Microsoft Word - elektrane 2008.doc

Транскрипт

1 ZNAČAJ GEOLOŠKE BAZE PODATAKA U PLANIRANJU PROIZVODNJE I EKSPLOATACIJI UGLJA NA POVRŠINSKIM KOPOVIMA EPS-A IMPORTANCE OF GEOLOGICAL DATABASE IN PLANING OF PRODUCTION AND EXPLOATATION OF COAL AT EPS OPEN-CAST MINES Dušan Nenić 1, Zorica Gojak 2 1 JP EPS, Vojvode Stepe 412, Beograd, Srbija, dusan.nenic@eps.rs 2 JP EPS, Vojvode Stepe 412, Beograd, Srbija, zorica.gojak@eps.rs Sažetak: Napredak tehnike i tehnologije u svim sferama eksploatacije uglja zahtevao je formiranje i primenu jedinstvene baze geoloških podataka u Elektroprivredi Srbije. Proizvodnja električne energije se u Republici Srbiji zasniva pre svega na sagorevanju uglja u termoelektranama, a da bi se taj proces održao i unapređivao potrebna je stabilna proizvodnja lignita iz površinskih kopova. U tom cilju, geološka baza podataka je kao programsko rešenje jedan od bitnih alata u racionalnom i planskom korišćenju ugljenih resursa zemlje. Osim toga ova baza omogućava trajno skladištenje geoloških podataka dobijenih istraživanjem i njihovu višenamensku primenu od strane klijenata. Ključne reči: FORMIRANJE, PRIMENA, PROGRAM, ALAT, VIŠENAMENSKO Abstract: Advancement of engineering and technology in all aspects of coal mining required forming and applying common geological database in Electric Power Industry of Serbia. Electricity generation in the Republic of Serbia is primarily based upon coal combustion in thermal power plants, and in order to maintain and improve this process it is necessary to achieve stable coal production from open-cast mines. In this regard, geological database as a software solution is one of important tools in rational and planned usage of coal resources of the country. Moreover, this database enables permanent storage of geological data obtained by exploration and its multipurpose appliance by clients. 1. UVOD Key words: FORMING, APPLYING, SOFTWARE, TOOL, MULTIPURPOSE Prema dosadašnjim istraživanjima i trenutnom stanju korišćenja, ugalj je najznačajniji neobnovljiv izvor energije u Republici Srbiji. Relevantni parametri, iskazani geološkim proučavanjem ugljonosnih basena Elektroprivrede Srbije, pokazuju da će ovaj prirodni resurs tu ulogu zadržati i kroz nekoliko budućih decenija. Eksploatacija uglja je tesno povezana sa izgradnjom novih rudarskih kapaciteta ali i njegovom primarnom upotrebom za proizvodnju električne energije, pa samim tim i razvojem novih termoenergetskih postrojenja. Osnovu tehnologiji otkopavanja čine geološka istraživanja koja se sprovode u skladu sa Zakonima i propisima o geološkim istraživanjima, a definišu postupak izvođenja geoloških istraživanja i korišćenje rezultata tih istraživanja. Geološka istraživanja se izvode prema projektu geoloških istraživanja čiji je rezultat izrada Elaborata koji ima karakter arhivske građe i čuva se trajno, na propisan način. Shodno tome, ukazala se potreba racionalnog objedinjavanja, čuvanja i korišćenja izvedenih, ali i budućih, rezultata geoloških istraživanja.

2 Sva dosadašnja geološka istraživanja koja su izvedena u ugljonosnim basenima Elektroprivrede Srbije nalaze se sumirana u elaboratima ili studijama. Taj materijal datira iz čak šesdesetih godina prošlog veka pa sve do današnjeg dana. Jasno je da je u pitanju ogromna količina podataka od izuzetnog značaja koji je trebalo pretvoriti u elektronsku formu, ali tako da svi ti podaci budu sortirani na uniforman način i tako da im bude jednostavan i efikasan pristup. Zbog toga se EPS odlučio za formiranje jedinstvene baze podataka ugljenih basena sa naglaskom na geološka istraživanja. 2. FORMIRANJE BAZE PODATAKA Sa formiranjem baze geoloških podataka započelo se relativno skromno. Najpre je bilo zamišljeno da se u bazu unose samo podaci geoloških istraživanja dobijenih istražnim bušenjem ali se ubrzo uvidelo da su zahtevi klijenata mnogo veći pa se vremenom baza proširivala i drugim podacima koji su za korisnike od izuzetnog značaja. Tako da je u sadašnjem trenutku baza osposobljena da prima i geofizičke, hidrogeološke, hidrološke i ekološke podatke istraživanja. Osnovu informacionog sistema čini baza podataka, koja predstavlja savremeno digitalno arhiviranje osnovnih, detaljnih i specijalističkih geoloških istraživanja. Rad na projektovanju geoloske Baze podataka Ugljenih Basena Srbije - BpUBS Elektroprivrede Srbije, je relativno nov poduhvat, a zahtevao je učestvovanje i angažovanje različito profilisanih inženjera kako bi se sistematizovali i struktuirali postojeći geološki podaci. Brojne rezultate, dobijene na osnovu dugogodišnjih istražnih geoloških radova, bilo je potrebno razvrstati i smestiti tako da budu i detaljna i razumljiva, ali i da omoguće buduće dopune koje napredak nauke i tehnologije bude inicirao. Osnovni postulat projekta je da se popunjavanje, a samim tim i formiranje, geološke BpUBS vrši samo sa osnovnim, izvornim, podacima iz dokumentacionih materijala verifikovanih Elaborata. Prenos svih tih rezultata u elektronsku formu, a da budu uskladišteni na uniforman način, međusobno logički povezani i sa efikasnim pristupom jedino je moguće i ostvareno je kroz relacionu bazu podataka-rbdms koju čini niz datoteka. Tako se obrazuje kolekcija podataka i njihova funkcionalna veza pri automatskoj obradi, sa razdvojenim fizičkim i logičkim strukturama podataka. Manipulaciju podacima iz datoteka vrše objekti SQL Servera (Structured Query Language) Strukturni upitni jezik jezik sveta baza podataka. Pravljenje softvera koji radi sa relacionim bazama podataka direktno zavisi od upotrebe SQL serevra. On kreira tabele u okviru baze podataka, dodaje i uklanja podatke, pretražuje ih, ali i menja karakteristike sistema; omogućava pravljenje izveštaja na osnovu podataka i učitavanje podataka iz nje. Najvažnija aktivnost koju obavlja Microsoftov SQL Server jeste izvršavanje upita (naredbi)-query-a, koji se mogu i sacuvati, ako odgovaraju zahtevima korisnika. Praktično, filrtriranje, pretraživanje podataka podrazumeva kreiranje pogleda (views), odnosno SQL upita za eksport podataka u korisničke programe za modeliranje. Primarna verzija geološke BpUBS je postavljena kao tip fajl server arhitekture geološke baze podataka, koja je podrazumevala izdvajanje BP (baze podataka) na moćnom izdvojenom računaru (serveru), a da su putem lokalne mreze na njega priključene klijentske instalacije. Interfejs ove verzije i forme za unos geoloških podataka bili su uradjeni u formi Microsoft Access-u. Obzirom na fizičku udaljenost korisničkih instalacija na površinskim kopovima (BpUBS se popunjava na pet distribuioranih lokacija), nove poslovne potrebe i korisničke zahteve, pristupilo se postavljanju nove verzije i praktično upotrebi tipa distribuirane arhitekture baze podataka. Ona zahteva visoku disciplinu unosa i popunjavanja podataka i složenije održavanje klijentskih BpUBS pri čemu je uveden pojam repozitorijuma. On označava instalaciju na kojoj se unose podaci, kako bi se pri spajanju podataka u centralnoj bazi tačno znalo gde je koji podatak unet, odnosno, koji repozitorijum mu je izvor. Iz tog razloga je neophodno da se ceo sistem održava na adekvatan način. Angažovana je tehnička podrška korisnicima kao potreba kontinuiranog praćenja funkcionisanja, održavanja i integrisanja distribuiranih podataka kroz procedure, odnosno programski modul, koji obezbeđuje import podataka u centralni SQL server tako da logika i

3 konzistentnost podataka ne budu narušeni, kao i evidenciju meta podatke o izvršenom importu. Ova faza zahteva prilagođavanje i modifikovanje geološke BpUBS tako da sistem ima viši nivo funkcionalnosti podataka. Značajan razvoj tehnologije softvera omogućio je promene pa se pristupilo novom rešenju Microsoft VS.Net 2008 i novoj verziji Microsoft SQL servera, koja omogućava izgradnju BP sa kvalitetnijim performansama. Razvojna platforma je determinisana kroz pouzdaniji tabelarni unos podataka sa fleksibilnim sistemom pretraživanja, što omogućava efikasno izdvajanje potrebnih skupova podataka za različite namene i u različitim formama. Osnova za klasifikovanje podataka je sistematizovana terminologija, implementirana iz prve verzije geološke BpUBS -deo Standardikoja predstavlja geološki rečnik podataka za BpUBS-verzija 2, koji se, po potrebi, dopunjuje i koriguje. Novost je i praćenje ovog projekta otvaranjem web strame za ovlašćene korisnike, a na osnovu lozinki iz centralne baze. Veb strana BpUBS sadrži uvek poslednju verziju softvera, uputstvo za rad, kao i relevantnu dokumentaciju za rad na projektu: zapisnike, predloge... Da bi se pratio unos i rad, sa više repozitorijumima geološke baze, ustanovljena je privilegija - korisnik koji unese podatak jedino može i da ga menja, eventualno to može činiti supervizor uz obrazloženje koje se evidentira u BpUBS. Osnovni izgled tj. početni ekran baze podataka, dok je ona bila pod Microsoft Accesss aplikacijom, prikazan je na sledećoj slici. Stari interfejs početni ekran za unos podataka u bazu:

4 Izgled baze i ekrani za unos podataka su najpre radjeni u Microsoft Access-u (kao što je prikazano na gornjoj slici), a smeštanje samih podataka vrši se u SQL serveru. Ovo rešenje je svojevremeno prihvaćeno kao najoptimalnije i najefikasnije imajući u vidu da baza podataka mora da bude instalirana na više korisničkih mesta sa jednim centralnim mestom u direkciji EPS-a gde bi bili objedinjeni svi uneti podaci. Da bi se baza unapredila vizuelno i korisnički odlučeno je da se njen izgled modernizuje, tako da se sada podaci unose preko Microsoft VS.Net 2008 aplikacije. To se vidi na sledećoj slici gde je prikazan početni panel za unos u bazu podataka: Novi interfejs, Microsoft VS.Net 2008: Novi interfejs panel za unos tehničke analize uglja:

5 Novi interfejs panel za unos litološkog stuba bušotine: 3. ZNAČAJ BAZE U EKSPLOATACIJI UGLJA Izrada geološke baze podataka -BpUBS- na površinskim kopovima EPS-e, od početka svog obrazovanja ima osnovni cilj - arhiviranje geološke dokumentacije, ali će se shodno strukovnim potrebama ona, po delovima, eksportovati u specijalističke softvere za modeliranje ležišta kroz geološko projektovanje i planiranje eksploatacije kao što su Minex i Surpac. Pravi značaj BpUBS se reflektovao kroz programski paket Minexa koji služi za modeliranje slojevitih ležišta uglja, planiranje eksploatacije uglja i planiranje sistema za operativno upravljanje kontrolom eksploatacionog kvaliteta uglja. Ovaj program je EPS nabavio shodno svojim potrebama. On omogućava geodetama, geolozima i rudarskim inženjerima da efektivno i funkcionalno projektuju površinske kopove kroz geološki model ležišta. Program omogućava upravljenje podacima bilo kog tipa: bušotina, profila, geoloških i topografskih kontura, kao i uzoraka bilo kog oblika: tekst opisa uzoraka, rezultate analiza, diajgrame, geološke i strukturne kodove, merenje devijacije. Na osnovu vrlo moćnih, ali i zahtevnih, operativnih mogućnosti dozvoljava izradu kvalitetne grafičke dokumentacije: karata i profila, profila bušotina, interpolaciju i modifikovanje podataka na: kartama i profilima, uzima u obzir i rasede i druga geološka ograničenja automatski (interpolacijom) ili ručno. Minex-ova baza bušotina je binarna baza podataka koja ostvaruje efikasno čuvanje, analizu, geološku interpretaciju i manipulaciju istražnim radovima kao i podacima dobijenim bušenjem. Visoko razvijene logičke kontrole ovog programskog paketa omogućavaju ispravke i korekcije pogrešno unetih podataka. Krajnji cilj je formiranje mrežnih modela ugljenih slojeva što i predstavlja osnovu analize evolucije sedimentnog basena i dalje planiranje proizvodnje uglja.

6 4. ZAKLJUČAK Često se u samom procesu izrade baze podataka postavljalo pitanje da li baza ima konkretan značaj za eksploataciju uglja na površinskim kopovima EPS-a. Na ovo se može jednostavno odgovoriti činjenicom da svi podaci geoloških istraživanja koji su uneti u bazu mogu odmah biti dostupni u elektronskoj ili nekoj drugoj formi. Pri tome, veoma lako i efikasno može da se uradi filtriranje ili selekcija podataka po želji klijenata. Prilikom formiranje baze podataka vodilo se računa da svi podaci koji se unose i način unošenja tih podataka bude u skladu sa Zakonom o geološkim istraživanjima, da se koristi stručna terminologija i da baza bude što jednostavnija i razumljivija za korišćenje. Takođe se jasno vidi da je velika pažnja posvećena detaljnosti baze i njenom izgledu u želji da bude pristupačna što širem krugu korisnika. Ovo je od izuzetnog značaja jer se podrazumeva da će baza stalno biti proširivana novim podacima i da će nadživeti sadašnju generaciju inženjera. Jasno je i to da rad na formiranju baze u stvari nikad neće biti u potpunosti završen, jer se sa napretkom nauke i tehnike očekuju i neke izmene u samoj bazi. Ali te izmene svakako ne menjaju samu suštinu baze.