za grijanje svjeţeg vazduha. Nape su dimenzionisane prema veliĉini termoblokova i specificiranoj opremi iz tehnologije kuhinje. Otpadni vazduh se sa napa odvodi protivpoţarnoizolovanim kanalima od ĉeliĉnog lima debljine 2mm do krovnog ventilatora postavljenog na vrhu vertikalnog tehniĉkog šahta. Odabrani su ventilatori za odsis koji mogu da izvlaĉe vazduh temperature 120 C. Svjeţi negrijani vazduha na kuhinjske nape se uvlaĉi kroz prozore kuhinje postavljene visoko ispod plafona. Na fasadi se ugraċuje protivkišna ţaluzina sa koje se uvlaĉi vazduh kroz filtere kanalskim ventilatorom i direktno sprovodi na centralnu kuhinjsku napu za kuhinju restorana. Odsis je obezbijeċen i sa zidnih kuhinjskih obiĉnih napa koje su postavljene u kuhinji. Ubacivanje svjeţeg vazduha za potrebe osoba koje borave u prostoru restorana se obavlja klima komorom. Vazduh se u komoru usisava sa protivkišnih ţaluzina postavljenih na fasadi objekta. Komora sadrţi regulacionu ţaluzinu, filter, grijaĉ, protivismrzavajući ram, ventilator i prigušivaĉ. Na klima komoru je povezan prikljuĉak tople vode sa grane za kuhinju. Na klima komori se obavlja podešavanje temperature vode u grijaĉu miješanjem. PredviĊena je posebna cirkulaciona pumpa kako bi se razdvojio primarni i sekundarni cirkulacioni krug klima komore restorana. Ugrijani vazduh se ubacuje u restoran mreţom kanala kroz vrtloţne difuzore. Sav ubaĉeni vazduh u prostor restorana prestrujava ka odsisnim napama u kuhinji. Ukljuĉivanjem odsisavanja sa kuhinjskih napa u prizemlju, ukljuĉuje se i ubacivanje vazduha na kuhinjske nape, prestrujavanje iz ventilacionih dţepova u centralni dio kuhinje i ukljuĉuje se rad klima komore. VoĊenje ventilatora klima komore se obavlja prema broju ljudi u restoranu. Što je više osoba u restoranu, a samim tim i koncentracija CO2, senzor prisutnosti CO2 javlja automatici da pojaĉa rad ventilatora na komori. Komora radi na zadatom minimumu, a povećanje broja osoba u restoranu ili povećanje brzine rada odsisnih ventilatora uslovljava i povećanje brzine rada ventilatora na klima komori. Na svim ventilacionim kanalima se ugraċuju protiv poţarne klapne na prodorima kanala kroz zidove koji su poţarno otporni. Grijanje prostora restorana se obavlja radijatorima postavljenim uz prozore. Zbog velike visine plafona i zahtjeva da se ne radi spušteni plafon, odabrani su aluminijumski ĉlankasti radijatori sastavljeni od rebara ĉija je visina izmeċu prikljuĉaka 2000mm. Cijevni razvod koji napaja radijatore se razvodi ispod plafona i do radijatora se spušta naniţe (potopljeni radijatori). Na svakom radijatoru se ugraċuju termostatski ventili nezavisni od pritiska sa termoglavama. Na cijevnu granu koja napaja radijatore u restoranu se prikljuĉuju i vazdušne zavjese iznad ulaza u restoran sa spoljašnje terase. Ova vrata su napravljena sa senzorskim kliznim otvaranjem. Pošto će se vanjska terasa koristiti za potrebe restorana, prostor tarase restorana pokriven je podnim grijanjem, kao i na glavnom i sporednom ulazu u hotel. Regulacija vazdušne zavjese se obavlja brzinom rada ventilatora. Radijatori će grijati na pomenutom reţimu, a termostatske glave će zatvarati protok kada se prostor restorana ugrije do ţeljene podešene temperature. 82

83 Pošto se toaleti u podrumu i prizemlju koriste i kao garderoba za presvlaĉenje radnika u kuhinji i restoranu, obezbijeċeno je grijanje garderobera radijatorima na koje je dovedena topla voda. Radijatori su aluminijumski sa ugraċenim termostatskim ventilima nezavisnim od pritiska i termoglavama. Ventilacija toaleta u prizemlju i podrumu hotela Mokri ĉvorovi u prizemlju i podrumu hotela, koji se sastoje od više kabina, je neophodno konstanto ventilisati. PredviĊena je ugradnja kanalskih ventilatora ispod plafona toaleta koji sakuplja otpadni vazduha iz svake kabine kroz ventilacione ventile i izbacuje vertikalnim šahtom do iznad potkrovlja ili na njegovoj fasadi. GraĊevinski šaht je namijenjen samo za ventilaciju toaleta i izveden je kroz cio objekat do potkrovlja. Ukjluĉivanje rada ovog ventilatora je sa senzorima pokreta koji se nalaze u samim toaletima. Senzori pokreta nisu dio ovog projekta. Vazduh koji se odsisava nadoknaċuje se kroz ulazna vrata toaleta. Ventilacija kupatila i kuhinja u apartmanima hotela U svakom kupatilu u apartmanima je predviċena ugradnja ventilatora koji se ukljuĉuju sa ukljuĉenjem svijetla u kupatilu. Dok je ukljuĉeno svijetlo, ventilator radi, a kada se iskljuĉi nastavlja i dalje odsisavanje u periodu podešenom na tajmeru ventilatora. Vazduh se odsisava plastiĉnim cijevima, iz svakog kupatila posebno, do potkrovlja hotela. U svim kuhinjama apartmana se postavljaju aspiratori kuhinjske nape iznad šporeta. Aspiratori imaju ugraċene dodatne demontaţne perive filtere koji spreĉavaju prodor plamena u instalaciju za odsis. Otpadni vazduh se odsisava kroz ventilacione kanale napravljene od spirokanala od ĉeliĉnog pocinkovanog lima. Kanali se izvode od svake nape posebno do prostora krova. Na svakom prodoru vertikalnih kanala kroz meċuspratne ploĉe, radi spreĉavanja prenosa poţara, ugraċuju se elementi za okrugle kanale sa ekspandirajućim prstenom. U sluĉaju pojave poţara prsten na visokoj temperaturi ekspandira, velikom silom stegne kanal i sabije ga da ne moţe plamen da proċe kroz kanal. Sistemi automatske kontrole i regulacije Klima komore su opremljene sa kompletima lokalne automatike za nezavisan rad. Elektromotorni pogon termotehniĉke opreme i automatika je predmet posebnog projekta. Protivpožarni sistemi U sluĉaju pojave poţara kompletna instalacija ventilacije i klimatizacije, će biti zaustavljena. Signal za iskljuĉenje se dobija preko poţarne centrale. Svi kanali na mestima prolaza kroz protivpoţarne zidove su opremljeni protivpoţarnim klapnama sa elektromotorima, ĉime se omogućuje otvaranje/zatvaranje istih daljinski, sa jednog mesta. Protivpoţarne klapne su sa termiĉkim okidaĉem pa se u sluĉaju kvara automatski bezuslovno zatvaraju pri porastu temperature iznad 72 oc. Protivpoţarne klapne se ugraċuju u zid, na prodorima ventilacionih kanala izmeċu razliĉitih protivpoţarnih sektora. ZAŠTITA OD BUKE U SISTEMIMA KGH Radi zaštite od buke nastale u sistemima KGH predviċene su sledeće mjere: - elastiĉno oslanjanje opreme o graċevinsku konstrukciju objekta - elastiĉno povezivanje opreme sa instalacijama - zatvaranje mjesta prolaska instalacija kroz graċevinsku konstrukciju akustiĉnim materijalom - izbor optimalnih brzina vazduha i vode u kanalima i cjevovodima PEJZAŢNO UREĐENJE TERENA 83

84 Ukupna površina urbanistiĉke parcele namijenjene za izgradnju objekata iznosi ,67m 2. Prostor zahvata se nalazi na nadmorskoj visini od 1500m.n.v-1520m.n.v. Teren je u padu prema jugu. Sa juţne strane duţ urbanistiĉke parcele prostire se postojeći put, sa koga je i planiran pristup Turistiĉkom naselju. IzmeĊu parking prostora uz pristupne saobraćajnice do ulaza u objekat, planirane su pješaĉke staze, koje se nastavljaju duţ objekata, prateći denivelaciju terena. Kroz ureċenje terena, obzirom na nagib, stepeništa su kombinovana sa podzidama i platoima. Za materijalizaciju ureċenja terena se koriste kamene ploĉe naslagane po terenu, u kombinaciji sa zelenilom. Kompoziciono rješenje ozelenjavanja i pejzaţnog ureċenja proistiĉe iz durmitorskog karaktera lokacije, gdje su odabrane biljne vrste, pored prirodnih uslova, u skladu i sa bojom, formom i materijalizacijom projektovanih objekata. Pejzaţno ureċenje koncipirano je tako da podrţi balans izmeċu postojećih i novoprojektovanih elemenata pejzaţa, tako da se dobije autentiĉan izraz. Pejzaţno ureċenje terena oko objekata raċeno je na osnovu pozicije objekta i parking površina, kao i na osnovu poloţaja slobodnih površina i njihove osunĉanosti u toku dana. Odabir sadnog materijala je prilagoċen klimatskim uslovima durmitorskog kraja i za parterno rješenje predviċena su ĉetinarska i lišćarska stabla, ţbunaste vrste, puzavice, perene i pokrivaĉi tla. Za potrebe pejzaţnog ureċenja atrijuma predviċene su saksijske biljne vrste, sukulenti i puzavice. Oblik, boja, i tekstura odabranih drvenastih i ţbunastih vrsta kao i perena predstavljaju kompozicioni element koji ublaţava ortogonalne linije graċevinske parcele, sjedinjuje zonu zelenila i formira identitet prostora. Prilikom rješavanja parternog ureċenja planirana je kombinacija drveta i kamena na pješaĉkim stazama, dok su ostale slobodne površine predviċene kao zelene površine sa parternim zelenilom. Specifiĉnost terena u funkcionalnom i oblikovnom smislu zahtijeva opremanje savremenim instalacijama. Zaštita od požara Elaborat zaštite od poţara biće uraċen na osnovu vaţećih Zakona, propisa, standarda, urbanistiĉko tehniĉkih uslova i ostale tehniĉke dokumentacije. Posebna paţnja će se obratiti na Zakon o zaštiti i spašavanju (Sl.list CG, br. 13/07, 05/08, 86/09 i 32/11) i Zakon o planiranju prostora i izgradnji objekata (Sl.list CG, br. 064/17, 044/18 i 063/18). Zaštita na radu Elaborat Zaštite na radu, je uraċen na osnovu vaţećih zakona, propisa, standarda, urbanistiĉko tehniĉkih uslova i ostale tehniĉke dokumentacije. Posebna paţnja je obraćena na Zakon o zaštiti i zdravlju na radu (Sl.list CG br. 34/14) i Zakon o planiranju prostora i izgradnji objekata (Sl.list CG, br. 064/17, 044/18 i 063/18) Opis planiranog proizvodnog procesa i tokova proizvodnje U planiranim objektima nema proizvodnje Vrste i koliĉine potrebne energije i energenata, vode, sirovina i drugog potrošnog materijala koji se koristi za potrebe tehnološkog procesa Za funkcionisanja Turistiĉkog naselja koristitiće se: elektriĉna energija, loţ ulje, dizel gorivo i voda. 84

85 Za grijanje turistiĉkog naselja će se koristiti loţ ulje. Loţ ulje se skladišti u rezervoaru zapremine 80m 3, koji će se puniti 4 puta godišnje. Procijenjena koliĉina potrošnje loţ ulja na godišnjem nivou iznosi oko 360m 3. U vrijeme izrade Elaborata razmatrana je i varijanta grijanja na bio masu. Kako se Elaborat radio istovremeno sa Glavnim projektom moguće je da doċe do promjene vrste enegrenta koja će se koristiti za grijanje objekata. U sluĉaju nestanka elektrĉne energije za napajanje objekta elektriĉnom energijom predviċen je dizel agregat. Za rad dizel agregata koristiće se dizel gorivo. Za skladištenje dizel goriva predviċen je rezervoar kapaciteta 5m 3. Nije moguće definisati potrošnju dizel goriva na godišnjem nivou jer ona iskljuĉivo zavisi od nestanka elektriĉne energije. Za potrebe funkcionisanja Turistiĉkog kompleksa koristiće se voda. Potrošnja vode na dnevnom nivou iznosi 86,4m 3, godišnja potrošnja vode iznosi ,00m Vrste i koliĉine otpada i emisije Otpad, se javlja u fazi izgradnje i eksploatacije objekta. Prilikom iskopa terena radi izvoċenja radova na objektu i spoljnom ureċenju nastaće zemljani iskopi koji sami po sebi nisu štetni za ţivotnu sredinu, meċutim, obzirom na lokaciju gradilišta, mora biti uklonjen. Dio zemljanog materijala koja će nastati u toku izvoċenja radova je će se iskoristiti za završnu obradu, nivelaciju. Ukoliko postoji potreba za nivelisanjem ostatka parcele odnosno podizanjem nivoa okolnog terena, zemljani materijal moţe biti upotrebljen za tu namjenu, ukoliko se dokaţe prilikom iskopa da svojom strukturom zadovoljava ţeljeni kvalitet. Ukoliko ne postoji potreba za nivelacijom, obaveza je izvoċaĉa radova, u dogovoru sa investitorom da obezbijedi transport ovog materijala na deponiju zemljanog materijala, unaprijed odreċenu za ovu namjenu od ovlašćenog organa opštine Ţabljak. Prilikom izvoċenja graċevinskih radova doći će do nastajanja odreċene koliĉine graċevinskog otpada koji je produkt ukrajanja, sjeĉenja, uklapanja, pakovanja razliĉitih proizvoda i alata. Ukoliko su ovi proizvodi bezbjedni za okolinu, gledano u kratkom roku, biće privremeno odloţeni na samom gradilištu. Kako se radovi privode kraju, otpadni materijal treba razvrstati po hemijskom sastavu i prirodi materijala (papir i karton, PVC sa pakovanja graċevinskog materijala, graċevinsko drvo upotrebljeno kao oplata i konstrukcija, metal nastao ukrajanjem i odsijecanjem armature i drugih graċevinskih elemenata itd). Ovako razvrstani material će se predati ovlašćenom sakupljaĉu, sa kojim će Investitor sklopiti Ugovor, na dalje zbrinjavanje. Druge vrste graċevinskog otpada koje su nastale na gradilištu, a nisu bezbijedne po ţivotnu sredinu, moraju se obraċivati sa posebnom paţnjom. Viškovi i dijelovi hidroizolacije, ulja, goriva, bitumen, bitulit, lakovi, maziva, eventualni herbicidi, sredstva za ĉišćenje, i druge opasne materije, po završetku upotrebe moraju se zapakovati u neprobojna pakovanja bez mogućnosti curenja i predati na zbrinjavanje, sakupljaĉu koji je ovlašćen od strane nadleţnog organa za sakupljanje i zbrinjavanje opasnog otpada, sa kojim će Investitor sklopiti Ugovor. GraĊevinski otpad koji se javlja u fazi izgradnje objekata će se predavati ovlašćenom sakupljaĉu graċevinskog otpada u skladu sa Pravilnikom o postupanju sa graċevinskim otpadom, naĉinu i postupku prerade graċevinskog otpada, uslovima i naĉinu odlaganja cement azbestnog otpada ( Sl.list CG broj 50/12). GraĊevinski otpad će se privremeno skladištiti odvojeno po vrstama graċevinskog otpada u skladu sa Katalogom otpada i odvojeno od drugog otpada, na naĉin kojim se ne zagaċuje ţivotna sredina. Odlaganje graċevinskog otpada koji se privremeno skladišti na gradilištu ili u objektu u kojem se izvode graċevinski radovi moţe se vršiti u kontejnere postavljene na gradilištu, uz gradilište ili uz objekat na kojem se izvode graċevinski radovi. GraĊevinski otpad će se privremeno skladištiti na gradilištu do završetka graċevinskih radova, nakon ĉega će se odvoziti sa lokacije. Investitor je u obavezi da sa organom lokalne uprave Opštine Ţabljak sklopi Ugovor u kom će biti definisane lokacije na kojim će se odlagati otpad koji nastaje u toku izgradnje. Sav otpad koji nastaje u toku izvoċenja radova Investitor je obavezan da transportuje do mjesta 85

86 njegovog odlaganja u skladu sa Ugovorom sa organom lokalne uprave Opštine Ţabljak. Rješenja moraju biti u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom ( SI. list CG", br. 64/11 i 39/16). Za ukupni broj korisnika koji iznosi 80 u hotelu i 320 u vilama usvojen je SBR ureċaj za 600ES proizvoċaĉa Regeneracija. Nakon preĉišćavanja otpadne vode se preko revizionog okna za uzimanje uzoraka i kontrolu kvaliteta ispuštaju u upojni rov-bunar i infiltriraju u zemljište. Mulj iz biloškog preĉišćivaĉa spada u mulj nastao tretmanom komunalnih otpadnih voda sa indeksnim brojem U toku funkcionisanja projekta, popunjenost kapaciteta objekta 100%, na godišnjem nivou se stvara 50m 3. Investitor je u obavezi da sa ovlašćenim preduzećem Opštine Ţabljak sklopi Ugovor za praţnjenje mulja iz preĉišćivaĉa. Otpad iz separatora za ulja i masti ima indeksni broj smješa mast i ulja iz separacije ulje/voda koja sadrţi jestiva ulja i masti. Za potrebe preĉišćavanja otpadnih voda iz kuhinje predviċen je separator lakih ulja i masti Lipumax G NS 15 proizvoċaĉa ACO ili sliĉan istih karakteristika koji je dimenzionisan za 1200 obroka dnevno. Zapremina spremnika za masti iznosi 1120l. Otpad iz separatora lakih naftnih derivata spada u kategoriju opasnog otpada sa indeksnim brojem * - smješa mast i ulja iz separacije ulje/voda drugaĉiji od Usvojen je separator masti i naftnih derivata Reg Aquareg 30 bp3 sa koalescentnim filterom proizvoċaĉa Regeneracija ili sliĉan istih karakteristika. Shodno ĉlanu 52. Zakona o upravljanju otpadom (Sl, list CG", br. 64/11 i 39/16) vlasnik opasnog otpada duţan je da isti povjeri privrednom društvu ili preduzetniku koji ispunjava uslove utvrċene posebnim propisom sa kojim Investitor mora imati sklopljen Ugovor o zbrinjavanju opasnog otpada. PredviĊeno je razlivanje kišnice iz oluka po zelenoj površini oko objekta. Sav komunalni otpad tokom funkcionisanja objekta će se odlagati u kontejnere, u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom ( Sl.list CG, br. 64/11 i 39/16). Kontejnere će redovno prazniti nadleţno preduzeće. Tretiranje otpadnih materija Od otpadnih materija koje će nastati u toku funkcionisanja objekta sa stanovišta njihovog tretiranja, odnosno odlaganja znaĉajna su otpadna ulja i lake teĉnosti iz separatora, koje nastaju uslijed preĉišćavanja atmosferskih voda koje gravitiraju garaţi i od pranja garaţe. Ove otpadne materije predstavljaju opasan otpad. Prema ĉlanu 7. Uredbe o naĉinu i uslovima skladištenja otpada ( Sl. list CG br. 33/13), ova vrsta otpada treba da se sakuplja u posude izraċene od materijala koji obezbjeċuje njegovu nepropustljivost, korozionu stabilnost i mehaniĉku otpornost. Imajući u vidu navedeno, potrebno je predvidjeti dva bureta zapremine po 200 l, jedno za skladištenje navedenog opasnog otpada, a drugo kao rezervno. Shodno odredbama ĉlana 3. pomenute Uredbe, pravno i fiziĉko lice kod koga nastaje opasan otpad odreċuje privremeno odlagalište za odlaganje opasnog otpada. Imajući u vidu navedeno Investitor je u obavezi da za odlaganje opasnog otpada obezbijedi zaseban prostor u podrumu objekta, gdje se vrši privremeno odlaganje. Skladište opasnog otpada radi sprjeĉavanja pristupa neovlašćenim licima je fiziĉki obezbijeċeno i zakljuĉano. O svim aktivnostima u vezi privremenog skladištenja vodi se evidencija. Pošto u predmetnom objektu nije moguće izvršiti regeneraciju opasnog otpada (teĉnog i ĉvrstog), to shodno ĉlanu 52. Zakona o upravljanju otpadom ( Sl. list CG br. 64/11 i 39/16) vlasnik opasnog otpada duţan je da uništavanje istog povjeri privrednom društvu ili preduzetniku koji ispunjava uslove utvrċene posebnim propisom, odnosno u konkretnom sluĉaju potrebno je da predmetno društvo sklopi ugovor sa ovlašćenim preduzetnikom koji će preuzeti nastale koliĉine navedenih vrsta opasnih otpada i transportovati ga svojom opremom i mehanizacijom do konaĉnog odredišta. 86

87 Prevozna sredstva i oprema, kojima se sakuplja, odnosno transportuje opasni otpad moraju obezbjediti spreĉavanje njegovog rasipanja ili prelivanja, odnosno moraju ispuniti uslove utvrċene Zakonom o prevozu opasnih materija ( Sl. list CG, br. 33/14). Ispuštanje gasova na lokaciji moţe da nastane usljed rada mehanizacije u toku pripremnih radova: iskopa zemlje, odvoza šuta i dovoza potrebnog graċevinskog materijala. Pošto se ne radi o velikom broju angaţovane mehanizacije koliĉina gasova nije velika. Sa druge strane, imajući u vidu da se radovi izvode u ograniĉenom vremenskom periodu, odnosno da su privremenog karaktera, isti neće bitno uticati na zagaċenje ţivotne sredine. U toku funkcionisanja objekta na lokaciji gasovi mogu nastati uslijed kretanja vozila. Izduvni gasovi iz transportnih vozila se u osnovi sastoje od azotovih i ugljenikovih oksida. U produktima sagorijevanja najštetnija komponenta je ugljenmonoksid. Iz tih razloga u prostoru garaţe obezbijeċena je ventilacija, kao i detekcija ugljenmonoksida. Pošto je voţnja motornih vozila kartkog vremenskog perioda to je i koliĉina produkata sagorijevanja mala, tako da do većih zagaċenja vazduha u okolini objekta neće doći. Za grijanje Turistiĉkog naselja je predviċeno loţ ulje. Gasovi od sagorjevanja loţ ulja se u osnovi sastoje od oksida azota, ugljen dioksida, oksida sumpora, vodene pare i kiseonika iz viška vazduha. ZagaĊenje od gasova koji izlaze iz dimnjaka kotlarnice i agregata, kao posljedica sagorijevanja ekstra lakog loţ ulja i dizel goriva neće biti znaĉajno, imajući u vidu kvalitet goriva, koliĉinu i sastav gasova koje u osnovi ĉine ugljendioksid i azotovi oksidi, kao i to da će kotlarnica raditi samo u toku grejne sezone, a agregat pri nestanku elektriĉne energije iz distributivne mreţe. Otpadne vode Otpadne vode iz kuhinje Hotela preĉišćavaju se preko separatora masti prije upuštanja u interni kanalizacioni sistem koji se uliva u mreţu koja vodi do projektovanog biološkog preĉistaĉa za predmetni objekat. Sakupljanje voda iz garaţe predviċeno je preko sistema prefabrikovanih kanala. Ispust iz kanala je predviċen u sabirni šaht u etaţi nivo-2 gdje se sve vode tretiraju sa separatorom ulja i dalje se upuštaju u šaht sa muljnim pumpama odakle se iste prepumpavaju direktno u sistem spoljne atmosferska kanalizacije. Kvalitet otpadne vode iz biološkog preĉišćivaĉa i separatora mast ii naftnih derivata, mora biti u skladu sa Pravilnikom o kvalitetu i sanitarno tehniĉkim uslovima za ispuštanje otpadnih voda, naĉinu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda i sadrţaju izvještaja o utvrċenom kvalitetu otpadnih voda ( Sl. list Crne Gore broj 056/19). Buka koja će se javiti na gradilištu u toku izgradnje predmetnog objekta nastaje usljed rada mašina, transportnih sredstava i drugih alata, ista nije zanemarljiva, ali je privremenog karaktera je sa najvećim stepenom prisutnosti na samoj lokaciji izvoċaĉa. U toku eksploatacije sa stanovišta buke neće doći do većih promjena u odnosu na postojeće stanje, s obzirom da broj vozila koji ulazi i izlazi iz objekta neće biti veliki. Vibracije, u fazi izgradnje objekta neće biti znaĉajne imajući uvidu da se radi o privremenom karateru. Toplota i zraĉenje, u fazi izgradnje i funkcionisanja objekta neće biti prisutni 87

88 4. IZVJEŠTAJ O POSTOJEĆEM STANJU SEGMENATA ŢIVOTNE SREDINE Kvantitativnih podataka o nekim segmentima ţivotne sredine u Ţabljaku nema, pa će se izvještaj o postojećem stanju ţivotne sredine više bazirati na kvalitativnoj analizi. Na Ţabljaku kvalitet vazduha nije praćen, a zadnjih osam Informacija o stanju ţivotne sredine u Crnoj Gori od 2010 do godine, koje je uradila Agencija za zaštitu prirode i ţivotne sredine Crne Gore ne sadrţi podatke o kvalitetu vazduha na podruĉju Ţabljaka. U skladu sa Uredbom o uspostavljanju mreţe mjernih mjesta za praćenje kvaliteta vazduha ("Sl. list CG", br. 044/10, 013/11, 064/18) Opština Ţabljak spada u sjevernu zonu kvaliteta vazduha. Kad je u pitanju grad Ţabljak, lokalno zagaċenje vazduha moţe da potiĉe u najvećoj mjeri od gasova koji nastaju od sagorijevanja razliĉitih goriva koja se koriste u toku grejne sezone. Drugi mogući izvor zagadjenja vazduha je saobraćaj. On je najdinamiĉniji u u ljetnjoj sezoni. Nepovoljni efekti mogu se osjetiti na malom prostoru, uz frekfentne saobraćajnice u relativno kratkim periodima i nepovoljnim meteorološkim uslovima. Sa hidrološkog aspekta glavni vodotok koji protiĉe kroz Opštinu Ţabljak je rijeka Tara. Prema Uredbi o klasifikaciji i kategorizaciji površinskih i podzemnih voda (Sl. list CG, br. 02/07) vode rijeke Tare na ĉitavom njenom toku treba da pripadaju A1SK1 klasi. Tara se uzorkuje na 6 mjesta. Uzimajući ukupni vodotok 38% odreċenih klasa pomjereno je iz zahtijevanog boniteta. Što se tiĉe sadrţaja mikrobioloških parametara, fekalne bakterije bile su u A2 klasu na svim mjernim mjestima. Na osnovu fiziĉko-hemijske i mikrobiološke analize vode za piće u Ţabljaku, koje se redovno rade, moţe se zakljuĉiti da kvalitet voda u potpunosti zadovoljava zahtjeve za piće, bez potrebe dodatnog tretmana. Što se tiĉe zemljišta na prostoru lokacije i njene okoline prisutna je rendzina na karbonatnoj drobini (buavica), dok je u širem okruţenju prema Crnom jezeru prisutno smeċe zemljište na karbonatnosilikatnoj podlozi. Sa aspekta ocjene kvaliteta zemljišta, hemijske analize zemljišta na lokaciji i njenoj okolini nijesu raċene. Rezultati analize zemljišta na tri lokacije u Ţabljaku (u blizini gradske deponije, saobraćajnice prema ĐurĊevića Tari i na obalu Crnog jezera) pokazuju da nema prekoraĉenja normiranih vrijednosti koje se odnose na sadrţaj svih ispitivanih neorganskih i organskih parametara. Treba oĉekivati da je na posmatranom prostoru zemljište sa aspekta sadrţaja štetnih primjesa dobrog kvaliteta, pošto u okruţenju nema većih zagaċivaĉa. Sa stanovišta buke gradska zona Ţabljaka je pod manjim opterećenjem u toku turistiĉke sezone od buke iz ugostiteljskih lokala u veĉernjim ĉasovima, a dijelom i od buke od saobraćaja takoċe u toku turistiĉke sezone. Na bazi navedenog moţe se konstatovati da je postojeće stanje osnovnih segmenata ţivotne sredine na posmatranom prostoru zadovoljavajućeg kvaliteta, odnosno posmatrano podruĉje nije opterećeno znaĉajnijim negativnim uticajima na ţivotnu sredinu. 88

89 5. OPIS RAZMATRANIH ALTERNATIVA Izgradnja TURISTIĈKOG NASELJA je planirana na urbanistiĉkoj parceli UP1 koju ĉine katastarska parcele broj: 542/2, 543, 544/2, 548/2, 548/3 u zahvatu Urbanistiĉkog projekta " USKOCI "- Turistiĉki sadrţaji (,,SI.list Crne Gore opštinski propisi" br.22/14), u skladu sa Urbanistiĉko tehniĉkim uslovima broj: 352/ od godine izdatim od strane Sekretarijata za ureċenje prostora, zaštitu ţivotne sredine i komunalno stambene poslove Opštine Ţabljak Lokacija ili trasa Ubranistiĉkim projektom USKOCI planirana namjena površina ubranistiĉke parcele UP1 je turistiĉko naselje T2 u skladu sa Pravilnikom o bliţem sadrţaju i formi planskog dokumenta. U okviru iste nalazi se hotel, vile, površine za pejzaţno ureċenje, površine za sport i rekreaciju, saobraćajne površine i površine elektroenergetske infrastrukture. Na UP1 koju ĉine katastarske parcele broj: 542/2, 543, 544/2, 548/2, 548/3 u zahvatu Urbanistiĉkog projekta USKOCI Turistiĉki sadrţaji planirana je izgradnja hotela kategorizacije 4* i 40 vila. U skladu sa navedenim, alternativna rješenja za lokaciju Turistiĉkog naselja nisu razmatrana Uticaji na segmente ţivotne sredine i zdravlje ljudi U toku izgradnje objekta mogu se oĉekivati uticaji na pojedine segmente ţivotne sredine ĉije je trajanje ograniĉeno, tako da oni neće imati štetne uticaje na ţivotnu sredinu i zdravlje ljudi. Samo funkcionisanje objekta neće imati uticaj na ţivotnu sredinu i zdravlje ljudi. Mogući uticaji na segmente ţivotne sredine su detaljno opisani u poglavlju Proizvodni procesi ili tehnologija Projekat izgradnje Turistiĉkog naselja definisan je kroz idejno rješenje za predmetnu lokaciju, pri ĉemu su u tehnološkom smislu izabrani sistemi koji u potpunosti zadovoljavaju kriterijume neophodne, kako za njihovo bezbjedno funkcionisanje, tako i sa aspekta zaštite ţivotne sredine Metode rada u toku izvoċenja i funkcionisanja projekta Metode rada u toku izvoċenja graċevinskih radova na objektu su jasne i definisane graċevinskim procedurama. Metode rada u tuku funkcionisanja projekta su u skladu sa pozitivnim propisima Crne Gore Planovi lokacija i nacrti projekta Projekat je raċen prema Projektnom zadatku za izradu dokumentacije Idejnog rješenja objekata izdatog od strane Investitora i Urbanistiĉko tehniĉkim uslovima. U projektnoj dokumentaciji, detaljno su razraċene sve faze uz primjenu savremenih tehniĉko tehnoloških rješenja za objekte ove vrste i namjene. Izmjena u odnosu na Projektni zadatak nije bilo Vrsta i izbor materijala za izvoċenje projekta Kroz Glavni projekat definisani su materijali koji će se koristiti za planiranu izgradnju na lokaciji. PredviĊeni su materijali u skladu sa zahtjevima meċunarodnih standarda u kojima su ispoštovani zahtjevi koji se odnose na oblast zaštite ţivotne sredine. Obzirom da se ovakvi materijali koriste za izvoċenje ove vrste projekata, tako da kroz glavni projekat nijesu obraċivana varijantna rješenja korišćenja drugih materijala. 89

90 5.7. Vremenski raspored za izvoċenje i prestanak funkcionisanja projekta Projektu nije predviċen rok trajanja, a vremenski period izvoċenja projekta zavisiće od pravovremenog pribavljanja saglasnosti. U skladu sa Urbanistiĉko tehniĉkim uslovima, za izgradnju objekta TURISTIĈKO NASELJE na urbanistiĉkoj parcel UP1, koju ĉini katastarska parcela br.542/2, 543, 544/2, 548/2,548/3, u zahvatu Urbanistiĉkog projekta,,uskoci - Turistiĉki sadrţaji, predlaţu se sledeće faze realizacije IDEJNOG RJEŠENJA TURISTIĈKOG NASELJA USKOCI : FAZA 1 Obuhvata izgradnju Hotela (lokacija 1-1) sa pristupnom saobraćajnicom. FAZA 2 Izgradnja Sportsko rekreativnog kompleksa (lokacija 1-43 I 1-44), ukljuĉujući objekat i sportske terene, kao i 20 vila u severozapadnoj zoni, u okolini hotela (lokacije 1-2 do 1-10; 1-32 do 1-42). FAZA 3 U trećoj fazi bi se gradilo na parcelama u ostatku zahvata (UP1, lokacija 1-11 do 1-31). Djelovi faza 2 i 3 su meċusobno nezavisni, tj nije bitno kojim će se redoslijedom graditi objekti na parcelama namijenjenim turistiĉkim vilama Datum poĉetka i završetka izvoċenja Projekta Datum poĉetka, a samim tim i završetka izvoċenja radova se, u ovom trenutku, ne moţe definisati jer zavisi od dobijanja odgovarajućih saglasnosti Veliĉina lokacije ili objekta Predmetna lokacija na kojoj je planirana izgradnja Turistiĉkog naselja nalazi se u naselju Uskoci, u opštini Ţabljak. Ukupna površina zahvata iznosi m 2. Ukupan zahvat ĉini jedna urbanistiĉka parcela UP1, koja je podijeljena na 45 lokacija-mjesto izgradnje, ukupne površine ,67m 2. Ukupna BGP objekata iznosi ,02m 2, u ĉiji sastav ulaze: Hotel BGP 4.577,97m 2, 24 vile Tip 1 BGP 5.615,52m 2, 16 vila Tip 2 BGP 3.743,68m 2, Sportsko rekreativni objekat BGP 175,85m 2 i Portirnica BGP 20m Obim proizvodnje U Objektu nije planirana proizvodnja Kontrola zagaċenja Kontrola zagaċenja vazduha, tla, otpadnih voda i odlaganja ĉvrstog i opasnog otpada nema alternativu jer su obavezne kontrole zakonska obaveza za investitora UreĊenje odlaganja otpada ukljuĉujući reciklaţu, ponovno korišćenje i konaĉno odlaganje Odlaganje otpada nema alternativu, otpad se mora odlagati u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom ( Sl. list CG br.64/11 i 39/16) UreĊenje pristupa projektu i saobraćajnim putevima Saobraćajnica, preko koje se pristupa zoni zahvata, definisana je PUP-om i rangirana kao lokalni put L6 (Ĉarkovo Polje - Uskoci). PredviĊa se njegova rekonstrukcija i poboljšanje geometrijskih elementa trase. Za opsluţivanje urbanistiĉkih parcela planirane su pristupne saobraćajnice širine kolovoza 5.0 i 4.5m i trotoarima širine 1.5m, koje imaju funkciju pristupa objektima i saobraćajne veze sa lokalnim putem sa juţne stane zahvata. 90

91 5.14. Odgovornost i proceduru za upravljanje ţivotnom sredinom Sve aktivnosti i planovi su usklaċeni sa strategijom odrţivog razvoja Crne Gore. TakoĊe, sva rješenja i projekti su usklaċeni sa zahtjevima zaštite ţivotne sredine,koji su definisani zakonskim procedurama koje su vaţile u vrijeme izgradnje ovih objekata Obuke Svi koji uĉestvuju u procesu izgradnje obuĉeni su za bezbjedan rad Monitoring Alternative koje se odnose na monitoring kvaliteta ţivotne sredine nije bilo, shodno vrsti i namjeni projekta. TakoĊe, sva rješenja i projekti moraju biti usklaċeni sa zahtjevima zaštite ţivotne sredine, definisanim zakonskom procedurom Planovi za vanredne situacije Planovi za vanredne prilike su zakonska obaveza i za njih nema alternative. Kroz projektnu dokumentaciju biće uraċeni odgovarajući elaborati. U skladu sa Zakonom o zaštiti i spašavanju ( Sl.list CG broj 013/07, 005/08, 086/09, 032/11 i 054/16) biće uraċen Plan zaštite i spašavanja Uklanjanje projekta i dovoċenje lokacije u prvobitno stanje Objekat nije privremenog karaktera i nije predviċeno njegovo uklanjanje. 91

92 6.OPIS SEGMENATA ŢIVOTNE SREDINE Za prikaz segmenata ţivotne sredine na konkretnoj lokaciji smo koristili raspoloţive podatke o postojećem stanju ţivotne sredine u bliţoj okolini predmetnog projekta Naseljenost i koncentracija stanovništva Kao što je već navedeno prema podacima iz Popisa godine u Opštini Ţabljak ţivjelo je stanovnika. U odnosu na Popis godine zabiljeţen je pad u broju stanovnika za 635, što predstavlja pad od 15,1%. Ovaj podatak ukazuje na nastavak trenda depopulacije, koji je uslovljen slabim razvojem opštine. Gustina naseljenosti iznosi 8 stanovnika/km², što opštinu Ţabljak svrstava u grupu opština sa najmanjom gustinom naseljenosti. Uţa okruţenje lokacije objekta pripada nenaseljenom podruĉju. Gradsko naselje Ţabljak prema Popisu iz godine imalo je stanovnika od toga 896 ţena i 823 muškaraca. Domaćinstava je bilo 603. Na podruĉju Ţabljaka i njegove okoline u toku turistiĉke sezone (ljetnje ili zimske), broj posjetilaca se povećava, zvog atraktivnosti podruĉja. Selo Pitomine prema Popisu iz godine imalo je 128 stanovnika od toga 60 ţena i 68 muškaraca, a punoljetnih je bilo 112. Domaćinstava je bilo Biodiverzitet (flora i fauna) Predmetna lokacija se ne nalazi u granicama NP Durmitor ili njegovoj bliţoj okolini, ali jeste dio cjeline durmitorskog podruĉja koji karakterišu visoke vrijednosti prirodnih odlika, i kao takva treba da ostane u skladu sa ambijentom. Nalazi se na podruĉju Uskoka, na Ţabljaku. Predstavlja ravnu površinu koja je sa juţne strane oiviĉena visokom ĉetinarskom šumom u kojoj dominira smrĉa (Picea abies). Na predmetnoj lokaciji prisutne su mezofilne livadske zajednice koje su se razvile na dubokim zemljištima izvan direktnog uticaja poplavnih i podzemnih voda. Ovakva zemljišta su uglavnom bogata mineralnim supstancama i imaju povoljan vodni reţim tokom ĉitave vegetacione sezone, pa je produkcija biljne mase u njima veoma velika. Zbog toga ove zajednice predstavljaju glavne livade kosanice, pa samim tim imaju i veoma veliki znaĉaj za ĉovjeka. Po pravilu su sekundarnog porijekla, i nastaju na mjestima nekadašnjih šuma. Ovakve livade odrţavaju se košenjem; ukoliko košenje izostane, nastaje proces njihove degradacije odnosno prirodnog obrastanja kako ţbunastim, tako i drvenastim vrstama. Osim borovnice (Vaccinium myrtillus), ovo polje obrastaju mladice smrĉe (Picea abies), kleka (Juniperus communis). Na predmetnoj lokaciji prisutna je bujna zeljasta vegetacija. Ovdje dominiraju livadske i pašnjaĉke trave: Nardus stricta (tvrdaĉa), Anthoxantum odoratum, Festuca rubra, Festuca vallesiaca, Dactylis glomerata, i ostale zeljaste biljke koje preferiraju ovakva staništa: Viola sp., Rumex acetosa, Ranunculus carinthiacus, Polygala grandiflora, Genista sp., Plantago media, Lilium bosniacum, Campanula patula, Dianthus sp., Alchemilla sp., Scorzonera rosea, Linum flavum, Biscutela laevigata ssp. mont., Achillea sp., Brachypodium sylvaticum, Potentila recta, Trifolium montanum, Myosotis sp. i druge. Obodom smrĉeve šume rastu Anemona nemorosa, Aremonia agrimonoides, Ajuga sp., kao i borovnica (Vaccinium myrtillus). Na predmetnoj lokaciji nije registrovano prisustvo taksona koji su zaštićeni nacionalnim zakonodavstvom Zemljište 92

93 Na kvaliet zemljišta utiĉe veliki broj faktora, a najviše geološka podloga, reljef, klima, hidrografija, vegetacija i ĉovjek. Maksimalno dozvoljene koliĉine (MDK) opasnih i štetnih materija u zemljištu date su u tabeli 6.1. Tabela 6.1. Maksimalno dozvoljene koliĉine (MDK) opasnih i štetnih materija u zemljištu Maksimalno dozvoljene koliĉine (MDK mg/kg zemlje) sredstava za zaštitu bilja u zemljištu iznose za: - triazine (atrazin i simazin) 0,01, - karbamate 0,5, - ditiokarbamate 1,0, - hlorfenoksi (2,4) 1,0, - fenolne herbicide (DNOCI DINOSEB) 0,3 i - organohlorne preparate DDT+DDD+DDE 0,01. Maksimalno dozvoljene koliĉine (MDK mg/kg zemlje) toksiĉnih i kancerogenih materija u zemljištu iznose za: - policikliĉne aromatiĉne ugljovodonike (PAHS) 0,6 - polihlorovane bifenile i terfenile (PCBs i PTC)za svaki od kongenera (28, 52, 101, 118, 138, 153 i 180) 0,004 - organokalajna jedinjenja (TVT, TMT) 0,005 Hemijske analize zemljišta na lokaciji nijesu raċene. MeĊutim, da bi se izvršila procjena kvaliteta zemljišta na lokaciji i njenom okruţenju iskorišćene su henijske analize zemljišta, koje su uraċene u godine, za tri lokacije na Ţabljaku (Informacije o stanju ţivotne sredine u Crnoj Gori za 2017 godinu, Agencija za zaštitu prirode i ţivotne sredine Crne Gore, Podgorica, 2018.) Lokacije se odnose na zemljišta u blizini gradske deponije i saobraćajnice prema ĐurĊevića Tari, kao i na obalu Crnog jezera. Rezultati ispitivanja pokazali su sledeće: - U uzorku poljoprivrednog zemljišta u blizini gradske deponije, nijedan od analiziranih neorganskih i organskih parametara ne premašuje maksimalno dozvoljene koncentracije normirane Pravilnikom. - U uzorku poljoprivrednog zemljišta u blizini saobraćajnice prema ĐurĊevića Tari, nijedan od analiziranih neorganskih i organskih polutanata ne prelazi koncentracije propisane Pravilnikom. - U uzorku zemljišta uzorkovanom na obali Crnog jezera, sadrţaj svih ispitivanih neorganskih i organskih parametara ne prelazi Pravilnikom normirane vrijednosti. 93

94 Na slikama 6.1, 6.2 i 6.3. dat je sadrţaj olova (Pb), nikla (Ni) i cinka (Zn) u uzorku zemljišta uzorkovanom na obali Crnog jezera. Slika 6.1. Sadrţaj olova (Pb) u uzorku zemljišta uzorkovanom na obali Crnog jezera, Slika 6.2. Sadrţaj nikla (Ni) u uzorku zemljišta uzorkovanom na obali Crnog jezera, Slika 6.3. Sadrţaj cinka (Zn) u uzorku zemljišta uzorkovanom na obali Crnog jezera, Imajući u vidu rezultate kvaliteta zemljišta za navedene lokacije, to se moţe predpostaviti da je kvalitet zemljišta na lokaciji objekta i njenom uţem okruţenju sliĉnog kvaliteta, pošto na tom prostoru nema većih zagaċivaĉa. 6.4 Kvaliteta voda 2 Zakon o vodama ( Sl. list RCG, br. 027/07 i Sl. list CG, br. 073/10, 032/11, 047/11, 048/15, 52/16, 055/16, 02/17, 080/17, 084/18), ĉlan 75 i 77 predstavlja zakonsku osnovu za zaštitu površinskih i podzemnih voda u Crnoj Gori. Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji površinskih i podzemnih voda ( Sl. list CG, br. 02/07), izvršena je klasifikacija i kategorizacija površinskih i podzemnih voda na kopnu i priobalnih morskih voda u Crnoj Gori. 2 Informacije preuzete iz Informacije o stanju životne sredine za godinu koju izdaje Agencija za zaštitu prirode i ćivotne sredine 94

95 Stalna kontrola kvaliteta površinskih voda u Crnoj Gori obavlja se radi procjene kvaliteta vode vodotoka, praćenja trenda zagaċenja i oĉuvanja kvaliteta vodnih resursa. Ispitivanja kvaliteta vode na izvorištima sluţe za ocjenu ispravnosti voda za potrebe vodosnabdijevanja i rekreacije stanovništva, u cilju zaštite izvorišta i zdravlja stanovništva. Prema namjeni, na osnovu prethodno navedenoj Uredbi, vode se dijele na: Vode koje se mogu koristiti za piće i prehrambenu industriju gdje se na osnovu graniĉnih vrijednosti 50 parametara i razvrstavaju se u ĉetiri klase, i to: Klasa A vode koje se u prirodnom stanju, uz eventualnu dezinfekciju, mogu koristiti za piće; Klasu A1 vode koje se poslije jednostavnog fiziĉkog postupka prerade i dezinfekcije mogu koristiti za piće; Klasu A2 vode koje se mogu koristiti za piće nakon odgovarajućeg kondicioniranja (koagulacija, filtracija i dezinfekcija); Klasu A3 vode koje se mogu koristiti za piće nakon tretmana koji zahtijeva intenzivnu fiziĉku, hemijsku i biološku obradu sa produţenom dezinfekcijom i hlorinacijom, odnosno koagulaciju, flokulaciju, dekantaciju, filtraciju, apsorbciju na aktivnom uglju i dezinfekciju ozonom ili hlorom. Vode koje se mogu koristiti za ribarstvo i uzgoj školjki klasifikuju se na osnovu 10 parametara u klase i to: Klasu S vode koje se mogu koristiti za uzgoj plemenitih vrsta ribe (salmonida); Klasu Š vode koje se mogu koristiti za uzgoj školjki; Klasu C vode koje se mogu koristiti za uzgoj manje plemenitih vrsta riba (ciprinida). Vode koje se mogu koristiti za kupanje razvrstavaju se u dvije klase, i to: Klasa K1 odliĉne, Klasa K2 zadovoljavajuće. Da bi se utvrdilo da li se površinske i podzemne vode na kopnu i priobalne morske vode nalaze u odreċenoj klasi, vrši se praćenje kvalitativnih i kvantitativnih parametara voda od strane organa drţavne uprave nadleţnog za hidrometeorološke poslove (Zavod za hidrometeorologiju i seizmologiju Crne Gore), a prema godišnjem Programu sistematskog ispitivanja kvantiteta i kvaliteta površinskih i podzemnih voda. Rijeka Tara se uzorkuje na 6 mjesta i na ĉitavom toku vode treba da pripadaju A1SK1 klasi. MeĊutim, realno, odliĉan status se teško moţe odrţati. Uzimajući u obzir ukupni vodotok, 37,2% odeċenih klasa pomjereno je iz zahtijevanog boniteta. Pomjeranje kvaliteta i lošije stanje bilo je u gornjem dijelu toka Tare, što je uticala mutnoća i aktivnosti izgradnje auto puta, što pokazuje da je kvalitet na najuzvodnijoj mjernoj taĉki u svojoj klasi imalo 66,6% klasa. Što se tiĉe sadrţaja mikrobioloških parametara, fekalne bakterije bile su u A2 klasi na svim mjernim mjestima, kao i brojnost koli bakterija na potezu Crna Poljana - Ispod Mojkovca, takoċe su bili u A2 klasi. Biološka potrošnja kiseonika (BPK5) je koliĉina kiseonika koja potrebna da se izvrši biološka oksidacija prisutnih, biološki razgradljivih, sastojaka vode. Stepen zagaċenosti vode organskim jedinjenjima definisan je, pored ostalih, i ovim parametrom (BPK5) i osnovni je parametar za ocjenu zagaċenosti površinskih voda organskim materijama materijama. 95

96 Slika 6.4. BPK5 za rijeku Taru Najznaĉajniji izvori zagaċenja ortofosfatima potiĉu iz komunalnih i industrijskih otpadnih voda i poljoprivrede. Fosfati mogu oštetiti vodenu okolinu i narušiti ekološku ravnoteţu u vodama, te njihov povećan sadrţaj moţe izazvati eutrofikaciju, što ima za posledicu ubrzano razmnoţavanje algi i viših biljaka i stvaranje nep oţeljne promjene ravnoteţe organizama prisutnih u vodi, kao i samog kvaliteta vode. Sadrţaj ortofosfata prikazan je grafiĉki. Slika 6.5. Sadrţaj ortofosfata (fosfata) u rijeci Tari (mg/l) Jedinjenja koja sadrţe azot, u vodi se ponašaju kao nutrijenti i izazivaju nedostatak kiseonika, a time utiĉu i na izumiranje ţivog svijeta. Glavni izvori zagaċenja azotnim jedinjenjima su komunalne i industrijske otpadne vode, septiĉke jame, upotreba azotnih vještaĉkih Ċubriva u poljoprivredi i ţivotinjski otpad. Bakterije u vodi veoma brzo prevode nitrate u nitrite. Uticaj nitrita na zdravlje ljudi je veoma negativan, jer reaguju direktno sa hemoglobinom u krvi, proizvodeći met-hemoglobin koji uništava sposobnost crvenih krvnih zrnaca da vezuju i prenose kiseonik. Na osnovu rezultata ispitivanja kvaliteta površinskih voda moţe se zakljuĉiti da su izmjerene vrijednosti za nitrate u granicama dozvoljenih koncentracija. 96

97 Slika 6.6. Sadrţaj nitrata u rijeci Tara (mg/l) Crno jezero se uzorkuje na 1 mjestu (kod splava) i voda treba da mu pripada A1SK1 klasi. Temperatura vode u priobalju kretala se 9,7 19,80C i providnost je bila dobra. Od odreċenih klasa 70% bilo je u propisanoj klasi. Pomjeranje kvaliteta vode bilo je 20% van svoje klase, a 10% klasa bilo je u nivou VK (jonski odnos Ca/Mg, sadrţaj TOC-a i fenoli klasa S/C). Parametri koji su izlazili iz svoje klase su: temperatura (A2), sadrţaji HPK (A2), fenola (A3), i deterdţenata (A2). Mikrobiološki kvalitet jezera, po broju fekalnih bakterija, bio je u nezahtijevanoj A2K2 klasi. Uzorak se uzima iz plitkog dijela jezera (zbog nemogućnosti angaţovanja ĉamca), koji je ĉesto obrastao travom, što doprinosi lošijem stanju kvaliteta vode. Juţno od predmetne lokacije protiĉe povremeni vodotok Otoka, koji se kasnije, jugozapadno od predmetnog objekta uliva u Crno jezero. Podaci o kvalitetu vode ovog vodotoka nisu bili dostupni u vrijeme pisanja ovog Elaborata, ali se na osnovu ĉinjenice da se radi o netaknutoj prirodi, moţe pretpostaviti da je kvalitet vode u potpunosti oĉuvan Vazduh Realizacija Programa monitoringa kvaliteta vazduha izvršena je u skladu sa Pravilnikom o naĉinu i uslovima praćenja kvaliteta vazduha ("Sl. list CG", br. 021/11), kojim je propisan naĉin praćenja kvaliteta vazduha i prikupljanja podataka, kao i referentne metode mjerenja, kriterijumi za postizanje kvaliteteta podataka, obezbjeċivanje kvaliteta podataka i njihova validacija. U IV kvartalu godine, stupila je na snagu izmijenjena Uredba o uspostavljanju mreţe mjernih mjesta za praćenje kvaliteta vazduha ("Sl. list CG", br. 044/10, 013/11, 064/18 od ). Ovom Uredbom propisano je repozicioniranje mjernih mjesta za koje se na osnovu dosadašnjih rezultata mjerenja utvrdilo da ispunjavaju uslove za premiještanje na novu lokaciju, kao i redefinisanje zona kvaliteta vazduha. Monitoring kvaliteta vazduha je sproveden na mjernim mjestima, u skladu sa Uredbom koja je vaţila do donošenja nove, i to u Podgorici, Nikšiću, Pljevljima, Baru, Tivtu, Golubovcima i Gradini (Pljevlja). Mjerena je koncentracija sledećih parametara: sumpor-dioksida (SO 2 ), azot-monoksida (NO), azot-dioksida (NO 2 ), ukupnih azotnih oksida (NOx), ugljen-monoksida (CO), metana (CH4), nemetanskih ugljovodonika (NMHC), ukupnih ugljovodonika (THC), PM10 ĉestica, prizemnog ozona (O3), benzena, toluena, etilbenzena, o-m-p xilena (BTX). U skladu sa novom Uredbom o uspostavljanju mreţe mjernih mjesta za praćenje kvaliteta vazduha, teritorija Crne Gore podijeljena je tri zone (Tabela 6.2.), koje su odreċene preliminarnom procjenom kvaliteta vazduha u odnosu na granice ocjenjivanja zagaċujućih materija, na osnovu dostupnih podataka o koncetracijama zagaċujućih materija i modeliranjem postojećih podataka. 97

98 Granice zona kvaliteta vazduha podudaraju se sa spoljnim administrativnim granicama opština koje se nalaze u sastavu tih zona. Tabela 6.2. Zone kvaliteta vazduha Podruĉje Ţabljaka nije obuhvaćeno mreţom za redovan monitoring vazduha, te podaci o kvalitetu vazduha nisu dostupni. Imajući u vidu ĉinjenice o tome da je zona lokacije pripada nenarušenoj prirodi,lokacija na kojoj će se realizovati Projekat spada u zonu potpuno oĉuvanog kvaliteta vazduha, gdje ne postoji prisustvo bilo kvakvih zagaċivaĉa. 6.6 Buka i vibracije Na teritoriji opštine Ţabljak mjerenje nivoa buke vršeno je na lokaciji ul. Vuka Karadţića br. 27, u intervalu dnevnog (Lday) h, veĉernjeg (Levening) h i noćnog perioda (Lnight) h. Slika 6.7. Mjerno mjesto na Ţabljaku Slika 6.8. Mjerna pozicija na balkonu zgrade na Ţabljaku 98

99 Nivo buke u prvom ciklusu mjeren je u periodu od oktobra godine, dok je nivo buke u drugom ciklusu mjeren u periodu od decembra godine. Rezultati mjerenja su prikazani u Tabeli 6.3. kao srednje vrijednosti za: Lday indikator dnevnog nivoa buke i odnosi se na vrijeme h, Levening indikator nivoa buke tokom veĉernjih ĉasova i odnosi se na vrijeme h, Lnight indikator noćnog nivoa buke i odnosi se na vrijeme h i Lden ukupni indikator nivoa buke tokom dana, veĉeri i noći. Tabela 6.3. Vrijednosti indikatora buke na mjernom mjestu na Ţabljaku Samo veĉernji indikatori nivoa buke u ljetnjem i zimskom ciklusu mjerenja ne prelaze graniĉnu vrijednost, dok svi ostali indikatori prelaze graniĉne vrijednosti u oba ciklusa mjerenja. Samo srednja godišnja izmjerena vrijednost veĉernjeg indikatora nivoa buke ne prelazi graniĉnu vrijednost, dok srednje godišnje vrijednosti dnevnog i noćnog indikatora nivoa buke prelaze graniĉne vrijednosti. Vrijednosti indikatora noćnog nivoa buke (Lnight) koji se odnosi na vrijeme h. Slika 6.9. Vrijednosti indikatora noćnog nivoa buke L night na mjernom mjestu na Ţabljaku. Lokacija na kojoj će se izvoditi radovi na izgradnji Turistiĉkog naselja pripada zoni nenarušene prirodne ravnoteţe Materijalna dobra i postojeći objekti Na predmetnoj lokaciji nema materijalnih dobara, kao ni postojećih objekata Kulturno nasljeċe-nepokretna kulturna dobra, ukljuĉujući arhitektonske i arheološke aspekte Nepokretnih kulturnih dobara na lokaciji i u njenom uţem okruţenju nema Predio i topografija Crnu Goru jasno definišu sloţenost, bogatstvo, raznovrsnost i dinamika ţivog svijeta. Zonalnost flore i faune je jasno izraţena. Na osnovu toga, izdvojene su osnovne zone biodiverziteta sa karakteristiĉnim skupom ţivotnih uslova i sa specifiĉnim ţivotnim zajednicama. Podruĉje Durmitora pripada sledećim zonama: 99

100 Visokoplaninska zona Ova zona se odlikuje surovim uslovima. Ljeta su svjeţa i kratka, zime surove i sa obiljem snijega. Zemljište, a time i vegetacija su oskudni, uglavnom su to kamenjari sa oskudnom zeljastom vegetacijom, ali brojnim glacijalnim reliktima. Najljepši prostori visokoplaninske zone nalaze se na najvišim crnogorskim planinama. Jedan od njih je Durmitor. Ţivotinjski svijet predstavljen je planinskom divljaĉi. Posebnu vrijednost visokoplaninske zone predstavljaju visokoplaninska, glacijalna jezera, tzv. gorske oĉi Crne Gore. Poznati neoteniĉni oblik planinskog, a u novije vrijeme i nekih drugih vrsta mrmoljaka (tritona), otkriven je upravo u jezerima Crne Gore. Planinska šumska zona Na višim planinskim poloţajima dominiraju ĉetinarske šume, uglavnom su izgraċene od jele i smrĉe. Neke od njih, kao što su djelovi šuma na Durmitoru, imaju prašumski karakter i danas su zaštićene ili su predmet potencijalne zaštite. Ţivotinjski svijet crnogorskih šuma je bogat i raznovrstan. Opšti pregled pejzaţnih jedinica Crne Gore zasnovan je na prirodnim karakteristikama, ali ukljuĉuje i prisustvo ĉovjeka u sluĉajevima kada to prisustvo poprima znaĉajniju pejzaţnu dimenziju. Izdvojeno je 19 osnovnih pejzaţnih jedinica jedno od njih je: Durmitor i Sinjajevina. Ovu jedinicu karakterišu raznovrsni reljefni oblici, raznolikost i bogatstvo vegetacijskog pokrivaĉa i brojni hidrološki oblici i pojave koji pruţaju izuzetno bogatstvo pejzaţa. Ovo podruĉje se odlikuje brojnim gleĉerskim valovima, cirkovima, morenama i grebenima koji pejzaţu daju specifiĉan peĉat. Sa ovih grebena otvaraju se prostrani vidici sa nezaboravnim pogledom na kanjonske doline, vrtaĉe i uvale sa planinskim jezerima, susjedne grebene i udaljene planinske masive Crne Gore. Prostrane livade i pašnjaci bogati su zeljastim vrstama krupnih cvijetova i jarkih boja, pa zbog dekorativnih svojstva imaju veliki znaĉaj u pejzaţnoj valorizaciji prostora. Šire podruĉje Durmitora sa kanjonom Tare zaštićeno je kao nacionalni park i upisano u Listu svjetske prirodne baštine IzgraĊenost prostora lokacije i njene okoline Predmetni prostor je u potpunosti neizgraċen, pokriven pašnjacima i travnatim površinama sa malim brojem drvenaste vegetacije. Podruĉje koje obuhvata UP Uskoci na Ţabljaku, nije opskrbljeno elektronskom komunikacionom infrastrukturom. U kontaktnim zonama takoċe ne postoji telekomunikaciona kanalizacija sa elektronskom komunikacionom mreţom. Na posmatranom podruĉju prisutni su, signalom mobilne telefonije, sva tri mobilna operatera, a podruĉje je pokriveno i TV signalom koji distribuira BBM Montenegro i Total TV. 100

101 7. OPIS MOGUĆIH ZNAĈAJNIH UTICAJA PROJEKTA NA ŢIVOTNU SREDINU 7.1 Uticaj na kvalitet vazduha a) U toku izvoċenja radova Uticaji na kvalitet vazduha u toku izvoċenja radova nastaju kao posljedica prisustva graċevinskih mašina, primjene razliĉitih tehnologija i organizacije izvoċenja radova. Manje negativne posljedice se javljaju kao rezultat iskopa odreċene koliĉine materijala, njegovog transporta i ugraċivanja materijala u objekat. Prilikom izgradnje do narušavanja kvaliteta vazduha moţe doći uslijed: - uticaja izduvnih gasova iz kamiona i mehanizacije koja će biti angaţovana na izgradnji objekta, - uticaja lebdećih ĉestica (prašina) koja će se dizati sa gradilišta i transpotnih puteva prilikom prolaska kamiona i mehanizacije i Imajući u vidu da se radi o privremenim i povremenim poslovima proraĉun imisionih koncentracija gasova i PM ĉestica u fazi izgradnje objekta nije raċen, već su u tabeli 7.1. navedene graniĉne vrijednosti emisija gasovitih polutanata i lebdećih ĉestica prema Evropskom standardu za vanputnu mehanizaciju (EU Stage III B i Stage IV iz odnosno 2014.g. prema Direktivi 2004/26/EC). Tabela 7.1. EU faza III B, standarda za vanputnu mehanizaciju Faza III B Snaga Emisija gasova [g/kwh] Kategorija motora Datum [kw] CO HC NO x PM L 130 P 560 Jan ,5 0,19 2,0 0,025 M 75 P<130 Jan ,0 0,19 3,3 0,025 N 56 P<75 Jan ,0 0,19 3,3 0,025 P 37 P<56 Jan ,0 4,7* 0,025 * NO x + HC Faza IV Q 130 P 560 Jan ,5 0,19 0,4 0,025 M 75 P<130 Okt ,0 0,19 0,4 0,025 Graniĉne vrijednosti imisija CO, SO 2, NO 2 i PM 10, shodno Uredbi o utvrċivanju vrsta zagaċujućih materija, graniĉnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta vazduha ( Sl. list CG, br. 25/12). OdvoĊenje izduvnih gasova iz angaţovane graċevinske mehanizacije pri izvoċenju predmetnog objekta ne predstavlja poseban problem, pošto se radi o otvorenom podruĉju, ĉime se smanjuje opasnost od zagaċenja. Svakako, na to utiĉu i meteorološki uslovi kao što su brzina i pravac vjetra, temperatura i vlaţnost, turbulencija i topografija, a povoljna okolnost je i ta što se radi o privremenim radovima, koji vremenski ne traju dugo. Sve pogonske mašine moraju zadovoljavati norme standarda graniĉnih emisija EU Direktivom 97/68/EC kojom su za proizvoċaĉe definisani standardi. Implementacija propisa otpoĉela je godine sa EU Stage I, dok je EU Stage -II od godine. Primjena mnogo stroţijih standarda dopuštenih emisija štetnih materija EU Stage-III i Stage-IV vezana je za 2006.odnosno godinu prema Direktivi 2004/26/EC. Osim izduvnih gasova iz mehanizacije do aerozagaċenja moţe doći uslijed pojave prašine prilikom iskopa materijala, zato je u sušnom periodu i za vrijeme vjetra neophodno kvašenje iskopa. Imajući u vidu lokaciju i veliĉinu projekta, procjenjuje se da izdvojene koliĉine zagaċujućih materija u toku izgradnje objekta ne mogu izazvati veći negativan uticaj na kvalitet vazduha na lokaciji i njenom okruţenju, ako se ima u vidu da je uticaj privremen i vremenski ograniĉen. 101

102 Moţe se konstatovati da će uticaj izgradnje objekta na kvalitet vazduha biti lokalnog karaktera i povremen, a sa aspekta intenziteta mali. b) U toku funkcionisanja U toku funkcionisanja objekta za zagrijavanje sanitarne vode koristiće se loţ ulje. Imajući u vidu kapacitet rezervoara, kao i potrošnju loţ ulja na godišnjem nivou moţemo konstatovati da će doći do emitovanja otpadnih gasova u vazduh (CO, NO x, SO 2 ) ali da je njihov uticaj na kvalitet vazduha bezznaĉajan. ZagaĊenje od gasova koji izlaze iz dimnjaka kotlarnice i agregata, kao posljedica sagorijevanja ekstra lakog loţ ulja neće biti znaĉajno, imajući u vidu kvalitet goriva, koliĉinu i sastav gasova pri potpunom sagorijevanju koje u osnovi ĉine ugljen-dioksid i azotovi oksidi, kao i to da će kotlarnica raditi samo u toku grejne sezone, a agregat pri nestanku elektriĉne energije iz distributivne mreţe. Izduvni gasovi iz dimnjaka kotlarnice, prostiru se u atmosferu iznad najvisoĉije taĉke šljemena krova objekta za visinu od 1 m. U emisiji gasova koji izlaze iz dimnjaka, sumpor dioksida (SO 2 ), najĉešće nema ili ga ima u vrlo neznatnim koliĉinama. Ukoliko ga pak ima u gasovima on je otrovan i vrlo štetno djeluje na ljudske disajne organe. U atmosferi reaguje sa ozonom, vodonik peroksidom, vodenom parom, obrazujući sumpornu kisjelinu (H 2 SO 4 ). Glavni je uzroĉnik nastajanja tzv. kisjele kiše i relativno se kratko vrijeme zadrţava u atmosferi (nekoliko dana). Oksidi azota se najĉešće javljaju u vidu azot monoksid (NO) i azot dioksid (NO 2 ). Azot monoksid (NO) nastaje sagorijevanjem svih vrsta goriva, a njegova koliĉina zavisi od: viška vazduha za sagorijevanje, sadrţaja N u gorivu i temperature plamena tokom sagorijevanja. Azot monoksid se u atmosferi vrlo brzo oksidiše u NO 2 pod dejstvom fotohemijskih efekata i sunĉevih zraka uz prisustvo raznih organskih jedinjenja u vazduhu. Azot je u gasovima ĉešće ptisutan u vidu NO 2. Djeluje štetno na ljudsko zdravlje (na disajne organe), na nastajanje kisjelih kiša, utiĉe na koliĉinu ozona u stratosferi i utiĉe na stvaranje ozona u prizemnom dijelu atmosfere (u troposferi). Pod djelovanjem UV sunĉevih zraka, oksidi azota, u kombinaciji sa nekim drugim molekulama (kao hlorfluorugljenik), djeluju katalitiĉki na proces razgradnje ozona u stratosferi. U emisiji gasova dolazi do oslobaċanja ugljen-dioksid (CO 2 ), koji je neizbjeţan produkt svakog sagorijevanja. Ne spada u klasiĉne uzroke zagaċenja okoline ali je uzrok efekta staklene bašte (globalnog zagrijavanja). Protokolom svjetske konferencije u Kyotu uvedeno je ograniĉenje emisije CO 2 iz vještaĉkih izvora na nivou pojedinih drţava. U odreċenim uslovima, što zavisi od vrste goriva, pripreme goriva za sagorijevanje, naĉina sagorijevanja (vrste loţišta), podešenosti ureċaja za sagorijevanje, kao produkt nepotpunog sagorijevanja ugljenika iz goriva moţe nastati i ne znatna koliĉina ugljen monoksida (CO). MeĊutim, ovo je malo vjerovatno obzirom da će u toku procesa dolaziti do potpune reakcije oksidacije sagorijevanja. ProizvoĊaĉ opreme,garantuje da su vrijednosti emisija CO manje od 80mg/m 3, a NO x manje od 180mg/m 3, što odgovara zahtjevima Uredbe o graniĉnim vrijednostima emisija zagaċujućih materija u vazduh iz stacionarnih izvora ( Sl.list Crne Gore broj 10/11). Uputstva proizvoċaĉa opreme su data u prilogu Elaborata. U vrijeme izrade Elaborata razmatrana je i varijanta grijanja na bio masu. Kako se Elaborat radio istovremeno sa Glavnim projektom moguće je da doċe do promjene vrste enegrenta koja će se koristiti za grijanje objekata. Ukoliko doċe do promjene energenta za grijanje objekata Investitor će postupiti u skladu sa Zakonom o procjeni uticaja na ţivotnu sredinu ( Sl. list Crne Gore, broj 075/18) U toku eksploatacije objekta negativan uticaj na ţivotnu sredinu će biti uzrokovan emisijom gasova nastalih radom motora na unutrašnje sagorijevanje vozila kojima će da se transportuju gosti hotela kao i vozila koja će da snadbijevaju objekat potrebnim materijalima i da odvoze iz objekta ĉvrsti komunalni otpad. 102

103 Uticaj izduvnih gasova iz motora sa unutrašnjim sagorjevanjem je zanemarljiv, jer se radi o veoma kratkom periodu trajanja. Uticaja rada objekta na meteorološke i klimatske karakteristike podruĉja neće biti izraţen. Ne postoji mogućnost uticaja na prekograniĉno zagaċivanje vazduha kada je funkcionisanje projekta u pitanju. c) U sluĉaju akcidenta Akcidentna situacija koja moţe imati uticaj na kvalitet vazduha, kada je u pitanju predmetna lokacija, je da doċe do poţara. Usljed pojave poţara na predmetnoj lokaciji javljaju se produkti sagorjevanja koji mogu imati toksiĉni uticaj na vazduh u ţivotnoj sredini. Do poţara na lokaciji moţe da doċe usljed: nekontrolisane upotrebe otvorenog plamena, neispravnosti, preopterećenja i neadekvatnog odrţavanja elektriĉnih instalacija. Kao posljedica nastanka poţara obrazuje se dim kao vidljiva komponenta produkata sagorijevanja, koju ĉini mutna aerosolna mješavina ĉvrstih, teĉnih i gasovitih produkata sagorijevanja. U toku poţara u gasovitim produktima razlaganja prate se i normiraju nedostatak (deficit) kiseonika O 2, sadrţaj ugljen-dioksida CO 2 i sadrţaj ugljenmonoksida CO. Kvalitet vazduha u mnogome zavisi od meteoroloških parametara i klimatskih karakteristika. Ovo znaĉi da će i kvalitet vazduha biti razliĉit u razliĉitim godišnjim dobima i pri razliĉitim vremenskim prilikama. Obzirom na poloţaj lokacije projekta ne postoji mogućnost prekograniĉnog zagaċenja vazduha Buka U toku izgradnje predmetnog objekta usljed rada teških mašina i kompresora moţe doći do povećanog nivoa buke. Buka koja će se javiti na gradilištu generiše se usljed rada mašina, transportnih sredstava i u toku rada zaposlenih sa raznim oblicima ruĉnog i drugog alata. Prilikom rada sa mašinama naroĉito se pojavljuju istaknuti i impulsni tonovi. Efekti ovako nastalih zvuĉnih uticaja su privremenog karaktera, samo za vrijeme realizacije projekta. Izvor buke Utovarivaĉ + Kamion kiper Rastojanje od izvora buke [m] Nivo buke [db] , Na osnovu izloţenog moţe se zakljuĉiti da su nivoi buke na odstojanju manjem od 20m od izvora buke veći od Zakonom dozvoljenog nivoa. Ovaj uticaj moţe se umanjiti primjenom odgovarajućih mjera. Tokom funkcionisanja objekta neće biti znaĉajnog uticaja na povećanje buke u prostoru. Minimalni izvor buke biće saobraćaj u zoni Hotela Vibracije, toplota i zraĉenje S obzirom na vrstu djelatnosti neće biti emitovanja vibracija ka okruţenju Uticaj na kvalitet voda 103

104 a) U toku izvoċenja radova Na predmetnoj lokaciji nema površinskih tokova. U toku izvoċenja radova, kvalitet podzemnih voda moglo bi ugroziti nekontrolisano curenje i ispuštanja ulja, maziva i goriva iz korišćene mehanizacije, kao i nekontrolisano prosipanje boja, rastvaraĉa i sredstava za hidroizolaciju koji će se korisititi u toku izgradnje objekta. Uz korišćenja mjera tehniĉke zaštite, koje vrši nadzorni organ u toku izgradnje objekta ove pojave su malo vjerovatne. Vjerovatnoća ovih pojava, koje su privremenog karaktera, ne moţe se taĉno procijeniti, ali odreċeni rizik postoji i on se moţe svesti na najmanju moguću mjeru, adekvatnom organizacijom i ureċenjem gradilišta. b) U toku funkcionisanja Kvalitet voda ne moţe biti ugroţen funkcionisanjem projekta, imajući u vidu namjenu objekata sa jedne strane, te infratsrukturnu opremljenost sa druge. OdvoĊenje fekalnih voda će se riješiti na nivou urbanistiĉke parcele, te je odvod fekalne vode iz predmetnog objekta planiran ka budućem postrojenju za preĉišćavanje otpadnih voda. Imajuću u vidu ĉinjenicu da ne postoje uslovi za prikljuĉenje objekta na gradsku infrastrukturu sakupljanje i odvoċenje otpadnih voda iz objekta riješeno je lokalno preko ureċaja za tretman istih nakon ĉega se preĉišćene vode ispuštaju u upojni rov-prirodni recipijent. Za predmetni objekat dimenzionisanje ureċaja za tretman otpadnih voda uraċeno je na osnovu usvojene specifiĉne potrošnje vode koja prema podacima iz planova višeg reda iznosi 280l/ES/dan za korisnike hotela i 200l/ES/dan za korisnike vila. Za ukupni broj korisnika koji iznosi 80 u hotelu i 320 u vilama usvojen je SBR ureċaj za 600ES proizvoċaĉa Regeneracija. Nakon preĉišćavanja otpadne vode se preko revizionog okna za uzimanje uzoraka i kontrolu kvaliteta ispuštaju u upojni rov-bunar i infiltriraju u zemljište. Otpadne vode iz kuhinje Hotela preĉišćavaju se preko separatora masti prije upuštanja u interni kanalizacioni sistem koji se uliva u mreţu koja vodi do projektovanog biološkog preĉistaĉa za predmetni objekat. Sakupljanje voda iz garaţe predviċeno je preko sistema prefabrikovanih kanala. Ispust iz kanala je predviċen u sabirni šaht u etaţi nivo-2 gdje se sve vode tretiraju sa separatorom ulja i dalje se upuštaju u šaht sa muljnim pumpama odakle se iste prepumpavaju direktno u sistem spoljne atmosferska kanalizacije. Kvalitet otpadne vode iz biološkog preĉišćivaĉa i separatora mast ii naftnih derivata, mora biti u skladu sa Pravilnikom o kvalitetu i sanitarno tehniĉkim uslovima za ispuštanje otpadnih voda, naĉinu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda i sadrţaju izvještaja o utvrċenom kvalitetu otpadnih voda ( Sl. list Crne Gore broj 056/19). 104

105 Tabela 7.3. Graniĉne vrijednosti emisija zagaċujućih supstanci u otpadnim vodama 105

106 106

107 c) U sluĉaju akcidenta Usled mogućeg prestanka rada postrojenja za preĉišćavanje otpadnih voda moţe doći incidentne situacije, izlivanja nepreĉišćenih otpadnih voda na i u zemljište, što bi moglo ugroziti kvalitet podzemnih voda. U sluĉaju zastoja postrojenja za preĉišćavanje otpadnih voda, neophodna je hitna intervencija u cilju otklonjanja problema. Taj zastoj moţe nastati usled njegovog neredovnog odrţavanja, pa je potrebno strogo se pridrţavati Uputstva za upotrebu i odrţavanje postrojenja za preĉišćavanje otpadnih voda proizvoċaĉa Uticaj na zemljište Što se fiziĉkih uticaja na zemljište tiĉe, ono se ogleda u trajnom zauzimanju planirane površine Neadekvatno odlaganje otpada (graċevinski šut i materijal iz otkopa) moţe dovesti do devastacije prostora prilikom izvoċenja projekta. Ovaj uticaj je ograniĉenog vremenskog trajanja, odnosno do momenta završetka projekta, ali u svakom sluĉaju izvoċaĉ se obavezuje da na pravilan naĉin tretira graċevinski otpad. Usled izgradnje objekta neće doće bitnih promjena lokalne topografije. TakoĊe, prilikom izgradnje i eksploatacije objekta neće doći do erozije na okolnom prostoru, kao ni do pojave klizanja tla. a) U toku funkcionisanja Eksploatacijom projekta neće se izvršiti depozicija hemijskih i drugih materija koje bi mogle uticati na zagaċenje zemljišta, obzirom da je investitor u obavezi da postupi u skladu sa rješenjima i predlozima koji su dati u ovom Elaboratu. Odlaganje otpada moţe imati uticaja na kvalitet ţivotne sredine na lokaciji projekta ukoliko se ne bude vršilo njegovo adekvatno odlaganje. Komunalni otpad će se kontrolisano sakupljati u kontejnerima i redovno odvoziti od strane nadleţnog preduzeća za komunalne poslove Opštine Ţabljak na predviċenu deponiju. Predmetni projekat za 107