Diplomski master rad , TIMS NS, DANILO POPOV, Morfološke i motoricke karakteristike odbojkašica razlicitih igrackih funkcija

Транскрипт

1 1 UNIVERZITET EDUCONS - SREMSKA KAMENICA FAKULTET ZA SPORT I TURIZAM - NOVI SAD Morfološke i motoričke karakteristike odbojkašica različitih igračkih funkcija (D I P L O M S K I M A S T E R R A D) Mentor: Doc. dr Nedžad Osmankać Kandidat: Danilo Popov Novi Sad, septembar 2013.

2 2 SADRŽAJ 1. UVOD ANALIZA ODBOJKAŠKE IGRE Teorijski pristup Struktura odbojkaške igre Specifične igračke funkcije ANTROPOLOŠKA ANALIZA Pojam antropologije Morfološke karakteristike Motoričke karakteristike Morfološke karakteristike odbojkašica Motoričke karteristike odbojkašica Opšte motoričke karateristike Specifične motoričke sposobnosti Morfološke i motoričke razlike po igračkoj ulozi PREDMET, PROBLEM I CILJ ISTRAŽIVANJA Predmet istraživanja Problem istraživanja Cilj istraživanja Zadaci istraživanja HIPOTEZE...31

3 3 6. METODE ISTRAŽIVANJA Uzorak ispitanika Uzorak varijabli Metode obrade podataka REZULTATI ISTRAŽIVANJA DISKUSIJA ZAKLJUČAK LITERATURA...43

4 4 1. UVOD Jedna od najpopularnijih i najtrofejnih kolektivnih sportova kod nas je svakako odbojka. To je sport koji privalači sve strukture stanovništva, svojom specifičnošću, igrom na mreži koja nema direktan kontakt sa protivnikom ali zahteva brzinu pokreta i razmišljanja. Ona na poseban način oblikuje ljudski život i kretanje. Nastala je iz potrebe da se reše praktični problemi ponašanja ljudi, koji su posledica modernog načina življenja. Kroz dosadašnja istraživanja dokazano je da se odbojkom mogu rešavati problemi telesnog razvoja, određenih oblika ponašanja, te problem duhovnih i moralnih vrednosti (Vujmilović, 2012). Odbojka je nastala 1895.godine u Sjedinjenim Američkim Državama, kada je g. Vilijam G. Morgan, profesor fizičkog vaspitanja u Holiouku (Masačusets), izmislio novu igru koju je nazvao,,mintonette. Prvi egzibicioni meč je održan na Springfild koledžu 1896.godine, nakon čega je ubrzo igra dobila naziv koji će ostati sve do današnjih dana- eng. Volleyball (u početku Volley Ball). Odbojku je u našu zemlju godine doneo g. Vilijam Vajland, profesor folklora i narodnih sportova iz Ouklenda (Kalifornija), kada je u organizaciji Crvenog krsta održao niz predavanja i demonstracija američkih sportova u Beogradu i Novom Sadu. Odbojkaški savez je osnovan godine u okviru Saveza za fizičku kulturu Jugoslavije. Godinu dana kasnije, godine, osnovana je Svetska odbojkaška federacija (FIVB), a tadašnja Jugoslavija je bila jedan od 14 osnivača (uz Belgiju, Brazil, Čehoslovačku, Egipat, Francusku, Holandiju, Mađarsku, Italiju, Poljsku, Portugal, Rumuniju, Urugvaj i SAD). Od 13. februara godine, Odbojkaški savez je postao samostalna sportska organizacija. Dve godine kasnije, na Evropskom prvenstvu za seniorke održanom u Parizu, stigla je i prva medalja za naš sport. Ženska odbojkaška reprezentacija Jugoslavije osvojila je bronzanu medalju. Moderno doba, radi postizanja vrhunskih rezultata, zahteva veoma stručan rad kako pri selekciji tako i pri samom trenažnom procesu. Selekcija u odbojci od stručnjaka zahteva posebnu odgovornost. Ona traži znanje i sposobnost za stručno prikupljanje informacija, poznavanje najspecifičnijih i najsigurnijih modela za otkrivanje i objektivnost prikupljenih informacija, a koje se odnose na tražene osobe i sposobnosti (Paranosić i Savić, 1977, 14).

5 5 U dugogodišnjem razvoju, specijalizacija igračkih uloga predstavlja kompleksan proces učenja s naglaskom na specifičnu pripremu, te fazu izbora i formiranja igrača u onoj ulozi u kojoj može maksimalno iskoristiti svoje predispozicije. Na taj način specijalizacija u odbojci podrazumeva formiranje dizača ili organizatora igre, primača servisa, srednjeg blokera, korektora i libera. Prioritet u procesu specijalizacije ima diferenciran rad sa svakom igračkom ulogom posebno, te rad na integraciji s grupnom dinamikom odbojkaške ekipe (Janković, Đurković, Rešetar, 2009, 4) Odbojka kao i ostale sportske grane, zahteva određeni nivo morfoloških i motoričkih funkcija, kako bi igrači - ce upešno delovali u situacionim uslovima. Iz navedenog, jasno je da je potrebno neprekidno teorijsko istraživanje i praktična provera pomenutih specifičnosti, a u odbojci bi to značilo i provera pojedinih morfoloških karakteristika. Sem različitosti sportova, koja je očigledna, postoji različitost struktura antropoloških sposobnosti i karakteristika među sportistima, jer ako njih ne bi bilo istraživanje trenažnih sredstava, metoda i opterećenja, kao i njihov uticaj na razvoj antropoloških sposobnosti i karakteristika, bio bi bezpredmetan i nepotreban (Malacko i Rađo, 2004, 158). Odbojka je, trenutno kod nas, jedan od najpopularnijih kolektivnih sportova kod ženske populacije. U svakodnevnom rečniku dobila je pridev najlepši sport, što je potvrđeno masovnošću, rezultatima i dobrom organizacijom, te je po odluci od dana 28. decembra pod brojem / Ministarstva omladine i sporta RS za dodelu dotacija u Odbojkaški savez Srbije prvi na listi od granskih saveza po iznosu odobrenih novčanih sredstava. Kada je izbor đaka u pitanju, za predmet izabrani sport u osnovnim školama, može se reći da je npr. u opštini Senta, odakle ja dolazim, po arhivi OŠ,,Stevan Sremac za školsku 2012/2013. godinu, najveći broj učenica izabralo odbojku. Sve ovo govori da se radi o sportu, kojem treba posvetiti veliku pažnju. Ozbiljnim i stručnim radom doprineti omasovljavanju i vrhunskim rezultatima, čemu će i ovaj rad, nadam se, doprineti.

6 6 2. ANALIZA ODBOJKAŠKE IGRE 2.1 Teorijski pristup Odbojka pripada grupi visoko - intenzivnih intermitentnih sportskih igara (engl. HIIE High-Intensity Intermittent Exercise), koje karakterišu višestruki kratki periodi visokointenzivnih eksplozivnih kretnji, razdvojenih periodima kratkog odmora, tokom kojih se sportista u manjoj ili većoj meri oporavlja. Kao i kod ostalih sportskih igara, odnosno timskih sportova, uspeh u odbojci zavisi od mnoštva kompleksnih i međusobno povezanih faktora. Sportske igre se mogu klasifikovati (FSN Banja Luka, Jovanović, 2010, 1) u (1) osvajačke (engl. Invasion games), (2) igre na mreži ili zidu (engl.net/wall games), (3) udaračke (engl. Striking/Fielding games) i (4) igre sa metom (engl.target games). Odbojka pripada grupi igara na mreži i specifična je po tome što je jedina timska igra u ovoj kategoriji, ako se izuzmu duel igre u tenisu, stonom tenisu i badmintonu. Da bi razumeli specifičnosti odbojke kao sporta, neophodno je objasniti karakteristike osvajačkih igara i igara na mreži/zidu. Kod osvajačkih igara timovi osvajaju poene tako što moraju da prenesu loptu ili neki drugi projektil na teritoriju protivničke ekipe, te da šutiraju u nepokretan objekat (koš ili gol), odnosno da prenesu loptu preko linije (npr. ragbi). Da bi sprečili osvajanje poena, ekipa mora da spreči protivničku ekipu da unese loptu u njihovu teritoriju i pokuša da ostvari poen. Rešavanje napadačkih i odbrambenih problema zahteva slične taktičke veštine i principe u različitim osvajačkim igrama, iako su tehničke veštine za njihovo ostvarivanje različite. Na primer, iako igrači razumeju potrebu da se šutira na gol da bi se osvojio poen u fudbalu i hokeju na travi, tehničke veštine šutiranja su itekako različite. Kretanje bez lopte je karakteristično u svim osvajačkim igrama. Napadači se moraju kretati bez lopte ne bi li se postavili u povoljnu poziciju da prime loptu od saigrača i ugroze gol/koš. Odbrambene komponente osvajačkih igara su takođe slične u smislu da igrači moraju markirati ili čuvati protivničkog igrača i moraju napraviti pritisak na nosioca lopte pre pokušaja da loptu osvoje. Efektivno donošenje odluka (taktičke veštine) su kritičan faktor koji odlučuje kada da se doda, šutira ili kreće sa loptom, odnosno gde, kad i kako da se kreće kad igrač nema loptu. Tradicionalno učenje osvajačkih igara stavlja preteran naglasak

7 7 na tehničke veštine (pogotovo u netakmičarskim uslovima, odnosno u uslovima izvan igre, tzv. drilovima), a zanemaruje taktičke veštine odnosno donošenje odluka u igri. Kod igara na mreži, igrač ili ekipa ostvaruju poen udarajući loptu u prostor na terenu dovoljnom preciznošću i jačinom, tako da protivnik nije u stanju da loptu vrati pre nego ona padne jedanput (kao u odbojci i badmintonu) ili dva puta (kao u tenisu) na teren. Kod svih igara na mreži/zidu lokacija plasiranja lopte je od ultimativnog značaja, tako što igrač mora da je plasira u slobodan/otvoren prostor ne bi li ostvario poen. Dobra percepcija i svesnost prostora, odnosno terena, je neophodna ne bi li igrač, odnosno ekipa, uspešno pomerala protivnika sa ciljem da napravi prostor za napad. U drugu ruku, igrači moraju da brane prostor na terenu, tako što se postavljaju u najbolju poziciju da bi vratili loptu. Igrači moraju da uzmu u obzir svoje prednosti i mane, kao i protivničke, pre odabira i izvođenja tehničkih veština. Odluka jednog igrača mora uzimati u obzir i pozicije vlastitih i suparničkih igrača. Kao što je navedeno, odbojka je specifičan sport po tome što je jedini timski sport u kategoriji sportova na mreži. Pošto su protivničke ekipe odvojene mrežom, ne postoji duel igra (ako se izuzme guranje u bloku). Pored ove karakteristike, zbog vrlo kratkog kontakta sa loptom, odbojku karakteriše veoma velika serijska povezanost tehničkih elemenata, odnosno faza igre (prijem- dizanje- smeč), tako da element koji je loše izveden uzročno deluje na elemente koji slede. Iz navedenih razloga (izostanak duel igre i serijska povezanost faza igre, odnosno tehničkih elemenata) odbojkaška igra je taktički vrlo predviljiva u poređenju sa igrama iz kategorije osvajačkih igara. U poređenju sa osvajačkim igrama, kod odbojke taktička pripremljenost i donošenje odluka u igri imaju znatno manju ulogu. Naravno, to ne znači da ovaj faktor nije značajan (kod nekih pozicija u igri ima veću, odnosno manju ulogu), već da je zbog predvidljivosti igre (prijem servisa- dizanje lopte za napad) od daleko manjeg značaja nego tehnička pripremljenost (zbog kratkog kontakta sa loptom i serijskog karaktera faza igre), psihološka pripremljenost i mentalna čvrstina (koji direktno utiču na kvalitet tehničkih elemenata), komunikacione veštine između članova ekipe, te dobro utvđena strategija igre, odnosno plan igre na temelju analize vlastitih i protivničkih jakih i slabih strana (čemu za potvrdu imamo izuzetnu važnost analize odbojkaške igre, odnosno notacijske analize igre, te postojanje specijalnog člana stručnog štaba analitičara odbojkaške igre).

8 8 Kao i kod osvajačkih igara, u odbojci je takođe važna igra bez lopte, odnosno donošenje odluka gde, kad i kako se kretati, ne bi li igrač stao u optimalnu poziciju da se odbrani (faza odbrane) odnosno da napadne (faza napada) ili da brzo pređe iz faze odbrane u fazu napada (faza tranzicije) i obrnuto. Međutim, uloga donošenja odluka i taktičke pripremljenosti je umanjena iz razloga postojanja sistema igre (sistem napada, odbrane, tranzicije), unapred pripremljenih akcija, te definisane strategije i plana igre. Naravno, i kod unapred pripremljenih akcija, te jasno definisanih uloga, postoji element donošenja odluka, kao recimo promena akcije napada od strane tehničara kod lopte izvan sistema (lopta koja nije primljena idealno) u zavisnosti od pozicije protivničke ekipe; odluka smečera gde da uputi loptu u odnosu na postavljeni blok i igrače u drugoj liniji ili donošenje odluke srednjeg blokera na temelju percepcije kretanja protivničkih igrača. Kao što je navedeno, u poređenju sa osvajačkim igrama, donošenje odluka i taktička pripremljenost igra daleko manju ulogu, ali to ne znači da tog faktora uspeha u odbojci nema, već je manji u odnosu na druge navedene faktore. 2.2 Struktura odbojkaške igre U sportskim igrama postoje dve osnovne faze: faza napada i faza odbrane. Svaku od navedenih faza karakterišu određeni taktički problemi i specifične tehničke veštine kojima se ti problemi rešavaju. Međutim, često se zaboravlja i treća faza: faza tranzicije, koja je za razliku od ostalih sportskih igara u odbojci vrlo kratka i profinjena, te je iz tog razloga veoma važna u igri. Vrhunske ekipe karakteriše visoko efikasna i brza tranzicija u igri, što omogućuje efikasnije sprovođenje faze napada i faze odbrane, a gledaocu sa strane deluje kao koordinisani ples koji se odvija između članova ekipe. Jedan odbojkaš kroz jednu tešku utakmicu od 5 setova izvede oko: akcija. Od toga su 50-60% skokovi, 27-33% brza kretanja i promene pravca kretanja na malom prostoru, te 12-17% prizemljenja - padovi (Jovanović, 2010, 10). Nova pravila igre, odnosno uvođenje Rally Point System (svaka akcija poen), donela su nove i vrlo značajne podatke kao što su: trajanje igre oko 90 min (pre oko 120 min), trajanje aktivne faze (faza igre) od 3-10 sek; trajanje pasivne faze od sekundi (kod žena je trajanje aktivne faze duže nego kod muškaraca) 53,02% akcija traje manje od 5 sekundi; 15,43% akcija

9 9 traje od 5-7 sekundi (po starim pravilima do god. te akcije su bile dominantne činile su oko 42% akcija); 11,36% akcija traje od 7-10sek, u petom setu značajno povećanje; aktivna faza izvodi se iznad 6 sekundi (Jovanović, 2010,11). Odbojkaška igra, posle podele na fazu odbrane, napada i tranzicije, može da se podeli na sledeće elemente: servis, prijem, dizanje, smeč, blok i odbrana. Navedeni tehnički elementi su deo kretnih obrazaca koji se dešavaju sa loptom. Međutim, u igri se javljaju kretanja, odnosno kretni obrasci koji se dešavaju bez lopte i koji su podjednako važni. Svi kretni obrasci koji se javljaju u sportskim igrama mogu se podeliti na tri grupe: inicijalizacijske kretne obrasce, tranzicijske kretne obrasce, aktualizacijske kretne obrasce. 2.3 Specijalizovane igračke funkcije Uprkos univerzalnosti koja se poslednjih godina zahteva od odbojkaša u obavljanju skoro svih tehničkih i taktičkih radnji, praksa odbojkaške igre je identifikovala niz specifičnih funkcija mesta u timu, koje su dovele do stvaranja,,,specijalizovanih igrača. Pojavom raznih sistema igre u odbojci, navedeni tehnički elementi i kretni obrasci se u manjoj ili većoj meri javljaju u određenim pozicijama igrača (specijalizovanim igračkim ulogama). U odbojci postoje sistemi napada i sistemi odbrane, ali kada se misli na sistem igre, uglavnom se misli na sistem napada. Sistemi su se vremenom razvijali kako je odbojka postajala sve popularnija, te je postojao zahtev za sve većom specijalizacijom igrača. Isto se može reći i za igranje odbojke u različitim uzrasnim kategorijama igrača. Sistem se označava sa dva broja. Prvi broj označava broj igrača koji mogu da napadaju, dok drugi broj označava broj dizača. U modernoj odbojci prevladava sistem 5-1, za kojeg je karakteristično da ima samo jednog dizača koji obavlja funkciju dizanja (igra i u prvoj i u drugoj liniji iz koje utrčava u zonu za dizanje) i 5 napadača.

10 10 Kod sistema 5-1 javljaju se sledeće pozicije igrača odnosno specijalizovane uloge (Jovanović, 2010, 7): Pozicija Dizač Srednji bloker Primač servisa Korektor Libero Tehnički elementi i karakteristike,,mozak ekipe (organizator napada) zadužen za dizanje lopte, ali takođe blokira i ima ulogu u odbrani polja, zaštiti napadača i servisu, ali ne učestvuje u prijemu igrač koji ima najviše kretanja u tranziciji, te stoga zahteva najveću aerobnu pripremljenost u poređenju sa drugim pozicijama specijalista za blokiranje neophodno izuzetno čitanje igre (protivničkog dizača i napadača), te organizovanje bloka igra brzi napad, servira i tada igra u drugoj liniji, te takođe mora da učestvuje u odbrani kada prelazi u drugu liniju (posle servisa) zamenjuje se sa liberom u zavisnosti od dogovorenog sistema, preuzima ulogu dizača kada dizač nije u stanju da dođe do lopte tehnički najobučeniji igrač napad iz prve i druge linije, prijem servisa, odbrana polja, blokiranje i servis najbolji napadač u ekipi, igra u dijagonali sa dizačem, najčešće, napada iz zone 2, 1 i 4. blokira, servira, učestvuje u odbrani, ali ne učestvuje u prijemu servisa, mada, može da pomogne po potrebi specijalista za odbranu prijem servisa, odbrana polja i u nekim slučajevima dizanje i prebacivanje lopte (slobodna lopta) ne sme da napada i ne sme da servira kada prelazi u prvu liniju po rotaciji, menja se sa srednjim blokerom

11 11 Odrediti igraču pravu ulogu znači usmeriti ga na pravi put na kojem njegov potencijal može doći do punog izražaja, kako u individualnom tako i u ekipnom smislu (Đurković, Marelić, Rešetar, 2012). Jedan od faktora određivanja prave uloge igraču je poznavanje morfoloških i motoričkih karakteristika odbojkaša/ica.

12 12 3. ANTROPOLOŠKI STATUS 3.1 Pojam antropologije sportista Čovekovo poreklo i njegov razvoj danas proučavaju razne naučne oblasti: biologija, medicina, fiziologija, psihologija, pedagogija, istorija, filozofija, ekologija, istorija umetnosti, geografija, arheologija, etnologija, demografija, sociologija i mnoge druge. Sva ova saznanja o čoveku objedinjava antropologija, koja se najčešće definiše kao nauka o čoveku u vremenu i prostoru. Njen naziv, po ugledu na druge nauke, nastao je od grčkih reči anthropos - čovek i logos - nauka, što označava nauku o čoveku. Pošto u naukama, koje se bave ljudskim bićem, interdisciplinarni pristup izučavanja ličnosti predstavlja osnovnu metodološku orijentaciju, predmet nauke i u oblasti sporta je antropološki status sportista. Pod antropološkim statusom podrazumevaju se sledeće čovekove sposobnosti i karakteristike: morfološke karakteristike, funkcionalne sposobnosti, motoričke sposobnosti, specifično-motoričke karakteristike, kognitivne sposobnosti, konativne karakteristike, sociološke karakteristike (Dautbašić, Bradić, 2005). Kako postoje određene specifičnosti pojedinih sportova i sportskih disciplina, koje se ogledaju u različitosti njihove takmičarske strukture, samim tim postoji i izrazita potreba za neprekidnim istraživanjem i u praksi proveravanjem specifičnosti pojedinih sportova, uključujući prvenstveno genetičku uslovljenost (ograničenost) pojedinih antropoloških sposobnosti i karakteristika, zatim njihovu hijerarhijsku vrednost po sportovima, kao i njihovu strukturu i razvoj pod uticajem određenih trenažnih sredstava, metoda i opterećenja (Malacko, Rađo Sarajevo, 2004). 3.2 Morfološke karakteristike Pod morfološkim karakteristikama antropološkog statusa čoveka najčešće se podrazumevaju procesi rasta i čovekovog ontogenetskog razvoja. Međutim, da bi se u morfološkom prostoru utvrdila struktura i razvoj antropometrijskih karakteristika, rešenja su tražena u faktorskim matematičko- statističkim postupcima, pomoću

13 13 kojih su izolovane antropometrijske karakteristike, koje su iz serije manifestnih varijabli (antropometrijskih mera koje se mogu direktno meriti) definisane kao latentne morfološke varijable (dimenzije), koje se ne mogu direktno meriti, jer se dobijaju sažimanjem informacija dobijenih na osnovu izmerenih antropometrijskih mera. U toku telesnog rasta i razvoja pojedini delovi tela prate različitu krivu, dostižući svoj maksimum u različitim vremenskim tačkama. Iz tih razloga, morfološka struktura tela, koja se bazira na međusobnim interakcijama svih antropoloških mera, u različitim fazama razvoja može biti različita, odnosno, pojedine morfološke karakteristike mogu u različitim vremenskim tačkama učestvovati sa različitim koeficijentima učešća u određenoj morfološkoj strukturi tela. Međutim, razvoj pojedinih morfoloških karakteristika u značajnoj je meri determinisan i individualnim sklopom endogeno i egzogeno uslovljenih činilaca, koji u istom razvojnom periodu različitim subjektima određuje različitu fiziološku starost. Kod nekih morfoloških karakteristika, naročito kod onih koji su pod znatnijim uticajem egzogenih činilaca, varijacije u populaciji iste hronološke dobi mogu biti veoma velike. Na osnovu dosadašnjih mnogobrojnih istraživanja došlo se do diferencijacije dveju mogućnosti utvrđivanja morfoloških pristup (T). struktura a to su: faktorski pristup (F) i taksonomski Faktorskim pristupom se sa znatnom sigurnošću može tvrditi da je morfološki prostor u suštini četvorodimenzionalan, a to znači da se može govoriti o modelu strukture morfoloških karakteristika, koji se sastoji od sledeća četiri morfološka faktora: L- longitudinalna dimenzionalnost skeleta, odgovoran za rast kostiju u dužinu T- transverzalna dimenzionalnost skeleta, ogovoran za rast kostiju u širinu, V- volumen i masa tela, odgovoran za ukupnu masu i obim tela, M- potkožno masno tkivo, odgovoran za ukupnu količinu masti u organizmu (Malacko, Rađo, 2004).

14 Motoričke sposobnosti Prema Zaciorskom (1975) motoričke sposobnosti su oni oblici motoričke aktivnosti koji se pojavljuju u kretnim strukturama koje se mogu opisati jednakim parametarskim sistemom, koje se mogu izmeriti istovetnom grupom mera i u kojima nastupaju analogni fiziološki, biološki i psihički procesi, odnosno mehanizmi. Motoričkim sposobnostima nazivaju se one sposobnosti čoveka koje učestvuju u rešavanju motornih zadataka i uslovljavaju uspešno kretanje, bez obzira da li su stečene treningom ili ne. Po pitanju utvrđivanja strukture motoričkih sposobnosti ima još uvek dosta nejasnoća, a dosadašnja istraživanja pokazuju da je problem njihove strukture tek počeo da se razrešava. Sve se više zapaža da se motoričke sposobnosti manifestuju u veoma složenim i različitim zadacima. Faktorskim pristupom u istraživanju ovog antropološkog prostora, vremenom se nakupilo sve više informacija koje potvrđuju da postoji više faktora snage, brzine, koordinacije i drugih, što je dovelo do pitanja o strukturi motoričkih sposobnosti, odnosno do pitanja koliko motoričkih sposobnosti objektivno postoji i kakve su njihove međusobne relacije. Na osnovu istraživanja koja su imala taksonomski ili fenomenološki karakter, strukturu motoričkog prostora (faktori prvog reda) definisali su faktori akcionog tipa (snaga, brzina, fleksibilnost, ravnoteža, koordinacija i preciznost) i topološkog tipa (snaga ruku i ramenog pojasa, snaga nogu, snaga trupa, fleksibilnost trupa, fleksibilnost zgloba kuka, fleksibilnost pojasa, koordinacija nogu, koordinacija ruku i tako dalje). Dve nove dimenzije iz najnovijih istraživanja motoričkog prostora sa kondicionog aspekta se često pojavljuju, a to su: relaksibilnost i vidne sposobnosti (Dautbašić, Bradić, 2005).

15 Morfološke karakteristike odbojkašica Odbojka je sportska igra koja se odvija preko mreže visoke 224cm (za žene). Zbog toga visina dohvata iznad mreže ima veliki uticaj na uspešnost u bloku i smeču. Vrhunska odbojka zahteva od igračica da blokiraju i smečuju loptu u zoni oko 300cm iznad poda, odnosno oko metar iznad mreže. Ovo je razlog zašto se u selekciji devojčica odabiraju one kojima se proračunima predviđa velika konačna visina tela. Osim visine tela u selekciji se zahteva i izražena sposobnost skoka uvis sa eksplozivnom snagom kako mišića donjih, tako i gornjih ekstremiteta (Mladenović- Ćirić, Đurašković, 2008, 207). Za odbojkašice, kako navodi Vujmilović (2012, 6) je najprihvatljivija je Kretschmerova klasifikacija (1921), koja kaže da se sportski tip (odbojkaša/ice) i pored svoje vitkosti i atletske konstitucije, sve više približavaju leptosomnom konstitucionalnom tipu. Prema toj klasifikaciji dominantna je visina, a svi ostali parametri obima i širine, a time i čitavog tela su mali. Osobe ovog tipa su vitke, gracilnog skeleta, uzanih ramena, dok je grudni koš dug, uzan od napred, nazad pljosnat, te je epigastrični ugao oštar. Mišići su kao i udovi dugi i tanki, lice izduženo, nos dug i uzan, brada slabo izražena, a vrat tanak i dug. Ako uzmemo u obzir relevantna istraživanja, mogu se izdvojiti sledeći parametri, koji upućuju na razlike između muškaraca i žena; Antropometrijska analiza navodi da je prosečan procenat masnog tkiva kod odbojkaša 7-14%, a kod odbojkašica 10-18%. Prosečan dohvat u bloku za muškarce je između 320 i 335cm, a za žene između Prosečan dohvat kod smeča za muškarce je između 345 i 355cm, a za žene između 305 i 325cm. (Jovanović, 2010, 10-11). Uspeh u odbojci svakako zavisi i od morfoloških karakteristika formiranog odbojkaša/ice, od kojih su osnovne telesna visina i masa, a koje se valorizuju s obzirom na trenutni uzrast odbojkaša/ica (Marelić, Đurković i Rešetar, 2008, 31). Sličnu potvrdu ovoj konstataciji daje istraživanje (Cabral, Miranda, Dantas i Reis, 2011), kojim je zaključeno da ne postoji povezanost antropometrijskih mera i visine vertikalnog skoka i maksimalne visine u napadu između elitnih i neelitnih odbojkašica uzrasta do 17 godina, ali je

16 16 telesna visina jedan od glavnih morfoloških determinanti za postizanje visokog nivoa efikasnosti u odbojci. Takođe, rezultati su pokazali da postoji značajna generalna statitistička razlika AM profila između odbojkašica različitog takmičarskog nivoa i to najviše u telesnoj visini, bezmasnom tkivu, telesnoj masi i kožnom naboru podlaktice. Posmatrano sa aspekta selekcije a u funkciji AM prostora, vrhunske odbojkašice moraju biti nadprosečno visoke i sa morfološkim karakteristikama koje im obezbeđuju nadprosečni brzinsko - eksplozivni motorički potencijal (Dopsaj, Nešić, Ćopić 2010, 57). 3.5 Motoričke karakteristike odbojkašica Kako u svakoj sportskoj aktivnosti, tako i u odbojci, nijedan tehnički element se ne može izvesti bez adekvatne motoričke sposobnosti i u punoj meri ispoljiti bez racionalne tehnike izvođenja kretanja. Iz tog razloga se ogleda jedinstvo motorike, tj. uzajamno dejstvo motoričkih sposobnosti i motoričkih navika, pa je nezamislivo govoriti o razvoju i usavršavanju motoričkih sposobnosti izolovano od razvoja i usavršavanja motoričkih veština. Pored toga što između motoričkih sposobnosti i motoričkih znanja postoji uzajamnoposledična veza izražena kroz objašnjeno jedinstvo motorike, ove dve strane motorike su na izvestan način i nezavisne jedna od druge. Ne treba zaboraviti da je motorika jedna celina, koja se često odvaja na opštu i specifičnu. U odbojci je isto primenjeno, bez obzira na veliki broj teorestkih sporenja oko terminologije i klasifikacije i različitih pristupa. U tom smislu valja naglasiti da se pod opštim motoričkim sposobnostima, po svojoj opštosti, mogu pronaći i kod drugih vrsta sportova. S druge strane, specifične motoričke sposobnosti su one motoričke sposobnosti koje se specifično razvijaju kod svake posebne sportske grane, s tim što one nisu u potpunosti nove motoričke sposobnosti, već sposobnosti koje se iz prostora opštih motoričkih sposobnosti, specifičnim treningom izgrađuju ili kombinuju u specifične motoričke sposobnosti za svaki poseban sport (Bokan, 2009, 118).

17 Opšte motoričke karaktesitike odbojkašica Opšte motoričke sposobnosti (termin opšte ili bazične motoričke sposobnosti se ustalio u stručnoj i naučnoj literaturi, i pod njim se podrazumevaju fundamentalne, osnovne, opšte ili bazične motoričke sposobnosti) su genetski određene u većem ili manjem stepenu, i one se kao latentne (prikrivene) dimenzije ili svojstva, nalaze zabeležene u genetskom kodu svakog čoveka, a u neposrednoj testovnoj situaciji ili živoj sportskoj aktivnosti se manifestno ispoljavaju, otuda izraz manifestne dimenzije. Na osnovu istraživanja, domaćih i stranih autora, Nićin (2000) navodi jednu opšteprihvaćenu strukturu bazičnih motoričkih sposobnosti: koordinacija, snaga, brzina, izdržljivost, gipkost, ravnoteža, preciznost. Među autorima koji su se uže bavili odbojkom, u odnosu na iznete opšte zakonitosti iz antropomotorike i osnova sportskog treninga, navodi se mišljenje Strahonje (1975), koji u pogledu treninga vrhunske odbojkaške smatra da igrači koji žele postići sportsku formu, u saglasnosti s kalendarom takmičenja, razvijaju uporedo, na treninzima, opštu i specijalnu fizičku pripremu, pa i onu tehničku, taktičku i psihičku. Da takav trening čini nedeljivu celinu, uprkos tome što se pojedine vrste treninga ponekad organizuju zasebno. Opšta fizička priprema razvija odabranim vežbama bazične i potencijalne funkcije organizma i ona razvija bazičnu snagu, specifičnu brzinsku snagu, bazičnu izdržljivost i svestranu koordinaciju pokreta. Generalno posmatrano, koordinacija je osnovni okvir od kojeg zavisi organizacija aktivnosti, što je i razlog što autori u okviru novijih istraživanja stavljaju ovu motoričku osobinu na prvo mesto, dok snaga, kao motoričko svojstvo, omogućava visoki intenzitet aktivnosti. Prava je pak istina, da sve komponente zajedno, doprinose uspešnosti u najvećem broju aktivnosti, odnosno u najvećem broju sportskih disciplina, pri čemu neke sposobnosti imaju samo vodeću funkciju, u sadejstvu sa ostalim sposobnostima (princip jedinstva motorike), (Bokan, 2009, 118).

18 Specifične motoričke sposobnosti Za svaki element odbojkaške igre karakteristični su taktički problemi i tehničke veštine/elementi. Postoji više tehničkih elemenata koji se koriste u određenom elementu igre, te za njihovo uspešno sprovođenje neophodne motoričke sposobnosti- fizičke pripremljenosti. Pod eksplozivnom snagom se podrazumeva ispoljavanje maksimalne snage za što kraće vreme. Ova snaga je dominantna u odbojci jer je ovaj sport praćen skokovima i brzim promenama pravca kretanja. Razvojem ove snage može se poboljšati celokupan rezultat kome se teži. Urođenost ove snage je velika što nam omogućava malo prostora za njen dodatni razvoj, pa je od velikog značaja pristupiti njenom razvoju pravilno i u pravo vreme. Eksplozivna snaga prvenstveno zavisi od broja aktiviranih motornih jedinica, čija je genetska uslovljenost 80%. To je sposobnost ispoljavanja maksimalne snage za maksimalno kratko vreme. Pokreti koji se izvode u što kraćem vremenskom intervalu, a gde dominira eksplozivna snaga su skokovi, trčanja na 100 i 200 m, bacanja u atletici, sportske igre, karate. Eksplozivna snaga se zadržava do 28. godine, nakon toga opada, da bi se posle 35. godine smanjila na 60%. Za ovu vrstu snage može se reći da je generalnog tipa. Dakle, onaj ko ima dobar rezultat u skoku u dalj iz mesta, taj ima i dobar smeč u odbojci, jak šut u rukometu i sl. u Prema Nejiću, Herodeku, Živkoviću i Protiću (2008), faktori koji utiču na eksplozivnu snagu su morfološke karakteristike (potkožno masno tkivo) i konativne osobine (temperament). Odbojkaška snaga je delom urođena i delom stečena sposobnost odbojkaša da telom ili pojedinim delovima izrazi određeni stepen mišićne sile. U svakoj odbojkaškoj tehnici se ispoljava određena mišićna snaga na karekterističan odbojkaški način. Odbojkaške tehnike se razlikuju po načinu ispoljavanja mišićne snage u pokretu. Za svaki pokret formira se određeni mišićni kinetički lanac. U celokupnoj akciji (lokomociji) povezuje se više kinetičkih lanaca u jednu celinu. Od osnovnog načina delovanja zavise veličina i oblik snage. Snaga odbojkaša zavisi od dva faktora: stečenih i urođenih. Od naslednih faktora značajnu ulogu imaju: sastav osnovnih tkiva i urođena sposobnost kordinacije mišićnih kontrakcija. Od spoljašnjih faktora su bitni: treninzi, stanje treniranosti, materijalni i društveni faktori.

19 19 Skočnost je specifičan primer brze snage u ekscentrično koncentričnim uslovima koja se javlja u različitim cikličnim, acikličnim i kombinovanim motoričkim situacijama. Skočnost je jedan od limitirajućih faktora uspešnosti u odbojkaškoj igri, pa ju je potrebno što je moguće bolje razviti. Efikasnost skoka prvenstveno zavisi od brzine, visine i tajminga izvođenja skoka. Brzina skoka u mnogome je determinisana morfološkim karakteristikama igrača (visina, težina, dužina ekstremiteta i tako dalje), fiziološkim karakteristikama igrača (brzina skraćivanja mišićnih vlakana) kao i sposobnostima stečenim trenažnim procesima (veličina sile, tehnika izvođenja strukture pokreta- skoka i tako dalje). Za visinu skoka značajni su brzina njegovog izvođenja čiji su delovi eksplozivna snaga ekstenzora nogu, veličina reaktivnog prenošenja zamaha, zalet, dubina počučnja, položaj stopala, te naskok. Pored navedenih faktora, značajni su i sledeći faktori: telesna visina igrača, dužina ruku, funkcionalna pokretljivost ramenog pojasa i dužina stopala, kao poluga. Tajming izvođenja skoka je esencijalni parametar efikasnosti izvođenja strukture pokreta skoka. Najvažniji faktori skočnosti su: mišićni sistem i nervni sistem. Zbog velike brzine leta lopte i male putanje traži se od odbojkaša, pre svega, sposobnost dobrog predviđanja, odnosno postavljanja i reagovanja. Igra u odbrani zahteva dobru fleksibilnost, koordinaciju i brzinu kretanja, često sa promenom pravca i položaja tela. Reaguje se brzo iz mesta ili iz kretanja, zavisno od situacije u igri. Uz sve pomenuto od odbojkaša se traži savršena preciznost u dodavanju i upućivanju lopte, što zahteva izvanrednu fizičku, tehničkotaktičku i psihološku pripremljenost odbojkaša. Jedna od karakteristika savremene odbojke je da se njome sve više bave uglavnom izrazito visoki odbojkaši. Prosečne vrednosti visine naprednijih ekipa kreću se oko 200 cm. Visoki igrači sa više uspeha obavljaju određene zadatke u igri, posebno na mreži (smeč, blokiranje). Do sličnih ocena karakterističnih za kondicione sposobnosti mlađih kategorija odbojkaša, došli su autori Marelić, Đurković i Rešetar (2007). Po njima je opšte poznato, što je i potvrđeno brojnim istraživanjem, da najveći uticaj na uspeh u ovom sportu imaju longitudinalna dimenzionalnost skeleta, eksplozivna snaga (tipa skoka u vis i udaraca) te koordinacija, prvenstveno agilnost. Obeležje koje ima negativan uticaj na uspeh u igri je potkožno masno tkivo.

20 20 U sledećoj tabeli možemo videti elemente odbojkaške igre, tehničke elemente i motoričke sposobnosti neophodne za izvođenje istog (Jovanović, 2010; Silinger, 1999): Elementi igre SERVIS PRIJEM SERVISA DIZANJE Tehnički elementi/veštine donji (školski)servis tenis servis gornji lelujavi servis skok servis bočni servis sa rotacijom bočni lelujavi servis prijem servisa podlakticama prijem servisa prstima Po osnovu usmeravanje lopte : dizanje ispred glave dizanje iznad glave dizanje iza glave dizanje u stranu Po položaju tela u odnosu na podlogu: dizanje s podloge dizanje u skoku dizanje sa prizemljenjem Motoričke sposobnosti eksplozivna - reaktivna snaga nogu (sposobnost skoka iz zaleta) eksplozivna reaktivna - brzinska snaga ruku (pravovremeni brzi udarac po lopti) koordinacija pokreta (tajming) (izbačaj lopte zalet, odraz, udarac, doskok) fleksibilnost pokretljivost (rameni pojas, lakat, ručni zglob) fina diferencijacija sile (snažniji plasirani udarac, odn. optimizacija snaga preciznost) ravnoteža (zaustavljanje u poziciju za prijem) brzina premeštanaj (1-2 koraka bočno napred nazad) koordinacija celovitog pokreta (pravovremena procena trajektorije leta lopte, postavljanje tela ruku u projekciju leta lopte, prijem i usmeravanje lopte prema dizaču) brzina pokreta ruku (spajanje ruku i postavljanje u projekciju leta lopte u otežavajućim uslovima kada lopta dolazi bočno ili ispod tela) snaga anti-gravitacijskih mišića ruku nogu (u cilju što bolje amortizacije velike brzine lopte) eksplozivno-reaktivna snaga nogu (dizanje u skoku nakon naskoka iz jednog koraka) brzina pokreta ruku (brza tempo dignuta lopta) koordinacija celovitog pokreta (tajming skoka, optimalizacija odraza, preciznost brzina) brzina premeštanja (brzi dolazak pod loptu iz raličite udaljenosti od iste) brzina reakcije (nakon prijema ili odbrane saigrača)

21 21 Po zavisnosti od brzine: sporo dizanje ubrzano dizanje brzo dizanje Po dužini leta lopte: dizanje u dugom luku dizanje u srednjem luku dizanje u kratkom luku Po visini lopte: dizanje u visokom luku dizanje u srednjem visokom luku dizanje u niskom luku NAPAD U zavisnosti od zaleta: napad iz zaleta napad iz mesta U zavisnosti od odskoka: sunožni odskok odskok izveden sa jedne noge U zavisnosti od jačine udarca: snažan napad plasirani napad napad,,kuvanjem (laž ni udarac) eksplozivna - reaktivna snaga nogu (sposobnost skoka iz zaleta) eksplozivna - reaktivna - balistička snaga ruku (pravovremeni brzi i snažni udarac) koordinacija celovitog pokreta (procena podignute lopte, pravovremeni zalet, odraz, udarac, doskok) fleksibilnost pokretljivost ručnog zgloba (raznovrsnost usmeravanja lopte) agilnost raznovrsni zaleti i prelazi iz jedne akcije u drugu

22 22 U zavisnosti od protivničkog bloka: napad blok - aut napad po vrhovima prstiju napad preko bloka napad guranjem u protivnički blok U zavisnosti od udaljenosti dizača i smečera: napad iz velikog zaleta (6 do 8 m) napad iz srednjeg zaleta (3 do 5 m) napad iz malog zaleta (2 do 3m) U zavisnosti od udarnog pokreta: napad u pravcu zaleta napad okretanjem ruke unutra napad okretanjem ruke u polje bočni napad BLOK Prema broju učesnika: individualni blok dvojni blok trojni blok Prema akciji ruku: aktivni blok (sadrži zamah rukama prema lopti) pasivni blok (nema zamaha) Prema poziciji blokera na mreži: uži sastav blokiranja širi sastav blokiranja eksplozivna - reaktivna snaga nogu (sposobnost skoka iz bočnog kretanja) brzina pokreta ruku (pružanje gore napred preko mreže i brzo povlačenje nazad) brzina reakicje (na akciju protivničkog dizača i smečera) ravnoteža u vazduhu (orijentacija u prostoru u cilju vertikalnog skoka u vazduh) koordinacija celovitog pokreta (bočno kretanje, skok pružanje ruku, doskok)

23 23 IGRA U ODBRANI POLJA prijem lopte u stojećem stavu obema rukama prijem lopte u stojećem stavu jednom rukom prijem lopte obema rukama sa prizemljenjem nazad i u stranu prijem lopte jednom rukom sa prizemljenjem nazad i u stranu prijem lopte sa prizemljenjem, padom napred upijač Ravnoteža (zaustavljanje u poziciju) agilnost (brzi prelaz iz početne u finalnu poziciju, kao i promene pravca kretanja naročito nakon odbijene lopte od bloka ili od saigrača) brzina reakcije (nakon akcije protiv dizača i smečera) koordinacija celovitog pokreta (analiza situacije anticipacija dolazak pod loptu, akcija odbrane) snaga anti - gravitacijskih mišića ruku nogu (u cilju što bolje amortizacije velike brzine lopte) Morfološke i motoričke razlike po igračkoj funkciji S obzirom na specifičnosti odbojke, logičan je značajan uticaj pojedinih morfoloških karakteristika na uspeh u igri. Morfološkom antropometrijom može se prikupiti deo informacija za primarnu selekciju kandidata za odbojku, ali i informacija koje se mogu koristiti u sekundarnoj selekciji- specijalizaciji tj. određivanju specifičnih igračkih uloga sa specifičnim igračkim zadacima. Zadaci su karakteristični za svaku igračku poziciju, pa je i važnost pojedinih morfoloških mera različita. Kod istraživanja o morfološkim razlikama prvoligaških odbojkaša po igračkim pozicijama, dobijeni rezultati potvrđuju hipotezu o postojanju značajnih razlika u prostoru antropometrijskih karakteristika između ekipa odbojkaša različitih igračkih uloga funkcija. Faktor longitudinalne dimenzionalnosti skeleta je identifikovan kao jedini na kojem se igračke pozicije značajno razlikuju. Pozicija srednjih blokera postigla je značajno više rezultate od svih ostalih, osim pozicije korektora. Dobijene informacije mogu poslužiti kao normativne vrednosti te kao podrška u usmeravanju igrača prema određenoj igračkoj ulozi u cilju optimalnosti

24 24 njihovog situacijskog učinka, te postizanju optimalnih takmičarskih rezultata u sportskoj karijeri (Ðurković, Marelić, Rešetar, 2012, 72). Specifični zadaci koje igrači izvode za vreme igre karakteristični su za svaku igračku poziciju, pa je i važnost različitih morfoloških mera različita. Ako se uzme primer libera i srednjeg blokera, libero ne učestvuje u igri na mreži, te telesna visina nije ključna za tu igračku poziciju. Suprotno tome, srednji blokeri ključni su u fazi bloka, te o njihovoj anticipaciji, sposobnosti brze reakcije i maksimalnog dohvata ponajviše zavisi učinak u ovoj fazi igre. Najčešće su najviši igrači u ekipi. Međutim, srednji blokeri igrači primarno ne učestvuju u fazi prijema, a u zadnjoj liniji ih menja - nadopunjava upravo libero. Za srednje blokere nije karakteristično spajanje ruku, prilikom odigravanja lopte podlakticama, što je kod libera imperativ. Primači - napadači učestvuju u prijemu servisa, takođe napadaju i blokiraju, dakle kod ove pozicije ostaje zahtev mogućnost spajanja podlaktica u cilju što bolje kontrole lopte i preciznosti odbijanja, no pri tome je itekako potrebna visina tela da bi se zadaci na mreži mogli uspešno realizovati. Korektor je napadački lider. Da bi uspešno obavio svoje specifične zadatke, osim visine mora imati i mogućnost generisanja velike sile prilikom udarca što često zavisi od različitih morfoloških karakteristika telesnoj visini, telesnoj težini, veličini različitih segmenata tela...itd. Primarni zadatak dizača je organizacija igre tj. optimalna distribucija lopti za izvođenje napada ili kontranapada. Iako visoki rezultati u varijablama koje opisuju longitudinalnu dimenzionalnost skeleta nisu ključni kod ove igračke uloge, jer igrači primarno ne učestvuju u napadačkim akcijama, oni su itekako dobrodošli, jer omogućavaju dizačima lakše dizanje lopti koje su upućene oštrijom putanjom i nešto više iznad mreže. Iz odbojkaške prakse je poznato da dizanje u skoku smanjuje vreme reakcije protivničkog bloka i odbrane. Osim toga, viši dizači imaju veću mogućnost drugom loptom - kuvanjem mogućnost efikasnije igre protiv krajnjih protivničkih napadača koji po pravilu dobijaju najveći broj lopti. Pojedina istraživanja upućuju na indikacije da viši igrači generalno postižu bolje rezultate u aktivnostima sa značajnim udelom snage u odbojci.

25 25 Na osnovu deskriptivnih rezultata može se zaključiti da je grupa srednjih blokera najviša, najteža, te ima najveći raspon ruku i najduže ekstremitete. Vrlo slični, ali ipak nešto niži rezultati karakterišu poziciju korektora. Rezultati pozicije primača napadača i dizača gotovo su identični i niži su od prethodno spomenutih dveju pozicija, dok su igrači libera postigli najniže rezultate u svim merenim varijablama koje imaju snažnije projekcije na faktor longitudinalne dimenzionalnosti skeleta. Dobijeni rezultati vrlo su slični dosada objavljenim istraživanjima na vrhunskim odbojkašima. Pozicije srednjeg blokera i korektora imaju najviše rezultate u pokazateljima koje se odnose na većinu varijabli kojima su mereni dijametri zglobova. U većini varijabli kojima su mereni opsezi segmenata tela, najveći rezultati mogu se registrovati kod korektora, što je vrlo indikativno, s obzirom da je dotični tip igrača osnovni napadač koji najviše napada protiv dvojnog i trojnog bloka, te mora imati izuzetno prodoran smeč. Pripadnost pojedine odbojkašice jednoj od grupa utvrđena je obzirom na plasman ekipe i status igračice u svojoj ekipi. Rezultati su pokazali da se odbojkašice različite situacijske uspešnosti značajno razlikuju u visini tela, dok u visini dohvata za smeč i blok nisu dobijene značajne razlike (Jurko, Grgantov i Čular, 2008). Cilj istraživanja koje su sproveli Trajković, Milanović, Sporiš i Radisavljević (2011) bilo je utvrđivanje razlika između funkcija igrača, u sastavu tela i izvođenju skokova mladih elitnih odbojkaša. Istraživanje je sprovedeno na igračima mlade nacionalne reprezentacije Srbije (n=28, prosečni uzrast=15.68±0.47 godina). Igrači su kategorizovani kao srednji blokeri (n=7), dijagonalni smečeri (n=5), spoljni smečeri (n=8), serviseri (n=6) i liberi (n=2). Srednji blokeri i dijagonalni smečeri su najviši rastom (201.57±4.92 cm; ±4.41 cm) i najteži (86.14±6.79 kg; 91.60±6.69 kg) igrači u selekciji. Najniže vrednosti visine i mase tela su pronađene kod libera. Rezultati postotka masnog tkiva pokazali su najmanje vrednosti kod libera (11.60±3.06), a najviše kod dijagonalnih napadača (14.00±1.64). Rezultati testa izvođenja skokova pokazali su slične vrednosti za sve pozicije u ekipi bez statistički značajne razlike. Statistički značajna razlika je pronađena među pozicijama za visinu i masu tela, kao i za maksimalni dohvat.

26 26 Slične rezultate možemo videti (tabela 1) kod ženskog Odbojkaškog kluba Crvena zvezda, koji je prvak države u takmičarskoj 2012/2013. Tabela 1 Ime i prezime Godina rođenja Visina Težina Dohvat za smeč Dohvat za blok Pozicija Tamičarski brojevi 1. Jadranka Budrović bloker 1 2. Katarina Čanak bloker 3 3. Katarina Marinković primač 4 4. Mina Popović bloker 5 5. Maja Simić tehničar 6 6. Jelena Novaković korektor 7 7. Teodora Pušić libero 9 8. Sara Vojnić Pučar primač Ana Bjelica primač Jovana Stevanović bloker Milica Kubura korektor Nadica Dragutinović libero Ljubica Kecman primač Nikolina Lukić primač Julija Milovits tehničar 18 Prosečna visina u ovoj ekipi je cm, prosečna težina 69,8 kg, prosečan dohvat za smeč je 290,5 cm a prosečan dohvat za blok je 277,4 cm. Po pozicijama igrača i aritmetičkoj sredini ovde se potvrđuje da su srednji blokeri najviši igrači (190,75cm), zatim korektori (190,5cm), primači (184,4cm), tehničari (184cm) i na kraju libero (165,5cm). Ako se analizira dohvat za smeč, razlika je takođe primetna po pozicijama gde srednji blokeri imaju prosek (298cm), primači (294cm), tehničari (291cm), korektori (293,5 cm), a najmanje libero (261 cm).

27 27 Broj dresa Prikaz telesne visine i mase seniorske ekipe 2012/2013 ŽOK Vojvodin - Novi Sad Tabela 2 Ime i prezime Visina Težina Pozicija Datum rođenja 1 Danijela Perišić 174cm 59kg tehničar 02/02/ Ivana Purić 179cm 65kg bloker 22/09/ Nikolina Nikolić 169cm 69kg tehničar 23/02/ Jelena Stanarević 170cm 58kg libero 28/07/ Aleksandra Gligorić 186cm 73kg bloker 10/03/ Dunja Šobot 177cm 61kg korektor 24/12/ Marija Pilipović 177cm 67kg bloker 15/02/ Maja Babić 179cm 69kg korektor 15/02/ Mina Grguri 189cm 85kg bloker 09/02/ Isidora Egić 175cm 57kg primač 10/07/ Marija Vujnović 179cm 63kg primač 11/05/ Sara Jovičić 176cm 66kg primač 21/05/ Jelena Malidžan 175cm 66kg primač 09/01/ Dolores Kopren 172cm 62kg tehničar 04/05/ Katarina Nešković 166cm 55kg libero 05/07/ Andrea Kalman 174cm 63kg primač 08/10/1995 Analizirajući ženski Odbojkaški klub, Vojvodina (Tabela 2), primetno je da su parametri manji u određenom morfološkom prostoru (telesna visina) što se značajno razlikuje od navedenih rezulatata ženskog Odbojkaškog kluba,,crvena Zvezda. Upravo je i to jedan od razloga imajući u vidu važnost ovih karakteristika za uspeh ekipe da one igraju Prvu ligu Srbije (jedan rang niže od ŽOK Crvene zvezde), gde su sezonu 2012/2013, završile na devetom mestu. Prosečna visina ove ekipe je 176,06 cm, što je manje od navedene ekipe u Super ligi za 8,27 cm, ali što je još važnije u ekipi Vojvodine nema mnogo odstupanja u visini, sem kod blokera koje su samo za 3 cm niže od ekipe Crvene zvezde, dok su ostale pozicije, pre svega tehničari i korektori,

28 28 značajno niže. To je očigledno nedovoljno za ostvarivanje značajnih rezultata, a pogotovo uspeha prvaka države ili reprezentativnog nivoa. Posmatrano sa aspekta selekcije, a u funkciji AM prostora, vrhunske odbojkašice moraju biti nadprosečno visoke i sa morfološkim karakteristikama koje im obezbeđuju nadprosečan brzinsko - eksplozivni motorički potencijal (Dopsaj, Nešić i Ćopić, 2010). Dobijeni rezultati potvrđuju hipotezu o postojanju značajnih razlika u prostoru antropometrijskih karakteristika između odbojkaša različitih igračkih pozicija koja je potvrđena u nizu prethodnih istraživanja. Te razlike uzrokovane su specifičnim zadacima svake od testiranih igračkih pozicija. Faktor LDS identifikovan je kao jedini na kojem se igračke pozicije značajno razlikuju (Ðurković T, Marelić N, Rešetar T, 2012, 76). Odrediti igraču pravu ulogu znači usmeriti ga na pravi put na kojem njegov potencijal može doći do punog izražaja, kako u individualnom tako i u ekipnom smislu.

29 29 4. PREDMET I PROBLEM ISTRAŽIVANJA 4.1 Predmet istraživanja Predmet ovog istraživanja je upoređivanje dve takmičarske ekipe istog amaterskog kluba, različite po uzrasnoj kategoriji sa aspekta određenih morfoloških i motoričkih karakteristika. 4.2 Problem istraživanja Problem ovog istraživanja je ispitati i utvrditi određene morfološke i specifične motoričke karakteristike odbojkašica jednog amaterskog kluba. Ovim istraživanjem treba ustanoviti da li ima razlika u navedenim karateristikama odbojkašica, imajući u vidu da seniorke i kadetkinje su ili bi trebale biti različito godište, kao i različitog trenažnog i igračkog staža. Takođe, dobijeni rezultati, bi mogli da odgovore na pitanje da li igračice ovog kluba imaju slične sposobnosti i koliko se one razlikuju od igračica višeg i najvišeg ranga, te i njihovo upoređenje po pozicijama koje igraju u samom klubu i upoređenja sa rezultatima igračica višeg nivoa takmičenja. Uzorak koji se ispituje su sem seniorki, koji bi već trebali imati izgrađenu ulogu u takmičenju i kadetkinje. To je uzrast gde se iz univerzalnog modela igranja prelazi u specijalizovani model. Uzimajući dobijene rezultate određenih morfoloških i motoričkih osobina i njihovo upoređenje sa igračicama seniorskog uzrasta, pogotovo sa igračicama višeg nivoa takmičenja, može se pokazati put pronalaženja odgovarajuće igračke funkcije, koja može biti presudna, kako za karijeru i uspeh same igračice, tako i tima za koji igra.

30 Cilj istraživanja 1. Ispitati postoje li statističke i značajne razlike u pojedinim morfološkim osobinama odbojkašica u sedam varijabli u odnosu na različite takmičarske selekcije - kategorije jednog kluba 2. Ispitati postoje li statističke i značajne razlike u pojedinim specifičnim motoričkim sposobnostima odbojkašica u dve varijable između različitih selekcija - kategorija jednog kluba 4. 4 Zadaci istraživanja 1. Ispravno i bez grešaka sprovesti sva merenja ispitanika u sedam varijabli morfološkog prostora i dve varijable specifičnog motoričkog prostora. 2. Utvrditi morfološki status odbojkašica i razlike među dve takmičarske selekcije - kategorije istog kluba.