Internet servisi. Veb pregledači i veb sajt. dr Dušan Ljubičić. Beogradska akademija poslovnih i umetničkih strukovnih studija

Транскрипт

1 Internet servisi dr Dušan Ljubičić Beogradska akademija poslovnih i umetničkih strukovnih studija Veb pregledači i veb sajt

2 Veb pregledač (browser) Veb pregledač je program koji omogućava lociranje, preuzimanje, interpretiranje i prikazivanje veb sadržaja (veb stranice, slike, video, zvuk, PDF, JavaScript itd.) Kod nas se prevodi kao veb čitač ili veb pregledač U klijent server modelu, kakav je world wide web, veb pregledač je klijent Sa serverom komunicira preko HTTP i HTTPS protokola, ali može da koristi i neke druge protokole, kao što su FTP i mailto 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 2

3 Veb pregledač (browser) Lokacija veb sadržaja vrši se preko URL adrese URL adresa sadrži lokaciju servera i lokaciju traženog resursa na samom serveru Raznim eksternim dodacima (plugins) mogućnosti veb pregledača mogu se proširiti tako da može da podrži prikazivanje ugrađenih multimedijalnih interaktivnih sadržaja, kao što su video-igrice, videokonferencije itd. 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 3

4 Najzastupljeniji Najčešće korišćeni veb pregledači (februar 2019) su: Chrome (71%), Firefox (9%), Safari (6%), Internet Explorer (5%), Edge (5%) i Opera (2%). Na mobilnim uređajima najzastupljeniji su Chrome, Safari, UC Brower, Samsung Internet, Opera i Android 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 4

5 Arhitektura veb pregledača User Interface Browser Engine Rendering Engine Data Storage Networking JS Engine UI Backend 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 5

6 User Interface Korisnički interfejs (User Interface) je sve ono preko čega korisnik ostvaruje interakciju sa veb pregledačem Tu spadaju adresna linija, dugmad za napred i nazad, dugme za ponovno učitavanje stranice, dugme za zumiranje, trake za skrolovanje, meniji itd. Praktično sve, osim prozora u kojem se prikazuje veb stranica 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 6

7 Browser engine Mehanizam veb pregledača (Browser engine) posreduje između korisničkog interfejsa i mehanizma za vizuelizaciju, odnosno mehanizma za renderovanje (Rendering Engine) Obezbeđuje interfejs za pretraživanje i upravljanje mehanizmom za renderovanje Komunicira sa lokalnom memorijom veb pregledača (Data Storage) 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 7

8 Mehanizam za renderovanje Mehanizam za renderovanje (Rendering Engine) je zadužen za kreiranje i prikazivanje slike tražene veb stranice, odnosno veb resursa Predstavlja najvažniji deo veb pregledača. Svaki brauzer ima svoj rendering engine Google Chrome koristi Blink, Firefox Gecko, Safari WebKit, Opera Presto, Internet Explorer Trident, a Edge EdgeHTML 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 8

9 Mrežna komponenta Mrežna komponenta (Networking) upravlja svim aspektima mrežne komunikacije i sigurnosti Prenosi podatke (veb resurse) od veb servera do veb pregledača i obrnuto Za prenos podataka uglavnom se koriste HTTP i HTTPS protokoli Kešira datoteke u lokalnu memoriju veb pregledača (Data Storage) 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 9

10 JavaScript Engine i UI Backend JavaScript Engine - Ova komponenta veb pregledača interpretira i izvršava JavaScript kôd koji je dostavljen sa HTML dokumentom UI Backend - Ova komponenta je zadužena za kreiranje (crtanje) svih grafičkih elemenata u veb pregledaču, bilo da se radi o korisničkom interfejsu ili u rendering engine-u (prozori, forme, radio dugmad, polja za potvrdu, padajuće liste itd.) 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 10

11 Data Storage Data Storage je skladište podataka na lokalnom disku u koje veb pregledač smešta svoj keš, kolačiće (cookies), omiljene lokacije (bookmarks) itd. Veb pregledač koristi sisteme za memorisanje, kao što su localstorage, IndexedDB, WebSQL i FileSystem Ovi sistemi omogućavaju memorisanje velike količine bilo kakvih tipova datoteka Snimljeni podaci se indeksiraju kako bi se omogućilo njihovo brzo pronalaženje 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 11

12 Prikazivanje veb stranice (Renderovanje) Tipična veb stranica sastoji se od HTML, CSS i JavaScript datoteka Na osnovu programskog kôda iz ovih datoteka, veb pregledač formira DOM (objektni model dokumenta) i prikazuje ga na uređaju korisnika kao veb stranicu Ovaj proces naziva se renderovanje, a radi ga deo veb pregledača koji se zove rendering engine Na sledećem slajdu prikazan je postupak kreiranja veb stranice kod WebKit endžina 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 12

13 Prikazivanje veb stranice (Renderovanje) 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 13

14 Konstrukcija DOM stabla HTML parser parsira HTML dokument i od njega kreira DOM stablo (DOM Tree) DOM stablo se kreira na osnovu DOM modela koji predstavlja brauzerovu strukturu veb stranice i API preko kojeg programeri mogu da pristupaju elementima HTML dokumenta 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 14

15 DOM stablo 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 15

16 DOM stablo DOM stablo je kreirano na osnovu sledećeg HTML dokumenta <!DOCTYPE html> <html> <head> <meta name="viewport" content="width=device-width,initial-scale=1"> <link href="style.css" rel="stylesheet"> <title>critical Path</title> </head> <body> <p>hello <span>web performance</span> students!</p> <div><img src="awesome-photo.jpg"></div> </body> </html> 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 16

17 HTML Veb pregledač sa mreže preuzima HTML dokument kao niz bajtova Preuzete bajtove konvertuje u niz znakova koji prikazuju HTML dokument u formi u kojoj ga mi razumemo 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 17

18 Tokeni HTML parser HTML dokument deli u niz jedinica koje se nazivaju tokeni Pri tome koristi tagove da odredi početak, kraj i ostale delove tokena Dobijeni niz tokena se konvertuje u nodove, od kojih se kreira DOM stablo Budući da DOM ima strukturu stabla, on može postepeno da se formira što znači da parsiranje može da krene čim pristigne prvi blok koda 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 18

19 Izvršavanje JavaScript-a JavaScript kôd je ili umetnut u HTML dokument ili se nalazi na eksternoj lokaciji u posebnoj datoteci Kada je umetnut u HTML, on mora da se navede između tagova <script> i </script> Kada parser naiđe na <script> tag, parsiranje se pauzira dok se ne izvrši JavaScript Ovo se radi zato što JavaScript može da promeni izgled i strukturu HTML dokumenta 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 19

20 Izvršavanje JavaScript-a Ako JavaScript nije umetnut u HTML, onda prvo mora da se učita sa lokacije koja je navedena iza src, npr. <script src="/skripte/skripta.js"></script> U oba slučaja parsiranje dokumenta se pauzira dok se ne izvrši JavaScript, a samim tim se i produžava vreme potrebno da se veb stranica prikaže 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 20

21 Konstrukcija CSS objektnog modela CSS (Cascading Style Sheets) je jezik kojim se formatira HTML dokument Njime se definiše izgled HTML elemenata (vrsta, boja i veličina slova, boja pozadine, boja i debljina linija itd.) Promenom CSS datoteke može se u trenutku promeniti struktura i izgled celog veb-sajta 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 21

22 Konstrukcija CSS objektnog modela CSS kôd može da se nalazi unutar HTML-a, ali se uobičajeno čuva u eksternim.css datotekama Čim se utvrdi da postoji.css datoteka (HTML parser naiđe na <link> tag), ona se odmah učitava i započinje se sa njenim parsiranjem Slično kao i kod HTML dokumenta, i ovde se prvo niz bajtova, koji se preuzima sa mreže, prevodi u znakove, znakovi u tokene, tokeni u nodove od kojih se na kraju kreira CSS stablo, odnosno CCS objektni model (CSSOM) 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 22

23 Konstrukcija CSS objektnog modela Veza između elemenata DOM stabla i CSS-a ostvaruje se preko selektora Parsiranjem CSS kôda dobija se CSS objektni model koji sadrži niz pravila (CSSRule) koja se primenjuju na elemente DOM stabla Svako pravilo sadrži selektor i jednu ili više deklaracija Selektor identifikuje element u DOM stablu na koji se deklaracije primenjuju, npr. h1, body, p, img itd. Deklaracijom se opisuje svojstvo (Property) i njegova vrednost (Value), npr. color:blue 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 23

24 CCSOM stablo koje je kreirano na osnovu.css datoteke koja se nalazi sa desne strane body { font-size: 16px } p { font-weight: bold } span { color: red } p span { display: none } img { float: right } Ako veb stranica nema svoj CSS, veb pregledač će primeniti podrazumevani stil 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 24

25 Konstrukcija stabla za renderovanje Kombinovanjem DOM i CSSOM stabla kreira se novi objekat koji se naziva Render Tree (render stablo) Kod WebKit endžina ovaj proces se naziva attachment. Render stablo sadrži samo one nodove DOM stabla koji treba da budu prikazani, i to u redosledu u kojem treba da budu prikazani Neki DOM nodovi, kao što su script i meta tagovi, nisu vidljivi, dok su drugi skriveni preko CSS kôda 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 25

26 Proces kreiranja render stabla 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 26

27 Layout Layout je proces u kojem se izračunavaju tačne pozicije i veličina svih vidljivih nodova unutar prozora u kojem treba da budu prikazani Sve relativne mere se konvertuju u apsolutne pozicije piksela na ekranu Inicijalni prozor u kojem sadržaj treba da bude prikazan, naziva se viewport 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 27

28 Layout 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 28

29 Painting rasterizacija Painting, ili rasterizacija, je proces u kojem se informacije o poziciji i izgledu svakog noda, koje su izračunate u prethodnoj fazi, prevode u konkretne piksele na ekranu uređaja na kojem se prikazuju Koordinate piksela su celi brojevi Svaki okvir koji je definisan u Layout fazi se iscrtava, zajedno sa sadržajem iz DOM stabla i stilovima iz CSS-a 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 29

30 Compositing Compositing je tehnika kojom se delovi veb stranice dele u slojeve (layers), nezavisno rasterizuju, a zatim spajaju kako bi formirali stranicu Na ovaj način izbegava se ponovna rasterizacija cele stranice ukoliko dođe do promene nekog njenog dela Umesto toga rasterizuje se samo sloj čiji sadržaj se promenio 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 30

31 Compositing Ovo je slučaj kada korisnik gleda neku prezentaciju, animaciju ili video kod kojeg može da se smenjuje i do 60 slika u sekundi Ovo takođe omogućava da se skrolovanje odvija brzo i glatko, pošto već postoje rasterizovani slojevi onih delova stranice koji nisu prikazani Stranica može da sadrži veliki broj slojeva Oni mogu da se preklapaju, menjaju poziciju, redosled, transparentnost bez potrebe za ponovnom rasterizacijom 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 31

32 Veb kolačići Veb kolačići (web cookies) su male tekstualne datoteke veličine nekoliko kilobajta Nalaze se u lokalnoj memoriji veb pregledača Pored naziva veb kolačići koriste se još i nazivi HTTP kolačići i veb pregledač kolačići 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 32

33 Veb kolačići Kada korisnik poseti veb-sajt koji koristi kolačiće, kreira se kolačić i šalje veb pregledaču, koji ga potom automatski, ili uz dozvolu korisnika, smešta na čvrsti disk, odnosno u svoju keš memoriju Za sve vrste kolačića, osim onih koji su neophodni za funkcionisanje sajta, potrebna je dozvola korisnika 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 33

34 Veb kolačići Informacije koje se nalaze u kolačiću omogućavaju veb-sajtu da identifikuje posetioca, da zapamti njegove akcije i postavke, da mu omogući efikasnu navigaciju, korišćenje određenih funkcija itd. Kolačići zapravo kazuju veb-sajtu da li zahtevi dolaze od istog veb pregledača Sa svakim novim zahtevom koji šalje veb serveru, veb pregledač šalje i kolačić. Na osnovu informacija iz kolačića veb-sajt prepoznaje korisnika i pušta ga da koristi traženi resurs 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 34

35 Potreba za kolačićima HTTP je stateless protokol, odnosno protokol koji ne pamti nikakve podatke između dva zahteva koje šalje veb serveru To predstavlja problem svaki put kada korisnik treba da koristi niz povezanih strana, kao što je to slučaj kod onlajn kupovine, kod igranja igrice gde se pamti rezultat itd. Ako korisnik mora da se uloguje da bi koristio veb-sajt, onda će to morati da uradi za svaku novu stranicu koju bude želeo da otvori 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 35

36 Potreba za kolačićima Sve ove probleme rešava kolačić koji identifikuje korisnika, prati njegovo kretanje po sajtu i povezuje ga sa njegovom potrošačkom korpom Veb kolačići su nastali kao odgovor na traženje kompanije MCI MCI nije više želela da parcijalna stanja transakcije čuva na svojim serverima i od kompanije Netscape Communications, koja im je radila aplikaciju za elektronsku trgovinu, tražila da nađe način da ta stanja čuva na računaru korisnika Prvi veb kolačić upotrebio je Netscape godine da utvrdi da li je posetilac već bio na sajtu 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 36

37 Sadržaj veb kolačića Tipični veb kolačić se sastoji od imena, vrednosti i atributa Ime se koristi za identifikaciju kolačića i njegove namene Vrednost se koristi za identifikaciju korisnika, odnosno veb pregledača sa kojeg dolazi zahtev Sastoji se od niza slučajno generisanih znakova Vrednost ima smisla samo za server koji je izdao kolačić, budući da jedino on zna da je pročita 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 37

38 Atributi vreme kada je kolačić izdat (CreationTime) ime domena koji je izdao kolačić (Domain) dužina trajanja (Expires) zahtev za prenos preko sigurne mreže (Secure), tj. preko HTTPS protokola mogućnost pristupanja preko klijentskih skriptnih jezika Atribut HttpOnly=true onemogućava pristup kolačiću preko JavaScript-a i drugih klijentskih skripti. Sprečava se krađa kolačića (cross-site scripting) da li kolačić može da se pošalje samo domenu kojem pripada veb-sajt (samesite) 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 38

39 Primer kolačića Ovde vidimo ime, vrednost i atribute kod sesijskog kolačića koji je izdao veb-sajt Ime kolačića (_cfduid) i vrednost (dd9 ) su u prvom redu 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 39

40 Primer kolačića Kolačiće za određeni vebsajt u Firefox-u možete videti sa Shift+F9 Kolačići u Internet Explorer-u se mogu videti kao tekstualne datoteke Kolačići se nalaze u lokalnoj memoriji veb pregledača 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 40

41 Namena kolačića Kolačići se koriste za upravljanje sesijama Personalizaciju poboljšanje performansi sajta praćenje aktivnosti korisnika 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 41

42 Upravljanje sesijama Sesijski kolačići (session cookie) koriste se za identifikaciju korisnika veb-sajta i traju samo dok traje sesija, odnosno dok korisnik ne napusti stranicu veb-sajta. Atribut Expires umesto datuma sadrži vrednost Session Koriste kod logovanja na sajt, onlajn kupovine, igranja igrica i, uopšte kada je potrebno korisnika povezati sa određenim podacima koji se čuvaju na serveru 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 42

43 Personalizacija Ove kolačiće veb-sajt koristi kako bi zapamtio postavke (preferencije) korisnika, kao što su jezik, region ili tema. Jednom uneti podaci, kao što je korisničko ime, se automatski učitavaju u predviđena polja tako da korisnici ne moraju da ih ponovo kucaju Pamte se akcije korisnika tako da ako se veza prekine nastaviće se tamo gde se stalo Svaki put kada korisnik poseti sajt, na osnovu informacija iz kolačića učitava se izgled i sadržaj koji je relevantan za njega 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 43

44 Poboljšanje performansi sajta Pomažu vlasnicima sajta da shvate način na koji posetioci koriste veb stranice sajta u cilju poboljšanja njihove atraktivnosti, funkcionalnosti i sadržaja Prati se broj pristupa stranici, uređaji i lokacije sa kojih se pristupa, redosled pristupa stranicama, vreme provedeno na stranici, sadržaj koji se gleda, skrolovanje mišem, klikovi, ključne reči koje su korisnike dovele na sajt itd. Informacije se prikupljaju anonimno (ne mogu da se povežu sa konkretnim korisnikom) 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 44

45 Praćenje Kolačići za praćenje (tracking cookies) prikupljaju informacije o korisnikovim onlajn aktivnostima i šalju ih svom vlasniku Obično se pokupe sa popularnih sajtova koji sadrže Google-ove ili oglase drugih kompanija Kolačić sadrži jedinstveni ID kojim se identifikuje veb pregledač, ali ne i korisnik Pored sajtova koje korisnici posećuju, kolačići prate šta korisnik kupuje, šta pretražuje, gde kada i koliko puta je koji oglas video, koje linkove prati itd. 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 45

46 Praćenje Prikupljaju se i informacije o lokaciji i uređaju koji se koristi Uglavnom se koriste u marketinške svrhe Omogućavaju prikazivanje oglasa koji su relevantniji i zanimljiviji za pojedinačnog korisnika, a samim tim i efikasniji za oglašivače Ukoliko na bilo koji način prikupljeni podaci mogu da se povežu sa konkretnim korisnikom krši se zakon o zaštiti podataka Kolačići za praćenje mogu da se blokiraju u postavkama veb pregledača 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 46

47 Vrste kolačića Sa stanovišta trajnosti: sesijske koji se brišu čim korisnik zatvori veb pregledač postojane (rezistentne) koji na računaru (uređaju) korisnika ostaju dok im ne istekne predefinisano vreme trajanja, ili ih korisnik sam obriše Zavisno od domena kojem pripadaju: kolačiće prve strane (first-party cookies) koji su izdati od istog domena kojem pripada sajt kolačiće treće strane (third-party cookies) koji se nalaze na sajtovima drugih domena 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 47

48 4 grupe kolačića Određeni veb-sajtovi prikazuju korisnicima informacije o svim veb kolačićima koje koriste i od njih za to traže dozvolu Kolačići su grupisani u četiri grupe: neophodne, preferencijalne, statističke i marketinške Korisnik može da vidi šta koji kolačić radi i da zabrani ili dopusti korišćenje određene grupe kolačića 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 48

49 4 grupe kolačića 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 49

50 4 grupe kolačića Neophodni kolačići obezbeđuju osnovne funkcije, kao što su navigacija i pristup osetljivim delovima veb-sajta Bez ovih kolačića veb-sajt ne može normalno da funkcioniše i za korišćenje ovih kolačića nije neophodna dozvola korisnika Preferencijalni kolačići omogućavaju veb-sajtu da zapamti postavke korisnika 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 50

51 4 grupe kolačića Statistički kolačići se koriste za prikupljanje informacija o načinu na koji posetioci koriste veb-sajt Informacije se prikupljaju anonimno, tj. ni na koji način ne mogu da se dovedu u vezu sa konkretnim posetiocem Marketinški kolačići prate koje veb-sajtove korisnici posećuju i šta gledaju na njima i koriste se za ciljano oglašavanje 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 51

52 Veb-sajt Veb-sajt je skup povezanih veb stranica unutar istog domena Primeri domena su: ibm.com, bpa.edu.rs, wikipedia.org, twitch.tv, yandex.ru Resursi veb-sajta (veb stranice, audio i video zapisi, slike ) su smešteni na jednom ili više veb servera 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 52

53 Otvaranje veb-sajta Sajt se otvara unošenjem njegove URL adrese u adresnu liniju veb pregledača ili klikom na link koji sadrži adresu Home page je početna stranica veb-sajta i sa ove stranice su direktno ili indirektno dostupne sve ostale stranice sajta Veb-sajt može da ima i samo jednu stranicu (single page site) - (sve popularniji i pogodniji su za mobilne uređaje sa kojih se ostvaruje više od pola svih poseta vebu) 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 53

54 Vrste veb-sajtova po stepenju interaktivnosti Najšire gledano, po stepenu interaktivnosti vebsajtovi mogu da se podele na statičke i dinamičke Kao što smo rekli u poglavlju veb stranicama, dinamički sajtovi omogućavaju interakciju između korisnika i veb-sajta preko klijentskih i serverskih skriptnih jezika S druge strane, statički veb-sajt korisniku prikazuje veb stranice tačno onakve kakve su i na veb serveru 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 54

55 Vrste veb-sajtova prema nameni i sadržaju Archive: Sajtovi za arhiviranje Koriste se za arhiviranje digitalnog sadržaja kojem preti nestanak - Internet Archive (archive.org) Business i corporate: Poslovni, ili korporativni vebsajt pruža informacije o kompaniji, poslovanju, proizvodima i uslugama. Sajtovi u stilu brošure su pojednostavljeni oblik poslovnih veb-sajtova. Firme koje ne žele da ulažu veća sredstva, ali žele da budu prisutni na internetu 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 55

56 Vrste veb-sajtova prema nameni i sadržaju Blog: Blog (weblog), vlog i mikroblog onlajn dnevnici gde vlasnici iznose ideje, mišljenja, stavove, analize itd. Pored pojedinaca, blogove koriste i kompanije za animiranje i informisanje ciljnih grupa o proizvodima, uslugama Vlog (video blog) je blog koji sadrži video materijale Mikroblog je vrsta bloga kod kojeg je ograničen broj reči po jednom unosu (Twitter je najpopularniji među njima) WordPress, Wix i Blogger su neki od sajtova koji korisnicima omogućavaju da besplatno postave svoj blog 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 56

57 Vrste veb-sajtova prema nameni i sadržaju Community: onlajn zajednice sajtovi koji na sajt dovode ljude sličnih interesovanja i omogućavaju njihovu komunikaciju (forum, čet, oglasne table) Content: sajtovi sadržaja sajtovi sa originalnim i jedinstvenim sadržajem koji je često odnosi na određenu kategoriju, npr. računare, politiku, religiju Dating: sajtovi za upoznavanje povezuju ljude koji su može zainteresovani da se međusobno upoznaju ili zabavljaju (match.com) 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 57

58 Vrste veb-sajtova prema nameni i sadržaju E-commerce: sajtovi za e-prodaju omogućavaju prodaju robe i usluga Amazon.com je najveći onlajn prodavac E-commerce veb-sajtovi su takođe i poslovni 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 58

59 Vrste veb-sajtova prema nameni i sadržaju Pored klasičnih veb prodavnica u E-commerce spadaju i: sajtovi za onlajn aukcije (ebay.com); affiliate sajtovi ostvaruju zaradu reklamiranjem tuđih proizvoda; sajtovi sa klasifikovanim oglasima (craigslist.org); crowdfunding sajtovi gde se kroz donacije ili kupovanje proizvoda unapred podržavaju određeni projekti, ljudi (kickstarter.com), akcije; sajtovi za onlajn bankarstvo; sajtovi za onlajn berze; onlajn tržišta rada (linkedin.com); sajtovi za upoređivanje proizvoda po ceni i karakteristikama (shopping.com); sajtovi koji korisnicima omogućavaju da kupe karte za putovanja, pozorište, bioskop, rezervišu smeštaj itd. 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 59

60 Vrste veb-sajtova prema nameni i sadržaju Educational: edukativni sajtovi sajtovi koji nude onlajn kurseve i materijale za učenje uz određenu pretplatu (npr. godinu dana) ili besplatno (udemy.com, w3schools.com, brainly.co.id, coursera.org) Entertainment: sajtovi za zabavu i razonodu sajtovi sa zabavnim i interesantnim sadržajem (buzzfeed.com), sadrže humor, stripove (webcomics.co.id), satiru, parodije itd. Gaming i Gambling: sajtovi za igrice i klađenje omogućavaju igranje igrica (twitch.com), kockanje i klađenje (bet365.com) 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 60

61 Vrste veb-sajtova prema nameni i sadržaju Government: sajt vlade sajtovi lokalnih i državne uprave koji služe za informisanje javnosti i pružanje onlajn usluga građanima Help and Q&A: sajtovi na kojima bilo ko može da postavi pitanje o bilo kojoj temi i gde drugi posetioci pomažu svojim odgovorima (answers.com, answers.yahoo.com, stackexchange.com, stackoverflow.com, expertsexchange.com) 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 61

62 Vrste veb-sajtova prema nameni i sadržaju Malicious: zlonamerni veb-sajtovi sadrže zlonamerni softver (viruse, crve, trojance itd.) kojim inficiraju računar posetioca sa ciljem da dođu do osetljivih podataka posetioca ili da preuzmu kontrolu na računarom i koriste ga kao bot-a. Phishing i sajtovi sa lažnim vestima takođe spadaju ovu grupu sajtova Media sharing: sajt za deljenje slika, muzike i video sadržaja (Flickr, Spotify, YouTube) 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 62

63 Vrste veb-sajtova prema nameni i sadržaju Mirror: sajtovi ogledala duplikat sajta koji se nalazi na više lokacija kako bi se omogućio brži pristup sajtu i smanjilo opterećenje na veb server News: sajtovi sa vestima informišu o najnovijim lokalnim i vestima iz sveta (cnn.com, msn.com, bbc.com, news.yahoo.com) P2P i Torrent: P2P i torent sajtovi sajtovi za deljenje sadržaja kao što su muzika, filmovi, programi itd. Često se koriste za pirateriju 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 63

64 Vrste veb-sajtova prema nameni i sadržaju Personal: personalni (lični) sajtovi sajtovi na kojima pojedinci govore o svom životu, porodici, životnim iskustvima itd. Blogovi i nalozi na socijalnim mrežama se vrlo često koriste u iste svrhe Personality: sajtovi o ličnostima sajtovi o poznatim ličnostima (glumcima, muzičarima, naučnicima itd.). Mogu da ih kreiraju izdavači, agencije ili obožavatelji 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 64

65 Vrste veb-sajtova prema nameni i sadržaju School: školski veb-sajtovi sajtovi koje škole korist za svoju prezentaciju i pružanje studentima relevantnih materijala i informacija itd. Scraper: sajt koji ilegalno krade sadržaj sa drugih vebsajtova sa ciljem da ostvari posećenost i prihod od oglasa Search engine: sajtovi za pretraživanje veba sajtovi koji pomažu ljudima da pronađu željene informacije na vebu. Neki od ovih sajtova su i veb portali (Google, Bing, Yahoo, Baidu) 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 65

66 Vrste veb-sajtova prema nameni i sadržaju Social networking: sajtovi društvenih mreža sajtovi koji povezuju korisnike sa prijateljima, porodicom, slavnim ličnostima, grupama i organizacijama (Facebook, YouTube Instagram, Reddit, Twitter, MySpace, LinkedIn) Web portal: veb portal sajtovi koji prikupljaju informacije iz raznih izvora i prezentuju ih na jednom mestu. Često se prave za interne svrhe, unutar preduzeća, organizacije ili institucije (yahoo.com, msn.com) 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 66

67 Vrste veb-sajtova prema nameni i sadržaju Webmail: veb mejl sajtovi koji omogućavaju pregledanje, slanje i primanje elektronske pošte (Gmail.com, Outloook.com) Wikipedia, WikiHow: viki sajt sajtovi na kojim korisnici sarađuju na kreiranju sadržaja 4/18/2020 Internet servisi dr Dušan Ljubičić 67

68 Internet servisi dr Dušan Ljubičić Beogradska akademija poslovnih i umetničkih strukovnih studija Veb pregledači i veb sajt